Xem mẫu
- dù ¸n hç trî chuyªn ngμnh l©m s¶n ngoμi gç viÖt nam
TrÇn Ngäc H¶i - NguyÔn ViÖt Khoa
bêi lêi ®á
Nhμ xuÊt b¶n lao ®éng - 2007
1
- 2
- Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu..................................................... 5
I. §Æc ®iÓm h×nh th¸i......................................... 7
II. Gi¸ trÞ sö dông.............................................. 9
III. §Æc ®iÓm sinh th¸i, ph©n bè....................... 13
IV. Gièng vμ t¹o c©y con.................................. 20
V. Kü thuËt trång rõng..................................... 26
VI. Ch¨m sãc vμ qu¶n lý b¶o vÖ...................... 32
VII. Kü thuËt khai th¸c, b¶o qu¶n.................... 34
Tμi liÖu tham kh¶o............................................ 37
Phô lôc.............................................................. 39
3
- 4
- Lêi nãi ®Çu
Hä Long n·o (Lauraceae) trªn thÕ giíi hiÖn nay
cã kho¶ng 50 chi víi trªn 2000 loμi ph©n bè ë vïng ¸
nhiÖt ®íi vμ nhiÖt ®íi. Riªng ë ViÖt Nam cã tíi 13 chi
vμ trªn 100 loμi. HÇu hÕt c¸c loμi trong hä Long n·o
®Òu cã chøa tinh dÇu th¬m ë vá, l¸, hoa, qu¶ vμ phÇn
gç. Loμi Bêi lêi ®á (Machilus Odoratissima Nees)
ph©n bè kh¸ réng ë ViÖt Nam, th−êng gÆp trong rõng
nhiÖt ®íi Èm th−êng xanh m−a mïa tõ B¾c ®Õn Nam,
tËp trung ë mét sè tØnh miÒn Trung vμ T©y Nguyªn.
Tinh dÇu cña loμi Bêi lêi ®á cã nhiÒu trong phÇn vá
cña th©n c©y, cã mïi th¬m ®Æc biÖt, ®−îc ng−êi d©n
khai th¸c vÒ lμm h−¬ng th¾p trong nh÷ng ngμy lÔ tÕt
vμ dïng ®Ó xuÊt khÈu.
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do nhu cÇu sö dông vá
cña loμi t¨ng nhanh, ®ång nghÜa víi l−îng khai th¸c
vá ë rõng gi¶m m¹nh. V× vËy, nhiÒu ®Þa ph−¬ng, nhiÒu
5
- hé gia ®×nh ®Æc biÖt lμ ë vïng T©y Nguyªn ®· ph¸t
triÓn g©y trång loμi c©y l©m s¶n ngoμi gç cã gi¸ trÞ
nμy. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc chuyÓn giao kü thuËt tíi
ng−êi d©n cña c¸c nhμ khuyÕn l©m còng nh− gióp b¹n
®äc t×m hiÓu thªm vÒ loμi c©y nμy, ®−îc sù hç trî cña
Dù ¸n LSNG giai ®o¹n 2, nhãm t¸c gi¶: TrÇn Ngäc
H¶i (§¹i häc L©m nghiÖp) vμ NguyÔn ViÖt Khoa
(Trung t©m KhuyÕn n«ng Quèc gia) ®· biªn so¹n
cuèn s¸ch “Bêi lêi ®á” víi néi dung gåm: Giíi thiÖu
®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh th¸i, ph©n bè vμ gi¸ trÞ sö
dông cña loμi Bêi lêi ®á; kü thuËt t¹o gièng, trång vμ
ch¨m sãc Bêi lêi ®á.
Dù ¸n hç trî chuyªn ngμnh LSNG giai ®o¹n 2
xin tr©n träng giíi thiÖu cuèn s¸ch nμy víi c¸c b¹n
®äc vμ rÊt mong nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó
tμi liÖu nμy ®−îc hoμn thiÖn h¬n.
Xin ch©n thμnh c¶m ¬n!
6
- T£N VIÖT NAM: BêI LêI §á
Tªn khoa häc: Machilus odoratissima Ness
Hä: Long n·o - Lauraceae
Tªn kh¸c: RÌ vμng, Kh¸o th¬m, RÌ th¬m, Kh¸o
nhËm, Rè vμng, Bêi lêi ®Ñc.
I - ®Æc ®iÓm h×nh th¸i
C©y gç trung b×nh hay gç lín, th−êng xanh, cao
25-35m, ®−êng kÝnh 40 - 60cm. Th©n trßn th¼ng, t¸n
h×nh trøng hÑp, cμnh nhá vμ Ýt, gèc cã b¹nh vÌ nhá vμ
thÊp. Vá th©n mμu x¸m tr¾ng ®Õn n©u x¸m, phÝa
ngoμi cã nhiÒu b× kh«ng næi râ, thÞt vá mμu vμng nh¹t,
dμy 8 - 10mm, cã mïi th¬m. Cμnh khi non h¬i xanh
sau chuyÓn n©u nh¹t, nh½n.
L¸ ®¬n mäc c¸ch, phiÕn l¸ dai, cã mïi th¬m
nhÑ, h×nh m¸c dμi 12 - 15cm, réng 3 - 3,5cm, ®Çu l¸
h¬i nhän, gèc h×nh nªm, hai mÆt nh½n, mÆt trªn xanh
bãng, mÆt d−íi xanh nh¹t, g©n bªn 7 - 10 ®«i, cuèng
l¸ m¶nh dμi 7 - 15mm.
Côm hoa h×nh chuú, dμi b»ng hoÆc v−ît chiÒu
dμi cña l¸, gèc trôc hoa cã l«ng. Hoa l−ìng tÝnh mμu
7
- vμng nh¹t, bao hoa 6 thuú b»ng nhau h×nh tr¸i xoan
thu«n, ngoμi cã phñ l«ng ng¾n. NhÞ 9 xÕp thμnh 3
vßng, 6 nhÞ ngoμi kh«ng tuyÕn, bao phÊn 4 «, 3 nhÞ
trong cã 2 tuyÕn ë gèc, nhÞ lÐp 3. Nhôy cã bÇu h×nh
cÇu, nh½n, vßi dμi, nóm h×nh cÇu hay gÇn h×nh cÇu.
Qu¶ h×nh cÇu, ®−êng kÝnh 10 - 20mm, cã bao
hoa tån t¹i vμ h¬i xoÌ ra. Khi non mμu xanh lôc chÝn
qu¶ mμu tÝm ®en, ngoμi cã phñ líp phÊn tr¾ng. Vá
qu¶ mÒm cã chøa dÞch mμu vμng, mang 1 h¹t, cuèng
qu¶ mμu ®á nh¹t.
H×nh 1: H×nh th¸i l¸
8
- II - GI¸ TRÞ Sö DôNG
1. Gi¸ trÞ c¸c s¶n phÈm
Qu¶ Bêi lêi ®á chøa dÇu bÐo ®«ng ®Æc ë nhiÖt
®é th−êng, thμnh phÇn chñ yÕu lμ laurin vμ olªin cã
thÓ dïng lμm s¸p vμ chÕ biÕn xμ phßng.
H¹t Bêi lêi ®á lμ thøc ¨n −a thÝch cña nhiÒu
loμi chim.
Vá ngoμi tr¾ng x¸m, vá trong vμng nh¹t, dμy
8 - 10 mm. HiÖn nay, vá c©y lμ s¶n phÈm thu ho¹ch
chÝnh cña c©y Bêi lêi.
Trong y häc, theo GS. §ç TÊt Lîi trong Nh÷ng
c©y thuèc vμ vÞ thuèc ViÖt Nam , vá ®−îc dïng ®Ó
®¾p lªn nh÷ng n¬i s−ng, báng, vÕt th−¬ng. Vá cßn
dïng s¾c n−íc uèng ch÷a ®i Øa, lþ.
N−íc ng©m vá Bêi lêi bμo thμnh tõng m¶ng
máng cã thÓ dïng b«i ®Çu cho tãc bãng vμ vá Bêi lêi
cßn ®−îc dïng ®Ó lμm nguyªn liÖu s¶n xuÊt keo d¸n.
Vá c©y Bêi lêi ®á dïng ®Ó lμm h−¬ng th¾p
trong c¸c ngμy lÔ TÕt, ®−îc thÞ tr−êng trong vμ ngoμi
n−íc −a chuéng; ngoμi ra cßn ®−îc dïng ®Ó lμm chÊt
9
- phô gia bª t«ng trong c«ng nghiÖp x©y dùng. §©y lμ
s¶n phÈm chñ yÕu vμ cã gi¸ trÞ cao cña c©y Bêi lêi ®á.
Sau khi trång kho¶ng 3 n¨m lμ cã thÓ khai th¸c
vá, nh−ng nãi chung nÕu kh«ng v× ®iÒu kiÖn ngÆt
nghÌo vÒ kinh tÕ th× nªn ®Ó cμng l©u cμng tèt vμ khi
thu ho¹ch sÏ ®−îc nhiÒu h¬n; sè l−îng còng nh− chÊt
l−îng tinh dÇu trong vá sÏ cao, do ®ã gi¸ b¸n cao h¬n
vμ gi¸ trÞ sö dông cña nã còng cao h¬n. Th«ng th−êng
trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, n«ng d©n th−êng khai th¸c ë
®é tuæi 9 -10 n¨m tuæi, lóc nμy c©y cã ®−êng kÝnh
ngang ngùc kho¶ng 15 cm vμ mét c©y cã thÓ cho tõ
13 - 15 kg vá kh« (3kg vá t−¬i = 1kg vá kh«).
HiÖn t¹i gi¸ b×nh qu©n 1kg vá kh« lμ 5.000®. T¹i
Gia Lai, cã lóc gi¸ lªn cao ®iÓm lμ 10.000® - 13.000®.
Gç cã lâi mμu hång nh¹t, gi¸c mμu tr¾ng, kh¸
cøng (tû träng 0,87), Ýt bÞ mèi mät, dïng trong c«ng
nghiÖp ®ãng ®å gia dông, nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt
giÊy, x©y dùng, trô má
10
- L¸ c©y Bêi lêi ®á ®−îc dïng ®Ó ch÷a thiªn ®Çu
thèng vμ lμm thøc ¨n cho gia sóc.
DÇu Bêi lêi dïng lμm s¸p, chÕ xμ phßng.
B¶ng 01: Th«ng tin vÒ gi¸ mét sè loμi L©m s¶n
ngoμi gç tØnh Kon Tum n¨m 1995.
Ghi
TT Lo¹i l©m s¶n §VT §¬n gi¸
chó
1 Vá bêi lêi ®á ®/kg 6.500
2 Vá bêi lêi xanh ®/kg 3.200
3 Vá bêi lêi n−íc (gi¶) ®/kg 2.800
4 Chai côc ®/kg 1.000
5 Cñ riÒng kh« ®/kg 1.800
6 Cñ riÒng t−¬i ®/kg 500
7 Hét t−¬i ®/kg 8.000
8 Qu¶ cμ na ®/kg 1.000
9 Nhùa th«ng ®/kg 3.500
10 Vμng ®¾ng t−¬i ®/kg 1.200
11 Qu¶ m¬i ®/kg 8.000
12 Bét Becberin ®/kg 120
13 §òa s¬ chÕ 1.000®/kg 800
14 C©y lå « ®/kg 2.500
15 B«ng ®ãt ®/c©y 30.000
16 Nøa, le sËy ®/c©y 4.000
17 Rïa, ba ba ®/kg 50.000
18 Cua ®inh ®/kg 80.000
19 Kú ®μ, tª tª ®/kg 100.000
11
- Nh− vËy vá Bêi lêi ®á lμ mét trong nh÷ng L©m
s¶n ngoμi gç cã gi¸ trÞ kh¸ cao so víi c¸c lo¹i l©m s¶n
kh¸c, cao h¬n gÊp nhiÒu lÇn so víi chai côc, nhùa
th«ng, lå «,...
2. N¨ng suÊt
Bêi lêi ®á lμ c©y b¶n ®Þa ®a môc ®Ých mäc
nhanh, l−îng sinh tr−ëng hμng n¨m ®¹t 1 - 1,5cm vÒ
®−êng kÝnh vμ tõ 80 - 100cm vÒ chiÒu cao.
§©y lμ loμi c©y ®−îc lùa chän thuéc nhãm c©y
b¶n ®Þa ®Ó g©y trång vμ lμm giμu rõng cho c¸c tØnh
vïng T©y Nguyªn, §«ng Nam bé vμ T©y B¾c, B¾c
Trung bé trong ch−¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng.
T¹i khu vùc Gia Lai vμ Kon Tum c©y trång
7 n¨m tuæi cã thÓ ®¹t ®−êng kÝnh 15cm, cã thÓ khai
th¸c ®−îc tõ 13 - 15kg vá kh« t−¬ng ®−¬ng víi
39 - 45kg vá t−¬i/c©y. NÕu trång mËt ®é 800 c©y/ha
th× sau 7 n¨m cã thÓ khai th¸c ®−îc kho¶ng trªn 10
tÊn vá kh«/ha. NÕu sau khai th¸c tiÕp tôc ch¨m sãc
g©y chåi th× sau 5 n¨m cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c vá
lu©n kú 2.
12
- III - §ÆC §IÓM SINH TH¸I, PH¢N Bè
Bêi lêi ®á mäc c¶ trong rõng nguyªn sinh vμ thø
sinh. Trong rõng nguyªn sinh th−êng mäc cïng c¸c
loμi SÕn, Vï h−¬ng, DÎ ®á , trong rõng thø sinh
th−êng mäc cïng Tr¸m, Rμng rμng, V¹ng trøng,
Lim xÑt,
Bêi lêi lμ lo¹i c©y −a s¸ng, th−êng mäc n¬i ®Êt
cã tÇng dμy, nhiÒu mïn vμ tho¸t n−íc. Kh¶ n¨ng t¸i
sinh b»ng h¹t vμ chåi tèt.
ë ViÖt Nam loμi c©y nμy gÆp ë Lμo Cai, S¬n
La, Hμ Giang, Yªn B¸i, L¹ng S¬n, Th¸i Nguyªn,
Qu¶ng Ninh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hμ TÜnh, Phó
Yªn, Kh¸nh Hoμ, Gia Lai, §ång Nai, Phó Quèc...
Mïa hoa th¸ng 5 - 6. Mïa qu¶ th¸ng 10 - 11.
C©y cho nhiÒu qu¶ vμ h¹t.
13
- H×nh 2: H×nh th¸i hoa vμ l¸
14
- 1. §Æc ®iÓm khÝ hËu
BiÓu tæng hîp c¸c chØ tiªu khÝ hËu b×nh qu©n n¨m mét sè khu vùc
cã Bêi lêi ®á ph©n bè
TØnh Thõa
S¬n Hoμ NghÖ Hμ Qu¶ng Phó Kh¸nh §ång Phó Gia
Thiªn
ChØ tiªu La B×nh An TÜnh B×nh Yªn Hoμ Nai Quèc Lai
HuÕ
Tæng bøc x¹ (kcl/cm2) 147 147 147 147 147 147 147 147 147 147 147
L−îng m−a (sè phÇn 10) 7.3 7.7 7.9 7.2 7.4 7.2 6 6.1 7.4 6.4 6.6
Tæng sè giê n¾ng (giê) 1905 1556 1643 1755 1861 1919 2450 2554 2650 2340 2377
VËn tèc giã TB (m/s) 2 1.2 1.4 2.3 2.2 1.4 2.5 2.8 1.8 2.9 2.3
NhiÖt ®é TB (oC) 18.5 23 23.5 24 24.3 24.4 26.5 26.4 27 27.2 23.5
NhiÖt ®é tèi cao (oC) 35 41 42 40.4 40.1 41 40 39.5 38.3 38.1 38.3
NhiÖt ®é tèi thÊp (oC) -1.5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
15
- NhiÖt ®é tèi caoTB (oC) 23.4 28.1 28.4 27.5 27.9 30 30.6 29.8 32.3 30.4 28.9
NhiÖt ®é tèi thÊp TB 15.4 19.9 20.4 21.5 21.8 20.9 23.5 23.7 23.2 24.2 20.1
Biªn ®é nhiÖt (oC) 8 8.2 8 6 6.2 9.1 7.1 6.1 9.2 6.1 8.7
L−îng m−a TB (mm) 1560 1833 1791 2929 1932 3400 1592 1359 1642 3067 1466
Sè ngμy m−a (ngμy) 179 130.1 152.8 147.8 129.8 197.8 134.4 119.1 103 162.8 142.1
§é Èm kh«ng khÝ (%) 85 82 86 84 84 85 82 80 78 83 83
§é Èm k.khÝ T.thÊp (%) 64 60 64 69 67 62 63 62 54 66 60
L−îng bèc h¬i (mm) 895.7 910.1 812.9 1161 1035 916.6 1336 1468 1467 1218 1480
Sè ngμy s−¬ng mï 95 24.5 16.4 7.04 20.04 25.8 2 0.3 2.1 0 13.2
Sè ngμy s−¬ng muèi 5 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0
16
- Sè liÖu b¶ng tæng hîp 17 chØ tiªu khÝ hËu ®·
®−îc tæng hîp ë c¸c tr¹m khÝ hËu trong 40 n¨m trë l¹i
®©y, cho thÊy r»ng loμi Bêi lêi ®á cã ph¹m vi ph©n bè
t−¬ng ®èi réng vμ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi Èm
m−a mïa. §«i khi cßn gÆp Bêi lêi ®á ph©n bè ë khu
vùc cã s−¬ng muèi nh− ë S¬n La vμ Hoμ B×nh. V× vËy
cã thÓ g©y trång Bêi lêi ®á ë nhiÒu tØnh kh¸c nhau trªn
ph¹m vi c¶ n−íc.
17
- Vïng trång Bêi lêi ®á ®−îc quy ®Þnh chung cho
c¸c tØnh T©y B¾c, B¾c Trung bé, T©y Nguyªn vμ Nam
Trung bé. C¸c n¬i mμ tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sau
®©y:
Yªu cÇu phï hîp
Nh©n tè lËp ®Þa
RÊt phï
Phï hîp H¹n chÕ
hîp
KhÝ hËu
- L−îng m−a
> 2500m 1500 -2500m < 1500m
hμng n¨m
- NhiÖt ®é b×nh
> 23oC 18 - 23oC 18oC 15 - 18oC < 12oC
(Tmin)
- Sè ngμy m−a/
> 120 ngμy 90 - 120 ngμy < 90 ngμy
n¨m
- §é cao so víi
< 300m 30 - 700m > 700m
mÆt biÓn
18
- - NhiÖt ®é b×nh qu©n hμng n¨m: 23 - 25oC
- NhiÖt ®é tèi thÊp kh«ng d−íi: 12 - 16oC
- L−îng m−a hμng n¨m: 2000 - 3000mm
2. §Æc ®iÓm ®Êt trång
- Cã thÓ trång Bêi lêi ®á trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c
nhau (trõ ®Êt c¸t, ®Êt ngËp óng vμ ®Êt tr¬ sái ®¸). §Êt
trång Bêi lêi ®á ph¶i lμ ®Êt cã thμnh phÇn c¬ giíi tõ
thÞt nhÑ ®Õn thÞt trung b×nh, tÇng ®Êt dμy trªn 50cm,
®Êt Èm vμ tho¸t n−íc, ë ®é cao 200 - 500m so víi mÆt
n−íc biÓn, ®é dèc < 30%.
Yªu cÇu phï hîp
Nh©n tè
lËp ®Þa RÊt phï
Phï hîp H¹n chÕ
hîp
- Lo¹i ®¸ mÑ PhiÕn mica C¸c lo¹i ®¸
c¸c lo¹i ®¸ phiÕn, ®¸ §¸ c¸t, ®¸ v«i
biÕn chÊt macma acid
§é s©u tÇng > 80cm 50 - 80cm < 50cm
®Êt
Thμnh phÇn ThÞt trung ThÞt nhÑ ®Õn §Êt c¸t vμ
c¬ giíi b×nh thÞt trung b×nh thÞt nÆng
§é pHKCL 4,5 - 5,0 4,2 - 5,5 < 4; > 5,0
Mïn ë tÇng A > 3,0% 2 - 3% < 2%
19
- IV - GIèNG Vμ T¹O C¢Y CON
1. Nguån gièng/chän c©y mÑ lμm gièng
Chän c©y mÑ tèt, cã tuæi tõ 8 - 10 n¨m, th©n
th¼ng, vá dμy, cμnh l¸ ph¸t triÓn tèt, t¸n réng, cã mμu
xanh ®Ëm, kh«ng bÞ s©u bÖnh. §¸nh dÊu c¸c c©y mÑ
®· chän, cã chÕ ®é ch¨m sãc riªng ®Ó lμm gièng.
2. Thu h¸i, ph©n lo¹i vμ b¶o qu¶n h¹t gièng
Qu¶ Bêi lêi ®á chÝn tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 10 trë
®i, vμ chÝn r¶i r¸c kÐo dμi trong kho¶ng tõ 1 - 2 th¸ng,
kh«ng tËp trung. Qu¶ chÝn ®Õn ®©u thu h¸i ®Õn ®Êy.
Qu¶ thu vÒ ñ vμi ngμy cho chÝn ®Òu råi chμ x¸t, vß
nhÑ cho trãc vá ngoμi ®Ó h¹t khái lªn men. Bãc s¹ch
vá, röa nhiÒu lÇn cho hÕt nhít råi ph¬i n¾ng nhÑ hoÆc
trong bãng r©m ®Ó h¹t kh«, ®Ó n¬i tho¸ng giã. Tr¸nh
ph¬i h¹t ngoμi trêi n¾ng to.
Lo¹i bá t¹p chÊt, chän h¹t ch¾c mÈy ®Ó lμm
gièng.
20
nguon tai.lieu . vn
