Xem mẫu
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012
ÑAËC ÑIEÅM KHOÂNG GIAN NGHEÄ THUAÄT
TRONG VAÊN XUOÂI VIEÁT VEÀ TAÂY NGUYEÂN
Đặng Văn Vũ
Trường Đại học Thủ Dầu Một
TOÙM TAÉT
Khoâng gian ngheä thuaät trong taùc phaåm vaên xuoâi vieát veà Taây Nguyeân khaù phong
phuù, ña daïng. Ñoù laø khoâng gian roäng lôùn cuûa nuùi röøng, khoâng gian aám aùp cuûa beáp löûa,
khoâng gian maùt laønh cuûa doøng soâng con suoái, khoâng gian thaém tình cuûa nhaø roâng,
khoâng gian nöông raãy vôùi cuoäc soáng lao ñoäng, khoâng gian chieán tröôøng cuûa cuoäc soáng
chieán ñaáu… Daãu ôû khía caïnh naøo thì khoâng gian ngheä thuaät luoân toaùt leân ñaëc tröng vaên
hoùa Taây Nguyeân.
Töø khoùa: Taây Nguyeân, khoâng gian, coàng chieâng, nuùi röøng
*
1. Môû ñaàu nhaát. Yeáu toá khoâng gian luoân laø moät con
Theá giôùi ngheä thuaät laø söï khaùi quaùt ñöôøng quan troïng trong haønh trình ñi
cuûa theá giôùi hieän thöïc. Khoâng gian hieän ñeán chaân lí maø nhaø vaên muoán vaïch ra.
thöïc laø cô sôû cuûa khoâng gian ngheä thuaät. Khoâng gian ngheä thuaät khoâng chæ laø taám
Tuy nhieân, khoâng gian trong taùc phaåm phoâng laøm neàn cho nhaân vaät hoaït ñoäng
ngheä thuaät laø khoâng gian thöù hai, qua söï maø coøn chöùa ñöïng ‚maøu saéc‛ cuûa tö töôûng
khuùc xaï nhieàu taàng cuûa ngöôøi ngheä só, do nhaø vaên chieáu vaøo. Do ñoù, tìm hieåu vaán
ñoù tính quan nieäm veà khoâng gian haàu nhö ñeà khoâng gian ngheä thuaät khoâng chæ giuùp
chi phoái tuyeät ñoái caùch xaây döïng theá giôùi ta caûm nhaän moät caùch saâu saéc theá giôùi
ngheä thuaät. Neáu khoâng gian hieän thöïc ngheä thuaät maø coøn hieåu ñöôïc chieàu saâu tö
thieân veà tính vaät chaát thì khoâng gian töôûng cuûa nhaø vaên. “Do gaén lieàn vôùi ñieåm
ngheä thuaät thieân veà tính tinh thaàn. nhìn, tröôøng nhìn, moâi tröôøng hoaït ñoäng,
Trong theá giôùi mang tính thaåm myõ aáy, khoâng gian ngheä thuaät trôû thaønh phöông
nhaø vaên trieån khai chuû ñeà vaø göûi gaém tieän chieám lónh ñôøi soáng, ñoàng thôøi do
thoâng ñieäp ñaõ ñöôïc aáp uû töø laâu trong tö gaén vôùi yù nghóa, giaù trò, khoâng gian trôû
töôûng. Khoâng gian ngheä thuaät laø phöông thaønh ngoân ngöõ, bieåu töôïng ngheä thuaät
thöùc toàn taïi cuûa quan nieäm thaåm myõ veà [4: 43]. Trong caùc taùc phaåm vaên xuoâi
theá giôùi cuûa nhaø vaên. Nhaø vaên phaûn aùnh ngheä thuaät vieát veà Taây Nguyeân, ngoân
theá giôùi qua nhaân vaät. Nhaân vaät toàn taïi ngöõ, bieåu töôïng aáy laø gì? Noù coù giaù trò
trong khoâng gian vaø boäc loä tính caùch nhö theá naøo trong vieäc bieåu hieän ñaëc
trong moät thôøi khaéc cuï theå vaø thích hôïp ñieåm cuûa ñaát vaø ngöôøi Taây Nguyeân? Coù
85
- Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012
theå deã daøng nhaän ra moät ‚maøu saéc‛ rieâng röøng, caùc nhaø vaên vöøa xuaát phaùt töø thöïc
veà khoâng gian cuûa caùc taùc phaåm vaên xuoâi teá ñôøi soáng, vöøa chuû yù taïo ra moâi tröôøng
vieát veà Taây Nguyeân. Noù chöùa ñöïng caûm thuaän tieän ñeå nhaân vaät boäc loä tính caùch.
xuùc, taâm töôûng cuûa nhaø vaên; ñoàng thôøi noù Nhö treân ñaõ noùi, con ngöôøi Taây Nguyeân
cuõng mang daáu aán cuûa nuùi röøng, soâng suoái laø con ngöôøi cuûa nuùi röøng. Toaøn boä ñaëc
Taây Nguyeân. Duø coù yù thöùc hay khoâng coù yù ñieåm cuûa ngöôøi Taây Nguyeân chæ coù theå
thöùc, khoâng gian luoân laø moät phaïm truø boäc loä trong moâi tröôøng aáy maø thoâi. Nhìn
theå hieän quan nieäm ngheä thuaät cuûa nhaø chung khoâng gian nuùi röøng trong caùc taùc
vaên, cho neân noù laø moät cô sôû quan troïng phaåm khoâng taïo ra moät giôùi haïn naøo ñoái
ñeå tìm hieåu giaù trò cuûa taùc phaåm. vôùi nhaân vaät, do ñoù nhaân vaät tha hoà theå
Theá giôùi ngheä thuaät laø do nhaø vaên hieän naêng löïc hoaït ñoäng cuûa mình. Nuùi
saùng taïo neân. Ñeå coù theå xaây döïng ñöôïc Chö Laây (Ñaát nöôùc ñöùng leân - Nguyeân
theá giôùi nhö vaäy, nhaø vaên caàn coù moät voán Ngoïc) nhö laø moät taùc nhaân quan troïng
soáng saâu roäng vaø moät trí töôûng töôïng voâ trong vieäc theå hieän tính caùch anh huøng
cuøng phong phuù. Voán lieáng aáy laø do taøi cuõng nhö phaåm chaát nhaân aùi, yeâu thöông
naêng, baûn lónh vaø söï traûi nghieäm töø thöïc daân laøng cuûa Nuùp. Chuùng ta thaáy moät
teá cuûa nhaø vaên maø coù. Xaây döïng theá giôùi anh Nuùp ñaày möu trí trong vieäc baøi binh
ngheä thuaät veà Taây Nguyeân, haàu heát caùc boá traän treân ñòa hình röøng, moät anh Nuùp
nhaø vaên ñeàu coù haøng chuïc naêm cuøng soáng nhanh nheïn nhö con sôn döông “chaïy
vôùi ngöôøi Taây Nguyeân, cho neân khoâng luoàn qua luoàn laïi” giöõa caây röøng khi Phaùp
gian Taây Nguyeân ñaõ aûnh höôûng ñeán baén ñuoåi, moät anh Nuùp kieân cöôøng chín
chính baûn thaân hoï. Vaø hôn ai heát, caùc laàn daãn “chín möôi ngöôøi Koâng Hoa chaïy
leân nuùi Chö Laây” khaùng Phaùp… Nuùp trôû
nhaø vaên laø ngöôøi hieåu roõ nhaát moâi tröôøng
thaønh bieåu töôïng cho tinh thaàn baát khuaát
aûnh höôûng ñeán tính caùch con ngöôøi, vaên
cuûa ngöôøi Taây Nguyeân, vaø bieåu töôïng aáy
hoùa Taây Nguyeân nhö theá naøo.
luoân coù röøng laøm neàn. ‚Caây xaø nu lôùn‛
2. Khoâng gian hieän thöïc Tnuù (Röøng xaø nu - Nguyeãn Trung Thaønh)
Haàu heát caùc nhaø vaên ñeàu chuù yù khai cuõng mang moät khí chaát maïnh meõ ñöôïc
thaùc khoâng gian nuùi röøng nhö laø moät ñieàu haáp thuï töø nuùi röøng Taây Nguyeân. Tnuù lôùn
kieän thieát yeáu ñeå theå hieän baûn saéc Taây leân baèng doøng söõa maùt ngoït cuûa tình
Nguyeân. Khoâng gian bao truøm trong Ñaát laøng, Tnuù tröôûng thaønh töø hoøn ñaù traéng
nöôùc ñöùng leân cuûa Nguyeân Ngoïc laø nuùi treân nuùi Ngoïc Linh, töø nhöõng chuyeán “xeù
Chö Laây, trong Röøng xaø nu cuûa Nguyeãn röøng maø ñi” laøm giao lieân cuûa anh. Chính
Trung Thaønh laø röøng xaø nu, trong Laïc khoâng gian nuùi röøng ñaõ hun ñuùc neân
röøng cuûa Trung Trung Ñænh laø khu röøng nhöõng con ngöôøi anh huøng ôû laøng Xoâ
caïnh laøng Ñeâ Chô Rang, trong Hô Giang Man. Duõng só Kpa Kô Lông (Ngöôøi duõng
cuûa Y Ñieâng cuõng laø khu röøng caïnh laøng só döôùi chaân nuùi Chö Poâng - Nguyeân
Ma Hô Giang… Ñieàu naøy deã hieåu, vì moâi Ngoïc), anh du kích Bin (Laïc röøng - Trung
tröôøng soáng chính yeáu cuûa ngöôøi Taây Trung Ñænh), coâ giao lieân Y May (Ngöôøi
Nguyeân laø röøng. Xaây döïng khoâng gian buoân Reâ Baêk- Khuaát Quang Thuïy), ñoäi
86
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012
tröôûng du kích Hô Giang (Hô Giang - Y hoùa cuõng nhö phaåm chaát ñeïp ñeõ cuûa con
Ñieâng)… ñeàu laø nhöõng nhaân vaät noåi baät ngöôøi Taây Nguyeân. Noù ñöôïc coäng höôûng,
leân giöõa khoâng gian röøng. Neáu taùch ra thaêng hoa, ñöôïc tieáp theâm söùc soáng chæ töø
moâi tröôøng nuùi röøng thì coù leõ hoï seõ khoâng moâi tröôøng laøng. Taùch ra khoûi khoâng gian
coøn laø chính mình, nhö caûm giaùc cuûa laøng, tieáng coàng chieâng trôû neân laïc laõng,
Nuùp: “Ñi caøng tôùi gaàn An Kheâ, röøng caøng nhöõng ñieäu xoang trôû neân voâ hoàn, ngoâi
thöa daàn. Töø nhoû quen ñi trong röøng nhaø roâng trôû neân chô vô…, con ngöôøi seõ lôø
raäm, baây giôø ngoù leân thaáy oâng trôøi roäng, ñôø, chaäm chaïp vaø caøng im laëng. Khoâng
nuùi boán phía thaáp xuoáng, töï nhieân Nuùp gian laøng laø söï soáng vôùi taát caû söï toát ñeïp
nghe laønh laïnh” [2: 227]. Khoâng gian maø con ngöôøi Taây Nguyeân taïo döïng: “ÔÛ
röøng ñaõ toâ ñieåm cho veû ñeïp anh huøng cuûa ñoù coù laøng Koâng Hoa ngeøo khoå ñoát ñi laøm
caùc nhaân vaät, ñoàng thôøi noù cuõng laøm neân laïi bieát maáy laàn roài, nhöng cuõng ôû ñoù môùi
moät maøu saéc rieâng cuûa caùc taùc phaåm vaên coù vui, môùi coù tieáng ñôøn tô röng cuûa Ghíp,
xuoâi vieát veà Taây Nguyeân. Neáu tröôùc naêm tieáng keøn ñing nam hoøa laãn vôùi tieáng phuï
1945 trong vaên hoïc Vieät Nam coù moät nöõ haùt ôû raãy. ÔÛ ñoù ngöôøi laøng bieát thöông
maûng truyeän li kì haáp daãn, ñoù laø maûng yeâu nhau, ñuøm boïc nhau, ôû ñoù coù raãy luùa
‚chuyeän ñöôøng röøng‛, thì ñeán sau 1945 chín do anh Nuùp baøy laøm tröôùc muøa baây
vôùi nhöõng taùc phaåm vieát veà Taây Baéc, Taây giôø töôi toát khoâng bieát bao nhieâu” [2:
Nguyeân, maûng truyeän aáy ñaõ phaùt trieån 341]. Ngoaøi ra, chuùng ta cuõng thaáy khoâng
thaønh moät doøng vaên hoïc mang saéc thaùi gian buoân laøng ñaäm ñaëc khoâng khí cuûa
rieâng cuûa cuoäc soáng nuùi röøng. Chính vaên hoùa truyeàn thoáng; höøng höïc ngoïn löûa
khoâng gian nuùi röøng bí hieåm vaø laï laãm ñaõ ñaáu tranh, gan goùc tröôùc keû thuø trong taùc
taïo neân söùc haáp daãn cho ngöôøi ñoïc. Söùc phaåm cuûa Y Ñieâng, Trung Trung Ñænh,
haáp daãn aáy caøng taêng leân khi beân trong Khuaát Quang Thuïy, Nguyeãn Khaéc Tröôøng,
noù laø caû moät ñôøi soáng vaên hoùa ñoäc ñaùo H’Linh Nieâ, Thu Loan…
cuøng vôùi tính caùch maïnh meõ cuûa con Trong khoâng gian buoân laøng noåi leân
ngöôøi luoân ñöôïc röøng tieáp theâm naêng khoâng gian beáp löûa. Khoâng gian beáp löûa
löôïng. Coù theå noùi, khoâng gian röøng laø ñöôïc caùc nhaø vaên chuù yù bôûi noù chính laø
phöông dieän quan troïng nhaát ñeå nhaø vaên phöông tieän ñeå nhaø vaên khaéc hoïa khoâng
taïo neân saéc thaùi Taây Nguyeân trong taùc gian taâm traïng cuûa nhaân vaät. Khi ngoài
phaåm cuûa mình. beân beáp löûa, con ngöôøi baét ñaàu thoaùt khoûi
Khoâng gian buoân laøng cuõng chieám khoâng gian thöïc teá ñeå ñi ñeán vôùi khoâng
moät tæ leä lôùn trong taùc phaåm vaên xuoâi gian huyeàn thoaïi cuûa nhöõng thieân söû thi:
Taây Nguyeân. Khoâng gian ñoâ thò chæ “Ñeâm ñeâm, beân beáp löûa baäp buøng giaø Koâi
thoaûng qua trong moät vaøi taùc phaåm, vaø keå laïi cho ñaùm thanh nieân môùi lôùn leân
noù thöôøng mang yù nghóa laøm bieán ñoåi nhöõng baøi khan khoâng hieåu coù töï bao giôø
vaên hoùa vaø phaåm chaát con ngöôøi Taây veà nhöõng vò thaàn nuùi, thaàn soâng…” [5: 71];
Nguyeân. Xaây döïng khoâng gian buoân laøng, hoaëc mieân man vôùi nhöõng nghó suy veà
caùc nhaø vaên muoán khaúng ñònh giaù trò vaên nöông raãy, veà ngöôøi thaân, veà keû thuø:
87
- Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012
“OÂng Ñim ñoát leân moät ñoáng löûa nhoû, hai coäng ñoàng, khoâng gian nhaø roâng laø nôi
cha con cöù ngoài im lìm nhö hai taûng ñaù baét ñaàu cuûa doøng chaûy vaên hoùa. Noù ñöôïc
beân beáp löûa ñoû cho tôùi nöûa ñeâm” [6: 231]… xem nhö laø moät yeáu toá ngheä thuaät khoâng
Vôùi khoâng gian beáp löûa, caùc nhaø vaên ñaõ theå thieáu, thaäm chí coù tính bao truøm cuûa
taïo ra cho nhaân vaät cuûa mình nhöõng khoâng gian vaên hoùa. Töø nhaø saøn ñeán nhaø
chieàu saâu taâm lí ñeå cuøng vôùi haønh ñoäng roâng, con ngöôøi Taây Nguyeân ñi töø khoâng
laøm noåi baät caù tính cuûa caù nhaân cuõng nhö gian beù nhoû cuûa con ngöôøi caù nhaân ñeán
coäng ñoàng. vôùi khoâng gian roäng lôùn cuûa con ngöôøi
Khoâng gian beán nöôùc, con suoái cuõng coäng ñoàng. Neáu khoâng gian nhaø saøn laø
ñöôïc caùc nhaø vaên khai thaùc nhö laø moät nôi ñeå theå hieän taâm tö, tình caûm cuûa
phöông caùch bieåu hieän phöông dieän tình nhöõng thaønh vieân trong gia ñình thì
caûm cuûa nhaân vaät. Chæ tính rieâng trong khoâng gian nhaø roâng laø nôi theå hieän tình
taùc phaåm Ñaát nöôùc ñöùng leân cuûa Nguyeân caûm, yù chí cuûa coäng ñoàng. Maø con ngöôøi
Ngoïc, nhaân vaät Nuùp ñeán vôùi suoái Thi Om, Taây Nguyeân toàn taïi vôùi tö caùch coäng
suoái Ñaêk Hoa hai möôi laêm laàn. Anh ñeán ñoàng, neân khoâng gian nhaø roâng laø khoâng
ñoù ñeå cho doøng nöôùc maùt laïnh môn man gian hieän thöïc chính yeáu cuûa cuoäc soáng
tình caûm buoân laøng. Caûm xuùc yeâu thöông Taây Nguyeân.
cuûa Nuùp luoân ñöôïc chia seû nôi doøng suoái Vôùi tính ña chöùc naêng vaø coù giaù trò
queâ höông: “Qua khoûi suoái Thi Om, caû bieåu töôïng cao, trong nhieàu taùc phaåm vaên
ñoaøn döøng laïi nghæ. Nuùp ñi sau cuøng. Anh hoïc, phaàn lôùn caùc sinh hoaït vaên hoùa vaø
ñöùng treân moät hoøn ñaù giöõa suoái, ñeå cho nhöõng söï kieän chieán ñaáu coù tính böôùc
nöôùc suoái lanh tanh leo leân chaân…” [2:250]. ngoaët cuûa ngöôøi Taây Nguyeân ñeàu dieãn ra
Nôi beán nöôùc, Tnuù cuõng taém goäi noãi nhôù ôû khoâng gian nhaø roâng. Khoâng gian nhaø
laøng Xoâ Man sau ba naêm xa caùch: “Anh roâng luoân mang theo caûm giaùc linh thieâng
côûi aùo ñeå cho voøi nöôùc laïnh ngaét cuûa vaø aám aùp nghóa tình, cho neân caùc nhaân
laøng gioäi leân ñaàu, leân löng, leân ngöïc nhö vaät luoân ñöôïc hít thôû caùi khoâng khí aáy, vaø
nhöõng ngaøy xöa” [2:141]. Cuõng taïi beán haønh ñoäng cuûa hoï thöôøng khoâng vöôït
nöôùc, nhöõng ñeâm traêng saùng, chaøng Y khoûi caùi ‚khoaûng trôøi taâm linh‛ aáy. ÔÛ
Tam vaø naøng H’Ri (Serepok saùng nay phöông dieän sinh hoaït vaên hoùa coäng
yeân tónh - H’Linh Nieâ) ñaõ haùt ñoái ñaùp ñoàng, ñieàu naøy caøng theå hieän roõ. Töø ñoù,
nhau, roài trao chieác voøng ñoàng ñính hoân coù theå thaáy raèng, khoâng gian nhaø roâng laø
cho nhau… Beán nöôùc laø khoâng gian cuûa khoâng gian hieän thöïc cô baûn, ñoàng thôøi noù
tình yeâu queâ höông, tình yeâu ñoâi löùa. cuõng laø khoâng gian mang tính taâm linh
Taâm hoàn daït daøo yeâu thöông cuûa ngöôøi chính yeáu. Khoâng gian nhaø roâng khoâng chæ
Taây Nguyeân luoân ñöôïc theå hieän nôi beán laø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa nhöõng caù
nöôùc. nhaân maø coøn coù chöùc naêng ñieåm toâ dieän
Ngoaøi röøng vaø laøng, khoâng gian noåi maïo vaên hoùa cuûa caû coäng ñoàng.
baät thöù ba laø khoâng gian nhaø roâng. Ñöôïc Ñeå laøm noåi leân ñaëc tröng cuûa vaên hoùa
xaây döïng nhö laø trung taâm cuûa ñôøi soáng vaø con ngöôøi Taây Nguyeân, caùc nhaø vaên
88
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012
xaây döïng khoâng gian röøng, laøng, nhaø xuoáng nuùi Chö Laây: “Vieät Baéc coù röøng, coù
roâng vôùi nhöõng ñaëc tröng thaåm myõ ñoäc nuùi cao, cao hôn nuùi Chö Laây nhieàu.
ñaùo cuûa noù. Trong khoâng gian vöøa mang Ñöùng treân nuùi Vieät Baéc, thaáy toaøn heát ñaát
tính hieän thöïc, vöøa mang tính quan nieäm nöôùc mình, Kinh, Thöôïng ñeàu thaáy roõ.
aáy; con ngöôøi Taây Nguyeân hieän leân vöøa Bok Hoà ñöùng treân hoøn nuùi ñoù, chæ huy caû
haøo huøng vöøa tröõ tình, vaên hoùa Taây nöôùc ñaùnh giaëc…” [2: 359]. Khoâng gian aáy
Nguyeân hieän leân vöøa phong phuù vöøa ñoäc ñem ñeán nhöõng öôùc mô chaùy boûng, nhöõng
ñaùo, khoâng laãn trong baát kì doøng vaên hoïc ñoäng löïc maïnh meõ cho con ngöôøi chieán
naøo ôû Vieät Nam. ñaáu. Cuøng vôùi khoâng gian mieàn Baéc,
3. Khoâng gian taâm töôûng khoâng gian Caùch maïng cuõng mang ñeán
söùc soáng vaø nieàm tin: “Caùch maïng nhö
Hieän thöïc duø coù roäng lôùn ñeán möùc
moät côn gioù lôùn, thoåi tôùi taáp, traøn lan
naøo ñi chaêng nöõa cuõng khoâng theå roäng
khaép caû mieàn Taây Nguyeân bao la. Qua
hôn taâm hoàn con ngöôøi. Baèng trí töôûng
bao nhieâu ngoïn nuùi, qua bao nhieâu con
töôïng, con ngöôøi coù theå ñeán vôùi raát nhieàu
soâng, haøng chuïc daân toäc ñang khoâng coù
chieàu khoâng gian khaùc nhau. Ñaëc ñieåm
con ñöôøng ñi, ñöùng daäy moät loaït, töng
cuûa vaên hoïc laø khoâng bò giôùi haïn bôûi
böøng chaøo ñoùn caùch maïng nhö chaøo ñoùn
khoâng gian vaø thôøi gian. Trong baát kì taùc
maët trôøi” [2: 252]. Môû ra khoâng gian mieàn
phaåm vaên hoïc hieän ñaïi naøo, khoâng gian
Baéc vaø khoâng gian caùch maïng, caùc taùc giaû
ngheä thuaät luoân toàn taïi döôùi hai hình
ñaõ ñem ñeán moät maët trôøi môùi, soi saùng
thöùc cô baûn: thöïc vaø hö. Ñieàu naøy seõ laøm
cho caû vuøng trôøi taêm toái cuûa chieán tranh.
cho theá giôùi ngheä thuaät vöøa phong phuù
sinh ñoäng, vöøa môû ra nhieàu chieàu caûm Ngoaøi khoâng gian mieàn Baéc, khoâng
nhaän, caûm xuùc; ñieåm nhìn ngheä thuaät gian taâm töôûng noåi baät thöù hai laø khoâng
thöôøng xuyeân di ñoäng, hình töôïng hieän gian cuûa hoài öùc veà truyeàn thoáng ñöôïc theå
leân ña dieän vaø söï höùng thuù vôùi taùc phaåm hieän qua nhöõng caâu chuyeän coå. Loaïi
seõ taêng leân ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. khoâng gian naøy ñöôïc môû ra khi khoâng
Khoâng gian taâm töôûng trong taùc gian hieän thöïc coù phaàn u aùm vaø chaät heïp
phaåm vaên xuoâi vieát veà chieán tranh ôû Taây do cuoäc chieán ñaáu laâm vaøo caûnh khoù
Nguyeân noåi leân khoâng gian mieàn Baéc. khaên. Khi ñoù tinh thaàn caùch maïng caàn
Mieàn Baéc luùc baây giôø laø khoâng gian hoøa thoaùt leân taàm cao môùi ñeå kích thích yù chí
bình, moät khoâng gian lí töôûng ñoái vôùi chieán ñaáu. Vaø caùc giaø laøng, caùc thuû lónh,
nhöõng con ngöôøi Taây Nguyeân ñang soáng baèng caâu chuyeän truyeàn thoáng ñaõ ñöa moïi
trong khoâng khí ngoät ngaït cuûa nhöõng ngöôøi ñeán vôùi moät khoâng gian maø ôû ñoù
hang ñaù: “Tui noùi thieät, tui öng mieàn Baéc tính chaát lí töôûng ñaõ nhuoäm hoàng caû baàu
to ñeïp hung. Mai moát thoáng nhaát tui öng trôøi ñen toái, môû ra trong taâm töôûng moïi
baét vôï mieàn Baéc to ñeïp” [1: 32], trong côn ngöôøi moät khoaûng trôøi môùi, ñaày höùa heïn.
ñoùi côm ñoùi muoái ñeán vaøng da vaø phaûi Khoâng gian trong caâu chuyeän coå thöôøng
lieân tuïc chaïy leân nuùi Chö Laây, chaïy mang giaù trò nhö moät hoài troáng thuùc giuïc
89
- Journal of Thu Dau Mot university, No1(3) – 2012
tinh thaàn tieán leân phía tröôùc. H’Noanh, H’Rieâu; thaäm chí bò röôïu ñaùnh
Vôùi maûng truyeän veà cuoäc soáng ñôøi guïc (nhöng ñaõ kòp thôøi thöùc tænh) nhö Rô
thöôøng, khoâng gian taâm töôûng thöôøng laø Mah Tenl… Nhöõng thay ñoåi aáy khoâng
söï hoài öùc cuûa con ngöôøi. Vaên xuoâi vieát veà phaûi laø söï phuû nhaän veû ñeïp cuûa hoï, maø
Taây Nguyeân phaàn lôùn laø truyeän ngaén, taùc giaû caøng khaúng ñònh nhaân caùch ñaùng
tính chaát ‚ngaén‛ cuûa loaïi truyeän naøy ñaõ quí cuûa nhöõng con ngöôøi khoâng vì lôïi
khieán caùc nhaø vaên khai thaùc toái ña khoâng danh maø ñaùnh maát giaù trò baûn thaân. Noù
gian hoài öùc nhö laø moät tröôøng nhìn khaùc, nhö laø moät ñaëc tính cuûa ngöôøi Taây
ñieàm tónh hôn veà caùc giaù trò vaên hoùa vaø Nguyeân. Ngoaøi yù nghóa aáy, khoâng gian
tính caùch con ngöôøi. Ñieàu deã nhaän thaáy hoài öùc ñöôïc môû ra phong phuù trong nhieàu
laø caùc nhaø vaên ít xaây döïng khoâng gian taùc phaåm nhö Ngöôøi haùt rong giöõa röøng
töông lai maø chuû yeáu laø khoâng gian quaù cuûa Nguyeân Ngoïc, Phuùt choái Chuùa cuûa Voõ
khöù ñan xen vôùi hieän taïi. Thöôøng moãi khi Thò Haûo, Ñeâm nguyeät thöïc cuûa Trung
gioâng baõo ñi qua, con ngöôøi seõ bình tónh Trung Ñænh, Gieáng nöôùc buoân Nui cuûa
hôn ñeå nhìn nhaän quaù khöù, roài caûm thaáy H’Linh Nieâ, Nöôùc maét goã cuûa Khuaát
nuoái tieác vì loãi laàm hay thôø ô maø ñaùnh Quang Thuïy, Laøng Moâ cuûa Thu Loan,
maát nhöõng giaù trò moät ñi khoâng trôû laïi. Taâm söï cuûa giaø Ñao cuûa Nguyeãn Ngoïc
Khoâng gian hoài öùc, do ñoù, nhö laø moät söï Hoøa… ñeàu mang theo caùi nhìn ñaày thieän
ñaùnh thöùc nhöõng giaù trò töôûng chöøng ñaõ caûm cuõng nhö yù thöùc ngôïi ca caùc giaù trò
nguû yeân döôùi lôùp buïi thôøi gian. Trong vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Taây
truyeän ngaén Thaùng Ninh Noâng, Nguyeân Nguyeân. ÔÛ ñaây, truyeàn thoáng nhö laø moät
Ngoïc ñaõ duøng khoâng gian hieän thöïc cuûa khoâng gian lí töôûng ñeå caùc giaù trò aáy lan
laøng Tô Traù nhö laø moät phöông tieän ñeå toûa toaøn boä veû ñeïp cuõng nhö söùc soáng
môû ra khoâng gian quaù khöù. Vaø trong maïnh meõ cuûa noù. Ñoàng thôøi, qua ñoù, caùc
khoâng gian ñoù, taùc giaû soi saùng veû ñeïp taùc giaû cuõng bieåu hieän söï ñau xoùt veà caùc
cuûa moät coâ gaùi Tô Traù thôøi chieán tranh, giaù trò aáy tröôùc söï bieán ñoåi trong khoâng
vaø cuõng ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc caûm nhaän gian môùi, hieän ñaïi nhöng ñaày thaùch thöùc
ñöôïc moät leã hoäi voâ cuøng ñoäc ñaùo - leã Ninh ñoái vôùi söï toàn vong cuûa noù.
Noâng.
4. Keát luaän
Khoâng gian hoài öùc chöùa ñaày taâm Trong taùc phaåm vaên hoïc, caùc thuû
traïng nuoái tieác cuõng ñöôïc Trung Trung phaùp ngheä thuaät khoâng toàn taïi moät caùch
Ñænh theå hieän trong nhieàu taùc phaåm nhö rieâng reõ, raïch roøi maø luoân xuyeân thaám
H’Noanh - chò toâi, Röøng giaø, Rô Mah laãn nhau nhaèm theå hieän noäi dung moät
Tenl- con ngöôøi cuûa röøng nuùi… ÔÛ ñoù, caùch thaåm myõ nhaát. Phaåm chaát thaåm myõ
nhöõng con ngöôøi cuûa röøng giaø moät thôøi voâ cuûa vaên hoùa vaø con ngöôøi Taây Nguyeân
tö, ñeïp ñeõ, trong saùng cuûa thôøi chieán ñöôïc nhìn nhaän nhö laø moät phöông dieän
tranh maø giôø ñaây, söï phuõ phaøng cuûa thôøi noåi baät cuûa vaên xuoâi vieát veà Taây Nguyeân.
gian cuøng vôùi söï trôù treâu cuûa cuoäc ñôøi ñaõ Söï noåi baät aáy khoâng chæ phuï thuoäc vaøo
khieán hoï giaø nua trong coâ ñôn nhö phaåm chaát beân trong cuûa noù maø coøn nhôø
90
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 1(3) - 2012
vaøo vai troø cuûa caùc thuû phaùp ngheä thuaät roâng, beáp löûa, beán nöôùc…; cuøng vôùi khoâng
maø caùc nhaø vaên chuù yù xaây döïng, trong ñoù taâm linh cuûa caùc truyeän coå ñaõ laøm noåi leân
coù söï ñoùng goùp khoâng nhoû cuûa vaán ñeà khoâng gian ñaëc tröng cuûa cuoäc soáng Taây
khoâng gian. Khoâng gian ngheä thuaät trong Nguyeân. Vaø nhôø ñoù maø ngöôøi ñoïc coù theå
caùc taùc phaåm vaên xuoâi Taây Nguyeân baét caûm nhaän ñöôïc theá giôùi Taây Nguyeân ôû
nguoàn töø khoâng gian hieän thöïc ñoù laø chieàu saâu roäng nhaát.
khoâng gian nuùi röøng, buoân laøng, nhaø
*
SPATIAL CHARACTERISTICS OF ART IN THE HIGHLANDS PROSE
Dang Van Vu
Thu Dau Mot University
ABSTRACT
Art space in the prose works written about the Central Highlands are plentiful and
diverse. That space: large space of the mountains, the warmth of flame, cool space of
the river, space of the house, space work, space battle… Space art always highlight
cultural characteristics Highlands.
Keywords: Highlands, space, gongs, jungle
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
[1] Trung Trung Ñænh, Laïc röøng, NXB Vaên hoïc, 2006.
[2] Nguyeân Ngoïc, Thaùng Ninh Noâng. NXB Ñaø Naüng, 1999.
[3] Nguyeân Ngoïc, Taùc phaåm choïn loïc, NXB Vaên hoïc, 2006.
[4] Traàn Ñình Söû, Thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, 1993.
[5] Khuaát Quang Thuïy, Theàm naéng, NXB Phuï nöõ, 1986.
[6] Khuaát Quang Thuïy, Pui Kô Lôù, NXB Kim Ñoàng, 1981.
[7] Nhieàu taùc giaû, Vaên hoïc caùc daân toäc thieåu soá Vieät Nam, NXB Vaên hoùa daân toäc, 1997.
91
nguon tai.lieu . vn