Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 22 (47) - Thaùng 11/2016 Cuộc đấu tranh của công nhân Cảng Sài Gòn trong giai đoạn từ 1925 đến 1950 Political struggles of workers in Saigon Port from 1925 to 1950 PGS.TS. Nguyễn Đức Hòa Trường Đại họ n Nguyen Duc Hoa, Assoc.Prof.,Ph.D. Saigon University Tóm tắt Cảng Sài Gòn là một hệ thống cảng trên sông Sài Gòn, gồm Bason v thương ảng v nó đóng va tr quan trọng trong hính sá h xâm lược và khai thác thuộ địa của thực dân Pháp từ 1860 đến 1954. Số lượng công nhân bến cảng g a tăng nhanh hóng ùng với quá trình đô thị hóa Sài Gòn-Chợ Lớn và sự phát triển của Cảng Sài Gòn. Cuộ bã ông Ba on v o năm 1925 thắng lợi là mố đánh dấu sự trưởng thành vượt bậc của giai cấp công nhân Việt Nam, ũng như ủa công nhân Cảng Sài Gòn. Các cuộ đấu tranh của công nhân Cảng n đóng va tr quan trọng trong phong trào cách mạng ở Sài Gòn-Chợ Lớn trong g a đoạn từ 1925 đến 1950. Từ khóa: Cảng Sài Gòn, t , khai thác thu địa, công nhân, giai cấp công nhân, cu c đấu tranh, bãi công Ba Son. Abstract Saigon Port is a network of ports located on the bank of Saigon River, consisting of Bason shipyard and ommer al ports. It played an mportant role n the Fren h’s nvas on and olon al e onom exploitations of Vietnam from 1860 to 1954. The development of Saigon Port, accompanied with the urbanization of Saigon-Cholon, rapidly expanded the number of port workers. The victorious Bason Strike in 1925 marked an impressive growth of the working class in Vietnam. Later struggles of the working class in Saigon Port contributed significantly to the revolutionary movements in Saigon- Cholon from 1925 to 1950. Keywords: Saigon Port, French domination, colonial exploitation, workers, working class, struggles, Bason Strike. 1. Đặt vấn đề với thế giới bên ngoài. Nằm ở giữa trung Sài Gòn có vai trò rất quan trọng đối tâm của thành phố, Cảng Sài Gòn từ lâu với Nam Bộ do vị trí địa – chính trị, địa – giữ vai trò là trung tâm phục vụ kinh tế quân sự trọng yếu, ũng như địa – kinh tế thương mại giữa các khu vực và quốc tế. vô cùng thuận lợ , trong đó Cảng Sài Gòn Nghiên cứu cuộc đấu tranh của công nhân l đầu mối thương mại, và là cửa ngõ nối Cảng Sài Gòn luôn là những vấn đề cần á on đường hàng hải trên Biển Đông ra thiết, vừa có tính lý luận, vừa mang ý nghĩa 12
- khoa học và thực tiễn giúp chúng ta hiểu Quân cảng được hình thành từ khi biết sâu hơn về cuộ đấu tranh của độ ngũ Pháp dời dân công giáo (theo linh mục công nhân Sài Gòn trong lịch sử. Lefèbre từ Đ Nẵng vào) từ Vàm Thị Nghè Dưới sự lãnh đạo của Đảng, phong về phía cầu Bông, để có chỗ xây dựng tr o đấu tranh của công nhân luôn giữ vai xưởng sữa chữa tàu được gọi là Ba Son [6, trò quan trọng và giữ vị trí trung tâm trong tr.258]. Quân cảng dài khoảng 600m, từ các cuộ đấu tranh xã hội ở cá đô thị vốn nhà máy Ba Son tớ ông trường Mê Linh luôn gắn với hoạt động ông thương ngày nay (hồ đó gọi là bến cảng Quai nghiệp và dịch vụ. Nghiên cứu về công Primauguet). Hải quân Pháp cho xây dựng nhân Cảng Sài Gòn giúp chúng ta hiểu sâu và mở rộng thủy xưởng xưa ủa Nguyễn hơn về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công Ánh (khu vực Ba Son), và biến ông xưởng nhân Sài Gòn-Chợ Lớn và giai cấp công hải quân này thành một ăn ứ để sửa chữa nhân Việt Nam nói chung trong cuộ đấu v đóng mới tàu phục vụ cho công cuộc tranh giành độc lập dân tộc. xâm lược và khai thác thuộ địa. 2. Nội dung Thương ảng Sài Gòn trải dài từ công 2.1. Sự hình thành đội ngũ công nhân trường Mê L nh (R gault de enou lly) đến Cảng Sài Gòn đầu cầu Khánh Hội (Quai Francis Garnier). Công nhân Việt Nam là lự lượng xã Bến Nhà Rồng bên Khánh Hộ ũng thuộc hội mới quan trọng ra đời trong công cuộc thương ảng v o như nối tiếp thương khai thác thuộ địa lần thứ nhất của thực cảng. Dù chỉ có chiều d hơn 600m, song dân Pháp. Trước chiến tranh thế giới lần Thương ảng Sài Gòn có tớ 6 đại lộ châu thứ nhất, đội ngũ công nhân Việt Nam có đầu vào bến; ó ha đường xe lửa và xe mới khoảng 10 vạn người, nhưng đến năm đ ện, nhà ga ở gần kề và rất thuận tiện cho 1929 đã lên tớ 221.050 người [13, tr.234]. mọi hoạt động phục vụ xuất nhập cảng Phần lớn công nhân xuất thân từ nông dân hàng hóa. lao động bị bần cùng hóa, phần còn lại từ Theo tác giả Charles Lemire, Cảng Sài những người thợ thủ công, tiểu thương, Gòn bắt đầu hoạt động từ ngày 22-2-1860 tiểu chủ… bị phá sản bổ sung vào các nhà để xuất nhập khẩu mọi loại hàng hóa [14, máy, hầm mỏ, đồn đ ền. tr.66]. Ngay trong năm 1860, 246 h ếc tàu Từ khi Nam kỳ bị thực dân Pháp chở đ khoảng 54.000 tonneaux, giá trị chiếm thành thuộ địa, kinh tế Nam kỳ, đặc khoảng 5 triệu quan Pháp [6, tr.260]. Việc biệt là kinh tế thương mại phát triển rất mở rộng các hoạt động xuất khẩu lúa gạo mau chóng. Nam kỳ đứng h ng đầu Đông và nông sản của tư bản Pháp đã thu hút và Dương về sản lượng hàng hóa xuất khẩu, l m g a tăng đáng kể số lượng người lao chủ yếu là các sản phẩm nông nghiệp. động trên bến cảng Sài Gòn. Ng nh thương ngh ệp ở Nam Kỳ có sự Thương ảng Sài Gòn từ lúc được Hải chuyển biến nhanh chóng nhất là ngoại quân Pháp cho mở cửa trở lại (22-2-1860) thương, thông qua Cảng Sài Gòn. gắn liền vớ vùng đất Xóm Chiếu - Khánh Do sự đầu tư ủa nh nước thực dân và Hội thuộ a Định xưa (Quận 4 ngày nhiều hãng vận tải Pháp, Cảng Sài Gòn nay), dần dần quy tụ nhiều dân lao động thành một cảng lớn, được chia làm hai đến đây l m ăn, ư ngụ. Trong hai cuộc phần: quân cảng v thương cảng [1]. khai thác thuộ địa của thực dân Pháp, quy 13
- mô hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua bóc lột và bất công xã hội. Cảng Sài Gòn ngày càng lớn, nên ngày Do khu vực cảng Sài Gòn tập trung càng thu hút đông đảo lự lượng lao động đông đảo ông nhân, ngườ lao động và là làm thuê, nhất là phu khuân vác hàng hóa thương khẩu lớn nhất Đông Dương đón t u trên bến cảng. Họ l ngườ địa phương v thuyền á nước khắp nơ trên thế giới cập l dân ư khu vực khác tới bến cảng làm bến, nên các luồng tư tưởng mới của thời việ để kiếm sống. Những ngườ lao động đại, nhất là tư tưởng cách mạng bên ngoài này chính là lự lượng bổ sung vào độ ngũ được truyền bá nhanh chóng, hấp dẫn công nhân Cảng Sài Gòn ng y ng đông nhiều ngườ yêu nướ , trong đó ó người đảo sau này. thanh n ên yêu nước Nguyễn Tất Thành. Ở Sài Gòn, bên cạnh những công nhân 2.2. Sự kiện Nguyễn Tất Thành rời làm việc trong xí nghiệp công nghiệp hoặc bến cảng Sài Gòn đi ra nước ngoài tìm làm việc trong các nhà máy xay xát phục đường cứu nước vụ xuất cảng gạo, ông nhân ơ khí trong Với sự hấp dẫn của tư tưởng Cách quân cảng Ba on v.v… hình th nh một mạng tư sản Pháp 1789, người thanh niên á h tương đối tập trung, còn số lượng lớn yêu nước Nguyễn Tất Th nh đ sang Pháp ông nhân phân tán như ông nhân vận tải, v á nước phương Tây để tìm xem những công nhân khuân vác ở các bến cảng Sài gì ẩn dấu đằng sau những từ “tự do, bình n. Cũng phải kể tới những người thợ, đẳng, bác ái” [21, tr.11]. Qua sự g úp đỡ viên chức làm việc trong các công ty của cụ Nghè Trương a Mô, Nguyễn Tất thương mại lớn nhỏ l ên quan đến hoạt Th nh v o n v đến ư ngụ tại nhà động của Thương ảng Sài Gòn hoặc số ông Lê Văn Đạt (là anh em họ với cụ Nghè lượng không nhỏ công nhân làm việc trên Trương a Mô) ở xóm cầu Rạch Bần (nay hàng vạn chiếc thuyền ở những con sông, l 185/1 đường Cô Bắc, Q1, Tp.HCM) [9, kênh rạch Nam Kỳ và hệ thống giang cảng tr.72]. au đó cụ Trương a Mô giới thiệu Chợ Lớn. anh Thành tớ ơ sở của Liên Thành phân Cảng Sài Gòn càng phát triển thì càng cu c tạ đường Paul Téstra, Chợ Lớn (nay quy tụ đông đảo lự lượng ông nhân đến l đường Châu Văn L êm, Q5, Tp.HCM). Sài Gòn làm việc và sinh sống. Trong hai Ngày 5-6-1911, Nguyễn Tất Thành lấy tên cuộc khai thác thuộ địa của thực dân l Văn Ba đã lên tàu Amiral Latouche Pháp, thành phần đ ều hành hoạt động của Tréville rời bến cảng Sài Gòn, sang Pháp Thương ảng Sài Gòn chủ yếu l người “xem họ l m như thế nào rồi trở về giúp Pháp, bảo đảm độc quyền ho tư bản Pháp đồng b o húng ta” [8, p.21]. Văn Ba - [17]. Sự thịnh vượng của đô thị Sài Gòn Nguyễn Tất Thành một mình dũng ảm vốn gắn liền với các hoạt động thương mại dấn thân vào cuộ h nh trình đầy chông của Cảng Sài Gòn, đã đem lại lợi nhuận ga , để đ tìm on đường cứu nước cho dân kế h xù ho tư bản Pháp, nhưng lại tạo ra tộc Việt Nam. sự bần ùng hóa đông đảo các tầng lớp, Khi Nguyễn Tất Th nh đến Sài Gòn, giai cấp lao động. Cuộc đấu tranh của công Thương ảng n đang được mở nhân Cảng Sài Gòn ũng l một bộ phận rộng, phát triển. Thương ảng Sài Gòn có trong á phong tr o yêu nước của nhân 5 cầu t u, trong đó ó ầu tàu vận tải dân Sài Gòn – Chợ Lớn chống lại áp bức, đường sông (thuộc hãng Messagerries 14
- fluriales), cầu tàu Canton và cầu tàu lớn 2.3. Cuộc đấu tranh của công nhân thuộc hãng Năm Sao (Chargeurs Réunis) Cảng Sài Gòn trong phong trào cách mạng nằm trên khu vực Quai Le Myre de Vilers của nhân dân Sài Gòn-Chợ Lớn (nay là bến Bạ h Đằng, Q1). Cảng Nhà Chính sá h đầu tư, đẩy mạnh khai thác Rồng thuộc Q4 ngày nay là của hãng thuộ địa của thự dân Pháp đã đưa lại Messagerries Maritimes (hiện đang l bảo những kết quả khách quan ngoài ý muốn tàng Hồ Chí Minh); cầu tàu của hãng Năm của chúng. Nó tạo sự tập trung và sự phát Sao dành cho những con tàu viễn dương triển nhanh chóng cả về chất lượng và số của hãng nằm gần đầu đường Charner lượng của giai cấp công nhân Việt Nam. (Nguyễn Huệ ngày nay). Giai cấp ông nhân đã trưởng th nh, đủ Nguyễn Tất Thành lấy tên l Văn Ba khả năng lãnh đạo các phong tr o đấu tranh ra đ trên on t u Amiral Latouche Tréville, yêu nước. Ngay năm 1912, xuất hiện là một trong 7 on t u thương mại của phong tr o đấu tranh của công nhân Ba hãng Năm ao huyên hở thường kỳ giữa Son kết hợp với bãi khóa của học sinh Pháp v Đông Dương từ năm 1901 [18, trường Bách Nghệ n ó Tôn Đức tr.86]. Tàu Amiral Latouche Tréville (công Thắng tham gia [13, tr.126]. suất 2.800 mã lực) do xưởng đóng t u La Người công nhân bến cảng Sài Gòn bị Lo re (vùng a nt Naza re) đóng, hạ thủy tư bản Pháp v tư sản mại bản bóc lột rất vào 21-9-1903 v đăng ký tại cảng La nặng nề, cuộc sống lam lũ hẳng khác nô Havre năm 1904. Tàu Amiral Latouche lệ, nên họ sớm đứng lên đấu tranh dưới Tréville từ Hải Phòng cập bến cảng Sài nhiều hình thức chống lại bóc lột và áp bức Gòn vào ngày 2-6-1911, có tải trọng 3.572 giai cấp. Sống v lao động tập trung trong tấn, đ ều khiển là thuyền trưởng Maisen sản xuất công nghiệp đã rèn luyện cho với thủy thủ đo n gồm 69 người [7]. Ngày người công nhân Cảng Sài Gòn tinh thần 3-6-1911, Nguyễn Tất Thành với tên ăn đo n kết, ý thức tổ chức và kỷ luật, giúp ước mới là Văn Ba xuống tàu làm phụ kết thành một khối thống nhất. Giai cấp bếp. Ngày 5-6-1911, tàu Amiral Latouche ông nhân đã bướ đầu giác ngộ về vị trí Tréville nổ neo, theo lịch hành trình đến và vai trò của mình [15, tr.446] v đ ều đó cảng Singapore (8-6-1911), Colombo (14- được thể hiện qua nhiều hình thứ đấu 6-1911), Said, Ai Cập (30-6-1911) v đến tranh vì quyền lợi của giai cấp, hình thức cảng Marseille (6-7-1911). Chiếc tàu phổ biến nhất là bãi công. Amiral Latouche Tréville xuất bến vào Hình thứ đấu tranh của của công nhân ngày 5-6-1911 chở theo người phụ bếp từ thấp lên cao, từ đấu tranh bỏ việc phá Văn Ba (Nguyễn Tất Thành) bước vào giao kèo tiến lên đánh lại bọn a ký, đốc cuộc hành trình d đầy sóng gió, gian nan, công gian ác hoặc biểu tình tập thể v đưa thử thách. yêu sách chung lên giới chủ. Bãi công là Sự kiện Nguyễn Tất Thành rời bến hình thứ đấu tranh hợp pháp của công cảng n ra đ tìm đường cứu nước có nhân vì quyền lợi dân sinh, dân chủ trong ảnh hưởng quan trọng tới sự truyền bá chủ g a đoạn này. nghĩa Má – Lênin và sự phát triển của Năm 1919, ông nhân, thủy thủ tàu công nhân Cảng n, ũng phong trào á nơ đậu ở cảng Hả Ph ng đấu tranh đ công nhân Việt Nam sau này. tăng lương. Trong uốn Bản án chế đ thực 15
- dân Pháp, Nguyễn Ái Quố ó nó đến Nguyễn Ái Quốc và các nhà cách mạng thắng lợi của cuộc bãi công của công nhân, khác chuyển sách báo, tài liệu cách mạng, thủy thủ tàu Sascno (Sharnhort) tại cảng ũng như truyền bá chủ nghĩa Má - Lênin, Hải Phòng (15/8/1919) và những ảnh tư tưởng cách mạng vô sản tới công nhân hưởng dây chuyền của nó tới cuộ đấu Cảng Sài Gòn, và các lự lượng yêu nước tranh diễn ra tại cảng Sài Gòn. Nguyễn Ái ở Sài Gòn – Chợ Lớn. Đến năm 1920, Tôn Quốc cho rằng phong tr o đấu tranh của Đức Thắng từ Pháp trở về xưởng Ba Son thủy thủ Pháp đã ó ảnh hưởng tích cực thành lập Công hộ đỏ, một tổ chức chính đến phong tr o đấu tranh của giai cấp công trị theo xu hướng vô sản đầu tiên của công nhân Việt Nam [5]. Phản ánh cùng nội nhân Sài Gòn – Chợ Lớn. Theo thống kê dung như vậy, tờ báo Pháp L’O n on (ra của thự dân Pháp đã ó 25 uộc bãi công ngày 3-2-1920) cho biết từ sau vụ bãi công của công nhân Việt Nam trong g a đoạn từ của tàu Sharnhort, mỗi lần có tàu ra vào hai 1920 đến 1925 [10, tr.306]. Một số cuộc bến cảng Đông Dương ( ảng Hải Phòng và bãi công của công nhân Sài Gòn diễn ra cảng n) đều có sự đấu tranh của dưới ảnh hưởng của tổ chức Công hội do công nhân và thủy thủ. Tôn Đức Thắng thành lập. Công hội nhanh Tháng 3-1920, hơn 200 thủy thủ Pháp chóng phát triển ơ sở, thâm nhập vào công 200 công nhân, thủy thủ trên các con tàu nhân Cảng Sài Gòn và công nhân các nhà Sharnhorst, Mannehein, Mèrès, Afèna, máy, xí nghiệp trên địa bàn Khánh Hội. Brasgayia, Meidenfels, Amiral ở cảng Sài Các cuộc bãi công của công nhân Sài n bã ông đ tăng phụ cấp sinh hoạt. Gòn nổ ra giữa lúc tình hình trong nước và Cuộ đấu tranh ó tá động, ảnh hưởng thế giới diễn ra nhiều sự kiện sô động. Tác không nhỏ tới sự tập hợp lự lượng đấu động đến độ ngũ ông nhân ảng Sài Gòn tranh mang tính tổ chức của công nhân, l phong tr o đấu tranh của tư sản dân tộc viên chức tại bến cảng n. Năm 1921, chống độc quyền cảng Sài Gòn. Nhằm độc một số công nhân Việt Nam làm việc trên chiếm thị trường Đông Dương, năm 1923, các hãng tàu Pháp gia nhập L ên đo n ông Hộ đồng thuộ địa Nam Kì đã quyết định nhân tàu biển ở Viễn Đông. Kh t u v o trao quyền xuất nhập khẩu ở cảng Sài Gòn bến cảng n, ông nhân đấu tranh đ cho một công ty Pháp. Giai cấp tư sản và phụ cấp đắt đỏ; lúc có việ đưa b nh lính địa chủ lớn ở Nam Kì đã kịch liệt phản đối, Việt Nam sang Xyri, công nhân phản đối, dùng báo chí hoặc các cuộc mít tinh công ủng hộ phong trào giải phóng Xyri, quyên kha đấu tranh để giành quyền kinh doanh góp lương thực hỗ trợ cho cuộ đấu tranh ở cảng Sài Gòn. Cuộ đấu tranh n y đã thắng lợi của thủy thủ Pháp. Đó l những được các tầng lớp nhân dân và công nhân cuộ đấu tranh có ý thức, tổ chức và quy n đồng tình, ủng hộ v đã ó t ếng mô ngày càng lớn [13, tr.280]. Phong trào vang tớ nước Pháp. Vì thế, chính quyền đấu tranh của công nhân, thủy thủ tại cảng thực dân ở Đông Dương buộc phải hoãn thi Hải Phòng và cảng Sài Gòn có phạm vi h nh độc quyền cảng Sài Gòn cho công ty rộng lớn, kéo dài liên tục trong thời gian từ Pháp trên. 1919 đến 1921. Từ giữa 1925, phong tr o yêu nước và Từ năm 1920 đến 1927, cảng Sài Gòn dân chủ của các tầng lớp nhân dân trong là một trong những cửa ngõ quan trọng để nướ ó xu hướng ngày càng lan rộng. 16
- Phong tr o ông nhân ó bước phát triển hưởng ứng và ủng hộ. nhảy vọt, xuất hiện nhiều cuộ đấu tranh có Cuộ đấu tranh của công nhân Ba Son quy mô lớn, bướ đầu có tổ chứ lãnh đạo. năm 1925 đã đánh dấu bước ngoặt của Tiêu biểu là cuộc bãi công của 1.000 công phong trào công nhân Việt Nam, chuyển nhân Ba on ( n) dưới sự lãnh đạo dần lên trình độ tự giác. Cuộc bãi công có của tổ chức Công hộ Đỏ do Tôn Đức tổ chứ , lãnh đạo thống nhất, liên kết với Thắng đứng đầu. phong tr o đấu tranh khác và yêu sá h dưới Vào tháng 8-1925, những chiến hạm hình thứ đ hỏi quyền lợi kinh tế, nhưng Pháp gồm Jules Ferry, Le Maine do chiếc mục tiêu chính trị mới là chủ yếu. chiến hạm Jules Michelet chỉ huy vừa từ Cuộc bãi công Ba Son năm 1925 đánh Pháp đến Sài Gòn và phả đưa v o sửa gấp dấu một bước chuyển biến quan trọng ở Ba on để đ đ n áp phong tr o á h trong phong tr o đấu tranh của giai cấp mạng ở Quảng Châu, Trung Quố . Để thực công nhân Sài Gòn: có kết hợp đấu tranh hiện mục tiêu chính trị là giam chân chiếc kinh tế v đấu tranh chính trị. Đại hội VI soái hạm Jules Michelet, và những tàu Quốc tế Cộng sản đã nh ệt liệt biểu dương chiến khác của Hải quân Pháp, tỏ tình đo n tinh thần quốc tế vô sản của “ ông nhân Ba kết với nhân dân và phong trào cách mạng on đã bã ông không hịu sửa chữa chiếc Trung Quố , anh em ông nhân Ba on đã t u Jules M helet m đế quốc Pháp dùng đứng lên đấu tranh dưới hình thức bãi công để đ t n sát nhân dân Trung Quố ” [20, hợp pháp. Công nhân đ hủ Pháp thỏa tr.38]. Cuộc bãi công của công nhân Ba mãn các yêu sách kinh tế, đ húng thu Son 8-1925 là mố đánh dấu giai cấp công nhận lại những thợ bị sa thải và giữ nguyên nhân Việt Nam trưởng th nh v bước lên lệ nghỉ nửa giờ trướ kh lãnh lương (nghỉ vũ đ hính trị. vào 17 giờ như trước thay vì làm việc tới Vào tháng 7/1929, Đông Dương ng 17 giờ 30). sản Đảng đã ử á đồng chí Ngô Gia Tự Ngày 4-8-1925 toàn thể công nhân Ba (tức Bách), Hoàng Quốc Việt (tức Hạ Bá Son nhất loạt nghỉ việc. Công hội Sài Gòn Cang), Lê Văn Lương, Nguyễn Trọng Nhã, đã tổ chức quyên góp ủng hộ những người Võ Phong v o n để phát triển phong bãi công. Cuối cùng chủ Pháp phả nhượng trào Công hộ đỏ và phát triển đảng viên bộ, chịu tăng lương 10% ho ông nhân v của Đảng. Cảng Sài Gòn tập trung đông trả lương ho những ngày công nhân nghỉ ông nhân l nơ đượ Đông Dương Cộng việc tham gia bãi công. Ngày 12-8-1925 sản Đảng chọn để xây dựng và phát triển công nhân trở lại làm việc, nhưng họ vẫn đảng viên mới cho tổ chức của mình. Thủy lãn ông để kéo dài thời gian sửa chữa tàu thủ Phan Đức là một trong những đảng Jules Michelet tới tận ngày 28-11-1925 v ên đầu tiên của Đông Dương Cộng sản mới xong [2]. Những người công nhân Ba Đảng ở Cảng Sài Gòn [19, tr.25]. on đã tìm mọi cách ngăn trở, làm cho An Nam C ng sản Đảng ở Nam Kỳ những con tàu của Hải quân Pháp chậm trễ (do đồng hí Châu Văn L êm l m Bí thư) trong việc chở b nh lính v vũ khí sang đ n đã xây dựng được chi bộ ở các nhà máy có áp cách mạng Trung Quốc. Cuộc bãi công nhiều ông nhân, trong đó ó h bộ ở Ba Son được công nhân viên chức các nhà Cảng Sài Gòn, và một số nhà máy ở Khánh máy, công sở toàn thành phố Sài Gòn Hộ như nh máy FACI. Đến cuố năm 17
- 1929, cả Đông Dương Cộng sản Đảng và tinh, biểu dương lự lượng của hàng vạn An Nam Cộng sản Đảng đều có chi bộ ở nhân dân Sài Gòn nhân dịp Giuýtxtanh Cảng Sài Gòn. Cảng Sài Gòn và Khánh Gôda (Justin Godard) phái viên của Chính Hội là một trong những nơ ó tổ chức phủ Mặt trận nhân dân Pháp sang Việt Nam Công hộ đỏ và tổ chứ đảng hoạt động vào đ ều tra tình hình ở Đông Dương. Tổ chức loại sớm nhất ở Nam Kỳ lúc bấy giờ. Đảng Cộng sản Đông Dương ở Cảng Sài An Nam Cộng sản Đảng đã lập trạm n đã phát động và tổ chức cho công nhân giao liên ở chợ Xóm Chiếu - Khánh Hội. và các tầng lớp nhân dân thu thập nguyện Đây l địa đ ểm khá thuận lợ để tiếp nhận vọng tự do, dân chủ thông qua các Ủy ban các tài liệu, sách báo cách mạng từ nước àn đ ng gửi cho Mặt trận nhân dân Pháp- ngoài chuyển về nước qua Cảng Sài Gòn. hiện đang nắm quyền. Lý Tự Trọng -người được Nguyễn Ái Công nhân Cảng Sài Gòn và nhân dân, Quốc giáo dục, bồ dưỡng, đã trở thành lao động Sài Gòn tham gia vào cuộ đón một đảng viên của An Nam Cộng sản viên Toàn quyền mới Brêviê (J.Brévié) với Đảng. Anh hính l người phụ trách trạm quy mô còn to lớn hơn cuộ đón t ếp phái giao liên Xóm Chiếu, một ơ sở có tầm viên Giuýtxtanh Gôda (hai tuần trướ đó). quan trọng đặc biệt đối với sự truyền bá tư Công nhân tham gia với những khẩu hiện tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc và đấu tranh chính trị, đ dân s nh, dân hủ: truyền bá chủ nghĩa Má - Lênin vào Nam hoan nghênh Mặt trận nhân dân, đ tự do Kỳ. Sau Hội nghị hợp nhất các tổ chức dân chủ, tự do lập công hội, thi hành luật Cộng sản để thành lập Đảng Cộng sản Việt lao động, bỏ thuế thân, tố cáo bọn thực dân Nam (từ 6/1/1930 đến 7/2/1930), ở Sài gian ác ở thuộ địa, đ ân xá hoàn toàn Gòn lúc này có khoảng 20 chi bộ với tổng cho các chính trị phạm… số Đảng viên khoảng 130 người. Chi bộ Trong g a đoạn từ 1930 đến 1937, Cảng n do đồng chí Hồ Ba làm Bí phong tr o đấu tranh đ tự do dân chủ của thư, n Lý Tự Trọng l Đảng viên sinh lao động và các tầng lớp nhân dân Sài Gòn hoạt trong chi bộ này [19, tr.26-27]. diễn ra mạnh mẽ với các hình thức công Phong tr o đấu tranh công khai rộng lớn khai, hợp pháp như mít t nh, bã ông, bãi đầu tiên của công nhân Cảng Sài Gòn và khóa, biểu tình, đưa k ến nghị, bãi thị. công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn tham gia là Công nhân Cảng n đã tham g a v o phong tr o Đông Dương Đại hội. V o năm các cuộc mít tinh lớn cùng với sự tham gia 1936, Chính phủ Mặt trận nhân dân Pháp lên đông đảo của công nhân, nông dân, tiểu nắm quyền, thi hành một số chính sách dân thương, t ểu chủ, trí thức, thanh niên, phụ chủ tiến bộ, chuẩn bị ho đo n sang Đông nữ Sài Gòn bằng các khẩu hiệu đ tự do Dương đ ều tra vi phạm dân chủ của chính lập nghiệp đo n, lập h i Ái hữu, đ tr ệt để quyền thực dân Pháp ở thuộ địa. Những thi hành luật lao động, tăng t ền lương, tháng đầu năm 1937 đánh dấu một bước giảm sưu thuế, chống chiến tranh đế quốc phát triển mới phong trào đấu tranh của công và ủng hộ hoà bình. nhân bến cảng và công nhân Sài Gòn - Chợ Trong suốt hai tháng đầu năm 1940, Lớn. Từ Cầu Quay, tớ đường Charner, cho các chi bộ ở bến Cảng Khánh Hộ đã tổ đến khu vực bên trong Nhà Rồng, công nhân chứ được 5 cuộc bãi công của công nhân. Cảng n đã h a mình trong uộc mít Đầu năm 1945, nổi lên phong trào đấu tranh 18
- của công nhân Cảng Sài Gòn đ dân s nh, kịp thờ đứng lên chiến đấu, mở đầu cho dân chủ vớ á yêu sá h đ tăng lương v cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp cải thiện đ ều kiện làm việc trên bến cảng. xâm lược, bảo vệ nền độc lập non trẻ của Cuộ đấu tranh của công nhân bến cảng đã Tổ quốc. thu hút sự tham gia của 10.000 công nhân ở Từ 23-9-1945 ho đến cuố năm 1945, khu vực Khánh Hội [4, tr.114]. cùng với nhân dân n đứng lên kháng Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản chiến, giữ vững lời thề độc lập “ ho Tổ Đông Dương v V ệt M nh, phong tr o đấu quốc quyết s nh”, công nhân Cảng Sài Gòn tranh cách mạng ở Sài Gòn ngày càng lôi đã tham gia chiến đấu kìm chân quân xâm cuốn sự tham g a đông đảo của công nhân, lược Pháp, góp phần làm thất bại kế hoạch học sinh, sinh viên, giới trí thức và tầng lớp của chúng nhằm đánh nhanh, thắng nhanh, tiểu tư sản. Các tổ chức Công nhân cứu đánh lan rộng ra các khu vực xung quanh quốc đã phát tr ển tại khắp các xí nghiệp, Sài Gòn. Các chiến sĩ lự lượng vũ trang ở bến cảng. Bên cạnh các cuộ đấu tranh vì n đã đột nhập sân bay Tân ơn Nhất, quyền lợi dân sinh dân chủ, công nhân phá đốt kho tàng, phá nhà giam. Chiếc tàu Pháp hoại sản xuất của địch, chế tạo vũ khí ho Aléc vừa cập bến cảng Nhà Rồng bị đốt Việt Minh; lấy súng đạn của quân đội Nhật háy v o đêm 15-10-1945 [12, tr.35]. Công Bản gửi lên chiến khu cách mạng; hoặc nhân Cảng Sài Gòn gia nhập v o á đội tham gia in tài liệu, rải truyền đơn, phân cảm tử quân chặn đánh quân Pháp trên địa phát báo chí cách mạng. V o năm 1941, bàn quanh bến cảng (ở Bót số 6, Bót khi máy bay Nhật dội bom vào Sài Gòn thì Thương Khẩu và ở cầu Mácmahông). 500 công nhân Xóm Chiếu và cảng Sài Hưởng ứng L i kêu gọi toàn dân n đã xuống đường bãi công [22]. kháng chiến của Đảng (12/12/1946), và L i Để chuẩn bị lự lượng cho khở nghĩa kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ giành chính quyền ở Sài Gòn, Xứ ủy Nam tịch (19/12/1946), công nhân Sài Gòn và Kỳ có cách tập hợp quần chúng một cách công nhân Cảng n đã tích cực tham hợp pháp, nhanh chóng và độ đáo, lợi dụng gia phá hoại kinh tế và hậu cần của quân người ngay trong tổ chức Thanh niên viễn chinh Pháp. Trong những năm 1947 – tiền phong do Nhật Bản lập ra (26-5-1945) 1948, công nhân Cảng n đã đốt cháy [11, tr.298]. Công nhân cảng Sài Gòn tích 60 bành vải, 250.000 tấn mủ cao su, tiêu cực tham gia trong tổ chức Tự vệ xung hủy 478 thùng rượu v.v…và phá hoại phong và Thanh niên tiền phong và bao vây nhiều vật tư hậu cần của quân đội Pháp ở các công sở, Bót Thương Khẩu, Bót số 6. bến cảng. au kh g nh được chính quyền ở Khánh Công nhân Cảng Sài Gòn đã tham gia Hội, hàng ngàn công nhân bến Cảng Sài vào phong tr o đấu tranh chính trị và yêu Gòn đã tham g a khở nghĩa ướp chính nước của công nhân và sinh viên, học sinh quyền, góp phần vào thắng lợi của cách Sài Gòn diễn ra từ cuố năm 1949 đầu năm mạng tháng Tám ở Sài Gòn vào 25-8-1945. 1950. Trong hai tháng 12/1949 và 1/1950 ở Khi quân Pháp gây hấn và quay trở lại n đã nổ ra 21 cuộ đấu tranh của xâm lược Nam Bộ (9-1945), công nhân bến công nhân [16, tr.93]. Phong tr o đấu tranh cảng Sài Gòn sát cánh cùng với nhân dân của Công nhân Cảng Sài Gòn là bộ phận Sài Gòn - Chợ Lớn và toàn dân Nam Bộ đã không tách rời các phong trào của công 19
- nhân Sài Gòn-Chợ Lớn. Sự phát triển của Cảng Sài Gòn dựa Công nhân Cảng Sài Gòn là một trong trên biết bao mồ hô , nước mắt, công sức những ngườ đầu tiên tham gia vào phong của những ngườ lao động và công nhân tr o đấu tranh yêu nước của nhân dân Sài Cảng Sài Gòn. Cảng Sài Gòn càng phồn Gòn-Chợ Lớn chống lại sự có mặt của can thịnh bao nh êu, thì đời sống của người thiệp Mỹ ở bến cảng Sài Gòn. Vào ngày công nhân Cảng Sài n ng ơ ực bấy 17-3-1950, Mỹ cho hai tàu chiến là nhiêu. Sự bóc lột tố đa, b n rút cùng kiệt Anderson và Sticken đến Sài Gòn diễu võ, sức lực ngườ lao động theo lối kinh tế vắt dương oa , dự định thực hiện cuộc thao sữa (economie de traite) của thực dân Pháp diễn quân sự với hải quân Pháp. Khi hai ng l m tăng mâu thuẫn đối kháng và tàu chiến phóng lôi của Mỹ thả neo tại bến cuộ đấu tranh gay gắt giữa chúng với các cảng Sài Gòn, ngay lập tức lự lượng công tầng lớp xã hội, nhân dân lao động ở Sài nhân Cảng Sài Gòn cùng hàng vạn nhân Gòn-Chợ Lớn nói chung và công nhân dân Sài Gòn đã xuống đường, biểu dương Cảng Sài Gòn nói riêng. sức mạnh chống Mỹ. Lự lượng vũ trang Trong quá trình phát triển, Cảng Sài cách mạng bên bờ Thủ Th êm đã ảnh cáo n đã quy tụ độ ngũ ông nhân đông đảo Mỹ bằng 20 quả súng cối nã trúng tàu Mỹ và họ sớm có tinh thần chống áp bức giai đậu trên bến cảng n. Trước khí thế cấp, tham g a v o á phong tr o đấu tranh đấu tranh của quần chúng cách mạng và yêu nước và cách mạng chống lại giới chủ công nhân bến cảng Sài Gòn, ngày 19-3- tư bản và thực dân Pháp xâm lược. Tư bản 1950, hai tàu Mỹ không kèn không trống Pháp v tư sản mại bản là kẻ thù dân tộc và cút khỏi bến cảng Sài Gòn [6, tr.371]. đồng thời là kẻ thù của giai cấp công nhân Như vậy, công nhân cảng và nhân dân Sài Gòn-Chợ Lớn nói chung, công nhân Sài Gòn là những ngườ đã đ đầu trong Cảng Sài Gòn nói riêng. Cuộ đấu tranh cuộ đấu tranh chống can thiệp Mỹ và của độ ngũ ông nhân Cảng Sài Gòn diễn ngày 19-3-1950 trở thành ngày toàn quốc ra không chỉ vì quyền lợi giai cấp mà còn chống Mỹ của dân tộc Việt Nam! vì các tầng lớp, giai cấp cần lao Sài Gòn- Trang sử đấu tranh của công nhân bến Chợ Lớn dưới thời Pháp thuộc. cảng Sài Gòn còn ghi dấu những cuộc biểu Sự kiện ngườ thanh n ên yêu nước tình của công nhân bến cảng Khánh Hội kỷ Nguyễn Tất Thành rời bến cảng Sài Gòn, niệm ngày Quốc tế Lao động 1/5/1950 và ra đ tìm đường cứu nước (5-6-1911) trở ngày sinh nhật Bác Hồ 19-5-1950. thành mốc son, mở ra g a đoạn đấu tranh 3. Kết luận theo on đường cách mạng vô sản của giai Thự dân Pháp đã sớm cho mở cửa lại cấp công nhân Việt Nam, công nhân Sài Cảng Sài Gòn từ cuối thế kỷ XIX để phục Gòn nói chung và công nhân Cảng Sài Gòn vụ cho mụ t êu xâm lượ , bình định Việt nói riêng. Nam. Cảng Sài Gòn trở thành công cụ Phong tr o đấu tranh của những người quan trọng của nh nước thự dân v tư công nhân bến cảng Sài Gòn đã góp phần bản Pháp trong quá trình xâm lược Sài Gòn tạo nên truyền thống đấu tranh cách mạng (1859-1860), tiến hành các cuộc khai thác hào hùng của giai cấp công nhân Sài Gòn- thuộ địa (1897-1929) và trở lại xâm lược Chợ Lớn, đóng góp vào thành công của sự Việt Nam (1945-1954). nghiệp đấu tranh g nh độc lập. 20
- Nghiên cứu về phong tr o đấu tranh 11. Nguyễn Đứ H a (2010), “ áng tạo của Xứ của công nhân Cảng Sài Gòn góp phần ủy Nam Kỳ trong chuẩn bị lự lượng và đánh g á đúng hơn vị trí của độ ngũ ông chớp thờ ơ lãnh đạo khở nghĩa g nh chính quyền ở Sài G n tháng Tám 1945”, nhân cảng trong kinh tế thương mại, ũng Cách mạng tháng Tám ở Nam B , Nxb như va tr to lớn của họ trong cuộ đấu ĐH P TP.HCM, tr.298. tranh yêu nướ v o g a đoạn lịch sử này. 12. Nguyễn Đức Hòa (2016), Giáo trình Lịch sử Việt Nam từ 1945 đến 1975, Nxb Giáo dục TÀI LIỆU THAM KHẢO Việt Nam, Hà Nội. 1. Annuaire des États Associétes 1952, Paris, 13. Đ nh Xuân Lâm, hủ biên, (2003), Đại 1953. ương Lịch sử Việt Nam, Tập 2, Nxb Giáo 2. Ban Lịch sử Cận hiện đại Việt Nam thuộc dục, Hà Nội. Viện sử học Việt Nam (1974), M t số vấn 14. Charles Lemire (1870), La Cochinchine đề giai cấp công nhân Việt Nam, Nxb Lao francais, Royaume de Cambodge, Paris. động, Hà Nội. 15. Hồ Chí Minh (1980), Hồ Chí Minh toàn tập, 3. Cảng Sài Gòn quá trình hình thành và phát tập 1, NXB Sự thật Hà Nội. triển, Nxb Trẻ, Tp.HCM, 2008. 4. Đảng Bộ Đảng Cộng sản Việt Nam Quận 4 16. Trần Thục Nga và nhiều tác giả (1987), Lịch sử (2000), Quận 4 Thành phố Hồ Chí Minh Việt Nam 1945 - 1975, Nxb Giáo dục, Hà Nội. mản đấ on ngư i và truyền thống, Nxb 17. Phủ Thống đốc Nam Kỳ, Hồ sơ 333, bản số Trẻ, Tp.HCM. 2, Phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ, Trung 5. Trần Văn u (1958), Giai cấp công nhân tâm Lưu trữ Quốc gia II. Việt Nam, Nxb Sự thật, Hà Nội. 6. Trần Văn u (1987), Địa í văn óa 18. Nguyễn Phan Quang (1998), Gó êm ư Thành phố Hồ Chí Minh, Tập 1: Lịch sử, liệu Sài Gòn-G a Định (1859-1945), Nxb Nxb Thành phố Hồ Chí Minh. Trẻ, Tp.HCM. 7. ouvernement énéral de L’Indo h ne 19. Lê Văn ơn (2008), “Từ phong trào Công (1911), Navigation de Port de Commerce de hộ đỏ đến tổ chứ Đảng đầu tiên ở Cảng Saigon, Narives presents sur rade, le 3 Juin n”, Cảng Sài Gòn quá trình hình 1911, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II. thành và phát triển, Nxb Trẻ, Tp.HCM. 8. Charles Fourniau (1970), Ho Chi Minh, 20. “Tham luận của đại biểu Đông Dương tại notre camarade, Introduction historique, Đại hội lần thứ 2 Quốc tế Cộng sản”, Éditions Sociales, Paris. 17/8/1928, Tạp chí Học tập, số (2), 1961. 9. Nguyễn Đắc Hiền (1990), Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc, Sở VHTT Đồng Tháp. 21. Trần Dân Tiên (1969), Những mẩu chuyện 10. Ngô Văn H a, Dương K nh Quốc (1978), về đ i hoạ đ ng của Hồ Chủ tịch, Nxb Văn Giai cấp công nhân Việt Nam những năm học, Hà Nội. rước khi thành lậ Đảng, Nxb Lao động, 22. Tư l ệu Phòng truyền thống Cảng Sài Gòn, Hà Nội. 2008. Ngày nhận bài: 01/10/2016 Biên tập xong: 15/11/2016 Duyệt đăng: 20/11/2016 21
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học