Công tác phân loại tài liệu tại Thư viện Khoa học xã hội

C¤NG T¸C PH¢N LO¹I TµI LIÖU
T¹I TH¦ VIÖN KHOA HäC X· HéI
NguyÔn ThÞ Thuý Nga(*)

C

«ng t¸c ph©n lo¹i lu«n ®−îc c¸c th−
viÖn vµ c¬ quan th«ng tin trªn thÕ
giíi hÕt søc quan t©m. Ph©n lo¹i tµi liÖu
lµ mét kh©u quan träng gióp kiÓm so¸t
th− môc, gãp phÇn thóc ®Èy viÖc khai
th¸c, trao ®æi th«ng tin trong ph¹m vi
quèc gia vµ quèc tÕ. Trªn thÕ giíi vµ mét
sè th− viÖn lín ë ViÖt Nam, ký hiÖu
ph©n lo¹i ®−îc ¸p dông s©u réng trong
viÖc tæ chøc kho më vµ tra cøu th«ng
tin. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i xin
kh¸i l−îc vÒ c¸c khung ph©n lo¹i ®· vµ
®ang ®−îc sö dông t¹i Th− viÖn KHXH.
I. LÞch sö c«ng t¸c ph©n lo¹i vµ sö dông c¸c
khung ph©n lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH

1. Tr−íc n¨m 1957, Th− viÖn (lóc nµy
lµ Th− viÖn ViÖn ViÔn §«ng B¸c cæ Ph¸p EFEO) sö dông B¶ng ph©n lo¹i ch÷ c¸i
chñ ®Ò do c¸c c¸n bé cña EFEO tù biªn
so¹n. B¶ng ph©n lo¹i nµy rÊt ®¬n gi¶n, chØ
bao gåm c¸c chñ ®Ò chÝnh:

tiÓu h×nh 17 líp cña Trung Quèc. Khung
ph©n lo¹i nµy kh¸ ®¬n gi¶n, ®−îc dïng
®Ó ph©n lo¹i tµi liÖu vµ x©y dùng c¸c hÖ
thèng tra cøu. CÊu tróc cña khung
Trung tiÓu h×nh nh− sau:(*)
B TriÕt häc
D LÞch sö, TiÓu sö, Gia ph¶
E Kinh tÕ
F ChÝnh trÞ - Sinh ho¹t x· héi
G Ph¸p luËt
H Qu©n sù - Quèc phßng
I

V¨n hãa - Gi¸o dôc

J Ng«n ng÷, v¨n tù
K V¨n häc
L NghÖ thuËt
M T«n gi¸o
P To¸n - Lý - Hãa
Q §Þa lý

1, C¸c khoa häc tù nhiªn

R Sinh vËt

2, C¸c khoa häc øng dông

S Y d−îc - VÖ sinh

3, C¸c khoa häc nh©n v¨n

T Kü thuËt n«ng nghiÖp

4, C¸c KHXH

U Kü thuËt c«ng nghiÖp

2. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960, Th−
viÖn (trùc thuéc Uû ban Khoa häc Nhµ
n−íc) sö dông Khung ph©n lo¹i Trung

(*)
ThS., Tr−ëng phßng Phßng Ph©n lo¹i - Biªn
môc, ViÖn Th«ng tin KHXH.

69

C«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu…

V Hãa häc
W Thñ c«ng nghiÖp

c¸i tiÕng ViÖt vµ 4 ch÷ c¸i Latin (dÞch tõ
28 ch÷ c¸i Nga).

X KiÕn tróc

1, A Chñ nghÜa M¸c Lªnin

Z S¸ch cã néi dung tæng hîp

2, B Khoa häc tù nhiªn nãi chung

3. N¨m 1968, Th− viÖn KHXH ra
®êi, l−u gi÷ l−îng s¸ch b¸o, t− liÖu khoa
häc vÒ c¸c ngµnh KHXH&NV t−¬ng ®èi
lín. V× vËy, khung Trung tiÓu h×nh
kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ cÇn thay thÕ.
Khung ph©n lo¹i míi thay thÕ ®ßi hái
ph¶i hiÖn ®¹i h¬n, phï hîp h¬n víi
nguån s¸ch b¸o hiÖn cã, triÓn väng ph¸t
triÓn c¸c nguån lùc ph¶i phï hîp víi sù
ph¸t triÓn cña KHXH. Qua nghiªn cøu
mét sè khung ph©n lo¹i, vµ ®Æc biÖt sau
khi c¸c chuyªn gia Liªn X« cò giíi thiÖu
Khung ph©n lo¹i BBK, L·nh ®¹o Th−
viÖn KHXH ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn sang
sö dông Khung BBK, phÇn c¸c KHXH.
Nh− vËy, Khung BBK ®· ®−îc biªn dÞch
sang tiÕng ViÖt, cã söa ®æi, bæ sung
thªm c¸c phÇn môc cho phï hîp víi sù
ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh KHXH&NV
phï hîp víi nguån tµi liÖu ®ang ph¸t
triÓn. C«ng t¸c chuyÓn khung (khung s¬
bé) ph¶i thùc hiÖn trong thêi gian 4
n¨m (1970-1973) vµ hoµn thµnh ®Çy ®ñ
vµo n¨m 1987. N¨m 2000, Khung BBK
®· ®−îc c¸n bé Phßng Ph©n lo¹i - Biªn
môc bæ sung, chØnh lý vµ ®−îc sö dông
trong c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu t¹i ViÖn
Th«ng tin KHXH cho ®Õn th¸ng 3/2015.
D−íi ®©y lµ Khung BBK:
* B¶ng chÝnh
Khung BBK ban ®Çu gåm 25 tËp,
nh−ng do nhu cÇu sö dông thùc tÕ t¹i
c¸c th− viÖn nªn hiÖn nay ®· ®−îc rót
gän thµnh 4 tËp.
D·y c¬ b¶n cña Khung BBK gåm 28
môc, ®Ó ký hiÖu cho 28 môc ®ã lµ 24 ch÷

3, C C¸c khoa häc to¸n lý
4, D C¸c khoa häc hãa häc
5, § C¸c khoa häc tr¸i ®Êt
6, E C¸c khoa häc sinh vËt
7, £/L Kü thuËt. C¸c khoa häc kü thuËt
8, £ Khoa häc kü thuËt nãi chung
9, F N¨ng l−îng, v« tuyÕn ®iÖn tö
10, G Ngµnh má
11, H C«ng nghiÖp luyÖn kim - chÕ
t¹o m¸y, chÕ t¹o dông cô
12, I C«ng nghiÖp hãa häc, c¸c
ngµnh s¶n xuÊt hãa häc vµ thùc phÈm
13, J C«ng nghiÖp gç, c¸c ngµnh s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ, kü thuËt nhiÕp
¶nh, ®iÖn ¶nh, ngµnh in
14, K X©y dùng
15, L Giao th«ng vËn t¶i
16, M N«ng l©m ng− nghiÖp
17, N Y tÕ, c¸c m«n khoa häc y häc`
18, O KHXH nãi chung
19, P LÞch sö. C¸c khoa häc lÞch sö
20, Q Kinh tÕ. Khoa häc kinh tÕ
21, R ChÝnh trÞ. C¸c khoa häc chÝnh trÞ
22, S Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt
23, T Qu©n sù. Khoa häc qu©n sù
24, U V¨n hãa. Khoa häc. Gi¸o dôc
25, V C¸c khoa häc ng÷ v¨n. T¸c
phÈm v¨n häc
26, W NghÖ thuËt. NghÖ thuËt häc
27, X T«n gi¸o. Chñ nghÜa v« thÇn
28, Y C¸c khoa häc triÕt häc. T©m lý häc

70

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2015

29, Z Tµi liÖu cã néi dung tæng hîp
C¸c môc chia lín (nh− trªn) lµ c¸c
môc chia thø nhÊt. TiÕp ®Õn, c¸c môc
chia thø 2 ph¶n ¸nh c¸c nhãm khoa häc
lµ c¸c ngµnh chuyªn m«n hÑp; c¸c môc
chia thø 3 lµ c¸c tiÓu môc; c¸c môc chia
thø 4 giíi thiÖu c¸c m«n khoa häc hoÆc
c¸c ngµnh ho¹t ®éng c¸ biÖt h¬n, c¸c
môc chia thø 5 vµ tiÕp theo ph¶n ¸nh
c¸c vÊn ®Ò, c¸c ®èi t−îng riªng biÖt, tÝnh
chÊt, quan hÖ...
* Ngoµi b¶ng chÝnh cßn cã c¸c b¶ng
phô trî, bao gåm: B¶ng mÉu chung;
B¶ng mÉu riªng vµ b¶ng s¾p xÕp; B¶ng
mÉu ®Þa lý; B¶ng mÉu d©n téc.
II. ¸p dông Khung ph©n lo¹i thËp ph©n DDC t¹i Th−
viÖn KHXH

1. HÖ Thèng Ph©n lo¹i ThËp Ph©n
Dewey (DDC - Dewey Decimal
Classification System) lµ mét c«ng cô
dïng ®Ó s¾p xÕp cã hÖ thèng c¸c tri thøc
cña con ng−êi, nã ®−îc liªn tôc chØnh lý
®Ó theo kÞp ®µ tiÕn triÓn cña tri thøc.
HÖ thèng nµy do Melvil Dewey s¸ng lËp
n¨m 1873 vµ ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu vµo
n¨m 1876. HiÖn nay, Khung DDC lµ hÖ
thèng ph©n lo¹i t− liÖu ®−îc sö dông
réng r·i nhÊt trªn thÕ giíi, ®· ®−îc dÞch
sang 30 thø tiÕng vµ ®−îc sö dông ë
trªn 135 quèc gia trªn thÕ giíi. Nh÷ng
b¶n dÞch ®· hoµn tÊt hoÆc ®ang ®−îc
tiÕn hµnh gÇn ®©y bao gåm c¸c b¶n
tiÕng ¶-rËp, Trung Quèc, Ph¸p, Hy L¹p,
Do Th¸i, ý, Ba T−, Nga, T©y Ban Nha
vµ Thæ NhÜ Kú. T¹i Mü, 95% tæng sè c¸c
th− viÖn c«ng céng vµ th− viÖn häc
®−êng, 25% c¸c th− viÖn ®¹i häc, 20%
c¸c th− viÖn chuyªn ngµnh ®· sö dông
Khung DDC. Ngoµi ra, hÖ thèng nµy cßn
®−îc sö dông lµm mét c«ng cô ®Ó dß t×m
tµi liÖu trªn c¸c trang ®iÖn tö trong hÖ

thèng m¹ng l−íi th«ng tin toµn cÇu
(World Wide Web).
Khung DDC ®−îc xuÊt b¶n thµnh
hai Ên b¶n kh¸c nhau: mét Ên b¶n ®Çy
®ñ vµ mét Ên b¶n rót gän. Ên b¶n rót
gän dµnh cho c¸c th− viÖn cã kho¶ng
trªn d−íi 20.000 tµi liÖu, Ên b¶n rót gän
®ang ®−îc sö dông lµ Ên b¶n 14. Ên b¶n
®Çy ®ñ ®−îc sö dông t¹i c¸c th− viÖn cã
khèi l−îng tµi liÖu ®å sé h¬n, hiÖn Ên
b¶n ®Çy ®ñ ®ang ®−îc sö dông lµ Ên b¶n
23. ViÖc ph¸t triÓn Khung DDC do
Trung t©m th− viÖn m¸y tÝnh trùc tuyÕn
OCLC, Inc ®¶m nhiÖm, ®−îc thùc hiÖn ë
v¨n phßng biªn tËp DDC t¹i Th− viÖn
Quèc héi ë Washington, D.C. Ban biªn
tËp gåm c¸c biªn tËp viªn vµ 4 trî lý
biªn tËp cã nhiÖm vô ph¸t triÓn b¶ng
chÝnh, nghiªn cøu c¸c ph¹m vi chñ ®Ò,
th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò vµ nh÷ng thay ®æi
cã thÓ x¶y ra víi c¸c chuyªn gia ph©n
lo¹i, xem xÐt c¸c t¸c phÈm ®· xuÊt b¶n
vµ c¸c h×nh th¸i kh¸c cña tµi nguyªn
th«ng tin ®Ó ®¶m b¶o vÒ tri thøc, trao
®æi víi c¸c chuyªn gia chñ ®Ò...…
* CÊu tróc Khung DDC
CÊu tróc cña Khung DDC tu©n theo
ba quy t¾c c¬ b¶n sau:
- Ph©n chia theo ngµnh tri thøc: c¸c
líp c¬ b¶n ®−îc tæ chøc tr−íc hÕt theo
ngµnh hoÆc lÜnh vùc nghiªn cøu. C¸c líp
chÝnh t−¬ng ®−¬ng víi c¸c ngµnh khoa
häc, c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu.
- HÖ ph©n cÊp cÊu tróc: s¾p xÕp tri
thøc theo ngµnh, sau ®ã lµ theo chñ ®Ò
víi mét cÊu tróc ph©n cÊp theo trËt tù
tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ.
- HÖ ph©n cÊp ký hiÖu: Ký hiÖu
DDC ph¶n ¸nh cÊu tróc ph©n cÊp cña
Khung DDC. Trong mét ký hiÖu ph©n
cÊp cô thÓ, ®Ò tµi phèi hîp lu«n ®−îc thÓ

71

C«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu…

hiÖn b»ng ký hiÖu cïng víi sè l−îng ch÷
sè. §Ò tµi réng h¬n lu«n ®−îc thÓ hiÖn
b»ng sè l−îng ch÷ sè Ýt h¬n mét ch÷ sè
trong quan hÖ ph©n cÊp ký hiÖu.
* C¸c b¶n tãm l−îc cña Khung DDC
Trong Khung DDC, nh÷ng m«n lo¹i
c¨n b¶n ®−îc s¾p xÕp theo nh÷ng ngµnh
kiÕn thøc hay bé m«n (hay ngµnh häc).
BËc cao nhÊt cña Khung DDC ph©n chia
ra thµnh 10 m«n lo¹i chÝnh, bao gåm tÊt
c¶ tri thøc cña con ng−êi. Mçi mét m«n
lo¹i chÝnh l¹i ®−îc ph©n chia thµnh
10 ph©n môc, vµ mçi ph©n môc l¹i chia
thµnh nh÷ng ®o¹n (cã khi nh÷ng sè cã
trong nh÷ng ph©n môc vµ nh÷ng ®o¹n
ch−a ®−îc dïng ®Õn). Sau ®©y lµ 3 b¶n
tãm l−îc cña Khung DDC.
- B¶n tãm l−îc thø nhÊt : bao gåm
10 líp chÝnh:
000 Khoa häc m¸y tÝnh, th«ng tin &
t¸c phÈm tæng qu¸t
100 TriÕt häc & T©m lý häc
200 T«n gi¸o
300 KHXH
400 Ng«n ng÷
500 Khoa häc
600 C«ng nghÖ
700 NghÖ thuËt & Gi¶i trÝ
800 V¨n häc
900 LÞch sö & §Þa lý
- B¶n tãm l−îc thø hai bao
gåm 100 ph©n líp, lµ phÇn cô thÓ ho¸
bËc 1 cña 10 líp chÝnh ë B¶ng tãm l−îc
thø nhÊt:
VÝ dô, líp chÝnh 000 (Khoa häc m¸y
tÝnh, th«ng tin & t¸c phÈm tæng qu¸t),
gåm c¸c ph©n líp sau:
010 Th− môc häc

020 Th− viÖn häc & Th«ng tin häc
030 B¸ch khoa th− & s¸ch sù kiÖn
040 [kh«ng ph©n ®Þnh]
050 T¹p chÝ, b¸o & xuÊt b¶n phÈm
nhiÒu kú
060 C¸c hiÖp héi, tæ chøc vµ b¶o tµng
070 TruyÒn th«ng tin tøc, nghÒ lµm
b¸o & xuÊt b¶n
080 TrÝch dÉn
090 Bµi viÕt tay & s¸ch quý hiÕm
- B¶n tãm l−îc thø ba bao gåm 1.000
ph©n ®o¹n, lµ phÇn cô thÓ ho¸ cña 100
ph©n líp. VÝ dô, ph©n líp 010 (Th− môc
häc) cña líp chÝnh 000 (Khoa häc m¸y
tÝnh, th«ng tin & t¸c phÈm tæng qu¸t),
gåm c¸c ph©n ®o¹n sau:
010 Th− môc häc
011 Th− môc & môc lôc
012 Th− môc & môc lôc c¸ nh©n
013 [Kh«ng ph©n ®Þnh]
014 Cña t¸c phÈm khuyÕt danh &
bót danh
015 Cña t¸c phÈm tõ ®Þa ®iÓm cô thÓ
016 Cña t¸c phÈm vÒ chñ ®Ò cô thÓ
017 Môc lôc chñ ®Ò tæng qu¸t
018 [Kh«ng ph©n ®Þnh]
Ngoµi B¶ng chÝnh, Khung DDC cßn
cã c¸c b¶ng tra cøu phô trî:
B¶ng 1: TiÓu ph©n môc chung
B¶ng 2: Khu vùc ®Þa lý, thêi kú lÞch
sö, con ng−êi
B¶ng 3: kÕt hîp víi líp chÝnh 800 (V¨n
häc), bao gåm 3 b¶ng: B¶ng 3A - T¸c phÈm
bëi hoÆc vÒ t¸c gi¶ riªng lÎ; B¶ng 3B -

72

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2015

TiÓu ph©n môc cho c¸c t¸c phÈm bëi
hoÆc vÒ nhiÒu h¬n 1 t¸c gi¶; B¶ng 3C Ký hiÖu ®−îc thªm t¹i n¬i ®−îc chØ dÉn
trong b¶ng 3B, 700.04, 791.4 vµ 808-809
B¶ng 4: TiÓu ph©n môc cña ng«n
ng÷ riªng lÎ
B¶ng 5: Nhãm s¾c téc vµ d©n téc
B¶ng 6: Ng«n ng÷
2. Cuèi n¨m 2013, Th− viÖn Quèc
gia ViÖt Nam ®· c«ng bè b¶n dÞch tiÕng
ViÖt Khung DDC Ên b¶n 23, môc ®Ých lµ
lµm c«ng cô ph©n lo¹i thèng nhÊt cho
c¸c th− viÖn trong c¶ n−íc, ®Ó héi nhËp
víi céng ®ång th− viÖn thÕ giíi. Ên b¶n
nµy ®· b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông t¹i Th−
viÖn Quèc gia ViÖt Nam vµ hÖ thèng th−
viÖn c«ng céng, mét sè th− viÖn c¸c
tr−êng ®¹i häc.
Trong xu thÕ ph¸t triÓn ®ã, Th−
viÖn KHXH còng ®· tiÕn hµnh nghiªn
cøu vµ ¸p dông Khung DDC Ên b¶n 23
®Çy ®ñ vµo c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu tõ
th¸ng 4/2015.
Cã thÓ thÊy, viÖc ¸p dông Khung
DDC Ên b¶n 23 lµ mét b−íc ngoÆt trong
c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu t¹i Th− viÖn
KHXH. B−íc ®Çu ¸p dông sÏ cã nh÷ng
khã kh¨n vµ thuËn lîi nhÊt ®Þnh, tuy
nhiªn, ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ph©n
lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH (®Òu lµ nh÷ng
c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n, céng víi
lßng yªu nghÒ) nhÊt ®Þnh sÏ gióp ho¹t
®éng ph©n lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH cã
hiÖu qu¶ h¬n, hoµ nhËp víi xu thÕ ph¸t
triÓn chung cña ngµnh th− viÖn ViÖt
Nam vµ thÕ giíi


Tµi liÖu tham kh¶o
1. Hå SÜ Quý, V−¬ng Toµn (chñ biªn)
(2011), Th− viÖn Khoa häc x· héi,
Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
2. Ng« ThÕ Long, TrÇn Th¸i B×nh
(2009), Häc viÖn ViÔn §«ng B¸c cæ:
Giai ®o¹n 1898-1957, Nxb. Khoa häc
x· héi, Hµ Néi.
3. NguyÔn V¨n D©n chñ biªn (2007),
Niªn gi¸m th«ng tin Khoa häc x· héi,
Sè 2, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
4. Th− viÖn Khoa häc x· héi (1972),
Th− môc H¸n N«m.
5. Th− viÖn Khoa häc x· héi (2002),
B¶ng Ph©n lo¹i Th− viÖn – Th− môc
BBK, 3 tËp, Hµ Néi.
6. Melvin Dewey biªn so¹n (2013) (Biªn
tËp: Joan S. Mitchell, Julianne Beall,
Rebecca
Green,
Giles
Martin,
Michael Panzer; DÞch: Vò V¨n S¬n;
HiÖu ®Ýnh: KiÒu V¨n Hèt), Khung
ph©n lo¹i ThËp ph©n Dewey vµ B¶ng
ChØ môc quan hÖ. TËp 1: PhÇn h−íng
dÉn - B¶ng phô, TËp 2: B¶ng chÝnh
000-599, TËp 3: B¶ng chÝnh 600-999,
TËp 4: B¶ng chØ môc quan hÖ, Th−
viÖn Quèc gia ViÖt Nam, Hµ Néi.
7. Lois Mai Chan, Joan S. Mitchell
(2013) (DÞch: KiÒu V¨n Hèt, Lª
Thanh Hµ, Chu TuyÕt Lan, NguyÔn
Lan H−¬ng), Khung ph©n lo¹i ThËp
ph©n Dewey: Nguyªn t¾c vµ øng
dông, Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam,
Hµ Néi.