Xem mẫu
- C«ng b»ng x· héi… 43 c«ng b»ng x· héi trong quan niÖm cña mét sè nhμ triÕt häc chÝnh trÞ mü NguyÔn Minh Hoμn(*) H iÖn cã nhiÒu quan ®iÓm vÒ c«ng b»ng x· héi cña c¸c häc gi¶ cã ®−îc tõ ho¹t ®éng hîp t¸c x· héi cña mçi c¸ nh©n (1, p.6). Dùa trªn nÒn t¶ng t− t−ëng “KhÕ ph−¬ng T©y ®−îc tiÕp cËn theo nhiÒu h−íng kh¸c nhau, víi nh÷ng cÊp ®é −íc x· héi” cña J. J. Rousseau vμ quan kh¸c nhau vμ ë nh÷ng lÜnh vùc kh¸c ®iÓm ®¹o ®øc häc cña I. Kant, J. Rawls nhau. Tuy nhiªn, ®¸ng kÓ nhÊt lμ quan ®· ®i vμo x©y dùng mét lý thuyÕt vÒ ®iÓm cña John Rawls (1921-2002), nhμ c«ng b»ng x· héi ®−îc «ng coi nh− mét triÕt häc chÝnh trÞ Mü, ng−êi ®· ®−a ra lý thuyÕt ë tr×nh ®é trõu t−îng cao h¬n mét lý thuyÕt vÒ c«ng b»ng x· héi, víi ®Ó “thay thÕ cho nh÷ng quan ®iÓm ®· mong muèn kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ cña thèng trÞ qu¸ l©u trong nÒn triÕt häc nhiÒu quan ®iÓm tr−íc ®ã vÒ c«ng lý, vμ truyÒn thèng” 1 (1, p.3). vÒ c«ng b»ng. H¬n n÷a, lý thuyÕt nμy XuÊt ph¸t tõ luËn ®iÓm: “c«ng lý víi ®−îc J. Rawls coi lμ sù tiÕp nèi vμ ph¸t tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng” (Justice as triÓn nh÷ng t− t−ëng truyÒn thèng vÒ fairness), J. Rawls ®· so s¸nh víi khÕ c«ng b»ng x· héi trong lÞch sö, mμ ®Æc −íc x· héi truyÒn thèng, vμ cho r»ng ë biÖt lμ t− t−ëng "KhÕ −íc x· héi" cña J. “tr¹ng th¸i b×nh ®¼ng nguyªn thuû cña J. Rousseau vμ nh÷ng t− t−ëng vÒ ®¹o c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng lμ ®øc häc cña I. Kant. mét sù nhÊt trÝ víi tr¹ng th¸i tù nhiªn trong khÕ −íc x· héi truyÒn thèng” (1, Trong t¸c phÈm “A theory of justice” p.11). §−¬ng nhiªn, víi mong muèn x©y (Lý thuyÕt vÒ c«ng lý), vÊn ®Ò c«ng b»ng dùng ®−îc mét lý thuyÕt trõu t−îng h¬n vμ b×nh ®¼ng ®· ®−îc J. Rawls nghiªn vÒ c«ng b»ng x· héi nãi trªn, J. Rawls cøu mét c¸ch hÖ thèng mang tÝnh lý ®· gi¶ ®Þnh vÒ mét tr¹ng th¸i nguyªn thuyÕt thuÇn tuý, mμ ®èi t−îng cña thuû cho xuÊt ph¸t ®iÓm cña nguyªn t¾c c«ng b»ng ®· ®−îc «ng x¸c ®Þnh: ®ã c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng. chÝnh lμ thÓ chÕ x· héi nãi chung, c¸i quyÕt ®Þnh cho sù lùa chän nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lîi vμ nghÜa vô c¬ b¶n, (*) TS. ViÖn TriÕt häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ - hay ®ã lμ ph−¬ng thøc ph©n phèi lîi Ých Hμnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh
- 44 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2008 Tr¹ng th¸i x· héi Êy, theo J. Rawls, hiÖn phÇn nμo cña c«ng lý trong c¸i kh«ng ph¶i lμ “mét t×nh huèng lÞch sö “c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng” Êy. cô thÓ” (1, p.11), mμ chØ lμ mét tr¹ng NÕu chuÈn mùc ®Ó x¸c ®Þnh sù c«ng th¸i gi¶ thuyÕt thuÇn tóy ®Ó ®¹t ®−îc b»ng trong mét thÓ chÕ x· héi cô thÓ mét sù ®Ò xuÊt cho mét quan ®iÓm míi chÝnh lμ nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn lîi vÒ c«ng b»ng dùa trªn viÖc minh chøng vμ nghÜa vô cho mçi c¸ nh©n. VËy tiªu cho nguyªn t¾c c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ chÝ hμng ®Çu ®Ó x¸c ®Þnh thÓ chÕ x· héi c«ng b»ng. Cßn vÒ con ng−êi trong tr¹ng gäi lμ c«ng b»ng Êy ®−îc J. Rawls quan th¸i nguyªn thuû Êy, theo J. Rawls quan niÖm, ®ã lμ “con ng−êi lý tÝnh vμ niÖm nh− thÕ nμo? kh«ng vô lîi” (1, p.12). Theo J. Rawls, tr−íc hÕt c«ng b»ng Nh− vËy, trong quan niÖm c«ng lý chØ cã ®−îc khi con ng−êi tù nguyÖn víi tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng cña J. Rawls, cïng tham dù vμo hîp t¸c x· héi ®Ó lμm th× c«ng lý (®−îc hiÓu lμ lÏ ph¶i, ®iÒu sao cho mçi c¸ nh©n giμnh ®−îc lîi Ých thiÖn, hay phÈm h¹nh tèi cao cña con nhiÒu h¬n so víi khi hä sèng ®¬n lÎ. Nãi ng−êi) chÝnh lμ chuÈn mùc cña tr¹ng c¸ch kh¸c, nÕu thÓ chÕ cña mét x· héi lμ th¸i x· héi lý t−ëng mμ ë ®ã mçi c¸ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc mét nguyªn t¾c nh©n khi tham dù vμo hîp t¸c x· héi ph©n chia quyÒn lîi vμ nghÜa vô phï hoμn toμn dùa vμo sù tù nguyÖn, vμ hîp ®èi víi lîi Ých cña mçi c¸ nh©n trªn ngμy cμng ®¹t ®−îc lîi Ých tèi ®a cña tinh thÇn tù nguyÖn trong quan hÖ hîp m×nh. Nãi c¸ch kh¸c, khi ë tr¹ng th¸i x· t¸c Êy, th× thÓ chÕ x· héi Êy gäi lμ c«ng héi lý t−ëng th× c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ b»ng. c«ng b»ng chØ cßn l¹i gi¸ trÞ c«ng lý. §−¬ng nhiªn, theo J. Rawls, bÊt cø Tr¹ng th¸i nguyªn thuû mμ J. mét x· héi nμo ®Òu kh«ng thÓ lμ mét c¬ Rawls muèn nãi ®Õn ë ®©y cã mét ®Æc chÕ hîp t¸c thùc sù mang tÝnh tù tr−ng lμ ë ®ã kh«ng ng−êi nμo biÕt ®−îc nguyÖn v× mçi ng−êi sinh ra ë mét vÞ thÕ ®Þa vÞ hay th©n phËn cña m×nh, thËm x· héi ®Æc ®Þnh vμ tÝnh chÊt thùc tÕ cña chÝ còng kh«ng ai biÕt ®−îc vËn may tr¹ng th¸i Êy ®· ¶nh h−ëng tíi mäi mÆt cña m×nh trong sù ph©n phèi tμi s¶n, vμ ®êi sèng cña mçi c¸ nh©n. ThÕ nh−ng, thËm chÝ còng kh«ng ai biÕt ®−îc n¨ng nÕu mét x· héi phï hîp víi nguyªn t¾c lùc, trÝ tuÖ vμ søc m¹nh cña m×nh v.v... c«ng b»ng (theo nghÜa c«ng lý víi tÝnh Còng ë tr¹ng th¸i x· héi lý t−ëng Êy, J. c¸ch lμ c«ng b»ng), th× nã sÏ ngμy cμng Rawls cßn gi¶ ®Þnh r»ng: mäi ng−êi ®Òu trë thμnh mét c¬ chÕ hîp t¸c ®−îc mäi kh«ng ai biÕt ®Õn quan niÖm vÒ c¸i ng−êi thõa nhËn vμ hä míi thùc hiÖn thiÖn, còng nh− kh«ng ai biÕt ®−îc nghÜa vô cña m×nh mét c¸ch tù nguyÖn khuynh h−íng t©m lý ®Æc thï cña m×nh. (1, p.12). Hä lùa chän nguyªn t¾c c«ng lý khi Nh− vËy, xuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c ®øng ®»ng sau bøc mμn cña sù v« tri ph©n chia quyÒn lîi vμ nghÜa vô trong (ignorance) (1, p.11). tr¹ng th¸i x· héi lý t−ëng lμ c«ng lý, vμ Ng−îc l¹i, trong mét thÓ chÕ x· héi trong x· héi cô thÓ lμ c«ng b»ng, J. cô thÓ th× c«ng lý míi chØ cã nghÜa lμ Rawls ®· ®i ®Õn ph©n chia hai nguyªn c«ng b»ng, hay c«ng b»ng chØ lμ sù thÓ t¾c kh¸c biÖt cña c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ
- C«ng b»ng x· héi… 45 c«ng b»ng: Nguyªn t¾c thø nhÊt, gi¶ r»ng, ph¶i t¹o ra c«ng b»ng vÒ c¬ héi ®Þnh ®−îc thùc hiÖn trong tr¹ng th¸i x· b»ng c¸ch thùc hiÖn sù bï ®¾p cho héi lý t−ëng nªn yªu cÇu ph©n chia b×nh nh÷ng ng−êi Ýt cã c¬ héi do nh÷ng thiÖt ®¼ng quyÒn lîi vμ nghÜa vô. Nguyªn t¾c thßi bÈm sinh ®Ó cã xuÊt ph¸t ®iÓm thø hai, thùc hiÖn trong tr¹ng th¸i x· ngang nhau víi nh÷ng ng−êi cã lîi thÕ. héi cô thÓ, vμ v× ë tr¹ng th¸i nμy tån t¹i Lý do mμ J. Rawls kh«ng t¸n thμnh sù bÊt b×nh ®¼ng vÒ tμi s¶n vμ n¨ng lùc quan ®iÓm Êy vÉn lμ ë chç viÖc thùc cña mçi con ng−êi, cho nªn nguyªn t¾c hiÖn b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vμ quyÒn lîi thø hai nμy chØ dÇn ®¹t ®Õn gi¸ trÞ c«ng c¬ b¶n cho mäi c¸ nh©n kh«ng ph©n biÖt lý khi nã thùc hiÖn sù bï ®¾p cho nh÷ng sù kh¸c biÖt bÈm sinh vμ ®Þa vÞ x· héi thμnh viªn x· héi ë vÞ thÕ bÊt lîi nhÊt th× chØ cã thÓ cã ®−îc trong sù gi¶ ®Þnh (1, p.13). cña tr¹ng th¸i nguyªn thuû (ë x· héi lý t−ëng); cßn khi thùc hiÖn c«ng b»ng Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ luËn ®iÓm theo nguyªn t¾c thø hai nμy (trong mét c«ng lý víi tÝnh c¸ch lμ c«ng b»ng, trong thÓ chÕ x· héi hiÖn thùc) th× sù c«ng ®ã c«ng lý theo nghÜa lμ chuÈn mùc cña b»ng kh«ng ®ßi hái x· héi ph¶i cè g¾ng mét x· héi lý t−ëng, cßn c«ng b»ng ®−îc san ph¼ng nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi víi hiÓu lμ chuÈn mùc cña mét thÓ chÕ x· mong muèn t¹o ®−îc sù ngang b»ng héi cô thÓ nãi trªn, nh−ng c¶ hai tr¹ng gi÷a mäi ng−êi nh− mét sù bÊt chÊp th¸i nμy ®Òu dùa vμo c¬ chÕ tù nguyÖn, nhau trong mét cuéc ch¬i (1, p.86). J. Rawls cho r»ng, b¶n th©n x· héi lý t−ëng kh«ng ph¶i chØ hoμn toμn ë tr¹ng Nh− vËy, trong quan niÖm cña J. th¸i nguyªn thuû mμ phÇn nμo nã ®· Rawls th× sù c«ng b»ng hay kh«ng c«ng ®−îc ph¶n ¸nh ë ngay trong mét thÓ chÕ b»ng trong mét thÓ chÕ x· héi kh«ng x· héi cô thÓ. V× thÕ, trong mét thÓ chÕ ph¶i lμ sù kh¸c nhau vÒ xuÊt ph¸t ®iÓm x· héi, c«ng b»ng sÏ ngμy cμng ®¹t ®Õn cña mçi c¸ nh©n, mμ chØ chñ yÕu ë chç, gi¸ trÞ c«ng lý, nÕu chuÈn mùc cña c«ng khi tham gia vμo hîp t¸c x· héi, cho dï b»ng b¶o ®¶m ®−îc sù ph©n chia ngμy cã sù bÊt b×nh ®¼ng v× cã nh÷ng kh¸c cμng b×nh ®¼ng h¬n gi÷a quyÒn lîi vμ biÖt bÈm sinh vμ ®Þa vÞ x· héi gi÷a nghÜa vô, hay ngμy cμng ph¶i h¹n chÕ ng−êi vμ ng−êi, nh−ng nÕu ®ã lμ sù chÊp ®−îc sù kh¸c biÖt vÒ xuÊt ph¸t ®iÓm cña nhËn mang tÝnh tù nguyÖn trong c¬ chÕ mçi c¸ nh©n khi b−íc vμo tham dù ho¹t ho¹t ®éng hîp t¸c x· héi chung th× ®ã ®éng hîp t¸c x· héi. vÉn lμ c«ng b»ng. V× thÕ, mét thÓ chÕ x· Theo J. Rawls, ë nguyªn t¾c thø hai, héi chØ lμ kh«ng c«ng b»ng nÕu thÓ chÕ sù ph©n chia quyÒn lîi vμ nghÜa vô c¬ ®ã bÞ nh÷ng ng−êi ë mét giai cÊp nμy lîi b¶n cho c¸ nh©n trong mét thÓ chÕ x· dông nh÷ng nh©n tè ngÉu nhiªn ®Ó biÕn héi cô thÓ ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù rÊt kh¸c thμnh ®Æc quyÒn ®Æc lîi cho m×nh, vμ nhau vÒ kh¶ n¨ng bÈm sinh vμ ®Þa vÞ x· biÕn nã thμnh sù bÊt lîi cho nh÷ng héi cña mçi c¸ nh©n, chø kh«ng ph¶i lμ ng−êi ë giai cÊp kh¸c mμ hä kh«ng biÕt sù san b»ng xuÊt ph¸t ®iÓm nh− nhau ®−îc r»ng ®ang cã sù chi phèi cña cho mçi c¸ nh©n. V× thÕ, J. Rawls ®· nh÷ng yÕu tè ngÉu nhiªn ®ã. Theo J. kh«ng t¸n thμnh víi quan ®iÓm cho Rawls, ®ã lμ tr−êng hîp cña x· héi n« lÖ
- 46 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2008 vμ phong kiÕn, v× x· héi ®ã ®· kh«ng Rawls, vμ tiÕp thu c¶ quan ®iÓm vÒ dùa vμo sù ngang b»ng vÒ nghÜa vô vμ ph−¬ng thøc ph©n phèi cña K. Marx quyÒn lîi gi÷a giai cÊp nμy vμ giai cÊp trong “Phª ph¸n c−¬ng lÜnh G«-ta” ®Ó kh¸c (1, p.87). ®−a ra quan ®iÓm cña m×nh vÒ c«ng Nh÷ng quan ®iÓm trªn ®©y cña J. b»ng x· héi. Rawls trong t¸c phÈm “Lý thuyÕt vÒ KÕ thõa quan ®iÓm cña J. Rawls vÒ c«ng lý” phÇn nμo cho thÊy ®ã chÝnh lμ ®èi t−îng cña c«ng b»ng x· héi chÝnh lμ nh÷ng quan ®iÓm mμ J. Rawls ®· cæ vò sù ph©n chia quyÒn vμ nghÜa vô trong cho chñ nghÜa tù do míi thËp kû 70 - 80 mét thÓ chÕ x· héi dùa trªn quan hÖ hîp cña thÕ kû XX theo quan ®iÓm cña t¸c x· héi, Marion Young cho r»ng, m×nh. Bëi v×, nh÷ng ph©n tÝch cña «ng “nhiÒu lý thuyÕt ph©n phèi c«ng b»ng vÒ nh÷ng nguyªn t¾c ph©n chia quyÒn tin r»ng, c«ng b»ng lμ kh¸i niÖm chuÈn lîi vμ nghÜa vô trong mét thÓ chÕ x· héi, mùc c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh mäi h×nh thøc ®Æc biÖt lμ sù ®Ò cao lîi Ých cña mçi c¸ cña thÓ chÕ x· héi, nh−ng ®ång thêi nã nh©n trong c¬ chÕ hîp t¸c x· héi ®−îc còng x¸c ®Þnh ph¹m vi ph©n phèi c«ng x©y dùng trªn c¬ së tù nguyÖn cña mçi b»ng” (2, p.24). c¸ nh©n. H¬n n÷a, cho dï cã nhÊn m¹nh Tuy nhiªn, ph¹m vi ph©n phèi c«ng tíi viÖc h¹n chÕ xuÊt ph¸t ®iÓm bÊt b×nh b»ng mμ Marion Young x¸c ®Þnh kh«ng ®¼ng b»ng c¸ch thùc hiÖn sù bï ®¾p trë ph¶i chØ bã hÑp trong viÖc ph©n phèi l¹i mét phÇn lîi Ých cña nh÷ng ng−êi cã mäi nguån lùc vËt chÊt vμ thu nhËp cña lîi thÕ (sau khi nh÷ng ng−êi nμy ®· mçi c¸ nh©n, mμ Marion Young cho tho¶ m·n ®−îc lîi Ých cña m×nh) cho r»ng, “lý thuyÕt ph©n phèi c«ng b»ng cã nh÷ng c¸ nh©n ë vÞ thÕ bÊt lîi nhÊt thÓ vμ cÇn ¸p dông cho mäi vÊn ®Ò cña trong “c¬ chÕ hîp t¸c x· héi” Êy còng c¬ cÊu x· héi h¬n lμ ph©n phèi cña c¶i, kh«ng lμm g× ®−îc nhiÒu h¬n ®Ó thu hÑp thu nhËp vμ mäi nguån lùc” (2, p.24). c¸i kho¶ng c¸ch vèn ®· qu¸ s©u vμ qu¸ réng trong x· héi mμ chñ nghÜa tù do MÆc dï, xuÊt ph¸t tõ quan niÖm vÒ míi Êy ®ang thÞnh hμnh. ph©n chia quyÒn vμ nghÜa vô cho mçi c¸ nh©n cña mét thÓ chÕ x· héi trong quan Còng ®i theo tinh thÇn cña chñ niÖm cña J. Rawls vÒ c«ng b»ng, nh−ng nghÜa tù do míi, nhμ triÕt häc x· héi Marion Young ®· chØ ra nh÷ng thiÕu sãt ng−êi Mü Iris Marion Young (1949- trong quan niÖm Êy vμ cho r»ng, kh«ng 2006) l¹i cã nh÷ng kÕ thõa vμ ph¸t triÓn thÓ chØ dùa vμo mét thÓ chÕ x· héi ®Ó quan niÖm cña J. Rawls vÒ c«ng b»ng x· ®−a ra nguyªn t¾c ph©n chia gi÷a quyÒn héi theo mét c¸ch kh¸c. vμ nghÜa vô. Theo Marion Young, mét Trong t¸c phÈm “Justice and the sè lý thuyÕt chÝnh trÞ d−êng nh− chØ tËp Politics of Difference” (C«ng b»ng vμ trung vμo viÖc nh÷ng c¬ quan lËp ph¸p chÝnh trÞ häc vÒ sù kh¸c biÖt), xuÊt b¶n vμ hμnh ph¸p cã xu h−íng ®· t¸ch khái n¨m 1990, Marion Young xuÊt ph¸t tõ ®êi sèng hμng ngμy cña ng−êi d©n; cßn sù ph©n tÝch nh÷ng quan ®iÓm vÒ chuÈn nh÷ng quan chøc chÝnh phñ cña nã th× mùc cña c«ng b»ng x· héi víi nguyªn chØ b»ng quyÒn lùc cña m×nh, ®Ó ®−a ra t¾c ph©n chia quyÒn vμ nghÜa vô cña J. nh÷ng quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ nh− lμ c¨n
- C«ng b»ng x· héi… 47 cø cho viÖc x¸c ®Þnh ®−îc sù ®óng ®¾n quyÒn... Tuy nhiªn, do qu¸ nhÊn m¹nh cña nguyªn t¾c ph©n chia gi÷a quyÒn lîi ®Õn viÖc ®ßi hái ph¶i cã sù ®èi xö t«n vμ nghÜa vô cho mçi ng−êi d©n (2, p.22). träng nh− nhau víi c¸c ®iÒu kiÖn riªng V× thÕ, Marion Young cho r»ng, vÒ quyÒn tù chñ vμ v¨n ho¸ nh− nh÷ng “Ph−¬ng thøc ph©n phèi hoμn toμn thÕ m¹nh riªng cña mçi nhãm x· héi mang tÝnh ®iÒu chØnh x· héi vÒ nh÷ng kh¸c nhau, mμ kh«ng thÊy thùc chÊt g× mμ mçi c¸ nh©n cã ®−îc, hä cã ®−îc cña sù kh¸c biÖt x· héi Êy gi÷a nh÷ng bao nhiªu, vμ cã bao nhiªu so víi nh÷ng nhãm céng ®ång d©n c− kh¸c nhau c¸i mμ ng−êi kh¸c cã ®−îc. §iÒu nμy trong x· héi n−íc Mü (suy cho cïng ®Òu ®−îc tËp trung vμo quyÒn së h÷u” (2, bÞ quyÕt ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vèn p.110). qu¸ kh¸c biÖt), cho nªn ®©y chÝnh lμ h¹n chÕ trong viÖc thùc hiÖn nh÷ng ViÖc Marion Young nhÊn m¹nh tíi mong muèn vÒ mét x· héi c«ng b»ng viÖc thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi thùc sù trong quan ®iÓm cña Marion dùa trªn quyÒn së h÷u Êy thùc ra vÉn lμ Young. Nh− vËy, so víi quan ®iÓm cña nhÊn m¹nh tíi viÖc thùc hiÖn ph©n phèi J. Rawls, dï Marion Young cã sù tiÕp mäi nguån lùc vËt chÊt vμ phóc lîi x· cËn víi vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi phÇn héi. Tuy nhiªn, v× nhÊn m¹nh ®Õn viÖc nμo ®· thÓ hiÖn ®−îc tÝnh thùc tÕ h¬n vÒ më réng quyÒn tù do ®iÒu chØnh quan hÖ mÆt nguyªn t¾c. Song trªn thùc tÕ, gi÷a ng−êi víi ng−êi trong x· héi cho nh÷ng môc tiªu ®−îc thùc hiÖn bëi nªn, Marion Young ®· cho r»ng, muèn nguyªn t¾c mμ cña c¶ J. Rawls vμ thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi th× bªn c¹nh Marion Young ®−a ra dï ®−îc chÊp viÖc ph©n chia mäi nguån cña c¶i vËt nhËn hay kh«ng nã vÉn khã cã thÓ trë chÊt, cßn ph¶i ph©n chia c¶ quyÒn tù thμnh quan ®iÓm chiÕm −u thÕ tr−íc rÊt chñ cho mçi c¸ nh©n, thùc hiÖn ph©n nhiÒu trμo l−u t− t−ëng kh¸c nhau vÒ c«ng lao ®éng vμ v¨n ho¸, v× ®©y chÝnh c«ng b»ng trong ®iÒu kiÖn cña chñ lμ nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n cho mçi c¸ nghÜa tù do míi ®ang ë cao trμo. nh©n sö dông ®Ó ®iÒu chØnh sù ho¹t ®éng cña m×nh trong mèi quan hÖ víi céng ®ång x· héi ®Ó cã ®−îc sù ®èi xö Tμi liÖu tham kh¶o c«ng b»ng trong x· héi. 1. Rawls, John. A theory of justice. Nh÷ng quan ®iÓm trªn ®©y cña Revised edition. The Belknap Marion Young vÒ c«ng b»ng x· héi thùc press of Harvard University press, ra lμ xuÊt ph¸t tõ lËp tr−êng b¶o vÖ Cambridge, Massachusetts. USA, nh÷ng phong trμo x· héi c¸nh t¶, nh− 2001. phong trμo ®Êu tranh cña ng−êi Mü da 2. Young, Iris Marion. Justice and the ®en, phong trμo cña ng−êi Mü gèc Ên, Politics of Deffirence. Oxford: ®Æc biÖt lμ phong trμo phô n÷ b×nh Princeton University Press, 1990.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học