Có phải giai thoại là một thể loại thuộc văn học dân gian không?

108 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 COÙ PHAÛI GIAI THOAÏI LAØ MOÄT THEÅ LOAÏI THUOÄC VAÊN HOÏC DAÂN GIAN KHOÂNG? Trieàu Nguyeân* 1. Khaùi löôïc caùc söï nhìn nhaän veà vò trí cuûa giai thoaïi Caùc coâng trình nghieân cöùu, tìm hieåu veà giai thoaïi hieän raát moûng, ngoaøi hai baøi tieåu luaän “Giai thoaïi Vieät Nam: vaán ñeà caàn nghieân cöùu”, cuûa Vuõ Ngoïc Khaùnh (ñaët ôû ñaàu saùch Kho taøng giai thoaïi Vieät Nam) [2], vaø “Theå loaïi giai thoaïi”, cuûa Kieàu Thu Hoaïch (in trong Vaên hoïc daân gian ngöôøi Vieät: Goùc nhìn theå loaïi) [1], coù dung löôïng khaù lôùn, ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu chuù yù, caùc nghieân cöùu coøn laïi chæ döôùi daïng baøi vieát ngaén, hay lôøi noùi ñaàu cuûa boä söu taäp, muïc giai thoaïi trong töø ñieån. Ñeå tieän traû lôøi caâu hoûi “Coù phaûi giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian khoâng?”, coù theå khaùi löôïc caùc coâng trình nghieân cöùu veà giai thoaïi theo hai nhoùm: nhoùm coâng trình coù quan nieäm khoâng cho giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian; vaø nhoùm coâng trình quan nieäm xem giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian. Coù ñieàu, vaán ñeà ñaët ra thuoäc vaøo moät lónh vöïc coù phaïm vi roäng lôùn hôn, ñoù laø vò trí cuûa giai thoaïi: moãi loaïi giai thoaïi, giai thoaïi noùi chung, thuoäc vaøo caùc thöïc theå naøo (?). Vieäc xaùc ñònh vò trí cuûa giai thoaïi, theo ñoù, khoâng chæ traû lôøi caâu hoûi ñaët ra maø coøn giaûi quyeát haøng loaït caùc vöôùng maéc lieân quan khaùc. Baøi vieát naøy nhaèm thaùo gôõ vaán ñeà theo höôùng chung aáy. 1.1. Nhoùm coâng trình coù quan nieäm khoâng cho giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian (a) Traàn Thanh Maïi ôû baøi “Giôùi thieäu” taäp Giai thoaïi vaên hoïc Vieät Nam (Hoaøng Ngoïc Phaùch, Kieàu Thu Hoaïch, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 2000 - baûn in laàn ñaàu, cuõng cuûa Nxb Vaên hoïc, naêm 1965), ñaõ vieát: “Giai thoaïi vaên hoïc laø moät toång theå loaïi vaên hoïc truyeàn mieäng, nhöng tröø moät soá caù bieät, noùi chung thì giai thoaïi vaên hoïc khoâng thuoäc phaïm vi vaên hoïc daân gian”. Theo oâng, giai thoaïi vaên hoïc laø “Nhöõng maåu chuyeän noùi rieâng veà caùc nhaø vaên, nhaø thô, nhaø khoa baûng, veà nhöõng ngöôøi söû duïng thô vaên vaø saùng taùc thô vaên noùi chung”. (b) Leâ Baù Haùn, Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Khaéc Phi (Ñoàng chuû bieân), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 1999, tr. 112, ñònh nghóa: giai thoaïi laø “Moät theå loaïi truyeän keå ngaén goïn veà moät tình tieát coù thaät hoaëc ñöôïc theâu deät cuûa nhöõng nhaân vaät ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán (Vd: giai thoaïi veà caùc nhaø chính trò, caùc töôùng, caùc nhaø vaên, nhaø khoa hoïc, caùc nhaân vaät coù bieät taøi nhö Maïc Ñónh Chi, Traïng Trình...). Döïa vaøo ñaëc ñieåm noäi dung vaø tính chaát thaåm myõ, ngöôøi ta phaân giai thoaïi thaønh nhieàu loaïi khaùc nhau (nhö giai thoaïi vaên hoïc, giai thoaïi daïy hoïc, giai thoaïi veà thaày thuoác, giai thoaïi haøi höôùc). Giai thoaïi thöôøng vieát chuoãi xoay quanh nhöõng nhaân vaät noåi tieáng. Trong vaên hoïc * Hoäi Vaên ngheä daân gian Thöøa Thieân Hueá. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 109 daân gian, coù nhieàu chuoãi truyeän cöôøi mang tính chaát giai thoaïi haøi höôùc xoay quanh nhöõng nhaân vaät noåi tieáng ñöôïc coi laø coù thaät nhö Traïng Lôïn, Traïng Quyønh, Xieån Boät, Ba Giai, Tuù Xuaát...”. Caùc chuoãi truyeän xoay quanh soá nhaân vaät vöøa neâu (tröø Traïng Lôïn), ñaõ ñöôïc moät soá nhaø nghieân cöùu vaên hoïc daân gian xaùc ñònh thuoäc heä thoáng truyeän traïng, moät theå loaïi cuûa vaên hoïc daân gian Vieät Nam. Theo ñoù, nhöõng noäi dung ngoaøi ñieàu aáy ra ñöôïc trình baøy trong ñònh nghóa, khoâng cho giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian. (c) Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Hueä Chi, Phuøng Vaên Töûu, Traàn Höõu Taù (Ñoàng chuû bieân), Töø ñieån vaên hoïc, Nxb Theá giôùi, Haø Noäi, 2004, tr. 519; giai thoaïi ñöôïc ñònh nghóa: “Moät theå loaïi chuyeän keå truyeàn mieäng, löu truyeàn chuû yeáu trong giôùi nhaø vaên vaø lôùp coâng chuùng öa thích thô vaên, nhaát laø nhöõng ngöôøi coù hieåu bieát Haùn hoïc vaø vaên chöông chöõ Haùn. Thuaät ngöõ giai thoaïi ñöôïc möôïn töø Trung Hoa (thoaïi: truyeän keå; giai: hay, ñeïp, thuù vò). Moãi giai thoaïi laø moät truyeän keå ngaén goïn, lyù thuù, xoay quanh nhöõng nhaân vaät coù thöïc, thöôøng laø nhöõng danh nhaân… Giai thoaïi vaên hoïc thöôøng khoâng phaân giôùi roõ reät vôùi truyeàn thuyeát, truyeàn kyø; coù nhöõng maûng giai thoaïi xuaát hieän thôøi kyø sau laïi gaàn vôùi tieáu laâm. Tuy vaäy giai thoaïi vaãn mang tính ñoäc laäp nhö moät theå loaïi ñoäc ñaùo; noù thuoäc veà vaên chöông baùc hoïc, gaén vôùi sinh hoaït vaên hoïc thaønh vaên, nhöng laïi toàn taïi döôùi daïng truyeàn mieäng, töùc laø daïng thöùc toàn taïi cuûa caùc truyeän keå daân gian”. (d) Nguyeãn Khaéc Thuaàn, ôû “Lôøi noùi ñaàu” cuûa taäp 8, boä Vieät söû giai thoaïi (Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2006, tr. 5), ñaõ neâu: “Ñeå vieát 45 giai thoaïi theá kyû XIX, chuùng toâi ñaõ döïa vaøo hai boä söû lôùn cuûa Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, ñoù laø Ñaïi Nam thöïc luïc (goàm 453 quyeån), vaø Ñaïi Nam lieät truyeän (goàm 85 quyeån). [...] Taát nhieân, ngoaøi hai boä söû lôùn vôùi toång soá chung laø 538 quyeån, chuùng toâi coøn phaûi tham khaûo theâm nhieàu thö tòch coå nöõa”. Ngöôøi laøm saùch noùi roõ, laø oâng döïa vaøo moät soá boä saùch lòch söû cuûa Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn ñeå vieát neân caùc giai thoaïi (keøm “lôøi baøn” ôû cuoái), vaø ñaõ ghi teân mình vôùi tö caùch taùc giaû. Töùc khoâng coù boùng daùng veà vaên hoïc daân gian ôû tröôøng hôïp naøy. (e) Kieàu Vaên, ôû “Lôøi noùi ñaàu” cuûa taäp 1, boä Giai thoaïi lòch söû Vieät Nam, 8 taäp (Nxb Toång hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 2012, tr. 5), ñaõ neâu: “Ñeå vieát boä saùch giai thoaïi veà nhöõng nhaân vaät vaø nhöõng söï kieän thuoäc nhieàu lónh vöïc chính trò, kinh teá, tö töôûng, hoïc thuaät, vaên hoïc ngheä thuaät, ñôøi soáng xaõ hoäi… xuaát hieän trong suoát quaù trình lòch söû Vieät Nam (töø theá kyû thöù III tröôùc Coâng nguyeân ñeán cuoái theá kyû XX sau Coâng nguyeân), chuùng toâi ñaõ caên cöù vaø tham khaûo raát nhieàu saùch vôû, taøi lieäu cuûa caùc taùc giaû xöa vaø nay. Chuùng toâi ñaõ saép xeáp, hieäu chænh, tham gia dòch thuaät, vaø trình baøy theo caùch nhìn maø chuùng toâi cho laø gaàn vôùi chaân lyù khaùch quan nhaát. Chuùng toâi ñaëc bieät chuù yù ñaûm baûo tính chaát vaên hoïc cuûa caùc giai thoaïi: chuùng nhaát thieát phaûi gaây ñöôïc nhöõng rung ñoäng thaåm myõ vaø ñeå laïi aán töôïng saâu trong loøng baïn ñoïc”. So vôùi (d) trong tieåu muïc 1.1. vöøa neâu, nhaân vaät lòch söû ñöôïc môû roäng hôn, tính chaát vaên chöông cuûa giai thoaïi khi vieát neân, ñöôïc quan taâm hôn. Vaø cuõng khoâng tìm thaáy hình boùng vaên hoïc daân gian ôû ñaây. 110 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 1.2. Nhoùm coâng trình coù quan nieäm giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian (a) Vuõ Ngoïc Khaùnh, ôû phaàn tieåu luaän “Giai thoaïi Vieät Nam: vaán ñeà caàn nghieân cöùu”, bñd, ñaõ khoâng ñoàng tình vôùi luaän ñieåm (a) trong tieåu muïc 1.1. OÂng vieát: “Noùi giai thoaïi laø vaên chöông truyeàn mieäng maø laïi laø baùc hoïc cuõng chæ laø moät caùch noùi. Ta deã coù caûm töôûng roõ reät hôn laø theå loaïi giai thoaïi nhö muoán thu ngaén khoaûng giao löu giöõa saùng taùc daân gian vôùi vaên hoïc thaønh vaên. Caàn chuù yù ñaëc ñieåm thi phaùp ôû choã naøy. Nhöõng caâu thô, caâu ñoái ôû ñaây coù veû giaøu chöõ nghóa, ñieån tích nhö ôû vaên chöông baùc hoïc, song ñieàu baét buoäc laø phaûi ñöôïc vaän duïng theo phong caùch daân gian, laáy chaát lieäu vaø caû bieän phaùp ngheä thuaät quen thuoäc cuûa ca dao, caâu ñoá. Nhaân vaät lòch söû vaø taùc giaû vaên hoïc ñöôïc chaáp nhaän thaønh vaên hoïc daân gian. Taùc phaåm vaên hoïc baùc hoïc ñöôïc xem nhö taùc phaåm vaên hoïc daân gian vaø coù theå soáng trong quaàn chuùng, cuøng vôùi nhöõng ca dao, caâu ñoá, truyeän noâm, cheøo, tuoàng” [2: 14]. (b) Kieàu Thu Hoaïch, ôû baøi nghieân cöùu “Theå loaïi giai thoaïi”, ñaõ xaùc ñònh chæ nghieân cöùu giai thoaïi vaên hoïc vaø nhaän xeùt: “Nhìn moät caùch toaøn dieän thì giai thoaïi vaên hoïc duø ñöôïc truyeàn mieäng hay ñaõ ñöôïc vaên baûn hoùa, noù cuõng vaãn laø moät theå loaïi mang ñaày ñuû caùc ñaëc tröng/ ñaëc tính cuûa vaên hoïc töï söï daân gian. Vaø nhö theá, giai thoaïi vaên hoïc chính laø moät theå loaïi cuûa vaên hoïc daân gian. Ñaëc bieät, giai thoaïi vaên hoïc coøn laø moät theå loaïi mang tính traøo tieáu, traøo loäng voâ cuøng ñaëc saéc cuûa lòch söû vaên hoïc daân gian Vieät Nam noùi rieâng, trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam noùi chung” [1: 497]. (c) Ninh Vieát Giao, trong Vaên hoùa daân gian xöù Ngheä - Taäp 3: Truyeän cöôøi vaø giai thoaïi (Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi, 2012, tr. 381-382), khi vieát “Vaøi neùt veà giai thoaïi xöù Ngheä”, nhaèm giôùi thieäu cho phaàn söu taäp giai thoaïi, coù ñoaïn: “Trong taäp naøy, chuùng toâi môû roäng quan ñieåm veà giai thoaïi ñeán möùc nhö Phoù Giaùo sö Vuõ Ngoïc Khaùnh. [...] Nhieàu truyeän cöôøi cuõng laø nhöõng giai thoaïi veà caùc nhaø vaên, nhaø thô, caùc nhaø khoa baûng, caùc nhaân vaät lòch söû, caùc só phu yeâu nöôùc, toùm laïi laø veà nhöõng ngöôøi ñoã ñaït hoaëc khoâng ñoã ñaït coù teân tuoåi ñaõ töøng saùng taùc vaø söû duïng thô vaên, keå caû taùc giaû daân gian”. (d) Nguyeãn Thò Bích Haø, trong baøi “Giai thoaïi - moät theå loaïi vaên hoïc daân gian” (http://nguvan.hnue.edu.vn/Nghiencuu/Vanhocdangian/tabid/99/ newstab/55/Default.aspx, ñaêng ngaøy 13/6/2013), ñaõ khoâng taùn thaønh ñònh nghóa giai thoaïi ôû (c) trong tieåu muïc 1.1. Baø vieát: “Ñònh nghóa giai thoaïi treân coù phaàn maâu thuaãn. Moät maët noù ñaõ khaúng ñònh “giai thoaïi laø moät truyeän keå truyeàn mieäng” (töùc noù thuoäc vaên hoïc daân gian), nhöng laïi neâu theâm “Noù thuoäc vaên chöông baùc hoïc, gaén vôùi sinh hoaït vaên hoïc thaønh vaên”. Nhö vaäy, taùc giaû muoán coi giai thoaïi laø moät theå loaïi vaên chöông, ñieàu maø Traàn Thanh Maïi ñaõ coù laàn ñeà caäp”. [...] “Veà tính chaát loaïi hình cuûa giai thoaïi, chuùng toâi ñoàng tình vôùi yù kieán cuûa Kieàu Thu Hoaïch khi trình baøy lyù do khieán oâng coi giai thoaïi nhö moät theå loaïi trong loaïi hình töï söï cuûa vaên hoïc daân gian”. 1.3. Nhaän xeùt Coù theå khoâng khoù nhaän ra raèng, coù ba nhoùm caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñeán vaán ñeà, laø coù ba quan nieäm khaùc nhau veà vò trí cuûa giai thoaïi, vôùi söï Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 111 truøng khôùp khaù thuù vò: nhaø nghieân cöùu thuoäc lónh vöïc naøo thì xaùc ñònh giai thoaïi thuoäc lónh vöïc aáy. Cuï theå, nhoùm caùc taùc giaû nghieân cöùu vaên hoïc vieát cho giai thoaïi thuoäc vaên hoïc vieát, nhoùm caùc taùc giaû nghieân cöùu vaên hoïc, vaên hoùa daân gian cho giai thoaïi thuoäc vaên hoïc daân gian, nhoùm caùc taùc giaû nghieân cöùu lòch söû cho giai thoaïi thuoäc lòch söû. Coù hai luaän ñieåm ñöôïc moät soá coâng trình cho giai thoaïi laø moät theå loaïi thuoäc vaên hoïc daân gian neâu ra, laø: a) Giai thoaïi laø truyeän keå truyeàn mieäng neân noù thuoäc daân gian; vaø b) Do taùc phaåm vaên hoïc trong giai thoaïi ñöôïc vaän duïng theo phong caùch daân gian, duøng chaát lieäu vaø caû bieän phaùp ngheä thuaät quen thuoäc cuûa ca dao, caâu ñoá, neân laø vaên hoïc daân gian. ÔÛ luaän ñieåm sau, coù theå daãn theâm: “Khi Nguyeãn Traõi saùng taùc moät caùch nghieâm tuùc nhöõng baøi thô chöõ Haùn vaø thô quoác aâm baèng chöõ Noâm, thì ñoù laø nhöõng saùng taùc chính thoáng, chính quy, quan phöông cuûa oâng. Ñoù laø vaên hoïc baùc hoïc. Nhöng cuõng vaãn Nguyeãn Traõi, khi oâng saùng taùc ñuøa chôi, hoaëc ngöôøi keå chuyeän gaùn cho oâng saùng taùc ñuøa chôi baøi “Hoûi coâ baùn chieáu”, thì ñoù laïi laø saùng taùc phi chính thoáng, noù khoâng nghieâm tuùc, noù chính laø daân gian. Cuõng vaäy, khi Phan Boäi Chaâu vieát baøi ca daøi “Haûi ngoaïi huyeát thö”, thì ñoù laø taùc phaåm vaên hoïc baùc hoïc. Nhöng luùc oâng coøn laø chaøng trai treû ôû queâ nhaø, ñi haùt ví phöôøng vaûi, haùt ñaùp laïi beân gaùi caâu haùt: “Caùc em laø phaän nöõ nhi; Moät Ñan Chu cuõng ñuû, hoûi maàn chi nhöõng taùm ngöôøi?”; thì ñoù laø caâu haùt ñuøa nghòch, ñoù khoâng phaûi laø saùng taùc chính thoáng, quan phöông, ñoù chính laø taùc phaåm vaên hoïc daân gian” [1: 427-428]. Hai luaän ñieåm naøy ñeàu coù söï baát oån veà maët laäp luaän: - Tính truyeàn mieäng laø moät ñaëc ñieåm cuûa vaên hoïc daân gian. Nhöng ñieàu ñoù khoâng coù nghóa moät thöïc theå naøo ñoù coù ñaëc ñieåm aáy laø vaên hoïc daân gian. Coù hai lyù do: thöù nhaát, truyeàn mieäng ngoaøi vieäc laø moät ñaëc ñieåm cuûa vaên hoïc daân gian, noù coù theå laø ñaëc ñieåm cuûa moät soá vaên baûn, söï vieäc khaùc; thöù hai, vaên hoïc daân gian khoâng chæ moãi ñaëc ñieåm truyeàn mieäng, maø coøn coù moät vaøi ñaëc ñieåm quan troïng nöõa, nhö tính taäp theå, tính dò baûn. Rieâng lyù do thöù hai, vieäc chöùng minh hai ñaëc ñieåm naøy ôû giai thoaïi coøn khaù môø nhaït. - Vieäc cho moät taùc giaû, moät hay moät nhoùm taùc phaåm cuûa taùc giaû aáy coù phong caùch daân gian, nhaèm daãn ñeán keát luaän “taùc giaû vaên hoïc ñöôïc chaáp nhaän thaønh vaên hoïc daân gian”, laø khaù tuøy tieän. Bôûi phong caùch daân gian cuûa moät nhaø vaên, nhaø thô, hay moät/ moät soá taùc phaåm vaên hoïc cuûa hoï, trong quan heä vôùi vaên hoïc daân gian, nhìn chung, laø cuøng moät soá tính chaát, chöù khoâng cuøng loaïi, bôûi coøn nhieàu tính chaát khaùc bieät nöõa (nhö thô cuûa Hoà Xuaân Höông, cuûa Nguyeãn Bính ít nhieàu coù phong caùch daân gian, nhöng khoâng theå noùi thô cuûa hai nhaø thô naøy thuoäc vaên hoïc daân gian(1)). Maët khaùc, giaû söû laäp luaän ñöôïc neâu ôû [1: 427-428] laø ñuùng, thì haøng loaït caùc giai thoaïi nhö “Ñöôøng leân Yeân Theá” (Laõng Nhaân, Giai thoaïi laøng Nho, Nxb Vaên hoùa-Thoâng tin, Haø Noäi, 1999, tr. 610-615), “Thöù ngheà aùo muõ” (Huyeàn Li, 36 giai thoaïi veà Nguyeãn Coâng Tröù, http://vanhoanghean.com.vn/thu-vien-van-hoc-nghe-thuat/36-giai-thoai-ve-nguyen-cong-tru/, ñaêng ngaøy 17/12/2009), “Thô raêng caén löôõi” (Giai thoaïi vaên hoïc Vieät Nam, sñd, tr. 251),... phaûi lyù giaûi sao cho thuyeát phuïc, khi chuùng cuõng ñöôïc xeáp vaøo vaên hoïc daân gian? 112 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (122) . 2015 2. Bình dienä phi chính thoná g cuaû giai thoaiï xetù trong quan heä vôiù chænh theå 2.1. Xeùt bình dieän chính thoáng - phi chính thoáng, thì giai thoaïi thuoäc veà phi chính thoáng. Neáu bình dieän chính thoáng bieåu hieän moät söï lôùp lang, raïch roøi, khieán caùc söï vieäc lieân quan ñöôïc trình baøy theo moät trình töï nhaát quaùn, thì bình dieän phi chính thoáng qua giai thoaïi, nhö nhöõng “trích ñoaïn” tuyø thuoäc vaøo söï nhìn nhaän cuûa ngöôøi döïng giai thoaïi, laém khi cuøng moät ñoái töôïng, moät con ngöôøi ñöôïc keå baèng moät loaït giai thoaïi khaùc nhau (maø khoâng theå xaâu chuoãi chuùng laïi ñeå lieàn maïch ñöôïc). YÙ nghóa töø thöïc theå lieàn maïch kia (nhö moät söï kieän lòch söû, moät tieåu söû veà thaân theá vaø söï nghieäp cuûa danh nhaân,...) vaø giai thoaïi lieân quan cuõng khaùc bieät. Nguyeãn Khaéc Thuaàn, trong “Lôøi noùi ñaàu” cuûa Vieät söû giai thoaïi, taäp 3, sñd, coù trình baøy vaán ñeà naøy: “Cô sôû tö lieäu cuûa Vieät söû giai thoaïi laø chính söû, nhöng baûn thaân Vieät söû giai thoaïi laïi khoâng ñöôïc bieân soaïn theo ñuùng nhöõng quy phaïm rieâng cuûa söû hoïc. Baïn muoán hieåu ñöôïc moät caùch khaùi quaùt veà moät trieàu ñaïi naøo ñaáy chaêng? Xin baïn haõy ñoïc caùc boä söû chính thoáng. Baïn muoán hieåu moät caùch toaøn dieän veà caùc nhaân vaät lòch söû noåi baät chaêng? Xin baïn haõy ñoïc caùc saùch vieát veà danh nhaân. Baïn muoán bieát pheùp daïy ngöôøi vaø kinh nghieäm öùng xöû cuûa cha oâng trong töøng söï vieäc cuï theå chaêng? Trong tröôøng hôïp ñoù, xin baïn haõy daønh chuùt thôøi gian laøm baïn vôùi saùch naøy. ÔÛ ñaây, chuyeän vui buoàn, chuyeän toát xaáu, chuyeän hay dôû... ñeàu coù caû. Song xin baïn chôù bao giôø khaùi quaùt moät trieàu ñaïi hay moät con ngöôøi maø chæ thoâng qua moät giai thoaïi rieâng reõ naøo ñaáy cuûa saùch naøy, bôûi vì laøm nhö theá aét khoâng traùnh khoûi söï phieán dieän”. Ñieàu taùc giaû muoán noùi laø, neáu muoán naém baét moät caùch ñaày ñuû vaø toaøn dieän veà moät trieàu ñaïi hay nhaân vaät lòch söû thì tìm ñoïc caùc boä söû chính thoáng, coøn giai thoaïi chæ cung caáp caùc hieåu bieát veà kinh nghieäm öùng xöû cuûa ngöôøi xöa. Ngöôøi ñoïc coù theå ngaàm hieåu taùc giaû ñaët giai thoaïi vaøo bình dieän phi chính thoáng, vaø yù nghóa lieân quan chæ quy vaøo moät phaïm vi nhaát ñònh. 2.2. Coù hai ñaëc ñieåm ñöôïc xem laø heä quaû do bình dieän phi chính thoáng cuûa giai thoaïi taïo neân, ñoù laø tính sai bieät vaø tính phuï thuoäc (sai bieät so vôùi chính thoáng vaø phuï thuoäc vaøo chính thoáng). 2.2.1. So vôùi caùc boä phaän cuûa chænh theå, ôû maët söï thaät, söï chaân xaùc, thì giai thoaïi ít nhieàu coù sai bieät. Tính sai bieät deã nhaän ra ôû giai thoaïi nhaát thuoäc veà nhaân vaät, ñoù laø vieäc laãn loän giöõa nhaân vaät naøy vôùi nhaân vaät cuøng loaïi khaùc, vaø vieäc nhìn nhaän thieáu chaân thöïc, khaùch quan veà haønh traïng, tính caùch. Tröôøng hôïp ñaàu, laø cuøng moät vaên baûn taùc phaåm, coù ngöôøi keå cho thuoäc taùc giaû naøy, ngöôøi keå khaùc cho taùc giaû noï. Chaúng haïn, giai thoaïi chung quanh caâu ñoái “Ñoàng truï chí kim ñaøi dó luïc/ Ñaèng Giang töï coå huyeát do hoàng” (Coät ñoàng ñeán nay reâu ñaõ xanh/ Soâng Ñaèng töø xöa maùu coøn ñoû). Ñaây laø giai thoaïi keå veà moät söù thaàn Ñaïi Vieät ñôøi Leâ ñi söù nhaø Minh, ñoái ñaùp vôùi vua Minh. Khi keå laïi giai thoaïi naøy, coù baûn cho söù thaàn ñoù laø Traàn Tuïy (?-?), coù baûn cho laø Phuøng Khaéc Khoan (1528-1613), coù baûn cho laø Nguyeãn Tuaán (?-?), coù baûn cho laø Giang Vaên Minh (1582-1639),... Tính “cuøng loaïi” cuûa caùc taùc giaû ôû ñaây: a) Laø nhöõng ... - tailieumienphi.vn