Xem mẫu
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 lªn còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét lîng nhÊt ®Þnh cña tæng t b¶n ®Çu t thu ®îc. Nhng l¹i cã nh÷ng yÕu tè kh¸c ®Ó t¨ng thªm cêng ®é lao ®éng, ch¼ng h¹n ch¬ng XIV nh t¨ng thªm tèc ®é cña m¸y mãc: vÉn trong mét thêi gian nh thÕ, cè nh÷ng nguyªn nh©n ng¨n trë nhiªn nh÷ng m¸y mãc nµy sÏ chÕ biÕn nhiÒu nguyªn liÖu h¬n, nh ng t¸c dông cña quy luËt ®øng vÒ phÇn t b¶n cè ®Þnh mµ nãi th× dï thiÕt bÞ m¸y mãc cã hao mßn nhanh h¬n, tû sè gi÷a gi¸ trÞ cña chóng vµ gi¸ c¶ cña lao ®éng NÕu ta chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn hÕt søc to lín cña n¨ng suÊt lao vËn dông chóng vÉn tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ bÞ ¶nh hëng. Nhng ®Æc ®éng x· héi, dï chØ lµ trong 30 n¨m l¹i ®©y th«i so víi c¸c thêi kú tr- biÖt lµ viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng - sù ph¸t minh ®ã cña nÒn c«ng íc, ®Æc biÖt nÕu ta chó ý ®Õn c¸i khèi lîng to lín cña t b¶n cè nghiÖp hiÖn ®¹i - ®· lµm t¨ng thªm khèi lîng lao ®éng thÆng d bÞ ®Þnh - kh«ng kÓ b¶n th©n m¸y mãc - ®· gia nhËp vµo toµn bé qu¸ chiÕm ®o¹t; kh«ng thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n c¸i tû sè gi÷a søc lao tr×nh s¶n xuÊt x· héi, th× ®iÒu khã kh¨n tõ tríc tíi nay vÉn lµm cho ®éng ®îc sö dông vµ t b¶n bÊt biÕn mµ søc lao ®éng Êy vËn dông, c¸c nhµ kinh tÕ häc b¨n kho¨n - cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng thùc ra l¹i lµm cho t b¶n bÊt biÕn nµy thÝch hiÖn tîng tû suÊt lîi nhuËn h¹ thÊp, - ®· nhêng chç cho vÊn gi¶m xuèng mét c¸ch t¬ng ®èi. H¬n n÷a, chóng t«i còng ®· chøng ®Ò ngîc l¹i; cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i thÝch ®îc r»ng t¹i sao minh r»ng - vµ chÝnh ®Êy míi lµ ®iÒu bÝ mËt cña xu h íng h¹ thÊp sù h¹ thÊp Êy l¹i kh«ng nhiÒu h¬n n÷a hoÆc kh«ng nhanh h¬n n÷a? tû suÊt lîi nhuËn - nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ NhÊt ®Þnh lµ ®· ph¶i cã nh÷ng ¶nh hëng ngîc l¹i ng¨n trë hay thñ tiªu thÆng d t¬ng ®èi tãm l¹i lµ nh»m ®i ®Õn kÕt qu¶ sau ®©y: mét t¸c dông cña quy luËt chung vµ lµm cho nã chØ mang tÝnh chÊt mét mÆt, víi mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh, cè søc biÕn mét phÇn thËt xu híng mµ th«i. V× vËy, chóng t«i ®· gäi sù h¹ thÊp cña tû suÊt lîi lín thµnh gi¸ trÞ thÆng d, mÆt kh¸c, t×m mäi c¸ch sö dông Ýt lao nhuËn chung lµ xu híng h¹ thÊp. Trong nh÷ng nguyªn nh©n Êy, th× ®éng nhÊt so víi sè t b¶n øng ra, thµnh thö chÝnh nh÷ng nguyªn phæ biÕn nhÊt lµ nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y: nh©n lµm cho møc ®é bãc lét lao ®éng t¨ng lªn còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n ng¨n c¶n kh«ng cho phÐp mét t b¶n cã mét lîng nh cò l¹i bãc lét I. T¨ng møc ®é bãc lét lao ®éng lao ®éng nhiÒu nh tríc. §ã lµ nh÷ng xu híng tr¸i ngîc nhau, chóng võa Møc ®é bãc lét lao ®éng, sù chiÕm ®o¹t lao ®éng thÆng d vµ cã t¸c dông lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn, ®ång thêi l¹i võa gi¸ trÞ thÆng d, t¨ng lªn ®Æc biÖt lµ b»ng c¸ch kÐo dµi ngµy lao cã t¸c dông lµm cho khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d do mét t b¶n nhÊt ®Þnh ®éng vµ t¨ng cêng ®é lao ®éng. Hai ®iÓm nµy ®· ®îc tr×nh bµy s¶n sinh ra gi¶m xuèng, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn gi¶m tØ mØ trong quyÓn I cña bé "T b¶n" khi nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt gi¸ xuèng. ë ®©y còng cÇn ph¶i nªu ra viÖc sö dông rÊt nhiÒu lao ®éng trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi. Cã nhiÒu yÕu tè lµm t¨ng cêng cña phô n÷ vµ nhi ®ång, v× nh thÕ toµn thÓ gia ®×nh ®Òu bÞ b¾t ®é lao ®éng, - nh÷ng yÕu tè nµy gi¶ ®Þnh lµ t b¶n bÊt biÕn ph¶i buéc ph¶i cung cÊp cho t b¶n mét sè lîng lao ®éng thÆng d lín h¬n tr- t¨ng lªn so víi t b¶n íc, ngay c¶ khi tæng sè tiÒn c«ng cña gia ®×nh Êy kiÕm ®îc cã t¨ng thªm, tuy r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ th«ng lÖ. TÊt c¶ nh÷ng c¸i g× ®Èy kh¶ biÕn, do ®ã tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng; vÝ dô nh khi mét ngêi m¹nh viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi b»ng c¸ch chØ ®¬n thî ph¶i ®iÒu khiÓn mét sè m¸y mãc nhiÒu h¬n. Còng nh ®èi víi thuÇn c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p mµ kh«ng t¨ng thªm t b¶n sö dông, vÝ dô phÇn lín nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng nh trong n«ng nghiÖp, th× còng ®Òu cã cïng mét t¸c dông nh vËy. Cè ®èi, chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 nhiªn lµ ë ®©y t b¶n bÊt biÕn ®îc sö dông kh«ng t¨ng lªn so víi t b¶n yÕu ®i, ®Æc biÖt lµ do viÖc t¨ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi kh¶ biÕn, v× chóng ta coi t b¶n kh¶ biÕn nµy lµ chØ sè søc lao nhê kÐo dµi ngµy lao ®éng. ®éng ®îc sö dông; nhng khèi lîng s¶n phÈm l¹i t¨ng lªn so víi søc lao Khi nghiªn cøu tû suÊt lîi nhuËn, chóng ta ®· thÊy r»ng, nãi chung, ®éng ®îc sö dông. HiÖn tîng ®ã còng sÏ x¶y ra, khi søc s¶n xuÊt cña hÔ tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng, th× do sè lîng cña tæng t b¶n ®îc sö lao ®éng (dï s¶n phÈm cña lao ®éng gia nhËp vµo tiªu dïng cña c«ng dông t¨ng lªn, nªn khèi lîng lîi nhuËn l¹i t¨ng lªn. XÐt toµn bé t b¶n kh¶ nh©n hay gia nhËp vµo nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn, th× còng biÕn cña x· héi th× ta thÊy r»ng gi¸ trÞ thÆng d do nã s¶n sinh ra b»ng vËy) tho¸t khái nh÷ng trë ng¹i vÒ giao th«ng, nh÷ng sù h¹n chÕ cã lîi nhuËn ®· ®îc s¶n sinh ra. Cïng víi khèi lîng tuyÖt ®èi cña gi¸ trÞ tÝnh chÊt ®éc ®o¸n hay do l©u ngµy mµ trë thµnh nh÷ng trë ng¹i, thÆng d, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d còng t¨ng lªn; khèi lîng tuyÖt ®èi nãi chung lµ gi¶i tho¸t khái mäi thø xiÒng xÝch, nhng ®iÒu ®ã lóc cña gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× khèi lîng søc lao ®éng ®îc x· héi sö ®Çu kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn tû sè gi÷a t b¶n kh¶ biÕn vµ t b¶n bÊt dông ®· t¨ng lªn; tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× møc ®é bãc lét lao biÕn. ®éng ®ã ®· t¨ng lªn. Nhng ®èi víi mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh, vÝ Khi c¸c nhµ t b¶n ¸p dông nh÷ng ph¸t minh, v.v. cßn cha ®îc dïng dô 100 ch¼ng h¹n, ta thÊy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng lªn mét c¸ch phæ cËp, th× hä t¹m thêi n©ng gi¸ trÞ thÆng d lªn cao h¬n trong khi tÝnh trung b×nh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i h¹ xuèng, v× møc chung cña nã, nh vËy cã thÓ n¶y ra c©u hái: viÖc gi¸ trÞ thÆng d tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ do tû lÖ t¨ng thªm gi¸ trÞ cña bé phËn t b¶n t¨ng lªn cao h¬n møc chung ®ã, tuy lµ t¨ng lªn t¹m thêi nhng cø lu«n kh¶ biÕn quyÕt ®Þnh, cßn khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d th× tr¸i l¹i, lµ do l- lu«n lÆp ®i lÆp l¹i m·i, khi th× ë trong mét ngµnh s¶n xuÊt nµy, khi îng t¬ng ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn so víi tæng t b¶n quyÕt ®Þnh. th× ë trong mét ngµnh kh¸c, - viÖc ®ã cã n»m trong nh÷ng nguyªn nh©n k×m h·m sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn nhng rèt cuéc l¹i ®Èy nhanh Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn - nã t¨ng lªn ®Æc biÖt trong nh÷ng sù h¹ thÊp ®ã, hay kh«ng? VÒ c©u hái nµy, ngêi ta cã thÓ tr¶ lêi trêng hîp nh chóng ta ®· nãi ë trªn, trong ®ã t b¶n bÊt biÕn ®· kh«ng kh¼ng ®Þnh lµ cã. t¨ng lªn mét tÝ nµo, hay t¨ng lªn kh«ng cïng mét tû lÖ víi t b¶n kh¶ biÕn - lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh khèi lîng gi¸ trÞ Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh t¹o thÆng d vµ do ®ã quyÕt ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn. Nh©n tè ®ã kh«ng ra lµ tÝch sè cña hai thõa sè, tøc lµ cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n thñ tiªu quy luËt chung. Nhng nã lµm cho quy luËt Êy l¹i trë thµnh mét víi sè c«ng nh©n ®· ®îc thuª mín theo tû suÊt Êy. VËy, víi mét tû xu híng, nghÜa lµ mét quy luËt bÞ nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng ngîc suÊt gi¸ trÞ thÆng d nhÊt ®Þnh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lµ do sè l¹i lµm cho viÖc thùc hiÖn quy luËt ®ã bÞ k×m h·m l¹i, chËm trÔ vµ lîng c«ng nh©n quyÕt ®Þnh, cßn víi mét sè c«ng nh©n nhÊt ®Þnh yÕu ®i. Nhng v× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ th× khèi lîng ®ã lµ do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh, nãi thÆng d cao lªn (b¶n th©n viÖc kÐo dµi thêi gian lao ®éng còng lµ chung, lµ do tû lÖ gi÷a lîng tuyÖt ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn vµ tû suÊt mét kÕt qu¶ cña ®¹i c«ng nghiÖp) còng cã xu híng gi¶m bít sè søc lao gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh. Nhng chóng ta ®· chØ ra r»ng tÝnh ®éng mµ mét t b¶n nhÊt ®Þnh sö dông, nªn nh÷ng nguyªn nh©n Êy trung b×nh th× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ võa cã xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, võa cã xu h íng h·m bít sù thÆng d t¬ng ®èi t¨ng lªn, còng l¹i lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho sè vËn ®éng h¹ thÊp Êy. NÕu ngêi ta b¾t buéc mét c«ng nh©n ph¶i lµm lîng søc lao ®éng ®îc sö dông gi¶m xuèng. Nhng râ rµng sù t¨ng hay c«ng viÖc cña hai ngêi, - vµ nÕu lµm viÖc mét c¸ch hîp lý th× hai ng - gi¶m ë ®©y phô thuéc vµo c¸i quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a nh÷ng vËn êi ®ã cã thÓ thay thÕ cho ba ngêi, - th× mét c«ng nh©n Êy giê ®©y ®éng tr¸i ngîc nhau ®ã, vµ xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn l¹i bÞ sÏ cung cÊp ®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng hai ngêi tríc kia vµ nh vËy tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn. Nhng anh ta sÏ kh«ng cung cÊp
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 ®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng ba ngêi tríc kia, vµ nh vËy lµ khèi nhÊt cña quyÓn nµy vÒ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt lîi nhuËn lîng gi¸ trÞ thÆng d sÏ gi¶m xuèng. Nhng sù gi¶m xuèng ®ã ®îc bï trõ t¨ng lªn trong khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay ®æi, hay t¨ng lªn l¹i hay bÞ h¹n chÕ v× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn. NÕu toµn thÓ ®éc lËp víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, do ®ã c¶ trêng hîp - nÕu xÐt vÒ d©n sè sÏ lao ®éng theo tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d míi ®ã, th× khèi lîng mÆt tæng t b¶n - gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn mÆc dï d©n sè vÉn nh cò. NÕu d©n sè mét tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã. VÝ dô nh sè lîng b«ng mµ mét t¨ng lªn, th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i cµng t¨ng h¬n n÷a; vµ tuy sù ngêi thî kÐo sîi ch©u ¢u chÕ biÕn trong mét c«ng xëng hiÖn ®¹i t¨ng kiÖn Êy g¾n liÒn víi viÖc gi¶m mét c¸ch t¬ng ®èi con sè c«ng nh©n lªn theo mét tû lÖ v« cïng to lín so víi sè b«ng mµ xa kia mét ngêi kÐo cã c«ng ¨n viÖc lµm so víi ®¹i lîng cña tæng t b¶n, nhng sù gi¶m bít sîi ch©u ¢u chÕ biÕn ®îc víi c¸i xa kÐo sîi cña anh ta. Nhng gi¸ trÞ cña Êy sÏ dÞu ®i hay ngõng l¹i do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn. b«ng ®îc chÕ biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng cña nã. Tríc khi kÕt thóc ®iÓm nµy, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh mét lÇn n÷a §èi víi m¸y mãc vµ t b¶n cè ®Þnh kh¸c th× còng vËy. Tãm l¹i, chÝnh r»ng, víi mét lîng t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng sù ph¸t triÓn ®· lµm cho khèi lîng t b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn so víi t b¶n lªn, mÆc dï khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. Khèi l- kh¶ biÕn, ®ång thêi còng lµm cho gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè cña t b¶n bÊt îng gi¸ trÞ thÆng d b»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n víi sè c«ng biÕn ®ã h¹ xuèng v× n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, vµ do ®ã khiÕn cho nh©n; nhng tû suÊt ®ã kh«ng bao giê ®îc tÝnh trªn tæng t b¶n mµ gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn tuy vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn nhng kh«ng chØ tÝnh trªn t b¶n kh¶ biÕn th«i, trong thùc tÕ th× ®îc tÝnh theo t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã, tøc lµ víi khèi lîng ngµy lao ®éng. Tr¸i l¹i, víi mét lîng gi¸ trÞ - t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt vËt chÊt cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt do mét sè lîng søc lao ®éng nh cò vËn lîi nhuËn kh«ng khi nµo cã thÓ t¨ng hay gi¶m nÕu khèi lîng gi¸ trÞ dông. Trong mét trêng hîp c¸ biÖt nµo ®ã, khèi lîng c¸c yÕu tè cña t thÆng d kh«ng t¨ng hay gi¶m. b¶n bÊt biÕn còng cã thÓ t¨ng lªn, trong khi gi¸ trÞ cña nã vÉn kh«ng thay ®æi hay thËm chÝ cßn h¹ xuèng n÷a. II. H¹ thÊp tiÒn c«ng xuèng díi gi¸ trÞ ViÖc t b¶n hiÖn cã (tøc lµ c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n ®ã) bÞ cña søc lao ®éng gi¶m gi¸ trÞ do sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, lµ cã liªn quan víi ®iÒu nãi ë trªn. ViÖc ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thêng xuyªn Chóng t«i chØ c¨n cø theo kinh nghiÖm mµ nªu sù viÖc nµy ra ë ng¨n c¶n sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, tuy r»ng trong mét sè trêng hîp ®©y th«i, v× trªn thùc tÕ - còng nh rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c cã thÓ nªu ra nã cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng lîi nhuËn nÕu nã lµm gi¶m khèi lîng cña ë ®©y - sù viÖc nµy kh«ng liªn quan g× tíi sù ph©n tÝch chung vÒ t t b¶n s¶n xuÊt ra lîi nhuËn. ë ®©y, ngêi ta l¹i thÊy r»ng nh÷ng nguyªn b¶n c¶; nã thuéc vÒ phÇn nghiªn cøu c¹nh tranh lµ phÇn chóng t«i nh©n ®Î ra xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nh÷ng nguyªn kh«ng bµn ®Õn trong t¸c phÈm nµy. Tuy vËy, nã còng lµ mét trong nh©n lµm chËm sù thùc hiÖn xu híng Êy. nh÷ng nguyªn nh©n hÕt søc quan träng ng¨n c¶n xu híng tû suÊt lîi nhuËn h¹ thÊp xuèng. IV. Nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi III. Nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn ViÖc t¹o ra nh©n khÈu thõa kh«ng t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng vµ ®îc sù ph¸t triÓn nµy, thÓ hiÖn ra ë sù gi¶m sót tû trë nªn rÎ h¬n suÊt lîi nhuËn, ®Èy nhanh lªn. Trong mét níc mµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt Cã thÓ ®a vµo ®©y tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trong phÇn thø t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn th× nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi l¹i
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 cµng béc lé râ rÖt. Ngîc l¹i, chÝnh nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi nµy l¹i Lµm nh vËy, mét mÆt nã thóc ®Èy tÝch lòy t¨ng nhanh, nhng mÆt lµ nguyªn nh©n lµm cho, mét mÆt, trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt vÉn kh¸c, nã còng thóc ®Èy t b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn tiÕp tôc tån t¹i c¸i t×nh tr¹ng lao ®éng bÞ lÖ thuéc vµo t b¶n víi mét vµ do ®ã ®Èy nhanh viÖc tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Sù bµnh tr - møc ®é Ýt nhiÒu kh«ng hoµn toµn, h¬n n÷a l¹i tiÕp tôc tån t¹i trong íng cña ngo¹i th¬ng còng vËy, mÆc dÇu trong thêi kú Êu trÜ cña ph- mét thêi gian dµi ®Õn nçi lµ khi míi tho¹t nh×n, ngêi ta thÊy t×nh ¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nã lµm c¬ së cho ph¬ng thøc ®ã, tr¹ng ®ã h×nh nh lµ kh«ng phï hîp víi møc ph¸t triÓn chung; ®ã lµ nhng víi sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, do hËu qu¶ cña t×nh tr¹ng rÎ m¹t vµ khèi lîng to lín cña sè c«ng nh©n tÝnh tÊt yÕu néi t¹i cña ph¬ng thøc Êy lµ ph¶i cã mét thÞ trêng ngµy lµm thuª ë rçi hay bÞ sa th¶i, còng nh cña t×nh tr¹ng cã nhiÒu khu vùc cµng réng lín h¬n, nªn sù bµnh tríng cña ngo¹i th¬ng ®· trë thµnh mét s¶n xuÊt, do tÝnh chÊt cña chóng, nªn chuyÓn tõ lao ®éng ch©n tay kÕt qu¶ cña ph¬ng thøc Êy. ë ®©y mét lÇn n÷a, ngêi ta l¹i thÊy ¶nh sang lao ®éng b»ng m¸y mãc mét c¸ch khã kh¨n h¬n. MÆt kh¸c, cã hëng hai mÆt ®ã. (Ri-c¸c-®« ®· kh«ng hÒ thÊy mÆt nµy cña ngo¹i nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt th¬ng77). hµng xa xØ, mµ c¬ së chÝnh lµ sè nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi ®ã, sè Mét vÊn ®Ò kh¸c, - do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nã, - thËt ra nã ®· nh©n khÈu thõa nµy thêng ®îc h×nh thµnh trong nh÷ng ngµnh kh¸c vît ra ngoµi ph¹m vi nghiªn cøu cña chóng ta, lµ vÊn ®Ò sau ®©y: cã v× ë ®Êy t b¶n bÊt biÕn chiÕm u thÕ; ®Õn lît chóng, nh÷ng ngµnh ph¶i tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn lµ v× t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th- s¶n xuÊt hµng xa xØ ®ã l¹i dùa vµo t×nh tr¹ng c¸c yÕu tè lao ®éng ¬ng, vµ nhÊt lµ vµo th¬ng m¹i thuéc ®Þa, ®em l¹i mét tû suÊt lîi sèng chiÕm u thÕ vµ chØ dÇn dÇn vÒ sau chóng míi ®i theo cïng nhuËn cao h¬n kh«ng? mét con ®êng ph¸t triÓn nh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. Trong c¶ hai trêng hîp, t b¶n kh¶ biÕn ®Òu chiÕm mét tû lÖ rÊt lín trong tæng t Nh÷ng t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th¬ng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i mét tû suÊt b¶n vµ tiÒn c«ng th× thÊp h¬n møc trung b×nh, thµnh thö tû suÊt gi¸ lîi nhuËn cao h¬n, v× tríc hÕt ë ®©y ngêi ta c¹nh tranh víi nh÷ng trÞ thÆng d vµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng níc cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt Ýt nµy hÕt søc lín. Nhng v× tû suÊt lîi nhuËn chung ®îc h×nh thµnh thuËn lîi h¬n, thµnh thö níc tiªn tiÕn h¬n sÏ b¸n ®îc hµng cña m×nh b»ng c¸ch san b»ng c¸c tû suÊt lîi nhuËn gi÷a nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cao h¬n gi¸ trÞ cña chóng, mÆc dï níc Êy b¸n rÎ h¬n c¸c níc c¹nh tranh c¸ biÖt, nªn chóng ta l¹i thÊy r»ng chÝnh c¸i nguyªn nh©n ®Î ra xu h- víi hä. Tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× lao ®éng ë níc tiªn tiÕn h¬n ®îc íng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nguyªn nh©n g©y ra mét lùc l îng ®¸nh gi¸ nh lµ lao ®éng cã tû träng cao h¬n, v× lao ®éng ®ã, kh«ng ngîc l¹i lµm tª liÖt Ýt nhiÒu t¸c dông cña xu híng Êy. ®îc tr¶ c«ng víi t c¸ch lµ mét lao ®éng cã chÊt lîng cao h¬n, l¹i ®îc b¸n ra víi t c¸ch lµ mét lao ®éng nh thÕ. §èi víi níc mµ ngêi ta chë V. Ngo¹i th¬ng hµng hãa ®Õn b¸n còng nh ®èi víi níc ngêi ta rót hµng hãa ra, ®Òu cã mèi quan hÖ nh vËy; ®Æc biÖt, cã thÓ lµ mét níc nh thÕ bá ra nhiÒu Chõng nµo mµ ngo¹i th¬ng lµm cho nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt lao ®éng ®· vËt hãa in natura 1* h¬n sè nã nh©n ®îc, nhng dï sao nã biÕn, hoÆc nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt mµ t b¶n kh¶ biÕn còng vÉn nhËn ®îc hµng hãa rÎ h¬n lµ tù nã cã thÓ s¶n xuÊt ra. Còng chuyÓn hãa thµnh, trë nªn rÎ ®i, th× ngo¹i th¬ng cã t¸c dông lµm cho gièng hÖt nh mét chñ xëng, v× sö dông mét ph¸t minh míi tríc khi ph¸t tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× nã n©ng cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ minh nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn, nªn b¸n rÎ h¬n nh÷ng kÎ c¹nh tranh h¹ thÊp gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn. Nãi chung, t¸c dông cña ngo¹i th- víi m×nh, nhng vÉn b¸n trªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa cña h¾n, ¬ng lµ theo híng ®ã, v× nã lµm cho quy m« s¶n xuÊt më réng thªm ra. 1 * - díi h×nh th¸i hiÖn vËt
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 nghÜa lµ h¾n ta chuyÓn c¸i søc s¶n xuÊt t¬ng ®èi cao h¬n cña lao nªn, tuy r»ng tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - v× ë mét níc thuéc ®Þa th× ®éng mµ h¾n ta thuª mín thµnh lao ®éng thÆng d. Nh vËy lµ h¾n nãi chung tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - nhng sù kiÖn Êy vÉn cã thÓ ®i thùc hiÖn ®îc mét lîi nhuËn siªu ng¹ch. MÆt kh¸c, ®èi víi nh÷ng t ®«i víi t×nh tr¹ng gi¸ c¶ hµng hãa thÊp, nÕu ®iÒu kiÖn tù nhiªn b¶n ®Çu t ë c¸c thuéc ®Þa, v.v., th× chóng cã thÓ ®em l¹i ®îc nh÷ng thuËn lîi. Nh vËy lµ cã mét sù san b»ng, nhng kh«ng ph¶i san b»ng tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, v× do t×nh tr¹ng ph¸t triÓn thÊp, nªn nãi theo møc cò nh Ri-c¸c-®« ®· nghÜ. chung ë ®Êy tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, vµ nhê chç sö dông n« lÖ, cu- Nhng chÝnh nÒn ngo¹i th¬ng nµy ®· thóc ®Èy ph¬ng thøc s¶n li, v.v., nªn sù bãc lét lao ®éng còng cao h¬n. Nhng ngêi ta hoµn toµn xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ë chÝnh quèc vµ do ®ã lµm cho t kh«ng hiÓu t¹i sao nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn t¬ng ®èi cao Êy mµ nh÷ng b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn; mÆt kh¸c, ®èi víi níc t b¶n ®Çu t trong mét sè ngµnh ®· thu ®îc vµ chuyÓn vÒ níc m×nh, ngoµi th× nã g©y ra t×nh tr¹ng s¶n xuÊt thõa, vµ do ®ã vÒ sau l¹i g©y l¹i kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung khi trªn ra mét t¸c dông ngîc l¹i. con ®êng ®i cña chóng kh«ng cã c¸c ®éc quyÒn g©y trë ng¹i, vµ t¹i sao chóng l¹i kh«ng lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn protanto 2* Vµ v× vËy chóng ta thÊy r»ng, nãi chung, chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n 36) . Ngêi ta kh«ng hiÓu t¹i sao l¹i kh«ng nh vËy, nhÊt lµ khi nh÷ng lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung gi¶m xuèng còng lµ nh÷ng nguyªn khu vùc ®Çu t nh©n g©y ra nh÷ng t¸c dông ngîc l¹i k×m h·m, lµm chËm vµ lµm tª liÖt mét phÇn nµo sù gi¶m xuèng Êy. Nh÷ng t¸c dông Êy kh«ng thñ tiªu quy luËt, nhng lµm gi¶m bít t¸c dông cña quy luËt. NÕu kh«ng th× 36) ë ®©y A. XmÝt ®· cã lý chø kh«ng ph¶i lµ Ri-c¸c-®«, v× Ri-c¸c-®« nãi: ®iÒu kh«ng thÓ hiÓu ®îc sÏ kh«ng ph¶i lµ t¹i sao tû suÊt lîi nhuËn "NhiÒu ngêi cho r»ng chÝnh sù t¨ng lªn chung cña c¸c lîi nhuËn lµm cho chóng trë chung gi¶m xuèng, mµ ngîc l¹i lµ: t¹i sao nã gi¶m xuèng t¬ng ®èi thµnh b»ng nhau, cßn t«i th× t«i cho r»ng nh÷ng lîi nhuËn cña ngµnh c«ng nghiÖp chËm. Nh vËy lµ quy luËt chØ t¸c ®éng nh mét xu híng, mµ ¶nh hëng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n sÏ nhanh chãng sôt xuèng ®Õn møc chung" ([ D. Ricardo, "Principles of Political Economy"]. Works, ed. by MacCulloch, [London, chØ hiÖn ra mét c¸ch râ rÖt trong nh÷ng t×nh h×nh nhÊt ®Þnh vµ 1852], p.73). trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi mµ th«i. Êy bÞ c¸c quy luËt tù do c¹nh tranh chi phèi. Nhng tr¸i l¹i, Ri-c¸c-®« Tríc khi tiÕp tôc, ®Ó tr¸nh mäi sù hiÓu lÇm, chóng t«i muèn nh¾c l¹i nhËn thøc vÊn ®Ò nh sau: víi sè tiÒn nhËn ®îc ë níc ngoµi nhê gi¸ l¹i hai ®iÓm ®· ®îc nãi râ nhiÒu lÇn ë trªn: b¸n cao h¬n, ngêi ta mua hµng hãa ë ®Êy chë vÒ chÝnh quèc ®Ó bï Mét lµ trong sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, l¹i. Nh vËy, nh÷ng hµng hãa ®ã ®îc ®em b¸n ë thÞ trêng trong níc vµ chÝnh c¸i qu¸ tr×nh lµm cho hµng hãa ngµy cµng rÎ ®i còng lµ qu¸ v× thÕ, t×nh h×nh nµy nhiÒu l¾m còng chØ cã thÓ ®em l¹i mét mèi tr×nh g©y ra mét sù thay ®æi trong cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n x· héi dïng lîi ®Æc biÖt t¹m thêi cho nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt thuËn lîi nhÊt ®ã ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng hãa Êy, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn mµ th«i. Ta chØ cÇn g¹t bá c¸i h×nh th¸i tiÒn cña sù trao ®æi, lµ ¶o t- gi¶m xuèng. Cho nªn, kh«ng nªn lÉn lén sù gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt t - ëng ®ã sÏ tiªu tan ngay. Trong sù trao ®æi, níc cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ¬ng ®èi cña mét hµng hãa c¸ biÖt, còng nh cña bé phËn c¸c chi phÝ vÒ sÏ thu vÒ ®îc nhiÒu lao ®éng h¬n lµ sè mµ nã ®· bá ra, tuy r»ng, hao mßn m¸y mãc, víi sù t¨ng lªn cña gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn so víi t b¶n còng nh trong sù trao ®æi gi÷a t b¶n vµ lao ®éng nãi chung, sè chªnh kh¶ biÕn, mÆc dï ngîc l¹i, mäi sù gi¶m bít chi phÝ t¬ng ®èi cña t b¶n lÖch Êy, sè thÆng d Êy, bÞ mét giai cÊp riªng biÖt chiÕm bá tói. Cho bÊt biÕn, khi khèi lîng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n bÊt biÕn vÉn nh cò hay thËm chÝ t¨ng lªn, ®Òu ¶nh hëng ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt 2 * - theo tû lÖ t¬ng øng lîi nhuËn, nghÜa lµ lµm cho gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn gi¶m xuèng pro
- 364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 tanto so víi t b¶n kh¶ biÕn ®îc sö dông ngµy mét Ýt dÇn ®i. xuÊt t b¶n chñ nghÜa cµng tiÕn lªn, - ®iÒu nµy ®i ®«i víi viÖc tÝch Hai lµ, trong nh÷ng hµng hãa c¸ biÖt mµ toµn bé hîp thµnh s¶n lòy nhanh h¬n, - th× mét bé phËn t b¶n chØ ®îc kÓ lµ t b¶n cho vay vµ phÈm cña t b¶n, lao ®éng sèng míi nhËp thªm chøa ®ùng trong nh÷ng ®îc sö dông lµm t b¶n cho vay mµ th«i. Nh thÕ kh«ng cã nghÜa lµ trong hµng hãa ®ã chiÕm mét tû lÖ ngµy cµng thÊp so víi nh÷ng nguyªn khi nhµ t b¶n c«ng nghiÖp kiÕm ®îc lîi nhuËn doanh nghiÖp, th× bÊt cø liÖu chøa ®ùng trong nh÷ng hµng hãa ®ã vµ nh÷ng t liÖu lao ®éng ®· nhµ t b¶n cho vay nµo còng chØ tháa m·n víi lîi tøc mµ th«i ®©u. §iÒu tiªu dïng ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa Êy; nh vËy, lîng lao ®éng ®ã kh«ng cã liªn quan g× ®Õn møc tû suÊt lîi nhuËn chung, v× ®øng sèng míi nhËp thªm ®îc vËt hãa trong hµng hãa cø ngµy cµng gi¶m bít vÒ tû suÊt lîi nhuËn chung mµ nãi, th× lîi nhuËn = lîi tøc + lîi nhuËn ®i, v× n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cµng ph¸t triÓn th× ngêi ta cµng cÇn Ýt ®ñ c¸c lo¹i + ®Þa t«, vµ sù ph©n phèi gi÷a c¸c ph¹m trï riªng biÖt nµy lao ®éng h¬n ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa Êy; ®iÒu ®ã kh«ng ¶nh còng kh«ng liªn quan g× ®Õn tû suÊt lîi nhuËn chung c¶. §iÒu ®ã cã hëng g× ®Õn c¸i tû lÖ theo ®ã lao ®éng sèng chøa ®ùng trong hµng nghÜa lµ nh÷ng t b¶n Êy, mÆc dÇu ®îc ®Çu t vµo trong c¸c xÝ hãa chia thµnh lao ®éng ®îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng. nghiÖp s¶n xuÊt lín, nhng sau khi ®· trõ hÕt mäi kho¶n chi phÝ, th× Hoµn toµn tr¸i l¹i. MÆc dï tæng sè lîng lao ®éng sèng míi nhËp thªm còng chØ ®em l¹i nh÷ng lîi tøc lín hay nhá mµ ngêi ta gäi lµ lîi tøc cæ trong hµng hãa gi¶m bít ®i, nhng bé phËn lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng phÇn: ch¼ng h¹n nh trong ngµnh ®êng s¾t. Bëi vËy nh÷ng t b¶n nµy t¨ng lªn so víi bé phËn lao ®éng ®îc tr¶ c«ng, do bé phËn ®îc tr¶ c«ng ®· kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung, v× chóng cã gi¶m ®i mét c¸ch tuyÖt ®èi hay t¬ng ®èi; v× chÝnh c¸i ph¬ng ph¸p s¶n mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n tû suÊt trung b×nh. NÕu chóng tham dù xuÊt lµm cho tæng khèi lîng lao ®éng sèng míi nhËp vµo trong mét ®¬n vµo ®ã, th× tû suÊt trung b×nh l¹i cµng thÊp h¬n n÷a. §øng vÒ mÆt lý vÞ hµng hãa gi¶m bít ®i, ®ång thêi còng ®i ®«i víi viÖc gi¸ trÞ thÆng luËn, ngêi ta còng cã thÓ gép c¶ nh÷ng t b¶n Êy vµo, vµ nh vËy ngêi ta d tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi t¨ng lªn. Xu híng tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng g¾n sÏ cã mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n c¸i tû suÊt h×nh nh ®ang tån t¹i vµ liÒn víi xu híng t¨ng lªn cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ víi xu híng cã t¸c dông quyÕt ®Þnh thùc sù ®èi víi c¸c nhµ t b¶n, - ngêi ta sÏ cã t¨ng thªm møc ®é bãc lét lao ®éng. Cho nªn, kh«ng cã g× ngí ngÈn h¬n mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n v× chÝnh trong nh÷ng xÝ nghiÖp nµy, lµ gi¶i thÝch r»ng tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng lµ do tû suÊt tiÒn c«ng t b¶n bÊt biÕn cao h¬n hÕt so víi t b¶n kh¶ biÕn. t¨ng lªn, mÆc dÇu trong trêng hîp ngo¹i lÖ th× còng cã thÓ x¶y ra nh vËy. ChØ sau khi hiÓu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o ra tû suÊt lîi nhuËn, th× míi cã thÓ nhê vµo thèng kª mµ thùc sù ph©n tÝch ®îc tû suÊt tiÒn c«ng ë c¸c thêi kú kh¸c nhau vµ trong nh÷ng níc kh¸c nhau. Tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng kh«ng ph¶i v× lao ®éng kÐm n¨ng suÊt h¬n, mµ v× nã cã n¨ng suÊt cao h¬n. Hai hiÖn tîng: tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn vµ tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i ®Æc biÖt biÓu thÞ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn trong chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. VI. T b¶n cæ phÇn t¨ng lªn Ngoµi n¨m ®iÓm trªn ®©y, ta cã thÓ kÓ thªm mét ®iÓm nµy n÷a, nhng lóc nµy chóng ta cha thÓ nghiªn cøu ®iÓm Êy s©u h¬n ®îc. S¶n
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học