Chương trình xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam và những thách thức trong giai đoạn mới - Nguyễn Hữu Minh

X· héi häc sè 4 (96), 2006 11 Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam vµ nh÷ng th¸ch thøc trong giai ®o¹n míi NguyÔn H÷u Minh I. Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ Ch−¬ng tr×nh 135 Trong nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 thÕ kû tr−íc, lÇn ®Çu tiªn viÖc gi¶m nghÌo ®· trë thµnh vÊn ®Ò ®−îc −u tiªn cña c¸c cÊp §¶ng vµ chÝnh quyÒn t¹i mét sè ®Þa ph−¬ng v« cïng nghÌo ®ãi. §¹i héi §¶ng lÇn thø VII n¨m 1991 ®· chØ ra sù thiÕu quan t©m cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ trong viÖc cung cÊp dÞch vô hç trî cho ng−êi nghÌo. N¨m 1992, thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· cã nç lùc ®Çu tiªn vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo t¹i cÊp tØnh. S¸ng kiÕn nµy ®· nhanh chãng nhËn ®−îc sù ñng hé réng r·i cña c«ng chóng. N¨m 1993, hµng lo¹t c¸c tØnh kh¸c cïng tham gia nç lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ph¸t ®éng hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn xãa ®ãi gi¶m nghÌo trong c¶ n−íc. Ch−¬ng tr×nh 120 “t¹o c«ng ¨n viÖc lµm” lµ mét thö nghiÖm cña chÝnh phñ ®èi víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò −u tiªn kinh tÕ -x· héi th«ng qua c¸c Ch−¬ng tr×nh môc tiªu. §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII (1996) ®· v¹ch ra Ch−¬ng tr×nh quèc gia xãa ®ãi gi¶m nghÌo b»ng viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu vµ c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch. Tõ th¸ng 7/1998, chÝnh phñ ®· thµnh lËp Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho giai ®o¹n 1998-2000. ChÝn thµnh phÇn cña Ch−¬ng tr×nh tËp trung chñ yÕu vµo c¸c x· n«ng nghiÖp, vïng s©u vïng xa. Trong Ch−¬ng tr×nh môc tiªu còng cã nh÷ng néi dung liªn quan ®Õn ®« thÞ lµ: cung cÊp tÝn dông cho ng−êi nghÌo; khuyÕn khÝch t¹o c«ng ¨n viÖc lµm; gi¸o dôc; y tÕ (Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP 2004; Ng©n hµng thÕ giíi, 1999: 119-121). Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n miÒn nói vµ vïng s©u, vïng xa (Ch−¬ng tr×nh 135) ®−îc Thñ t−íng chÝnh phñ phª duyÖt theo QuyÕt ®Þnh sè 135/1998/Q§-TTg, ngµy 31/7/1998 nh»m t¨ng c−êng ho¹t ®éng xãa ®ãi gi¶m nghÌo cho c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n miÒn nói vµ vïng s©u, vïng xa t¹i 52 tØnh. §Õn thêi ®iÓm n¨m 2001 trë ®i CT 135 bao gåm 5 hîp phÇn: ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng trung t©m côm x·, quy ho¹ch æn ®Þnh d©n c−, khuyÕn n«ng, khuyÕn ng−, vµ ®¹o t¹o c¸n bé x·/th«n b¶n ë c¸c vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa. (Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP, 2004). Tõ n¨m 1992 ®Õn n¨m 2000, Nhµ n−íc ®· ®Çu t− th«ng qua c¸c Ch−¬ng tr×nh quèc gia cã liªn quan ®Õn môc tiªu xãa ®ãi gi¶m nghÌo kho¶ng 21.000 tØ ®ång. Ng©n Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 12 Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam vµ nh÷ng th¸ch thøc... hµng phôc vô ng−êi nghÌo ®· ®−îc thµnh lËp nh»m cung cÊp tÝn dông −u ®·i cho ng−êi nghÌo. §Õn cuèi n¨m 2000 ®· cã 1.798 x· thuéc 22 tØnh, thµnh phè cã c¸c bé phËn vµ c¸n bé chuyªn tr¸ch xãa ®ãi gi¶m nghÌo t¹i chç. ChÝnh phñ ®· ban hµnh nhiÒu c¬ chÕ, chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¹o c¬ héi ®Ó ng−êi lao ®éng cã thÓ chñ ®éng t×m hoÆc tù t¹o viÖc lµm kÕt hîp víi sù hç trî cña Nhµ n−íc vµ cña céng ®ång. (ChÝnh phñ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ViÖt Nam, 2002: 28-29) Th¸ng 5 n¨m 2002 chÝnh phñ ®· ban hµnh ChiÕn l−îc t¨ng tr−ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, lµm c¬ së cho c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trong t−¬ng lai. ChiÕn l−îc nµy thÓ hiÖn tÝnh hµi hoµ gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. C¸c nhiÖm vô ®Æt ra kh«ng chØ yªu cÇu c¸c biÖn ph¸p hç trî cã môc tiªu cho tõng ®èi t−îng cô thÓ vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo mµ cßn liªn kÕt c¸c chÝnh s¸ch, tõ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, c¶i c¸ch c¬ cÊu, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngµnh ®Õn chÝnh s¸ch an sinh x· héi cña tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c cÊp nh»m b¶o ®¶m t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng vµ xãa ®ãi gi¶m nghÌo. §Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®Ò ra, ChiÕn l−îc ®· bao gåm mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p. Xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc coi kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cña nhµ n−íc, toµn x· héi mµ tr−íc hÕt lµ bæn phËn cña chÝnh ng−êi nghÌo ph¶i tù v−¬n lªn ®Ó tho¸t nghÌo. §iÒu nµy n©ng cao tÝnh tù lùc cña ng−êi nghÌo tham gia cïng nhµ n−íc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. §ång thêi, ChiÕn l−îc còng nhÊn m¹nh mét sè biÖn ph¸p cô thÓ nh− sau (ChÝnh phñ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, 2002: 8; 45-47; 80-81): - Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, ®« thÞ nh»m t¹o viÖc lµm vµ n©ng cao ®êi sèng cho ng−êi nghÌo: Sö dông c¸c s¶n phÈm vµ nguyªn liÖu tõ c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng− nghiÖp, t¹o viÖc lµm. Cung cÊp tÝn dông, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu, t¨ng c−êng ®µo t¹o nghÒ vµ gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò di d©n ®« thÞ. Ph¸t triÓn vµ më réng c¸c mèi liªn kÕt gi÷a c«ng nghiÖp vµ c¸c ho¹t ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp ë ®« thÞ trªn c¬ së ph¸t triÓn nhiÒu doanh nghiÖp nhá vµ võa trong c¸c lÜnh vùc ngµnh nghÒ truyÒn thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o s¶n phÈm cã chÊt l−îng cao, kh«ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng, v.v... - ThiÕt lËp khu«n khæ chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch tæng thÓ ph¸t triÓn ®« thÞ ®Ó tõng b−íc gi¶i quyÕt c¸c khu nhµ æ chuét vµ t¹m bî ë c¸c thµnh phè vµ thÞ x·, gi¶m nghÌo, gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn th−¬ng cña khu vùc ®« thÞ. - T¹o m«i tr−êng x· héi ®Ó thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, thùc thi d©n chñ c¬ së vµ trî gióp ph¸p lý cho ng−êi nghÌo: t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng−êi tham gia ®Çy ®ñ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, cã c¬ héi b×nh ®¼ng cho mäi ng−êi d©n; t¨ng c−êng d©n chñ c¬ së, c¸c cuéc ®èi tho¹i gi÷a chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ céng ®ång ng−êi nghÌo; trî gióp ph¸p lý cho ng−êi nghÌo vµ c¸c ®èi t−îng cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt. Tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 2005 ChÝnh phñ ®· nhiÒu lÇn ®iÒu chØnh chuÈn nghÌo ®Ó lµm c¬ së cho sù phÊn ®Êu gi¶m nghÌo cña nh©n d©n ta. Tõ n¨m 2006, ViÖt Nam ¸p dông chuÈn nghÌo míi (b×nh qu©n 260.000®/ng−êi/th¸ng ë ®« thÞ vµ 200.000®/ng−êi/th¸ng ë n«ng th«n), víi møc cao gÊp h¬n 2 lÇn so víi chuÈn cò ¸p dông cho giai ®o¹n 2001 - 2005. ChuÈn nghÌo giai ®o¹n 2006 - 2010 ®−îc n©ng lªn ®¸p øng nhu cÇu n©ng cao chÊt l−îng Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn NguyÔn H÷u Minh 13 cuéc sèng cña ng−êi nghÌo vµ tõng b−íc héi nhËp víi khu vùc. ChÝnh phñ còng ®· phª duyÖt Ch−¬ng tr×nh 135 giai ®o¹n 2 (2006-2010) víi mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh lµ gi¶m h¬n 2/3 sè hé nghÌo ë c¸c vïng ®Æc biÖt khã kh¨n. Néi dung chÝnh cña Ch−¬ng tr×nh lµ hç trî c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n, vïng ®ång bµo d©n téc vµ miÒn nói ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ; n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý hµnh chÝnh vµ kinh tÕ cña c¸n bé c¬ së; trî gióp ph¸p lý ®Ó n©ng cao nhËn thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n. II. Mét sè thµnh tùu b−íc ®Çu trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo Nh÷ng cè g¾ng cña toµn §¶ng toµn d©n trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®· ®−a ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ rÊt ®¸ng khÝch lÖ. Trong thêi gian 9 n¨m (1993 - 2002) ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¸c cam kÕt cña m×nh trong Tuyªn bè Thiªn niªn kû lµ gi¶m tØ lÖ nghÌo xuèng cßn mét nöa trong giai ®o¹n 1990 - 2015. Møc ®é ng−êi nghÌo tiÕp cËn c¸c lîi Ých cña Ch−¬ng tr×nh ®¹t ®−îc tØ lÖ cao. (Rob Swinkels and Carrie Turk, 2004). TØ lÖ hé nghÌo tiÕp tôc gi¶m nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. TØ lÖ hé nghÌo ®ãi ®· gi¶m tõ 17,2% n¨m 2001 xuèng cßn 8,3% n¨m 2004 vµ cuèi n¨m 2005 cßn kho¶ng d−íi 7% (kho¶ng 1,1 triÖu hé). Ng©n hµng thÕ giíi trong B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 2004 ®· ®¸nh gi¸ thµnh tùu gi¶m nghÌo cña ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng vÝ dô thµnh c«ng nhÊt trong ph¸t triÓn kinh tÕ. (Ph¹m Gia Khiªm, 2006). Møc ®é b¶o ®¶m vÒ ch¨m sãc søc kháe d©n c− t¨ng lªn râ rÖt. Ch¼ng h¹n, tØ lÖ tö vong ë trÎ d−íi 1 tuæi gi¶m xuèng cho c¶ c¸c nhãm d©n c−; tØ lÖ c¸c ca ®Î cã sù gióp ®ì cña nh©n viªn y tÕ lµnh nghÒ t¨ng lªn; tØ lÖ tö vong ë c¸c bµ mÑ gi¶m ®¸ng kÓ, v.v... N©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cho c¸c trÎ em nghÌo ®−îc ®Æc biÖt quan t©m. Trong thùc tÕ, chÝnh s¸ch miÔn gi¶m häc phÝ vµ mét sè kho¶n phÝ kh¸c cho viÖc häc tËp cña trÎ em nghÌo ®· ®−îc ¸p dông trong nhiÒu thËp niªn nh»m gióp ®ì nh÷ng gia ®×nh gÆp khã kh¨n. QuyÕt ®Þnh sè 70/1998/Q§-TTg cña Thñ t−íng chÝnh phñ ban hµnh ngµy 31/3/1998 vÒ thu vµ sö dông häc phÝ ë c¸c tr−êng phæ th«ng c«ng lËp ®· gi¶m 50% häc phÝ cho häc sinh tõ c¸c hé gia ®×nh nghÌo. (TrÞnh Duy Lu©n vµ Vò M¹nh Lîi, 2004a). TØ lÖ con em c¸c hé nghÌo ®−îc miÔn gi¶m häc phÝ cßn cao h¬n sè chung. §iÒu nµy ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ tÝch cùc cña chÝnh s¸ch hç trî ng−êi nghÌo trong lÜnh vùc gi¸o dôc hiÖn nay. Trong c¸c n¨m 2001 - 2002 cã 120 tû ®ång ®−îc dµnh cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch hç trî gi¸o dôc. GÇn 70% sè hé nghÌo ®−îc tiÕp cËn hç trî gi¸o dôc vµ gÇn 80% lµ thuéc vÒ hai nhãm nghÌo nhÊt. T¸c ®éng cña Ch−¬ng tr×nh lµ kh¸ râ. Kho¶ng 12% nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn tõ §iÒu tra møc sèng d©n c− 2002 kh¼ng ®Þnh r»ng hä sÏ kh«ng thÓ cho con em ®Õn tr−êng nÕu nh− kh«ng cã sù hç trî cña Ch−¬ng tr×nh (Bé Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi vµ UNDP, 2004: 50, 105). N¨ng lùc c¸n bé c¬ së vÒ chØ ®¹o vµ thùc hiÖn c«ng t¸c xãa ®ãi gi¶m nghÌo t¨ng lªn. Theo ®¸nh gi¸ cña Dù ¸n ®µo t¹o c¸n bé vµ n©ng cao n¨ng lùc xãa ®ãi gi¶m nghÌo giai ®äan 2001-2005 cho thÊy: qua 4 n¨m thùc hiÖn dù ¸n, n¨ng lùc thùc hiÖn nhiÖm vô cña c¸n bé gi¶m nghÌo n©ng lªn râ rÖt. §èi víi c¸n bé thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh 135, Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn 14 Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam vµ nh÷ng th¸ch thøc... viÖc tæ chøc c¸c khãa tËp huÊn ®· gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vµ tr×nh ®é cña ®éi ngò c¸n bé c¬ së vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh, qu¶n lý kinh tÕ - x· héi, vÒ c¸ch thøc tham gia qu¶n lý, gi¸m s¸t vµ tæ chøc thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh 135 trªn ®Þa bµn. C¸c khãa ®µo t¹o còng ®· gãp phÇn n©ng cao d©n trÝ, c¸ch thøc lµm ¨n, tõng b−íc thay ®æi tËp qu¸n sinh ho¹t, s¶n xuÊt l¹c hËu, tiÕp cËn khoa häc kü thuËt ¸p dông vµo s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng, xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn kinh tÕ theo h−íng s¶n xuÊt hµng hãa. (V¨n phßng Dù ¸n VIE/02/00, 2004; TrÇn V¨n ThuËt, 2004). Sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo ngµy cµng toµn diÖn h¬n, tÝch cùc h¬n còng lµ mét thµnh tùu quan träng cña Ch−¬ng tr×nh môc tiªuquèc gia vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Cïng víi Quy chÕ d©n chñ c¬ së, nh÷ng ho¹t ®éng do hai Ch−¬ng tr×nh tiÕn hµnh ®· t¹o ra nh÷ng chuyÓn ®éng lín lao vÒ sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo. ViÖc tham kh¶o ý kiÕn ng−êi d©n trong lùa chän hé nghÌo hiÖn nay ®· t−¬ng ®èi phæ biÕn, tuy ch−a ph¶i ®−îc thùc hiÖn trong tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp. C¸c h×nh thøc tham gia cña ng−êi d©n ë mäi miÒn ®Êt n−íc trong vßng 5 n¨m qua ®a d¹ng h¬n kÓ tõ khi Ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vµ Ch−¬ng tr×nh 135 chÝnh thøc ®−îc triÓn khai. III. Nh÷ng th¸ch thøc chñ yÕu hiÖn nay Nh÷ng thµnh tùu cña §¶ng vµ nh©n d©n ta trong c«ng cuéc xãa ®ãi gi¶m nghÌo lµ rÊt to lín. Tuy nhiªn, ®èi chiÕu víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc th× viÖc thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo quèc gia cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Cã thÓ nªu lªn mét sè th¸ch thøc chñ yÕu sau ®èi víi c«ng cuéc gi¶m nghÌo hiÖn nay: 1. TiÕp cËn c¸c lîi Ých cña Ch−¬ng tr×nh vµ gi¶m nghÌo ë c¸c d©n téc thiÓu sè Nh×n chung, ph¹m vi bao phñ cña Ch−¬ng tr×nh vÉn thÊp, tÝnh theo tæng sè hé nghÌo trªn c¶ n−íc. Trong sè c¸c hé ®−îc tiÕp cËn vay vèn tÝn dông −u ®·i, b¶o hiÓm y tÕ miÔn phÝ, miÔn gi¶m häc phÝ th× cã kho¶ng 70% sè hé lµ nghÌo. TØ lÖ hé nghÌo gi¶m trong c¶ n−íc nh−ng kh«ng ph¶i møc sèng cña mäi nhãm d©n c− ®Òu ®−îc c¶i thiÖn víi møc ®é nh− nhau. Trong n¨m 2002, gÇn 70% ®ång bµo d©n téc thiÓu sè vÉn sèng trong c¶nh nghÌo. Tû lÖ hé nghÌo ë khu vùc miÒn nói gÊp tõ 1,7 ®Õn 2 lÇn tû lÖ hé nghÌo b×nh qu©n cña c¶ n−íc. Tû lÖ hé nghÌo ë vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè trong tæng sè hé nghÌo cña c¶ n−íc cã chiÒu h−íng t¨ng tõ 21% n¨m 1992 ®Õn 36% n¨m 2005. (Ph¹m Gia Khiªm, 2006). Sè liÖu tõ c¸c cuéc kh¶o s¸t møc sèng d©n c− cho thÊy, c¸c vïng cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh th× tèc ®é gi¶m nghÌo rÊt tèt. Trong khi ®ã, c¸c vïng nghÌo nhÊt cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ë vïng T©y B¾c vµ T©y Nguyªn, nh÷ng tiÕn bé vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ ch−a ®¸ng kÓ. Theo dù b¸o cña Ng©n hµng thÕ giíi, ®Õn n¨m 2010 sÏ cã gÇn 20% d©n sè vÉn sèng trong t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo, vµ 42% trong sè nh÷ng ng−êi nghÌo ®ã lµ thuéc c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè. Sè liÖu −íc tÝnh cña V¨n phßng th−êng trùc Ch−¬ng tr×nh Hç trî quèc gia vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo 2005 - 2010 còng cho thÊy, ®Õn n¨m 2010, 56% ng−êi nghÌo vµ trªn 80% ng−êi nghÌo l−¬ng thùc sÏ sèng ë c¸c khu vùc Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn NguyÔn H÷u Minh 15 miÒn nói. (Rob Swinkels and Carrie Turk, 2004). Mét trong sè c¸c nguyªn nh©n lµm cho ng−êi nghÌo ë vïng s©u vïng xa vÉn nghÌo triÒn miªn lµ hä cã Ýt tµi s¶n sinh lêi h¬n vµ tµi s¶n cña hä kh«ng cã tØ lÖ sinh lêi cao nh− tµi s¶n cña ng−êi nghÌo nãi chung. TÝnh trung b×nh, mét hé gia ®×nh thuéc nhãm 20% nghÌo nhÊt ë T©y B¾c chØ cã ch−a ®Çy 700 mÐt vu«ng ®Êt trång c©y l©u n¨m. DiÖn tÝch ®Êt qu¸ nhá nh− vËy khã cã thÓ gióp cho c¸c hé gia ®×nh tho¸t khái c¶nh nghÌo. ChÊt l−îng nguån nh©n lùc thÊp (søc kháe kÐm vµ tr×nh ®é häc vÊn thÊp) còng lµ mét nguyªn nh©n kh¸c rÊt quan träng. TØ lÖ ®ång bµo d©n téc thiÓu sè khi bÞ bÖnh kh«ng ®i kh¸m ch÷a bÖnh lµ cao h¬n so víi d©n téc Kinh. TØ lÖ ng−êi d©n téc thiÓu sè ch−a hoµn thµnh bÊt kú mét Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc nµo lµ kh¸ cao. (Rob Swinkels and Carrie Turk, 2004). Nh÷ng th¸ch thøc hiÖn nay lµ liÖu c¸c chÝnh s¸ch vµ Ch−¬ng tr×nh ®−îc thùc hiÖn tr−íc ®©y ®Ó hç trî cho ng−êi d©n ë c¸c x· nghÌo vµ vïng s©u vïng xa cã ®ñ m¹nh ®Ó thu hÑp kho¶ng c¸ch ngµy cµng lín vÒ møc sèng gi÷a c¸c vïng vµ gi÷a c¸c tØnh? Cho ®Õn nay, nh÷ng Ch−¬ng tr×nh quèc gia cña chÝnh phñ h−íng tíi ®èi t−îng bÞ nhiÒu thiÖt thßi bao gåm mét lo¹t trî cÊp cho c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè, Ch−¬ng tr×nh 135, vµ Ch−¬ng tr×nh xãa ®ãi gi¶m nghÌo. C¸c kho¶n ng©n s¸ch tõ Bé Tµi chÝnh còng ®· −u tiªn - cho dï cßn Ýt - c¸c khu vùc nghÌo nÆng nÒ nhÊt. Tuy nhiªn, nghÌo ®ãi vÉn cßn dai d¼ng t¹i mét sè khu vùc. VËy ph¶i ®iÒu chØnh c¸ch tiÕp cËn vµ chÝnh s¸ch nh− thÕ nµo? 2. Gi¸o dôc vµ ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi nghÌo TØ lÖ trÎ em nghÌo tiÕp cËn víi c¸c c¬ së gi¸o dôc thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi trÎ em trong c¸c gia ®×nh kh«ng nghÌo. Cßn kho¶ng 10% trÎ em nghÌo trong ®é tuæi ch−a ®−îc ®i häc. TØ lÖ nµy cao h¬n ®èi víi trÎ em trong c¸c gia ®×nh d©n téc thiÓu sè1. Sù kh¸c biÖt gi÷a trÎ em nghÌo vµ kh«ng nghÌo còng thÓ hiÖn c¶ ë c¸c vïng n«ng th«n ®ång b»ng vµ ®« thÞ. Ch¼ng h¹n, t¹i c¸c ®« thÞ nh− Nam §Þnh, H¶i Phßng, §µ N½ng, c¸c trÎ em nghÌo, ®Æc biÖt lµ nghÌo kh«ng cã hé khÈu vÉn cßn cã Ýt c¬ héi tiÕp cËn víi gi¸o dôc phæ th«ng h¬n so víi c¸c hé kh«ng nghÌo. (TrÞnh Duy Lu©n vµ Vò M¹nh Lîi, 2004a). Nh− vËy, mÆc dï gi¸o dôc ®−îc xem nh− mét kªnh quan träng ®Ó lµm gi¶m bít c¸c bÊt b×nh ®¼ng x· héi, song sù bÊt b×nh ®¼ng trªn thùc tÕ ®· mang tÝnh cÊu tróc, sÏ ®−îc tiÕp tôc t¸i t¹o nÕu nh− kh«ng cã c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch can thiÖp vµ ®iÒu chØnh. Mét trong nh÷ng lý do khiÕn tØ lÖ trÎ em nghÌo bÞ thÊt häc cao h¬n lµ do häc phÝ cao, gia ®×nh kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó chi tr¶. TÝnh chung häc sinh tiÓu häc ph¶i ®ãng 137,4 ngh×n ®ång/n¨m, trung häc c¬ së lµ 299,7 ngh×n ®ång/n¨m vµ trung häc phæ th«ng lµ 1066,6 ngh×n ®ång/n¨m. Ngoµi häc phÝ ra, häc sinh cßn ph¶i ®ãng nhiÒu lo¹i chi phÝ kh¸c nh− tiÒn mua sæ liªn l¹c, gãp quü líp, tiÒn ®iÖn. B¶o hiÓm y tÕ häc ®−êng th−êng ®−îc hiÓu nh− lµ b¾t buéc ®èi víi c¸c gia ®×nh. Sè liÖu kh¶o s¸t ë Ninh ThuËn n¨m 2003 cho thÊy chi phÝ gi¸o dôc kh¸c hµng n¨m ë Ninh ThuËn ®èi víi häc sinh nghÌo 1 TrÎ em ®ång bµo d©n téc thiÓu sè hiÖn chiÕm tíi gÇn mét nöa sè 10% cßn l¹i cña trÎ em VN kh«ng vµo tiÓu häc ®óng ®é tuæi. (Rob Swinkels and Carrie Turk, 2004). Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn