Xem mẫu
- 72 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... Ch¬ng II. - tû suÊt lîi nhuËn 73 Nhµ t b¶n ch¼ng cÇn biÕt r»ng h¾n øng t b¶n bÊt biÕn ®Ó rót l·i ra tõ t b¶n kh¶ biÕn, hay lµ h¾n øng t b¶n kh¶ biÕn ®Ó lµm cho t b¶n bÊt biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ; h¾n ch¼ng cÇn biÕt r»ng h¾n chi tiÒn ra ch¬ng II ®Ó tr¶ tiÒn c«ng lµ nh»m lµm cho m¸y mãc vµ nguyªn liÖu t¨ng thªm tû suÊt lîi nhuËn gi¸ trÞ, hay lµ øng tiÒn ra díi h×nh thøc m¸y mãc vµ nguyªn liÖu ®Ó cã thÓ bãc lét lao ®éng. MÆc dÇu chØ cã bé phËn kh¶ biÕn cña t b¶n lµ C«ng thøc chung cña t b¶n lµ T - H - T' nghÜa lµ ngêi ta nÐm vµo t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d, nhng bé phËn kh¶ biÕn chØ lµm ®îc nh vËy víi trong lu th«ng mét lîng gi¸ trÞ ®Ó rót tõ trong lu th«ng ra mét lîng gi¸ ®iÒu kiÖn lµ nh÷ng bé phËn kh¸c, tøc lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt trÞ lín h¬n. Qu¸ tr×nh s¶n sinh ra lîng gi¸ trÞ lín h¬n Êy, chÝnh lµ s¶n cÇn thiÕt cho lao ®éng, còng ®îc øng ra. V× nhµ t b¶n chØ cã thÓ bãc xuÊt t b¶n chñ nghÜa; qu¸ tr×nh thùc hiÖn lîng gi¸ trÞ lín h¬n Êy, lét ®îc lao ®éng b»ng c¸ch øng tríc t b¶n bÊt biÕn vµ chØ cã thÓ lµm chÝnh lµ lu th«ng cña t b¶n. Nhµ t b¶n s¶n xuÊt hµng hãa kh«ng ph¶i cho t b¶n bÊt biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ b»ng c¸ch øng tríc t b¶n kh¶ biÕn, v× b¶n th©n hµng hãa, còng kh«ng ph¶i v× gi¸ trÞ sö dông cña hµng nªn trong t tëng cña h¾n, c¶ hai lo¹i t b¶n Êy ®Òu nhËp côc lµm mét. hãa hay v× sù tiªu dïng c¸ nh©n cña h¾n. S¶n phÈm mµ nhµ t b¶n Ên tîng nµy l¹i cµng s©u s¾c, v× møc l·i thùc tÕ cña h¾n kh«ng ph¶i thËt sù quan t©m ®Õn kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n c¸i s¶n phÈm cô thÓ, do tû sè gi÷a tiÒn l·i ®ã víi t b¶n kh¶ biÕn quyÕt ®Þnh, mµ do tû sè mµ lµ phÇn gi¸ trÞ d«i ra cña s¶n phÈm so víi gi¸ trÞ cña t b¶n ®· tiªu gi÷a tiÒn l·i ®ã víi toµn bé t b¶n quyÕt ®Þnh, kh«ng ph¶i do tû suÊt dïng ®Ó s¶n xuÊt ra nã. Nhµ t b¶n øng tríc toµn bé t b¶n mµ kh«ng gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh, mµ do tû suÊt lîi nhuËn quyÕt ®Þnh, - tû chó ý ®Õn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn cÊu thµnh cña t b¶n suÊt lîi nhuËn nµy, nh chóng ta sÏ thÊy, cã thÓ vÉn y nguyªn nh thÕ, ®ã trong viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. H¾n øng ra tÊt c¶ mäi bé nhng l¹i biÓu thÞ nh÷ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh¸c nhau. phËn cÊu thµnh Êy mét c¸ch gièng nhau nh»m môc ®Ých kh«ng nh÷ng Chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm gåm tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè gi¸ trÞ cña lµ ®Ó t¸i s¶n xuÊt sè t b¶n ®· øng ra, mµ lµ ®Ó s¶n xuÊt mét gi¸ trÞ nã mµ nhµ t b¶n ®· bá tiÒn ra tr¶, hay ®· nÐm vµo s¶n xuÊt mét vËt d«i ra so víi t b¶n Êy. Gi¸ trÞ cña t b¶n kh¶ biÕn mµ h¾n øng ra, h¾n ngang gi¸ ®Ó bï vµo. Muèn cho t b¶n ®îc duy tr× mét c¸ch gi¶n ®¬n, chØ cã thÓ chuyÓn hãa thµnh mét gi¸ trÞ lín h¬n b»ng c¸ch ®em trao hay ®îc t¸i s¶n xuÊt víi sè lîng y nguyªn nh cò, th× ph¶i thu l¹i ®îc ®æi lÊy lao ®éng sèng, b»ng c¸ch bãc lét lao ®éng sèng. Nhng h¾n nh÷ng chi phÝ Êy. chØ cã thÓ bãc lét ®îc lao ®éng b»ng c¸ch ®ång thêi còng øng lu«n ra Gi¸ trÞ chøa ®ùng trong hµng hãa b»ng thêi gian lao ®éng cÇn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn lao ®éng Êy: t liÖu lao ®éng vµ ®èi thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra hµng hãa ®ã, vµ tæng sè thêi gian lao ®éng nµy tîng lao ®éng, m¸y mãc vµ nguyªn liÖu, nghÜa lµ b»ng c¸ch chuyÓn bao gåm lao ®éng ®îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng. Ngîc hãa mét tæng sè gi¸ trÞ, mµ h¾n cã ®îc thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n l¹i, ®èi víi nhµ t b¶n th× chi phÝ s¶n xuÊt hµng hãa chØ bao gåm bé xuÊt; còng nh, nãi chung, së dÜ h¾n lµ nhµ t b¶n, së dÜ h¾n cã thÓ phËn lao ®éng ®· vËt hãa trong hµng hãa mµ h¾n ®· tr¶ c«ng. Lao b¾t tay vµo qu¸ tr×nh bãc lét lao ®éng, chØ v× víi t c¸ch lµ ngêi ®éng thÆng d chøa ®ùng trong hµng hãa kh«ng tæn phÝ g× cho nhµ t së h÷u nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng, h¾n ®èi lËp víi c«ng nh©n lµ ngêi b¶n c¶, mÆc dÇu nã còng lµm cho ngêi c«ng nh©n ph¶i tèn kÐm lao chØ cã søc lao ®éng cña m×nh mµ th«i. ë trªn, trong quyÓn I 18, chóng ®éng nh phÇn lao ®éng ®îc tr¶ c«ng, vµ mÆc dÇu gièng nh phÇn lao ta ®· thÊy r»ng chÝnh c¸i t×nh tr¹ng nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt Êy thuéc ®éng ®îc tr¶ c«ng nµy, lao ®éng thÆng d còng s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ vÒ nh÷ng kÎ kh«ng lao ®éng, ®· lµm cho c«ng nh©n ph¶i trë thµnh ng- nhËp vµo hµng hãa víi t c¸ch lµ mét yÕu tè s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ. Lîi êi lµm thuª vµ kÎ kh«ng lao ®éng trë thµnh nhµ t b¶n.
- 72 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... Ch¬ng II. - tû suÊt lîi nhuËn 73 nhuËn mµ nhµ t b¶n thu ®îc lµ do chç h¾n b¸n mét c¸i mµ h¾n ®· MÆc dï phÇn d«i ra cña gi¸ trÞ - hµng hãa so víi chi phÝ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Gi¸ trÞ thÆng d, resp1* lîi nhuËn, chÝnh lµ phÇn lµ do qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp sinh ra, nhng nã chØ ®îc thùc hiÖn gi¸ trÞ d«i ra Êy cña gi¸ trÞ hµng hãa so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã, trong qu¸ tr×nh lu th«ng mµ th«i; sù viÖc l¹i cµng dÔ cã vÎ nh lµ nã nghÜa lµ phÇn d«i ra cña tæng sè lîng lao ®éng chøa ®ùng trong hµng do qu¸ tr×nh lu th«ng sinh ra, v× trªn thùc tÕ, trong c¹nh tranh, trªn thÞ hãa so víi sè lîng lao ®éng ®îc tr¶ c«ng chøa ®ùng trong hµng hãa. Nh trêng thùc tÕ, sù thùc hiÖn ®îc hay kh«ng thùc hiÖn ®îc phÇn d«i ra vËy, dï cho nã b¾t nguån tõ ®©u ch¨ng n÷a, gi¸ trÞ thÆng d còng vÉn Êy vµ thùc hiÖn ®Õn møc ®é nµo, ®iÒu Êy tïy thuéc vµo nh÷ng lµ mét phÇn d«i ra so víi tæng t b¶n ®· øng tríc. VËy tû sè gi÷a phÇn ®iÒu kiÖn cña thÞ trêng. ë ®©y, bÊt tÊt ph¶i gi¶i thÝch r»ng, khi d«i ra Êy víi tæng t b¶n biÓu thÞ b»ng ph©n sè trong ®ã C chØ tæng t ngêi ta b¸n mét hµng hãa cao h¬n hay thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã, th× nh b¶n. Nh vËy chóng ta cã tû suÊt lîi nhuËn + kh¸c víi tû suÊt gi¸ trÞ thÕ lµ chØ x¶y ra mét sù ph©n phèi kh¸c vÒ gi¸ trÞ thÆng d th«i, mµ thÆng d . sù ph©n phèi kh¸c nµy, - tøc lµ sù thay ®æi c¸i tû sè theo ®ã nh÷ng ngêi kh¸c nhau ph©n chia gi¸ trÞ thÆng d, - kh«ng hÒ lµm thay ®æi Tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ t b¶n kh¶ biÕn gäi lµ tû suÊt gi¸ lîng còng nh b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d Êy. Trong qu¸ tr×nh lu trÞ thÆng d; tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng t b¶n gäi lµ tû suÊt th«ng thËt sù, kh«ng ph¶i chØ diÔn ra nh÷ng sù chuyÓn hãa mµ lîi nhuËn. §ã lµ hai c¸ch ®o lêng kh¸c nhau ®èi víi cïng mét lîng, chóng ta ®· nghiªn cøu ë quyÓn II; nh÷ng sù chuyÓn hãa Êy ¨n khíp chóng biÓu thÞ hai tû lÖ hay hai tû sè kh¸c nhau cña cïng mét l îng, víi sù c¹nh tranh thùc tÕ, víi viÖc mua vµ b¸n c¸c hµng hãa cao h¬n do dïng thíc ®o kh¸c nhau. hay thÊp h¬n gi¸ trÞ cña chóng, thµnh thö ®èi víi nhµ t b¶n c¸ biÖt, CÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù chuyÓn hãa tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d gi¸ trÞ thÆng d mµ b¶n th©n h¾n thùc hiÖn ®îc võa do nh÷ng sù lõa thµnh tû suÊt lîi nhuËn ®Ó suy ra sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d bÞp lÉn nhau, l¹i võa do sù bãc lét trùc tiÕp lao ®éng quyÕt ®Þnh. thµnh lîi nhuËn, chø kh«ng ph¶i lµ ngîc l¹i. Vµ thËt vËy, vÒ mÆt Trong qu¸ tr×nh lu th«ng, bªn c¹nh thêi gian lao ®éng cßn cã thêi lÞch sö, ®iÓm xuÊt ph¸t lµ tû suÊt lîi nhuËn. Gi¸ trÞ thÆng d vµ tû gian lu th«ng, nã giíi h¹n khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ thùc hiÖn suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ mét c¸i g× t¬ng ®èi kh«ng thÓ nh×n thÊy ®- ®îc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh÷ng nh©n tè kh¸c ph¸t îc, lµ ®iÓm c¨n b¶n cÇn ph¶i nghiªn cøu, lµm cho s¸ng tá ra, trong sinh tõ lu th«ng, còng cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt khi ®ã th× tû suÊt lîi nhuËn, vµ do ®ã, c¸i h×nh th¸i gi¸ trÞ thÆng trùc tiÕp. C¶ hai qu¸ tr×nh - qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ qu¸ tr×nh d lµ lîi nhuËn, l¹i lé ra ë bÒ mÆt cña c¸c hiÖn tîng. lu th«ng - lu«n lu«n chuyÓn hãa lÉn nhau, x©m nhËp lÉn nhau, do Cßn ®èi víi nhµ t b¶n c¸ biÖt, th× râ rµng lµ viÖc duy nhÊt mµ ®ã còng kh«ng ngõng xãa mê nh÷ng sù kh¸c biÖt ®Æc thï gi÷a chóng h¾n quan t©m chÝnh lµ c¸i tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d, hay phÇn gi¸ víi nhau. Nh chóng t«i ®· tõng v¹ch ra, sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, trÞ d«i ra mµ h¾n thu ®îc khi b¸n hµng hãa cña h¾n, víi tæng t b¶n còng nh sù s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ nãi chung, ®Òu cã nh÷ng tÝnh quy mµ h¾n ®· øng ra ®Ó s¶n xuÊt hµng hãa; tr¸i l¹i, tû sè ®Ých x¸c gi÷a ®Þnh míi trong qu¸ tr×nh lu th«ng; t b¶n ®i qua c¸i vßng chuyÓn hãa c¸i phÇn d«i ra Êy víi c¸c bé phËn riªng biÖt cña t b¶n, vµ mèi quan cña nã; cuèi cïng, cã thÓ nãi lµ nã chuyÓn tõ ®êi sèng h÷u c¬ néi t¹i hÖ bªn trong c¸i phÇn d«i ra Êy víi nh÷ng bé phËn nµy, th× kh«ng cña nã sang nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i bªn ngoµi; b©y giê kh«ng ph¶i nh÷ng h¾n kh«ng quan t©m ®Õn mét chót nµo, mµ chÝnh h¾n l¹i lµ t b¶n vµ lao ®éng ®èi lËp víi nhau n÷a, mµ mét mÆt lµ t b¶n ®èi cßn cã lîi trong viÖc th¶ ra mét tÊm mµn khãi ®Ó che ®Ëy c¸i tû sè lËp víi t b¶n, vµ mÆt kh¸c, lµ nh÷ng c¸ nh©n ®èi lËp víi nhau, chØ ®Ých x¸c Êy vµ mèi quan hÖ bªn trong Êy. ®¬n thuÇn víi t c¸ch lµ ngêi mua vµ ngêi b¸n. Thêi gian lu th«ng vµ thêi gian lao ®éng giao nhau trªn con ®êng ®i cña chóng, vµ nh vËy 1 * - respective: hay lµ
- 72 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... Ch¬ng II. - tû suÊt lîi nhuËn 73 th× cã vÎ lµ c¶ hai ®Òu cïng quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thÆng d nh nhau c¶; thùc hiÖn ®îc khi tr¶ tiÒn cho mét trong nh÷ng kho¶n cÊu thµnh chi h×nh th¸i ban ®Çu díi ®ã t b¶n vµ lao ®éng lµm thuª ®èi lËp nhau, phÝ s¶n xuÊt Êy, chØ lµ viÖc tr¶ mét sè tiÒn Ýt h¬n cho mét sè lîng bÞ che lÊp ®i bëi sù can thiÖp cña nh÷ng mèi quan hÖ cã vÎ nh ®éc lao ®éng nhÊt ®Þnh: sù tiÕt kiÖm Êy gièng nh sù tiÕt kiÖm thùc lËp víi h×nh th¸i ®ã; cßn b¶n th©n gi¸ trÞ thÆng d th× kh«ng cßn hiÖn ®îc khi mua nguyªn liÖu rÎ tiÒn hay gi¶m bít sù hao mßn cña biÓu hiÖn ra lµ s¶n phÈm cña sù cíp ®o¹t thêi gian lao ®éng, mµ lµ m¸y mãc. Nh vËy lµ sù bãp nÆn lao ®éng thÆng d ®· mÊt tÝnh chÊt phÇn d«i ra cña gi¸ b¸n hµng hãa so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña nã; do ®Æc thï cña nã; quan hÖ ®Æc thï cña nã víi gi¸ trÞ thÆng d bÞ xãa ®ã, chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng hãa thêng dÔ biÓu hiÖn ra lµ gi¸ trÞ mê ®i vµ viÖc biÓu hiÖn gi¸ trÞ søc lao ®éng d íi h×nh th¸i tiÒn c«ng thËt sù (valeur intrinsÌque) cña hµng hãa, thµnh thö lîi nhuËn biÓu ®· lµm cho viÖc bãp nÆn Êy ®îc thuËn lîi vµ dÔ dµng h¬n rÊt hiÖn ra lµ phÇn d«i ra cña gi¸ b¸n hµng hãa so víi gi¸ trÞ néi t¹i cña nhiÒu, nh chóng ta ®· v¹ch râ trong "T b¶n", quyÓn I, phÇn thø s¸u 19. chóng. V× tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña t b¶n ®Òu cïng cã vÎ lµ nguån sinh ra gi¸ ThËt ra, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp, b¶n chÊt cña gi¸ trÞ trÞ d (lîi nhuËn), nªn quan hÖ t b¶n chñ nghÜa ®· bÞ thÇn bÝ hãa. thÆng d lu«n lu«n lé ra trong ý thøc cña nhµ t b¶n, nh viÖc h¾n thÌm Nhng c¸i c¸ch ®em gi¸ trÞ thÆng d chuyÓn hãa thµnh lîi nhuËn kh¸t muèn chiÕm ®o¹t thêi gian lao ®éng cña ngêi kh¸c, v.v. ®· chØ th«ng qua tû suÊt lîi nhuËn, chØ lµ sù ph¸t triÓn cña viÖc ®¶o ng îc râ cho ta thÊy ®iÒu ®ã khi chóng ta nghiªn cøu gi¸ trÞ thÆng d. Nhng, chñ ®Ò vµ kh¸ch thÓ ®· diÔn ra ngay tõ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. thø nhÊt, b¶n th©n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp chØ lµ mét giai ®o¹n Ngay ë ®Êy chóng ta ®· thÊy tÊt c¶ mäi søc s¶n xuÊt chñ quan cña nhÊt thêi, nã kh«ng ngõng chuyÓn sang qu¸ tr×nh lu th«ng, còng nh qu¸ tr×nh lu th«ng kh«ng ngõng chuyÓn sang qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc lao ®éng biÓu hiÖn thµnh nh÷ng søc s¶n xuÊt cña t b¶n 20. Mét mÆt, tiÕp, thµnh thö c¸i ®iÒu mµ ngêi ta c¶m thÊy Ýt nhiÒu lê mê trong gi¸ trÞ, lao ®éng qu¸ khø, chi phèi lao ®éng sèng, ®îc nh©n c¸ch hãa qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vÒ nguån gèc cña tiÒn lêi thùc hiÖn ®îc trong qu¸ trong nhµ t b¶n; mÆt kh¸c, ngêi c«ng nh©n, tr¸i l¹i, chØ biÓu hiÖn tr×nh ®ã, nghÜa lµ vÒ b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d, th× nhiÒu l¾m thµnh søc lao ®éng - thµnh mét vËt, mét hµng hãa. Sù ®¶o lén Êy, còng chØ thÓ hiÖn ra nh mét nh©n tè chÝnh ®¸ng bªn c¹nh c¸i quan ngay tõ trong quan hÖ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, tÊt nhiªn ®· ®Î ra mét quan niÖm cho r»ng phÇn d«i ra mµ ngêi ta thùc hiÖn ®îc lµ do mét cuéc niÖm sai l¹c t¬ng øng, mét ý thøc kh«ng ®óng, ý thøc nµy, th«ng qua vËn ®éng kh«ng cã liªn quan g× tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Î ra, tøc lµ nã nh÷ng sù chuyÓn hãa vµ nh÷ng sù biÕn ®æi cña b¶n th©n qu¸ tr×nh l- b¾t nguån tõ b¶n th©n sù lu th«ng vµ thuéc vÒ t b¶n, kh«ng cã liªn u th«ng, l¹i cßn ph¸t triÓn thªm n÷a. quan g× víi nh÷ng quan hÖ gi÷a t b¶n víi lao ®éng. Kh«ng ph¶i ngÉu Nh trêng ph¸i Ri-c¸c-®« cho ta thÊy, ý ®å muèn trùc tiÕp biÓu nhiªn mµ ngay c¶ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc ®¬ng thêi nh Ram-x©y, hiÖn nh÷ng quy luËt vÒ tû suÊt lîi nhuËn thµnh nh÷ng quy luËt vÒ Man-tót, Xª-ni-o, T«-ren-x¬, v.v. ®· ®a ra nh÷ng hiÖn tîng Êy cña lu tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, hay ngîc l¹i, lµ hoµn toµn sai lÇm. Cè nhiªn, th«ng ®Ó chøng minh r»ng t b¶n, - víi sù tån t¹i thuÇn tóy vËt chÊt trong ®Çu ãc cña nhµ t b¶n, gi÷a hai lo¹i quy luËt Êy kh«ng cã sù cña nã, ®éc lËp víi nh÷ng quan hÖ x· héi cña nã ®èi víi lao ®éng, tøc kh¸c nhau. Trong biÓu thøc , gi¸ trÞ thÆng d ®îc ®em so víi gi¸ trÞ nh÷ng quan hÖ x· héi ®· lµm cho t b¶n trë thµnh t b¶n, - lµ mét nguån cña toµn bé t b¶n øng tríc ®Ó s¶n xuÊt ra nã, vµ mét phÇn t b¶n Êy bÞ ®éc lËp sinh ra gi¸ trÞ thÆng d, tån t¹i song song víi lao ®éng vµ ®éc tiªu dïng hÕt trong s¶n xuÊt Êy, phÇn cßn l¹i th× chØ ®îc ®em sö lËp víi lao ®éng. Thø hai, ë môc c¸c chi phÝ, trong ®ã tiÒn c«ng ® îc dông vµo s¶n xuÊt th«i. ThËt ra, tû sè biÓu thÞ møc ®é t¨ng thªm gi¸ xÕp cïng víi gi¸ c¶ nguyªn liÖu, tiÒn khÊu hao m¸y mãc, v.v., th× trÞ cña toµn bé t b¶n øng tríc; nghÜa lµ nÕu ®îc xÐt mét c¸ch phï hîp h×nh nh sù bãp nÆn lao ®éng kh«ng c«ng chØ lµ mét sù tiÕt kiÖm víi mèi liªn hÖ néi t¹i, c¨n b¶n, vµ víi b¶n chÊt cña gi¸ trÞ thÆng d , th× tû sè Êy nãi lªn mèi quan hÖ gi÷a lîng biÕn ®æi cña t b¶n kh¶
- 72 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... Ch¬ng II. - tû suÊt lîi nhuËn 73 biÕn víi lîng cña tæng t b¶n øng ra. nhÊt ®Þnh, chõng nµo gi¸ b«ng kh«ng thay ®æi. NÕu t«i biÕt r»ng Tù b¶n th©n nã, lîng gi¸ trÞ cña tæng t b¶n kh«ng cã quan hÖ néi t¹i muèn chiÕm ®îc s¸u giê lao ®éng thÆng d, t«i ph¶i b¾t c«ng nh©n g× víi lîng cña gi¸ trÞ thÆng d, Ýt ra còng kh«ng cã quan hÖ trùc tiÕp. lµm viÖc mêi hai giê, tøc lµ t«i ph¶i chuÈn bÞ b«ng s½n sµng cho m- Cø xÐt nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña nã th× sè tæng t b¶n ®· trõ t b¶n kh¶ êi hai giê, vµ nÕu t«i biÕt gi¸ c¶ cña sè lîng b«ng cÇn dïng cho mêi biÕn ®i råi, - tøc lµ t b¶n bÊt biÕn, - lµ gåm cã nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt hai giê ®ã, th× th«ng qua con ®êng vßng Êy, lËp ®îc mèi quan hÖ chÊt cÇn thiÕt ®Ó cho lao ®éng ®îc thùc hiÖn, tøc lµ gåm t liÖu lao gi÷a gi¸ b«ng (víi t c¸ch lµ chØ sè cña lîng cÇn thiÕt) vµ gi¸ trÞ ®éng vµ vËt liÖu lao ®éng. Muèn cho mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh thÆng d. Nhng ngîc l¹i, tõ gi¸ c¶ nguyªn liÖu, kh«ng bao giê t«i cã thùc hiÖn thµnh hµng hãa, vµ do ®ã muèn s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ, th× cÇn thÓ tÝnh ra ®îc khèi lîng b«ng cã thÓ kÐo thµnh sîi ch¼ng h¹n trong ph¶i cã mét sè lîng vËt liÖu lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng nhÊt ®Þnh. Tïy mét giê, chø kh«ng ph¶i lµ trong s¸u giê. Nh vËy lµ kh«ng cã mét mèi theo tÝnh chÊt ®Æc thï cña lao ®éng bá thªm vµo, mµ h×nh thµnh mét quan hÖ néi t¹i, tÊt yÕu nµo gi÷a gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn vµ gi¸ trÞ tû lÖ kü thuËt nhÊt ®Þnh gi÷a khèi lîng lao ®éng vµ khèi lîng t liÖu s¶n thÆng d, vµ do ®ã còng kh«ng cã mét quan hÖ tû lÖ néi t¹i, tÊt yÕu xuÊt mµ lao ®éng sèng Êy ph¶i céng thªm vµo. Nh vËy, mét tû lÖ nhÊt nµo gi÷a gi¸ trÞ cña tæng t b¶n (= c + v) vµ gi¸ trÞ thÆng d. ®Þnh lao ®éng vµ khèi lîng gi÷a khèi lîng t liÖu s¶n xuÊt mµ lao ®éng Khi ngêi ta biÕt tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ lîng cña nã råi, th× tû sèng Êy ph¶i céng thªm vµo. Nh vËy, mét tû lÖ nhÊt ®Þnh còng ®îc suÊt lîi nhuËn kh«ng biÓu thÞ mét c¸i g× kh¸c ngoµi c¸i thùc tÕ cña nã, h×nh thµnh gi÷a khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d hay lao ®éng thÆng d vµ khèi tøc lµ biÓu thÞ mét thø thíc kh¸c dïng ®Ó ®o lêng gi¸ trÞ thÆng d, ®o lîng t liÖu s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n, nÕu lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d b»ng gi¸ trÞ cña toµn bé t b¶n, chø kh«ng ph¶i b»ng gi¸ tiÒn c«ng lµ s¸u giê mçi ngµy, th× c«ng nh©n ph¶i lµm viÖc mêi hai giê, trÞ cña c¸i bé phËn t b¶n do ®îc ®æi víi lao ®éng mµ trùc tiÕp sinh ra ®Ó lµm ra s¸u giê lao ®éng thÆng d vµ s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ thÆng d lµ gi¸ trÞ thÆng d. Nhng trong thùc tÕ (nghÜa lµ trong c¸i thÕ giíi c¸c 100%. Trong mêi hai giê Êy, anh ta tiªu hao t liÖu s¶n xuÊt nhiÒu gÊp hiÖn tîng), t×nh h×nh ®· diÔn ra ngîc l¹i. Ngêi ta biÕt gi¸ trÞ thÆng d ®«i so víi s¸u giê. Nhng viÖc ®ã hoµn toµn kh«ng lËp nªn mét mèi quan lµ bao nhiªu, nhng biÕt nã díi h×nh th¸i lµ sè d«i ra cña gi¸ b¸n hµng hÖ trùc tiÕp nµo gi÷a gi¸ trÞ thÆng d mµ anh ta thªm vµo trong s¸u giê, hãa so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng hãa; cßn phÇn d«i ra Êy do ®©u víi gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· tiªu dïng trong s¸u giê Êy, hay mµ cã th× vÉn lµ mét ®iÒu bÝ Èn: do bãc lét lao ®éng trong qu¸ tr×nh ngay c¶ trong mêi hai giê Êy. ë ®©y, gi¸ trÞ Êy hoµn toµn kh«ng quan träng g× c¶; chØ cã khèi lîng cÇn thiÕt vÒ mÆt kü thuËt lµ cÇn chó ý s¶n xuÊt, do lõa bÞp nh÷ng ngêi mua, trong qu¸ tr×nh lu th«ng, hay lµ th«i. Dï nh÷ng nguyªn liÖu hay t liÖu lao ®éng ®¾t hay rÎ, ®iÒu ®ã do c¶ hai viÖc ®ã? Ngoµi ra, ngêi ta cßn biÕt tû sè gi÷a sè d«i ra Êy vµ hoµn toµn kh«ng quan träng, miÔn lµ nh÷ng thø ®ã cã gi¸ trÞ sö dông gi¸ trÞ cña toµn bé t b¶n, tøc lµ tû suÊt lîi nhuËn. ViÖc tÝnh to¸n sè d«i cÇn thiÕt vµ cã theo tû lÖ mµ kü thuËt ®· quy ®Þnh, so víi lao ®éng ra Êy cña gi¸ b¸n ngoµi chi phÝ s¶n xuÊt, ®em so víi toµn bé t b¶n ®· sèng mµ chóng ph¶i thu hót. NÕu t«i biÕt r»ng x pao b«ng ®îc kÐo øng ra, lµ rÊt quan träng vµ rÊt tù nhiªn, v× nhê thÕ ngêi ta thùc sù cã thµnh sîi trong mét giê vµ nÕu sè b«ng ®ã trÞ gi¸ a si-linh, th× cè thÓ t×m ra ®îc con sè chØ râ c¸i tû lÖ theo ®ã tæng t b¶n ®· ®îc lµm nhiªn t«i còng biÕt ®îc r»ng trong mêi hai giê sÏ kÐo ®îc 12 x pao t¨ng thªm gi¸ trÞ, hay c¸i møc ®é t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t b¶n. Do ®ã, b«ng = 12 a si-linh, vµ lóc ®ã t«i cã thÓ tÝnh ra tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ nÕu xuÊt ph¸t tõ tû suÊt lîi nhuËn Êy, ngêi ta tuyÖt ®èi kh«ng thÓ thÆng d víi gi¸ trÞ cña 12 pao Êy, còng nh víi gi¸ trÞ cña 6. Nhng tû tÝnh ®îc c¸i tû lÖ ®Æc biÖt gi÷a sè d«i ra vµ bé phËn t b¶n ®· chi cho lÖ gi÷a lao ®éng sèng víi gi¸ trÞ cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt chØ ®îc ®a tiÒn c«ng. Trong mét ch¬ng sau, chóng ta sÏ thÊy Man-tót ®· lµm mét vµo trong bµi tÝnh Êy trong chõng mùc mµ a si-linh dïng ®Ó chØ x trß ¶o thuËt buån cêi ®Õn nh thÕ nµo, khi «ng ta muèn dïng con ®êng pao b«ng: v× mét lîng b«ng nhÊt ®Þnh cã mét gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh, nªn Êy ®Ó t×m hiÓu c¸i bÝ mËt cña gi¸ trÞ thÆng d vµ quan hÖ riªng cña ngîc l¹i, mét gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh cã thÓ dïng ®Ó chØ mét lîng b«ng nã víi bé phËn kh¶ biÕn cña t b¶n21. Tr¸i l¹i, b¶n th©n tû suÊt lîi nhuËn
- 72 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... Ch¬ng II. - tû suÊt lîi nhuËn 73 chØ ra r»ng sè d«i ra Êy vÉn n»m trong mét tû lÖ gièng nhau ®èi víi mét c¸ch cô thÓ h¬n, - t b¶n biÓu hiÖn ra lµ mét quan hÖ víi b¶n th©n nh÷ng bé phËn b»ng nhau cña t b¶n; ®øng vÒ ph¬ng diÖn ®ã th× nãi nã, trong quan hÖ Êy, vÒ ph¬ng diÖn lµ tæng sè nh÷ng gi¸ trÞ ban chung, t b¶n kh«ng cã mét sù kh¸c nhau néi t¹i nµo; ngoµi sù kh¸c nhau ®Çu, th× t b¶n kh¸c víi mét gi¸ trÞ míi do b¶n th©n nã t¹o nªn. T b¶n ®· gi÷a t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng. Vµ ngay sù kh¸c nhau Êy së dÜ lé s¶n sinh ra gi¸ trÞ míi Êy trong thêi gian vËn ®éng cña nã qua qu¸ tr×nh râ ra, th× còng chØ v× sè d«i ra Êy ®îc tÝnh b»ng hai c¸ch. Thø nhÊt, s¶n xuÊt vµ lu th«ng, ®iÒu ®ã ai còng râ. Nhng viÖc ®ã diÔn ra nh ®îc tÝnh nh mét lîng ®¬n thuÇn: sè d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt. thÕ nµo, th× giê ®©y ®· bÞ thÇn bÝ hãa, vµ h×nh nh gi¸ trÞ thÆng d Trong c¸ch tÝnh thø nhÊt nµy, toµn bé t b¶n lu ®éng n»m trong chi b¾t nguån tõ nh÷ng ®Æc tÝnh bÝ Èn vèn cã cña b¶n th©n t b¶n. phÝ s¶n xuÊt, cßn vÒ t b¶n cè ®Þnh th× chØ cã phÇn hao mßn lµ gia Chóng ta cµng theo dâi qu¸ tr×nh lµm cho t b¶n t¨ng thªm gi¸ trÞ th× nhËp chi phÝ s¶n xuÊt mµ th«i. Thø hai, ngêi ta tÝnh tû lÖ gi÷a phÇn cµng thÊy quan hÖ t b¶n chñ nghÜa bÞ thÇn bÝ hãa ®i, vµ bÝ mËt gi¸ trÞ d«i ra Êy vµ toµn bé gi¸ trÞ cña t b¶n øng ra. ë ®©y, gi¸ trÞ cña cña c¬ cÊu néi t¹i cña nã cµng trë nªn khã hiÓu. toµn bé t b¶n cè ®Þnh còng nh gi¸ trÞ cña t b¶n lu ®éng ®Òu ®îc kÓ ®Õn. VËy lµ trong c¶ hai lÇn, t b¶n lu ®éng ®Òu ®îc ®a vµo mét c¸ch Trong phÇn nµy, tû suÊt lîi nhuËn kh¸c víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d gièng nhau, cßn t b¶n cè ®Þnh th× mét lÇn ®îc ®a vµo gièng nh t b¶n vÒ mÆt biÓu hiÖn b»ng con sè; tr¸i l¹i, lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d lu ®éng, cßn lÇn kia th× l¹i kh¸c. Nh vËy, sù ph©n biÖt duy nhÊt ph¶i ®îc coi lµ nh÷ng lîng gièng hÖt nh nhau vÒ mÆt sè lîng vµ chØ kh¸c chó ý ë ®©y, chÝnh lµ sù kh¸c nhau gi÷a t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu nhau vÒ h×nh th¸i mµ th«i. Trong phÇn sau, chóng ta sÏ thÊy sù ph©n ®éng. ranh giíi cßn ®i xa h¬n n÷a, vµ lîi nhuËn biÓu hiÖn ra thµnh mét ®¹i l- îng kh¸c víi gi¸ trÞ thÆng d, ngay c¶ vÒ mÆt sè lîng. VËy phÇn d«i ra Êy, nÕu nã - nãi theo c¸ch cña Hª-ghen - ph¶n ¸nh trë l¹i tõ tû suÊt lîi nhuËn vµo ngay trong b¶n th©n nã, hay nãi mét c¸ch kh¸c, khi nã ®îc tû suÊt lîi nhuËn biÓu thÞ mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n, th× nã biÓu hiÖn thµnh mét phÇn d«i ra mµ t b¶n s¶n sinh ra hµng n¨m hay trong mét thêi kú lu th«ng nhÊt ®Þnh, ngoµi gi¸ trÞ riªng cña nã. Do ®ã, mÆc dÇu tû suÊt lîi nhuËn kh¸c víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vÒ mÆt biÓu hiÖn b»ng con sè, trong khi gi¸ trÞ thÆng d vµ lîi nhuËn thùc tÕ lµ mét vµ b»ng nhau vÒ mÆt sè lîng, nhng lîi nhuËn vÉn lµ mét h×nh th¸i chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ thÆng d; díi h×nh th¸i ®ã, nguån gèc cña nã vµ ®iÒu bÝ Èn vÒ sù tån t¹i cña nã bÞ che lÊp vµ lu mê ®i. Sù thùc th× lîi nhuËn lµ h×nh th¸i biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d, vµ chØ th«ng qua sù ph©n tÝch ngêi ta míi cã thÓ t¸ch ®îc gi¸ trÞ thÆng d ra khái c¸i vá lîi nhuËn. Trong gi¸ trÞ thÆng d, quan hÖ gi÷a t b¶n vµ lao ®éng ®· ®îc bãc trÇn; trong tû lÖ gi÷a t b¶n vµ lîi nhuËn, - nghÜa lµ gi÷a t b¶n vµ gi¸ trÞ thÆng d, gi¸ trÞ thÆng d nµy mét mÆt biÓu hiÖn ra lµ mét phÇn d«i ra so víi chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng hãa, vµ ® - îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh lu th«ng, mÆt kh¸c l¹i biÓu hiÖn thµnh mét sè d«i ra ®îc tû sè gi÷a lîi nhuËn vµ toµn bé t b¶n quy ®Þnh mµ
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học