Chú giải học với việc phát hiện một số nhầm lẫn trong cách hiểu và giải thích các văn bản triết học kinh điển

Chú giải học với việc phát hiện một số nhầm lẫn
trong cách hiểu và giải thích các văn bản
triết học kinh điển
NguyÔn TÊn Hïng(*)
Tãm t¾t: C¸c v¨n b¶n kinh ®iÓn triÕt häc ra ®êi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt
®Þnh vµ c¸ch chóng ta mét thêi gian kh¸ dµi, do ®ã th−êng ®−îc hiÓu vµ vËn dông
sai lÖch, ®· g©y ra nhiÒu t¸c h¹i kh«ng nhá. VËy lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu ®óng thùc
chÊt ý nghÜa cña t− t−ëng cña c¸c v¨n b¶n kinh ®iÓn? Chó gi¶i häc (hay th«ng diÔn
häc - hermeneutics) ®· nghiªn cøu vµ tr¶ lêi cho c©u hái nµy. Bµi viÕt kh¸i l−îc vÒ
nguån gèc vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chó gi¶i häc, vµ thö vËn dông mét sè ph−¬ng
ph¸p, nguyªn t¾c cña nã vµo viÖc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu chØnh mét sè nhÇm lÉn, bÊt cËp
®· tõng cã trong c¸ch hiÓu vµ gi¶i thÝch c¸c v¨n b¶n triÕt häc kinh ®iÓn.
Tõ khãa: Chó gi¶i häc, Th«ng diÔn häc, HiÖn t−îng häc chó gi¶i, V¨n b¶n kinh ®iÓn
I. Kh¸i niÖm vµ nguån gèc lÞch sö cña chó gi¶i häc(*)

ThuËt ng÷ chó gi¶i häc Hermeneutics
trong
tiÕng
Anh,
hermēneutikos trong tiÕng Hy L¹p - cã
nguån gèc tõ ®éng tõ hermēneuein: gi¶i
thÝch, lµm s¸ng tá.
Hermeneutics ®−îc dÞch ra tiÕng
ViÖt b»ng nhiÒu c¸ch: “Chó gi¶i häc”,
“Th«ng diÔn häc”, “Gi¶i thÝch häc”,
“T−êng gi¶i häc”. Gi¸o s− TrÇn V¨n
§oµn dïng tõ “Th«ng diÔn häc” víi
nghÜa th«ng hiÓu vµ diÔn ®¹t. ThuËt
ng÷ “Th«ng diÔn häc” còng ®−îc Lª
TuÊn Huy sö dông ®Ó dÞch cuèn s¸ch
“Th«ng diÔn häc cña Hªghen” (Hegel’s

(*)

PGS.TS., ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ - x· héi,
Tr−êng §¹i häc Duy T©n, thµnh phè §µ N½ng;
Email: ngthung46@gmail.com

Hermeneutics) cña Paul Redding(*).
Trong bµi nµy, chóng t«i dïng “chó gi¶i
häc”, thuËt ng÷ ®−îc sö dông trong Héi
th¶o khoa häc quèc tÕ ®−îc tæ chøc vµo
th¸ng 7/2015: “NhËn thøc chó gi¶i häc
vÒ triÕt häc kinh ®iÓn trong thêi ®¹i
ngµy nay”(**).
Trong cuèn Chó gi¶i häc: Nh÷ng
nguyªn t¾c vµ quy tr×nh gi¶i thÝch
Kinh Th¸nh, t¸c gi¶ Henry A. Virkler
chØ ra: “Tõ hermeneutics ®−îc biÕt lµ
(*)
§¸ng lÏ nªn dÞch lµ “Th«ng diÔn häc vÒ
Hªghen”, tøc lµ th«ng hiÓu, diÔn gi¶i Hªghen
d−íi gãc ®é “Th«ng diÔn häc”. Hªghen lµ ®èi
t−îng th«ng diÔn, kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ.
(**)
Héi th¶o do ViÖn TriÕt häc (ViÖn Hµn l©m
KHXH ViÖt Nam) phèi hîp víi ñy ban nghiªn
cøu Gi¸ trÞ vµ TriÕt häc Hoa Kú, ViÖn Nghiªn
cøu TriÕt häc kinh ®iÓn vµ Khoa TriÕt häc thuéc
§¹i häc Fu Jen (§µi Loan) tæ chøc t¹i Häc viÖn
ChÝnh trÞ Khu vùc III, thµnh phè §µ N½ng.

Chó gi¶i häc…

cã nguån gèc tõ tªn cña vÞ thÇn Hy l¹p
Hermes, sø gi¶ cña c¸c vÞ thÇn, cã
nhiÖm vô truyÒn ®¹t vµ gi¶i thÝch
nh÷ng th«ng b¸o cña c¸c vÞ thÇn cho
nh÷ng kÎ lÜnh héi may m¾n hoÆc
th−êng th−êng th× xÊu sè” (Henry A.
Virkler and Karelynne Gerber Ayayo,
2007, p.15-16).
Henry A. Virkler gi¶i thÝch thªm:
“Chó gi¶i häc th−êng ®−îc ®Þnh nghÜa lµ
khoa häc vµ nghÖ thuËt gi¶i thÝch. Chó
gi¶i häc ®−îc coi lµ mét khoa häc bëi nã
cã luËt lÖ, vµ nh÷ng luËt lÖ nµy cã thÓ
®−îc ph©n lo¹i theo mét hÖ thèng cã
tr×nh tù. Nã ®−îc coi lµ mét nghÖ thuËt
bëi v× sù th«ng hiÓu lµ mÒm dÎo, do vËy
viÖc ¸p dông mét c¸ch m¸y mãc vµ cøng
nh¾c c¸c luËt lÖ ®«i khi cã thÓ xuyªn t¹c
ý nghÜa thËt sù cña th«ng tin” (Henry A.
Virkler and Karelynne Gerber Ayayo,
2007, p.16).
Ph−¬ng ph¸p chó gi¶i lÇn ®Çu tiªn
®−îc ®−a vµo triÕt häc chñ yÕu th«ng
qua t¸c phÈm cña Aristotle cã nhan ®Ò
Peri Hermeneias (tiÕng Anh: On
Interpretation - VÒ gi¶i thÝch, nh−ng
th−êng ®−îc biÕt ®Õn víi c¸i tªn La tinh
De Interpretatione). Trong thêi Trung
cæ, chó gi¶i häc th−êng g¾n liÒn víi thÇn
häc vµ cã môc ®Ých gi¶i thÝch Kinh
Th¸nh. §Õn thêi Phôc h−ng, chó gi¶i
häc phôc vô nhu cÇu gi¶i thÝch triÕt häc,
v¨n hãa, nghÖ thuËt Hy L¹p, ®ång thêi
phôc vô nhu cÇu c¶i c¸ch t«n gi¸o.
II. Mét sè nhµ chó gi¶i häc quan träng vµ quan
®iÓm c¬ b¶n cña hä

1. Friedrich Schleiermacher vµ
Wilheim Dithey - nh÷ng ng−êi cha ®Î
cña chó gi¶i häc hiÖn ®¹i, nh÷ng
ng−êi ®· ®−a chó gi¶i häc vµo lÜnh
vùc triÕt häc.

19
Friedrich
Schleiermacher(*)
(1768-1814) lµ nhµ triÕt häc, nhµ thÇn
häc vµ lµ mét môc s− Tin Lµnh. ¤ng
th−êng ®−îc coi lµ “ng−êi cha ®Î cña chó
gi¶i häc phæ qu¸t hiÖn ®¹i”. NÕu tr−íc
kia, c¸c nhµ chó gi¶i th−êng g¾n chó
gi¶i häc víi viÖc gi¶i thÝch mét t¸c gi¶
hoÆc mét v¨n b¶n cô thÓ, th×
Schleiermacher lÇn ®Çu tiªn tõ gãc ®é
triÕt häc ®· hÖ thèng hãa lý luËn chó
gi¶i häc. Thay v× tËp trung vµo nguyªn
b¶n cÇn lý gi¶i, chó gi¶i häc chuyÓn
sang nghiªn cøu b¶n th©n sù lý gi¶i.
Schleiermacher ®Þnh nghÜa chó gi¶i häc
phæ qu¸t lµ häc thuyÕt vÒ nghÖ thuËt
thÊu hiÓu.
Víi
tinh
thÇn
nh−
vËy,
Schleiermacher ®i s©u nghiªn cøu mét
sè vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn chung cña
chó gi¶i häc. ¤ng ph©n ra hai khÝa c¹nh
hay hai mÆt cña sù gi¶i thÝch: gi¶i thÝch
vÒ mÆt ng÷ ph¸p (grammatical
interpretation) vµ gi¶i thÝch vÒ mÆt t©m
lý (psychological interpretation). Gi¶i
thÝch vÒ mÆt ng÷ ph¸p lµ sù th«ng hiÓu
®èi t−îng trªn c¬ së n¾m v÷ng ng«n ng÷
cña t¸c gi¶ vµ v¨n b¶n. Gi¶i thÝch vÒ
mÆt t©m lý lµ sù th«ng hiÓu ®èi t−îng
th«ng qua viÖc n¾m v÷ng t©m lý, c¸
tÝnh, t− t−ëng, môc ®Ých cña t¸c gi¶, bèi
c¶nh lÞch sö cña t¸c phÈm. Hai mÆt nµy
cã sù t¸c ®éng, quy ®Þnh lÉn nhau.
Mét trong c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña
chó
gi¶i
häc
phæ
qu¸t
cña
Schleiermacher lµ nguyªn t¾c vßng trßn
(*)
Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher sinh ë
Breslau (Phæ). N¨m 1787, «ng b¾t ®Çu häc thÇn
häc ë tr−êng §¹i häc Halle. Sau khi tèt nghiÖp,
«ng lµm môc s− ë nhiÒu n¬i vµ ®Õn n¨m 1804 th×
gi÷ chøc gi¸o s− thÇn häc ë tr−êng §¹i häc Halle
cho ®Õn n¨m 1807. Sau khi tr−êng §¹i häc Berlin
thµnh lËp n¨m 1810, «ng gi÷ chøc gi¸o s− thÇn
häc ë tr−êng nµy cho ®Õn khi qua ®êi. Trong thêi
gian nµy «ng còng ®−îc bÇu lµm Th− ký ViÖn
Hµn l©m Khoa häc Phæ.

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016

20
chó gi¶i (tiÕng §øc: hermeneutischer
zirkel; tiÕng Anh: hermeneutic circle):
chó gi¶i toµn thÓ nhê xuÊt ph¸t tõ chó
gi¶i bé phËn vµ chó gi¶i bé phËn nhê
xuÊt ph¸t tõ chó gi¶i toµn thÓ. Tr−íc
hÕt, cÇn ph¶i hiÓu s¬ bé toµn thÓ v¨n
b¶n. ThÊu hiÓu toµn thÓ nh− vËy ®−îc
coi nh− lµ thÊu hiÓu s¬ bé, tiÒn thÊu
hiÓu vµ ®−îc dïng lµm ®iÓm xuÊt ph¸t
®Ó thÊu hiÓu bé phËn. Sau khi ®· thÊu
hiÓu mét c¸ch ®Çy ®ñ, s©u s¾c tõng bé
phËn th× viÖc thÊu hiÓu toµn bé míi
®−îc coi lµ c¬ b¶n ®· hoµn thµnh.
Wilheim Dilthey(*) (1833-1911) lµ
nhµ triÕt häc, lÞch sö häc, chó gi¶i häc
ng−êi §øc. ¤ng còng ®−îc coi lµ mét
“ng−êi cha ®Î cña chó gi¶i häc hiÖn ®¹i”.
Theo «ng, chØ cã ph−¬ng ph¸p khoa häc
tù nhiªn th× kh«ng ®ñ, mµ ph¶i dïng
ph−¬ng ph¸p khoa häc nh©n v¨n ®Ó lý
gi¶i x· héi. Chi phèi ®êi sèng x· héi
kh«ng ph¶i lµ quan hÖ nh©n qu¶ m¸y
mãc mµ lµ ho¹t ®éng cã ý thøc, t×nh c¶m
cña con ng−êi. NhËn thøc tù nhiªn th×
chØ dùa vµo kinh nghiÖm c¶m tÝnh, trong
khi ®ã nhËn thøc x· héi chñ yÕu ph¶i
dùa vµo kinh nghiÖm sèng cña con ng−êi.
Giíi tù nhiªn lµ thÕ giíi bªn ngoµi, xa l¹
víi con ng−êi. ChØ cã x· héi míi lµ thÕ
giíi cña con ng−êi. §Ó nhËn thøc tù
nhiªn, c¸c khoa häc tù nhiªn sö dông
ph−¬ng ph¸p “gi¶i thÝch” (explain); ®Ó
gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng tinh thÇn, c¸c
khoa häc tinh thÇn ph¶i sö dông ph−¬ng
ph¸p “thÊu hiÓu” (understand).
ChÝnh v× thÕ, Dilthey vµ c¶
Schleiermacher ®Òu xem chó gi¶i häc lµ
ph−¬ng ph¸p luËn riªng cña triÕt häc vµ
(*)
Wilheim Dilthey sinh ë Nassau (§øc). ¤ng häc
thÇn häc ë tr−êng §¹i häc Heidelberg, nh−ng sau
®ã chuyÓn ®Õn tr−êng §¹i häc Berlin. N¨m 1864,
«ng nhËn häc vÞ tiÕn sÜ ë Berlin. ¤ng ®−îc bæ
nhiÖm lµm gi¸o s− ë c¸c tr−êng ®¹i häc: Basel
(1866), Kiel (1868), Breslau (1871). Tõ n¨m 1882,
«ng gi÷ chøc gi¸o s− tr−êng §¹i häc Berlin cho
®Õn khi qua ®êi n¨m 1911.

khoa häc nh©n v¨n, kh«ng ph¶i lµ cña
khoa häc tù nhiªn.
2. Chó gi¶i häc hiÖn sinh cña
Martin Heidegger
Martin Heidegger(*) (1889-1976) lµ
mét nhµ triÕt häc hiÖn sinh ng−êi §øc.
¤ng ®· më ra mét giai ®o¹n míi trong
sù ph¸t triÓn cña chó gi¶i häc; tõ nghÖ
thuËt hay ph−¬ng ph¸p luËn gi¶i thÝch,
chó gi¶i häc ®· trë thµnh b¶n thÓ luËn
triÕt häc.
Trong t¸c phÈm Tån t¹i vµ thêi gian
(tiÕng §øc: Sein und Zeit; tiÕng Anh:
Being and Time) n¨m 1927, Heidegger
cho r»ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña triÕt häc
(vµ còng lµ cña chó gi¶i häc) lµ truy t×m
ý nghÜa cña tån t¹i. Lµ mét nhµ hiÖn
sinh chñ nghÜa, Heidegger lÊy “tån t¹i
hiÖn cã” (Dasein: tån t¹i ë ®©y, th−êng
®−îc dÞch lµ “hiÖn h÷u”, “hiÖn sinh”)
lµm ®iÓm xuÊt ph¸t. Nh− vËy, nhiÖm vô
cña chó gi¶i häc hiÖn sinh lµ gi¶i thÝch,
hiÓu thÊu Dasein nªn v× thÕ nã ®−îc coi
lµ b¶n thÓ luËn triÕt häc.
Heidegger ¸p dông hiÖn t−îng häc
vµo chó gi¶i häc, ®−îc gäi lµ HiÖn t−îng
häc
chó
gi¶i
(hermeneutic
phenomenology). Heidegger nhÊn m¹nh
mèi quan hÖ gi÷a ng«n ng÷ vµ tån t¹i.
ChØ th«ng qua ng«n ng÷ th× tån t¹i
(hiÖn sinh) míi ®−îc biÓu hiÖn ra.
Martin Heidegger sinh ë thÞ trÊn Messkirch,
vïng n«ng th«n miÒn Nam n−íc §øc trong mét
gia ®×nh C«ng gi¸o. ¤ng häc triÕt häc ë tr−êng
§¹i häc Freiburg, hoµn thµnh luËn ¸n tiÕn sÜ
n¨m 1914. §Çu n¨m 1919, Heidegger ®−îc bæ
nhiÖm lµm trî lý cho Edmund Husserl, nh−ng
Heidegger kh«ng hoµn toµn theo quan ®iÓm hiÖn
t−îng häc cña Husserl. N¨m 1928, «ng trë l¹i
tr−êng §¹i häc Freiburg nhËn chøc gi¸o s− vµ kÕ
tôc chøc vô cña Husserl khi Husserl nghØ h−u.
N¨m 1933, Heidegger tham gia §¶ng Quèc x·
§øc vµ ®−îc bæ nhiÖm lµm HiÖu tr−ëng tr−êng
§¹i häc Freiburg. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø
Hai, Heidegger bÞ cÊm gi¶ng d¹y vµ lµm viÖc ë
c¸c tr−êng ®¹i häc, ®Õn n¨m 1951 «ng míi ®−îc
tiÕp tôc gi¶ng d¹y b×nh th−êng.
(*)

Chó gi¶i häc…

Kh«ng ph¶i chóng ta nãi mét ng«n ng÷
mµ “ng«n ng÷ ®ang nãi”(*) víi chóng ta.
3. Chó gi¶i häc cña Hans-Georg
Gadamer
Hans-Georg Gadamer(**) (19002002) lµ nhµ triÕt häc, chó gi¶i häc ng−êi
§øc. T¸c phÈm Ch©n lý vµ ph−¬ng ph¸p
(Truth and Method) cña Gadamer xuÊt
b¶n n¨m 1960 lµ t¸c phÈm tiªu biÓu tr×nh
bµy mét c¸ch tØ mØ lý luËn chó gi¶i häc
cña «ng. Trong t¸c phÈm nµy, Gadamer
nghiªn cøu lÞch sö ph¸t triÓn cña chó gi¶i
häc qua c¸c thêi kú lÞch sö. Theo «ng,
trong truyÒn thèng x−a, chó gi¶i häc ®−îc
chia thµnh hai yÕu tè: subtilitas
intelligendi (thÊu hiÓu) vµ subtilitas
explicandi (gi¶i thÝch), vµ sau ®ã mét yÕu
tè thø ba - subtilitas applicandi (vËn
dông) ®−îc thªm vµo. Nh− vËy chó gi¶i
häc ®−îc coi lµ tµi n¨ng (talent) nhiÒu h¬n
lµ ph−¬ng ph¸p (Hans-Georg Gadamer,
2006, p.306). Trong cuèn s¸ch cña m×nh,
Gadamer luËn chøng cho tÝnh phæ biÕn
cña chó gi¶i häc, coi nã lµ mét bé phËn
cña triÕt häc, kh¾c phôc h¹n chÕ cña c¸c
c¸ch hiÓu tr−íc ®©y coi chó gi¶i häc chØ lµ
“Die Sprache spricht” (language speaks) lµ côm
tõ tiÕng §øc ®−îc Heidegger dïng lÇn ®Çu trong
bµi gi¶ng vÒ ng«n ng÷ n¨m 1950 vµ nh¾c l¹i
nhiÒu lÇn trong nh÷ng t¸c phÈm sau ®ã.
(**)
Gadamer sinh ë Marburg (§øc) vµ lín lªn ë
Breslau (Phæ). Cha cña «ng lµ gi¸o s− ngµnh
d−îc ë Breslau, sau ®ã lµ gi¸o s− hãa d−îc ë
tr−êng §¹i häc Marburg. N¨m 1918, «ng vµo häc
®¹i häc ë Breslau, n¨m sau chuyÓn ®Õn Marburg
cïng víi cha. Sau khi tèt nghiÖp, Gadamer
chuyÓn ®Õn tr−êng §¹i häc Freiberg vµ trë thµnh
häc trß cña Heidegger. ¤ng còng nghiªn cøu hiÖn
t−îng häc cña Husserl. Khi Heidegger nhËn chøc
gi¸o s− ë tr−êng §¹i häc Marburg th× Gadamer
còng chuyÓn vÒ Marburg gi¶ng d¹y trong ®Çu
thËp kû 1930. N¨m 1938, Gadamer ®−îc phong
chøc gi¸o s− ë tr−êng §¹i häc Leipzig. Gadamer
®−îc gi÷ chøc HiÖu tr−ëng cña tr−êng nµy tõ
n¨m 1946. Sau khi bá §«ng §øc sang T©y §øc,
Gadamer nhËn chøc gi¸o s− §¹i häc Heidelberg
n¨m 1949 thay cho Karl Jaspers. Gadamer ®−îc
nhiÒu tr−êng ®¹i häc ë §øc, TiÖp, Nga, Mü,
Canada phong tiÕn sÜ danh dù.
(*)

21
c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña khoa häc
nh©n v¨n.
Trong quan ®iÓm chó gi¶i häc cña
m×nh, Gadamer nhÊn m¹nh tÝnh lÞch sö
cña sù chó gi¶i. Nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn
c¶nh lÞch sö kh¸c nhau gi÷a ng−êi lý gi¶i
vµ ®èi t−îng lý gi¶i lµ mét trong nh÷ng
nguyªn nh©n lµm cho sù lý gi¶i thiÕu
trung thùc vµ chÝnh x¸c. Do vËy, ng−êi lý
gi¶i cÇn ph¶i v−ît qua nh÷ng giíi h¹n vÒ
thêi gian vµ thµnh kiÕn hiÖn t¹i míi cã
thÓ ®¹t ®−îc tÝnh ch©n thùc lÞch sö khi
gi¶i thÝch mét v¨n b¶n ®· ra ®êi trong
qu¸ khø. H¬n n÷a, viÖc hiÓu vµ gi¶i
thÝch mét v¨n b¶n ®−¬ng thêi còng cã
nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh cña nã do
thµnh kiÕn cña thêi ®¹i, do ®ã cÇn ph¶i
cã mét kho¶ng c¸ch thêi gian nhÊt ®Þnh
chóng ta míi cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc gi¸ trÞ
ch©n thùc cña v¨n b¶n mét c¸ch ®Çy ®ñ.
Gadamer còng chÞu ¶nh h−ëng rÊt
lín t− t−ëng cña Heidegger vÒ vai trß
cña ng«n ng÷ trong viÖc th«ng hiÓu vµ
gi¶i thÝch.
4. Chó gi¶i häc cña Paul Ricœuer
Paul Ricœuer(*) (1913-2005) lµ nhµ
triÕt häc ng−êi Ph¸p, gi¸o s− triÕt häc
Paul Ricœuer sinh ë Valence (Dr«me, Ph¸p)
trong mét gia ®×nh Tin Lµnh. Ricœuer vµo häc
triÕt häc ë tr−êng §¹i häc Sorbonne n¨m 1934, ë
®ã «ng chÞu ¶nh h−ëng cña nhµ triÕt häc hiÖn
sinh h÷u thÇn Gabriel Marcel. N¨m 1939, «ng
tham gia qu©n ®éi Ph¸p vµ n¨m sau bÞ §øc Quèc
x· b¾t cÇm tï trong 5 n¨m. Trong thêi gian 19481956, «ng gi¶ng d¹y ë Khoa ThÇn häc tr−êng §¹i
häc Strasbourg. ¤ng nhËn häc vÞ tiÕn sÜ n¨m
1950. Ricœuer næi tiÕng lµ mét chuyªn gia vÒ
hiÖn t−îng häc, mét lo¹i triÕt häc ®ang næi lªn ë
Ph¸p lóc bÊy giê. N¨m 1956, Ricœuer ®−îc
phong chøc gi¸o s− triÕt häc ë tr−êng §¹i häc
Sorbonne vµ tõ ®ã trë thµnh mét nhµ triÕt häc
næi tiÕng ë Ph¸p. Trong cuéc ®êi, Ricœuer ®· viÕt
500 bµi b¸o vµ 30 quyÓn s¸ch. ¤ng nhËn ®−îc
häc vÞ tiÕn sÜ danh dù cña nhiÒu tr−êng ®¹i häc
trªn thÕ giíi, hµng chôc gi¶i th−ëng quèc tÕ trong
®ã cã Gi¶i th−ëng Kioto vÒ NghÖ thuËt vµ TriÕt
häc (2000) vµ Gi¶i th−ëng John W. Kluge vÒ
Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n (2004).
(*)

22
tr−êng §¹i häc Sorbonne, ng−êi ph¸t
triÓn hiÖn t−îng häc chó gi¶i sau
Heidegger vµ Gadamer. HiÖn t−îng häc
®· trë thµnh chó gi¶i häc khi ph−¬ng
ph¸p hiÖn t−îng häc ®−îc dïng ®Ó gi¶i
thÝch, kh«ng cßn ®¬n thuÇn lµ hiÖn
t−îng häc siªu nghiÖm nh− quan niÖm
cña ng−êi s¸ng lËp ra nã lµ Edmund
Husserl. Môc ®Ých cña hiÖn t−îng häc
chó gi¶i Paul Ricœur lµ th«ng qua viÖc
nghiªn cøu thÇn tho¹i, t«n gi¸o, nghÖ
thuËt, ng«n ng÷ ®Ó ph¸t hiÖn ra ý nghÜa
cña cuéc sèng ®»ng sau nh÷ng hiÖn
t−îng Êy. Còng gièng nh− Gadamer,
Ricœur ®Æc biÖt chó ý chøc n¨ng cña
ng«n ng÷.
N¨m 2000, Ricœuer ®−îc trao Gi¶i
th−ëng Kioto vÒ NghÖ thuËt vµ TriÕt häc,
v× ®· cã c«ng “c¸ch m¹ng hãa ph−¬ng
ph¸p hiÖn t−îng häc chó gi¶i, më réng
viÖc nghiªn cøu sù gi¶i thÝch v¨n b¶n
bao gåm nhiÒu lÜnh vùc réng lín, nh−ng
cô thÓ, vÒ thÇn tho¹i, kinh Th¸nh, ph©n
t©m häc, lý luËn vÒ phÐp Èn dô, lý luËn
vÒ chuyÖn kÓ” (https://en.wikipedia.org/
wiki/Paul_Ric%C5%93ur).
Ngoµi nh÷ng yªu cÇu, ph−¬ng ph¸p,
nguyªn t¾c mµ c¸c nhµ chó gi¶i häc ®·
®−a ra, theo chóng t«i cßn cã mét sè vÊn
®Ò hÕt søc quan träng ch−a ®−îc ®Ò cËp
®Õn; tr−íc hÕt lµ th¸i ®é, quan ®iÓm, lËp
tr−êng xuÊt ph¸t cña ng−êi hiÓu vµ gi¶i
thÝch. Ch¼ng h¹n, viÖc gi¶i thÝch Kinh
Th¸nh cña mét nhµ thÇn häc th× kh¸c
víi mét ng−êi v« thÇn. Sigmund Freud
®øng trªn lËp tr−êng ph©n t©m häc cña
m×nh nªn trong viÖc gi¶i thÝch c¸c vÊn
®Ò mü häc, nghÖ thuËt, t«n gi¸o, chiÕn
tranh vµ hßa b×nh,v.v..., «ng lu«n lu«n
viÖn ®Õn “phøc c¶m ¥®ip” (Oedipus
complex), coi nh− lµ “®éng lùc t×nh dôc”
cña tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng x· héi.

Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 2.2016

Ngoµi ra theo chóng t«i, ®iÒu kiÖn
lÞch sö còng ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù
th«ng hiÓu vµ gi¶i thÝch t− t−ëng cña c¸c
t¸c gi¶ kinh ®iÓn. VÝ dô, trong thêi kú
trung ®¹i, c¸c thÕ lùc phong kiÕn Trung
Quèc ®· sö dông Nho gi¸o lµm c«ng cô
thèng trÞ vÒ t− t−ëng nªn ®· gi¶i thÝch
Nho gi¸o cho phï hîp víi chÕ ®é phong
kiÕn, nh− “Qu©n xö thÇn tö, thÇn bÊt tö
bÊt trung”,v.v…, vèn kh«ng ph¶i lµ t−
t−ëng cña Nho gi¸o nguyªn thñy. ViÖc
gi¶i thÝch Kinh Th¸nh Kit« gi¸o thêi
Trung cæ ë ch©u ¢u còng r¬i vµo hoµn
c¶nh t−¬ng tù nh− vËy. Trong ®iÒu kiÖn
sôc s«i c¸ch m¹ng v« s¶n cña thÕ kû XX,
chñ nghÜa Marx-Lenin th−êng ®−îc khai
th¸c, ®Ò cao qu¸ møc tÝnh triÖt ®Ó c¸ch
m¹ng dÉn ®Õn th¸i ®é cùc ®oan mét c¸ch
chñ quan ®èi víi c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ,
nh−ng sang ®iÒu kiÖn hßa b×nh x©y dùng
th× c¸c vÊn ®Ò ®ã l¹i ®−îc nhËn thøc l¹i
mét c¸ch mÒm dÎo h¬n.
III. Thö vËn dông chó gi¶i häc vµo viÖc ph¸t hiÖn vµ
®iÒu chØnh mét vµi nhÇm lÉn trong viÖc thÊu hiÓu vµ
gi¶i thÝch mét sè v¨n b¶n triÕt häc kinh ®iÓn

C¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn cña triÕt
häc Trung Quèc cæ ®¹i, nh− c¸c t¸c
phÈm cña Khæng Tö, M¹nh Tö, L·o Tö
cã ¶nh h−ëng lín ®Õn t− t−ëng ViÖt
Nam suèt mÊy ngh×n n¨m lÞch sö. C¸c
t¸c phÈm cña K. Marx, F. Engels vµ V.I.
Lenin lµ nh÷ng t¸c phÈm cã ¶nh h−ëng
trùc tiÕp ®Õn thùc tiÔn c¸ch m¹ng vµ
x©y dùng ®Êt n−íc ta trong mÊy chôc
n¨m qua vµ kÓ c¶ trong giai ®o¹n hiÖn
nay. Tuy nhiªn, do sù bÊt ®ång ng«n
ng÷, ng−êi ViÖt Nam th−êng tiÕp xóc
víi c¸c t¸c phÈm nµy th«ng qua c¸c b¶n
dÞch vµ giíi thiÖu cña mét sè dÞch gi¶,
nhiÒu khi nh÷ng dÞch gi¶ nµy kh«ng
ph¶i lµ nh÷ng nhµ triÕt häc nªn viÖc
hiÓu vµ gi¶i thÝch cña hä cã nh÷ng sai
sãt nhÊt ®Þnh.