Xem mẫu
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI CHỦ ĐỀ CẢI CÁCH THÔN QUÊ – NHÌN TỪ GÓC ĐỘ GIẢI PHÁP THỰC TIỄN CỦA NHÓM TỰ LỰC VĂN ĐOÀN TRÊN BÁO PHONG HÓA, NGÀY NAY NGÔ VĂN PHONG Tóm tắt Không dừng lại ở việc mô tả, nhận diện bức tranh nông thôn Việt Nam khá toàn diện: vừa ngột ngạt dưới chế độ thực dân hà khắc, vừa bó chặt trong những tập tục phong kiến nặng nề, vừa oằn lưng gánh chịu sự thất thường của thiên nhiên, các tác phẩm báo chí của nhóm Tự lực văn đoàn đăng tải trên báo Phong hóa, Ngày nay giai đoạn 1932 - 1940 còn đưa ra những giải pháp thực tiễn nhằm tuyên truyền, kêu gọi sự ủng hộ của công chúng và đặc biệt mang đến cho người dân quê những hy vọng vào một ngày mai tươi sáng hơn. Từ khóa: Khát vọng cải cách, cải cách thôn quê, Tự lực văn đoàn Abstract Not only describe the picture of Vietnamese rural which is quite comprehensive: just suffocating under the harsh colonial regime, tight in the feudal practices, while suffering from natural disasters, the press works of “Tự lực văn đoàn” (self-strenthening literary group) published in Phong hoa and Ngay nay newspapers from 1932 to 1940 also provides practical solutions to propagate, call for public support and especially give the people of the country hope for a brighter tomorrow. Keywords: Aspirations for reform, rural reform, “Tự lực văn đoàn” (self-strenthening literary group) 1. Chủ trương xây dựng hạ tầng, các công gọi là Hội Ánh Sáng. Họ đưa ra ba châm ngôn trình phúc lợi cho nông dân là “Xã hội - Nhân đạo - Cải cách”. T in tức về sự ra đời Hội Ánh Sáng của Trong số 39, trong bài “Nhà rẻ tiền để dân báo Ngày nay và Tự lực văn đoàn đã nghèo và thợ thuyền ở” vẽ một biểu tượng hình gây nên một phong trào văn hóa xã tròn, một nắm đấm đè bẹp mái nhà tranh tre hội ở nước ta vào cuối thập niên 1930. Nhờ tờ xiêu vẹo. Nửa trên của vòng tròn là một ngôi báo nên tầm ảnh hưởng của các hoạt động nhà cao ráo trong ánh sáng bình minh. Tờ báo đó lan rộng và tác động rất lớn đến tâm lý của còn cho in một số mô hình nhà ánh sáng đã người Việt Nam, nhất là giới trung lưu, trí thức, được triển lãm và kêu gọi mọi người gửi những thanh niên ở đô thị trong thời gian từ năm ảnh mẫu nhà hang tối, hoặc hình những căn 1937 cho tới năm 1945. Chương trình thành nhà đẹp mà kiến trúc có nhiều cái lạ, cái hay lập hội đã được công bố trên báo Ngày nay số tới toà soạn để đăng báo. Sau này Tự lực văn 38, Chủ nhật ngày 13/12/1936. Tờ báo kêu gọi đoàn dùng một hình tròn đen với ba vạch lập một Hội Bài trừ những Nhà Hang Tối, còn trắng nằm chéo và hai chữ “A S” ở hai bên, nằm Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 45
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU giữa một hình chữ nhật giống như lá cờ để làm Trong số những người tham gia và hỗ trợ biểu tượng cho Hội Ánh Sáng. Kể từ số báo 40, Hội Ánh Sáng có ông Hoàng Xuân Hãn, sau Ngày nay dành mỗi tuần mấy trang viết về Hội này làm Bộ trưởng Giáo dục trong Chính phủ Ánh Sáng và đăng các ý kiến ủng hộ của bạn Trần Trọng Kim; ông Vũ Đình Huỳnh và các đọc gửi tới từ Hà Nội và các tỉnh như Cần Thơ, ông Trần Huy Liệu, Vũ Đình Hòe, sau làm Bộ Thái Nguyên, Hải Phòng, Quy Nhơn, Huế, Nam trưởng trong Chính phủ Hồ Chí Minh. Hội Ánh Định, Vĩnh Yên, Phúc Yên... - tức là gần khắp đất Sáng phát triển hoạt động tới các thành phố nước. Hải Phòng, Nam Định, Đà Nẵng, vào tới Sài 2. Hội Ánh Sáng có tác động sâu rộng trong Gòn. Khi Nhất Linh và Thế Lữ đi Hải Phòng vận xã hội động thành lập chi nhánh (2), các nhân vật địa phương thuộc nhiều giới khác nhau đã tham Hội Ánh Sáng đã tạo nên một phong trào dự, như ông Bạch Thái Đào - một nhà kỹ nghệ; có chiều rộng và chiều sâu, được nhiều giới ông Vi Huyền Đắc, sau thành một nhà soạn ủng hộ. Dưới dạng thể loại Tin, trong Ngày nay kịch nổi tiếng. Trong bài Tiệc trà ánh sáng của số 71 có đăng ý kiến hưởng ứng và ủng hộ Hội Nhị Linh (6), tác giả đã tường thuật lại các bài Ánh Sáng của anh em thợ thuyền ở Vinh, cho phát biểu của các diễn giả như Vũ Đình Hòe, thấy phong trào được giới lao động hưởng Vũ Đức Diên, bà Trịnh Thị Thục Oanh(bà là ứng. Tòa báo cũng loan tin ông “AiLen” (tên “Đốc học các trường học nữ Hà Nội”). Họ đều phiên âm?) chủ hãng G.M.R , loan báo xin nhận là những nhân vật nổi tiếng. anh em lao động trong xóm thợ thuyền vào Bây giờ đọc lại báo Ngày nay thời đó, người làm việc của hãng ông. Ông còn tổ chức bán ta còn ngạc nhiên vì sự ủng hộ của công chúng hàng từ thiện, một ngày trích ra 10% số tiền đối với chương trình Nhà Ánh Sáng. Đây là một thu được giúp dân bị lụt tỉnh Bắc Ninh. Đoàn sáng kiến tập hợp mọi người dân trong một Hướng đạo Lê Lợi và ban ca vũ May Blossom công tác có tính cách từ thiện nhưng cũng cũng biểu diễn tại Nhà hát lớn Hà Nội lấy tiền phát động một nếp sống mới, cải cách xã giúp Hội Ánh Sáng. hội ngay trong quan niệm về nhà ở. Điều này Nửa năm sau khi dự án được công bố, cuộc chứng tỏ trong xã hội cổ truyền Việt Nam đã có họp đầu tiên của Ủy ban Tạm thời ở nhà ông sẵn óc tương trợ, tinh thần hợp tác và sẵn sàng Phạm Văn Bính, số 55 phố Hàng Bún, đã có thí nghiệm với lối sống mới. Sự góp mặt của mặt đại biểu của nhiều tờ báo, như Vũ Đình Chí hàng ngàn người, vừa ủng hộ vừa tham gia (Việt báo), Lê Văn Thu (Đông Pháp), Dương Mậu hoạt động với một tổ chức mới cho thấy người Ngọc (Trung Bắc); các nhà văn Phan Trần Chúc, Việt Nam đã mang sẵn tập quán để xây dựng Phạm Lê Bổng; các Kiến trúc sư Vũ Đức Diên, một xã hội công dân khi có cơ hội. Chúng ta Hoàng Như Tiếp, bác sĩ Nguyễn Xuân Chữ ngoài biết rằng ngay các làng xã Việt Nam đã chứa các thành viên Tự lực văn đoàn và các Họa sĩ Tô sẵn những mạng lưới xã hội với các tổ chức tự Ngọc Vân, Nguyễn Cát Tường, Nguyễn Gia Trí, nguyện cho rất nhiều lớp người. Trần Văn Cẩn, Lưu Văn Sìn. Nhìn vào danh sách Dân Hà Nội thời đó chứng tỏ vẫn đầy đủ những người góp công cổ động thành lập hội tinh thần hợp tác vì công ích. Trong buổi ra và tham gia vào hội từ lúc đầu, chúng ta thấy mắt đầu tiên của Hội Ánh Sáng tại Nhà hát Lớn chương trình này được giới trí thức đương thời Hà Nội vào 9 giờ tối Thứ Hai, ngày 16/8/1937, ủng hộ. Một ủy ban chuẩn bị thành lập hội do báo Ngày nay đã thông báo ai muốn dự phải Phạm Văn Bính làm “thư ký tạm thời” từ tháng tới tòa báo nhận giấy mời, vì số chỗ ngồi có 5/1937 đã có mặt 14 người với nhiều nhân vật giới hạn. Đêm hôm đó, hơn 2000 người được nổi tiếng thuộc các lớp trung lưu, trí thức như mời vào trong rạp hát, một số tương đương bác sĩ Phạm Hữu Chương, Ngô Trực Tuân, luật phải đứng ngoài nghe qua loa phóng thanh. sư Trần Văn Chương, kỹ sư Trần Văn Tiết, các Có những người từ Huế đến, từ Hà Nam, Thái kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện, Hoàng Như Bình lên. Họ tới để nghe các bài diễn thuyết Tiếp, các thương gia và nhiều nhà báo. khô khan, có bài nói rất dài. Phần giải trí chỉ 46 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI gồm mấy bài hát của các em “Sói con” thuộc từ thiện và họ đã chọn Hội Ánh Sáng. Tuần sau, phong trào Hướng đạo ở Hà Nội hát những bài sư cụ lại đưa thêm 50 đồng, cũng do một tín theo điệu cổ hoặc ca khúc bình dân của Pháp, chủ ẩn danh tặng Hội, bỏ việc “làm chay” để đặt lời Việt, chỉ cổ động cho Nhà Ánh Sáng. góp quỹ từ thiện. Một hội thể thao, Tổng cuộc “Ban tổ chức đã phải nhờ các Hướng đạo Vận động Bắc Kỳ đã tổ chức một ngày thao sinh đem phát hơn 2000 tờ “Giấy xin lỗi” cho diễn với các môn bóng rổ, bóng tròn, một nửa vài ngàn người đứng ngoài. Trong nhà hát, số tiền thu được đem cho Ban Từ thiện Hội Ánh máy phóng thanh kêu gọi: “Xin những ông Sáng mua gạo giúp đồng bào bị nạn lụt. nào cứng chân, cứng tay chịu khó đứng dậy 3. Mong muốn thay đổi toàn diện xã hội cũ nhường chỗ cho các bà các cô yếu đuối!”. Một Khái Hưng kết luận bài tường thuật Buổi cô “thân thể nở nang” đang đứng đã phản đối: họp đầu tiên của Ánh sáng bằng một ý kiến “Chúng tôi chẳng cần ai nhường chỗ!” và được giải đáp một câu hỏi của Nhất Linh nêu trong nhiều người hoan hô. Hơn hai ngàn người bài diễn thuyết đầu: “Có thể thay đổi khác hẳn ngồi im lặng nghe các bài diễn thuyết của trước được! Chúng ta đều tin chắc như thế!” (4). Nhất Linh, Phạm Văn Bính, v.v. mà theo nhận xét của nhiếp ảnh gia ảnh Photo: “Các ông các Thay đổi “khác hẳn trước” cũng như châm bà ấy ngồi nghe yên lặng, chăm chú như Bụt ngôn Cải Cách, đều phù hợp với chủ trương cả”. Nhiều người vỗ tay hoan hô các diễn giả của Tự lực văn đoàn. Từ lúc đầu họ đã nói đang nói, nhưng bị người chung quanh “suỵt” muốn thay đổi văn chương, nghệ thuật. Họ yêu cầu ngưng, “làm như thính giả không được đã đưa ra những đề nghị thay đổi phong tục, quyền ngắt lời diễn giả”. Ngay cả giới công tập quán trong gia đình của người Việt. Họ cổ nhân giúp việc xây dựng và bài trí sân khấu động thay đổi y phục với các kiểu áo của Họa cùng phòng họp, bảy người do ông Cai Phả sĩ Cát Tường. Họ đóng góp cho việc thay đổi tư chỉ huy, cũng ý thức trách nhiệm xã hội khi tưởng giới thanh niên với Mười điều tâm niệm họ trả lại số tiền thù lao, để đóng góp với Hội của Hoàng Đạo. Báo Ngày nay cũng công khai Ánh Sáng. Họ xin gia nhập, còn hứa sẽ cổ động bày tỏ ý kiến về các vấn đề chính trị đương thêm 100 hội viên mới khác.” (4). Thông qua thời. Họ bác bỏ đề nghị áp dụng lại bản Hiệp thể loại tường thuật, dưới ngòi bút của Khái định năm 1884, Pháp trả lại quyền cai trị Bắc Hưng, quang cảnh, không khí của Nhà hát lớn Kỳ cho Triều đình Huế. Cần phản đối đề nghị lúc đó như hiện lê trên mặt báo, có tác động đó vì ai cũng biết rằng giới quan lại của nhà rất lớn đến cảm xúc của độc giả. Nguyễn lúc đó còn rất lạc hậu, họ sẽ cai trị theo Trên các trang báo Ngày nay, với thể loại lối chuyên chế hơn cả chế độ thuộc địa. Hà Nội Tin, chủ yếu là những tin tức về tình hình đóng là một nhượng địa cho Pháp cho nên được áp góp của dân chúng, doanh nghiệp cho Hội dụng một số luật của Pháp, còn tốt hơn luật Ánh Sáng, một độc giả kí “Vô Danh” từ Quy của Triều đình Huế. Nhơn gửi hai đồng về giúp quỹ hội. Hội tổ chức Phong trào Nhà Ánh Sáng không phải chỉ một cuộc đấu quyền lấy tiền làm việc nghĩa, võ nhắm vào mục đích xây cất nhà rẻ tiền, như sĩ Mai Thanh Ngọ mang đến tặng 5 đồng “để trong điều lệ của họ, mà còn nuôi những tham mua gạo phát chẩn cho dân quê bị lụt. 5 đồng vọng lớn hơn. Trong bài diễn thuyết của Nhất đó cũng lớn bằng số tiền ông Thống sứ Châtel Linh ở Hải Phòng ngày 13/1/1938, ông đã nói tặng cho hội. Chủ hiệu may Tân Mỹ ở phố Bờ đến viễn tượng xây dựng những “thôn Ánh Hồ xin trích 5% số tiền bán hàng lẻ trong hai Sáng” để cải thiện toàn thể xã hội nông thôn tháng để “biếu anh em bị lụt và Hội Ánh Sáng”. Việt Nam. Trong các thôn đó, các “ủy viên Ánh Trong số báo 83 (ngày 3/10/1937), tờ báo loan Sáng sẽ đến dân ở trong thôn, hàng tuần tổ tin nhận được 25 đồng của một vị ẩn danh, do chức các cuộc nói chuyện thân thiện và có ích, “Sư cụ chùa Quán Sứ” đem tới. Nhà hảo tâm những cuộc vui giải trí. Mỗi ủy viên sẽ nhận lấy này đến chùa nhờ cúng “làm chay” cho cha mẹ, một gia đình và đi lại thăm nom họ, dạy bảo sư cụ đã khuyên đem tiền giúp một công cuộc họ như một người bạn thân”. Ông cho thấy Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 47
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU mục đích của phong trào này không phải chỉ bình diện rộng hơn. Trong buổi ra mắt Hội Ánh là để xây nhà: “Làm nhà không, không đủ, các Sáng ở Hải Phòng ngày 13 tháng giêng năm ủy viên Ánh Sáng sẽ phải là những người bạn 1938, bà Nguyễn Thị Phú đã đọc một bài diễn thân để mãi mãi dìu dắt đám dân nghèo ra khỏi văn nói về hoạt động xã hội “đưa đường chị em nơi tối tăm”(5). Chúng ta thấy Nhất Linh có cả đến sự giải phóng”. Bà cổ động: “Các bạn nên một chương trình cải cách xã hội, chứ không ra ngoài xã hội, cùng các bạn trai gánh vác lấy phải chỉ xây dựng các thôn Nhà Ánh Sáng. công việc chung… Các chị em nghèo kém hiện Nhất Linh vẽ ra triển vọng một thời kỳ nay đương chìm đắm trong tối tăm, sẽ được “Thay đổi toàn diện xã hội cũ” theo “cảnh đời các bạn săn sóc thân yêu đến và gia đình các mẫu trong các thôn trại Ánh Sáng.” Ông nhấn bạn nghèo đó, trong các thôn trại Ánh Sáng, mạnh, “sự thực hiện mục đích của Đoàn đã lan sau đây sẽ là gia đình thứ hai của các bạn” (8). ra ngoài phạm vi của đoàn, của chi đoàn ở các Cuộc diễn thuyết ở Hải Phòng này đã lôi kéo tỉnh, các huyện và tràn về tới các làng quê… được hơn một ngàn người tham dự bên trong Nhà Hát Lớn và nhiều người đứng ngoài. Đến lúc đó, cái xã hội cũ của ta đây sẽ hoàn toàn biến thành một xã hội mới, một Xã hội Trong bài tường thuật, Tứ Ly (Hoàng Đạo) Ánh Sáng” (5). kể: “Mấy ngàn người đứng bên ngoài, trong gió lạnh, vẫn kiên nhẫn nghe các bài diễn Nhìn lại các ý tưởng mà Nhất Linh nêu ra thuyết đến gần nửa đêm. Vào lúc cuối, khi như trên, chúng ta thấy ước vọng của ông và các hướng đạo sinh cất lời hát, “Giờ đây anh cả nhóm Tự lực văn đoàn là tiến tới một phong em đứng lên…” thì cả rạp “cất tiếng ầm lên để trào cải cách cả xã hội, bắt đầu bằng hoạt động hưởng ứng” và đưa tay lên “chào nhau theo lối của Hội Ánh Sáng. Tham vọng này không khác Ánh Sáng” (7). Lối chào Ánh Sáng đã được phát gì chương trình một đảng chính trị hay một tổ động cho thấy nhóm Tự Lực Văn Đoàn muốn chức cải cách xã hội; nó giải thích sự dấn thân gây một phong trào xã hội. Trên báo Ngày nay của Tự lực văn đoàn vào các đảng chính trị số 92, ngày 2/1/1938, trang 8 có mô tả các cách quốc gia sau này. chào này, với hình vẽ: “Giơ bàn tay lên và xòe Ý tưởng Nhà Ánh sáng thực sự rất tiến bộ thật rộng năm ngón tay như hình mặt trời và trong thời điểm đó. Tuy nhiên, đây cũng chỉ năm tia sáng (in nghiêng trong nguyên văn). là ý tưởng của các nhà văn, nhà báo - những Lối chào thường: giơ bàn tay ngang tai. Chào người không nắm quyền lực chính trị và quyền ủng hộ: giơ hẳn bàn tay lên cao (lúc đông lực kinh tế trong xã hội – thì khi thực hiện sẽ người)”. Dùng một lối chào riêng là một cử chỉ rất khó khăn và nếu có thực hiện được nhờ sự cốt bày tỏ thái độ dấn thân và ý muốn tham chung tay góp sức của toàn xã hội thì cũng dự vào một phong trào xã hội. Vào những năm không thể lâu dài. Chính vì vậy, nhiều người sau 1945, khi cả xã hội Việt Nam chuyển mình đã cho rằng, phong trào cải cách xã hội của Tự với phong trào đòi độc lập, thoát khỏi ách đô lực văn đoàn khởi xướng là cải lương, là không hộ của quân phiệt Nhật và thực dân Pháp, các tưởng trong thời điểm đó. Liên tưởng tới chính thành viên trong Tự lực văn đoàn muốn gây sách Nhà xã hội mà Đảng và Nhà nước ta chủ một phong trào xã hội sâu rộng, mặc dù trong trương hiện nay, hoặc chính sách xóa đói giảm thời gian đó họ không theo chủ trương một nghèo, chương trình xây dựng nông thôn đảng chính trị nào. mới…, mới thấy hết được sự ưu việt của chế 4. Huy động sức mạnh của một dân tộc độ ta hiện nay. Tuy theo đuổi viễn tượng một cuộc cách Một ý tưởng cải cách xã hội khác của Tự lực mạng xã hội, hoạt động đầu tiên của Hội Ánh văn đoàn là nâng cao vai trò của nữ giới. Tự Sáng được nêu lên chỉ khiêm tốn là bài trừ Lực Văn Đoàn đã đưa ra chủ trương nâng cao những (căn) nhà tối tăm bẩn thỉu, có hại cho địa vị phụ nữ trong gia đình và xã hội và thể người ở về phương diện vệ sinh và tinh thần. hiện ý tưởng này trong các tác phẩm báo chí. Trên báo Ngày nay, Hoàng Đạo đã viết những Hội Ánh Sáng thể hiện chủ trương đó trên một bài trong mục “Bùn lầy nước đọng” để báo 48 Số 23 - Tháng 3 - 2018
- VĂN HÓA CẬN - HIỆN ĐẠI động công chúng về nếp sống nghèo khổ 1. Bài trừ những nhà tối tăm, có hại về vệ sinh. và lạc hậu ở thôn quê. Ông mô tả một làng, 2. Khuyến khích làm ngôi nhà đẹp sạch sẽ, tiêu biểu cho cả xã hội nước ta: “Đây, những bằng nhiều nguồn vốn, trợ cấp của Chính phủ lũy tre xanh cao vót ngăn cản hết gió mát ở và đóng góp của các nhà hảo tâm. Bảo cách cánh đồng lại; kia, những ao chuôm nước đen cho dân quê đắp đường đi, đào giếng nước, xẻ màu bùn là nơi tắm gội, rửa ráy, giặt rũ của thùng rãnh hôi hám có lối thoát. thôn dân; rải rác trong những mẩu vườn con, 3. Cổ động, truyền bá cho mọi người, nhất đầy rác, là những mái nhà tranh lụp xụp, ẩm là đàn bà trông nom việc gia đình, cho các chủ thấp, bên cạnh những chuồng lợn hôi hám… nhà ăn ở ngăn nắp sạch sẽ, vệ sinh. Nhưng nếu chúng ta bước vào những ngôi nhà ngói ấy, ta sẽ lại thất vọng… một thứ mùi hôi 4. Bằng nhiều cách để giúp đỡ các gia đình mốc xông lên chẹn lấy cổ; một thứ không khí nghèo “đang ở trong nhà hang tối” có nhà lạnh, ẩm bao bọc lấy người… Những buồng ở sáng sủa hơn. thì bé nhỏ như một cái hang, tối om và thấp lè Phạm Văn Bính nói, “Chúng tôi đã trông tè: Sống ở trong ấy hẳn là có cảm tưởng sống thấy một cái chương trình man mác, không trong một gian ngục. Thà rằng nằm trong gian phải sức một bọn người có thể làm nổi mà cần nhà tranh còn hơn”(3). phải dùng hết sinh lực của một dân tộc mới “Song đến gian nhà tranh ta cũng không mong có kết quả hoàn mỹ” (1). Những ý kiến thấy hơn. Những buồng cũng tối om như trên được cổ động từ thập niên 1930 phản ảnh một cái hang, nếu không trống trải như một ý thức xã hội, tinh thần dấn thân và óc thực cái quán; những gian nhà như vậy, mùa đông tế của những người chủ trương Tự lực văn gió lùa vào chắc là lạnh cắt ruột …” (3). Hoàng đoàn. Trong bài diễn văn trên, Phạm Văn Bính Đạo cũng bác bỏ ý kiến cho là vì nghèo quá cũng nhấn mạnh đến giới lao động: “Chúng nên người dân quê mới sống trong những căn tôi… nhận rằng vấn đề nhà cửa của anh em nhà như thế. Ông nêu thí dụ dân nghèo Nhật thợ thuyền là một vấn đề rất cần kíp” và ông Bản vẫn sống trong “ngăn nắp, sạch sẽ, nhiều trình bày viễn ảnh “Hội Ánh Sáng dựng một khi còn lại có vẻ mỹ thuật nữa”; trái lại “bên làng thợ thuyền, trong đó có đủ cả vườn cho Tàu những nhà giàu có chăng nữa nhà cửa trẻ em chơi, nhà hội họp, đọc sách, xem báo, cũng vẫn bẩn thỉu, hôi hám”. Ông nhắc lại câu chỗ cho thuốc, chỗ tắm rửa, vân vân”. Ông nêu phương ngôn “Đói cho sạch, rách cho thơm” lên dự án làm những ngôi nhà rẻ tiền, “mỗi nếp để chứng tỏ người Việt Nam vẫn có ý thức về nhà như thế có thể đủ cả bếp nước, sẽ tốn vào vấn đề này.Với những bài như trên, cổ động khoảng bảy chục đến một trăm bạc”. Hội Ánh cho việc cải tổ gia cư, báo Ngày nay đã dành Sáng sẽ cho thuê các căn nhà đó với “một giá mỗi tuần một hai trang (trên tờ báo thường 16 rẻ, tùy theo từng hạng chủ nhà một” (1). trang) cho hoạt động của Hội Ánh Sáng. Nhà Đối với dân trong các làng quê, Hội Ánh báo Phạm Văn Bính là người hoạt động mạnh Sáng khẳng định: “Dân quê là phần tử cốt yếu nhất trong việc thành lập Hội Ánh Sáng, đóng của nước chúng tôi. Chúng tôi sẽ khuyến khích vai Thư ký Ủy ban lâm thời rồi làm Thư ký khi họ đào giếng theo lối khoa học để có nước Hội thành lập. Ông đi các nơi mời người gia trong sạch mà uống… Còn nhiều việc khác nhập hội. Trong bài diễn văn kể trên, ông nêu như làm đường rộng rãi, thẳng thắn, khai rãnh, ra mục tiêu cụ thể của Hội là xây dựng những làm cống, chúng tôi sẽ tùy sức mà giúp họ dần ngôi nhà kiểu mẫu trong các xóm thợ thuyền dần” (3). và các làng quê. Hơn nữa, Hội còn muốn làm Giống như các phong trào thanh niên hoạt công việc “giáo dục” đồng bào, như “bảo cách cho dân quê đào những giếng nước sạch sẽ động xã hội sau này, trong Phong trào Ánh theo lối khoa học, đắp những đường đi rộng Sáng cũng xuất hiện những bài hát, bài đồng rãi, thẳng thắn và sẻ những rãnh để nước bẩn ca để tác động giới trẻ. Báo Ngày nay số 73 đã có chỗ thoát”. Bốn mục tiêu của Hội có thể tóm in bài hát do Thế Lữ soạn lời dựa theo giai điệu tắt như sau: bài La Badge của hướng đạo sinh Pháp: Số 23 - Tháng 3 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 49
- VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Trong báo Ngày nay số 75, Thế Lữ soạn lời dựng nông thôn mới và báo chí đang được một bài ca Ánh Sáng, theo điệu Mãi Tạp Hóa. “lĩnh ấn tiên phong” trong việc tuyên truyền Các tác giả của Tự lực văn đoàn đã biết vận chủ trương quốc gia về xây dựng nông thôn dụng các phương tiện truyền thông trong thời mới. Đồng thời, việc rút ra những bài học kinh đại của họ trong dự án cải tạo xã hội. Họ đã nghiệm nghề nghiệp báo chí từ những tác nhìn thấy triển vọng lớn nếu tác động được phẩm báo chí của Tự lực văn đoàn cũng là việc giới thanh niên tham gia vào phong trào nhằm làm hữu ích và cần thiết cho những người làm thay đổi xã hội này. Vì vậy, ngay từ khi thành nghề báo chí. lập, họ đã được các đoàn hướng đạo hợp tác. N.V.P Với phương pháp vận động mới mẻ, Hội Ánh (ThS., Khoa Viết văn - Báo chí, ĐHVH HN) Sáng đã gây quỹ bằng cách đưa các thanh Tài liệu tham khảo niên, thiếu nữ gọi là “ủy viên Ánh Sáng” và “các 1. Phạm Văn Bính (1937), Mục đích và chương nàng tiên Ánh Sáng” đi lạc quyên khắp thành trình Hội Ánh Sáng, báo Ngày nay, số 75, 5/9/1937. phố Hà Nội. Một “Ngày Ánh Sáng” ở Hà Nội đã 2. Cùng các bạn thanh niên ở Hải Phòng, báo mời thêm được 2352 người gia nhập hội, với Ngày nay, số 91, 26/12/1937. tiền thu được 1221 đồng. 3. Hoàng Đạo,(1937), Bùn lầy nước đọng – Trong nỗ lực kiến tạo một xã hội mới với Vấn đề giáo dục dân quê, báo Ngày nay, số 62, một văn hóa mới, bằng các hoạt động xã hội 6/6/1937. cụ thể, nhóm Tự lực văn đoàn đã thể hiện mục 4. Khái Hưng, (1937), Buổi họp đầu tiên của ánh đích đó một cách công khai vào trong các tác sáng, báo Ngày nay, số 73, ra ngày 22/8/1937. phẩm báo chí, văn học, nhất là các tiểu thuyết đăng trên báo Phong hóa - Ngày nay. Trong 5. Nhất Linh (1938), Bài diễn văn về xây dựng một số chủ đề xã hội và nghệ thuật mà Tự lực Nhà Ánh Sáng, báo Ngày nay, số 94, ra ngày văn đoàn theo đuổi thì chủ đề cải cách thôn 16/1/1938. quê là một chủ đề chính, được thể hiện thông 6. Nhị Linh (1938), Tiệc trà ánh sáng, báo Ngày qua các bài báo, qua các nhân vật trong truyện nay, số 95, ra ngày 23/01/1938. ngắn, trong tiểu thuyết được đăng trên báo 7. Tứ Ly (1938), Ánh sáng ở Hải Phòng, báo Phong hóa - Ngày nay. Ngày nay, số 95, ra ngày 23/1/1938. Trong xã hội lúc bấy giờ, thậm chí đến tận 8. Nguyễn Thị Phú (1938), Công cuộc xã hội, ngày nay, có không ít nhà nghiên cứu, khi báo Ngày nay, số 95, ra ngày 23/1/1938. nghiên cứu về chủ đề cải cách thôn quê của nhóm Tự lực văn đoàn, đã nhận định rằng, đó Ngày nhận bài: 12 - 12 - 2017 là chương trình mang tính cải lương, không Ngày phản biện, đánh giá: 15 - 3 - 2018 tưởng. Thậm chí, có ý kiến phê phán nặng nề, Ngày chấp nhận đăng: 25 - 3 - 2018 cho rằng Tự lực văn đoàn đã bị lợi dụng để “đánh lạc hướng quần chúng”. Tuy nhiên, cũng không ít nhà nghiên cứu đã cho rằng, nếu lược bỏ đi yếu tố lịch sử, yếu tố chính trị…của xã hội lúc đó, chủ đề cải cách thôn quê của Tự lực văn đoàn là rất mới và mang tính thời sự rất cao vào chính thời điểm đó. Chính vì vậy, nghiên cứu báo Phong hóa -Ngày nay để tìm ra được những cái hay, cái đẹp trong tư tưởng xây dựng nông thôn của nhóm Tự lực văn đoàn là việc làm có ý nghĩa thực tiễn trong bối cảnh hiện nay, khi Đảng, Nhà nước đang thực hiện chính sách xây 50 Số 23 - Tháng 3 - 2018
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học