Chợ vùng cao: Một không gian thị trường, văn hóa và sự tiếp nối của các siêu thị hiện đại - Nguyễn Hồng Thái

X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 4 (88), 2004 39 Chî vïng cao: mét kh«ng gian thÞ tr−êng - v¨n hãa vµ sù tiÕp nèi cña c¸c siªu thÞ hiÖn ®¹i NguyÔn Hång Th¸i 1. §Æt vÊn ®Ò Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c miÒn, vïng l·nh thæ, chî lu«n lµ kh«ng gian ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ nh÷ng sinh ho¹t v¨n hãa x· héi ®Æc tr−ng cña ®Þa ph−¬ng. Mäi ng−êi ®i chî,ngoµi viÖc tháa m·n nhu cÇu trao ®æi mua b¸n hµng hãa, cßn thùc hiÖn viÖc giao l−u t×nh c¶m, gÆp gì ng−ßi th©n vµ tiªu dïng cho mét sè lo¹i h×nh v¨n hãa truyÒn thèng. Trong d©n gian cßn phæ biÕn kh¸i niÖm "®i ch¬i chî". BiÕt bao thÕ hÖ trÎ th¬ ®· tõng tr¶i qua c¶m gi¸c" mong nh− mong mÑ vÒ chî". Vµ nh÷ng c« g¸i ®i lÊy chång xa mong ®Õn phiªn chî ®Ó gÆp ng−êi quen cïng lµng, hái th¨m vµ nh¾n göi cho bè mÑ hay ng−êi th©n "®ång quµ tÊm b¸nh". Nh÷ng g¸nh xiÕc hay b¸n thuèc m·i vâ, nh÷ng mãn ¨n ®Æc s¶n ®Þa ph−¬ng…tÊt c¶ ®Òu cã thÓ t×m thÊy trong chî phiªn truyÒn thèng. X· héi biÕn ®æi, cïng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp hãa vµ ®« thÞ hãa, chøc n¨ng sinh ho¹t v¨n hãa cña chî ngµy cµng bÞ mai mét. Trong mét thêi gian dµi cho ®Õn khi cã sù xuÊt hiÖn cña c¸c siªu thÞ hiÖn ®¹i, chî chñ yÕu chØ thùc hiÖn chøc n¨ng thÞ tr−êng: trao ®æi mua b¸n hµng hãa. Kh«ng cßn kh¸i niÖm c¶ nhµ ®i ch¬i chî. Chî vïng cao, ngoµi nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa vµ d©n téc cña tõng vïng, cã lÏ lµ m« h×nh chî cßn l−u gi÷ ®−îc nhiÒu nÐt cña chî trong truyÒn thèng mµ rÊt Ýt chî ë ®ång b»ng cßn gi÷ ®−îc. Do ®iÒu kiÖn ®Þa lý réng lín, hiÓm trë, d©n c− th−a thít céng víi kinh tÕ ch−a ph¸t triÓn, chî vïng cao lu«n lµ kh«ng gian cã ý nghÜa lín nÕu kh«ng muèn nãi lµ quyÕt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn giao l−u kinh tÕ vµ v¨n hãa trong vïng . §ång bµo c¸c d©n téc vïng cao ®i chî kh«ng chØ ®Ó trao ®æi mua b¸n hµng hãa, mµ cßn ®Ó giao l−u v¨n hãa, thÓ hiÖn c¸c trang phôc b¶n s¾c, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®Ëm nÐt v¨n hãa phong tôc tËp qu¸n… thËm chÝ c¶ nhu cÇu t×m b¹n ®êi trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp lµ môc ®Ých chÝnh cña viÖc ®i chî. V× vËy, nghiªn cøu chî vïng cao víi ý nghÜa lµ m« h×nh chuyÓn tiÕp gi÷a truyÒn thång vµ hiÖn ®¹i sÏ rÊt bæ Ých vµ lý thó. Nã gióp chóng ta hiÓu ®−îc nh÷ng nÐt v¨n hãa truyÒn thèng trong sinh ho¹t céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Qua ®ã, thÊy ®−îc qu¸ tr×nh chung sèng cïng tån t¹i vµ hßa ®ång v¨n hãa cña nhiÒu d©n téc cã phong Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 40 Chî vïng cao: mét kh«ng gian thÞ tr−êng - v¨n hãa vµ sù tiÕp nèi... tôc tËp qu¸n rÊt kh¸c nhau, cïng c− tró trªn mét kh«ng gian ®Þa lý. §−îc sù tµi trî cña Tr−êng §¹i häc Mcgill, Canada, vµo trung tuÇn th¸ng 11 n¨m 2003, nhãm nghiªn cøu ViÖn X· héi häc ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t t¹i 4 chî vïng cao næi tiÕng cña Lµo Cai lµ: SaPa, B¾c Hµ, M−êng Kh−¬ng, B¸t X¸t, cïng víi 4 chî phô, tïy theo tõng vïng mµ c¸ch chî chÝnh tõ 15km ®Õn 35 km. TÊt c¶ c¸c chî nµy ®Òu häp t¹i huyÖn lþ vµ lµ chî chÝnh trong toµn vïng. Mét tuÇn cã mét phiªn chî chÝnh vµ tÊt c¶ ®Òu r¬i vµo ngµy chñ nhËt. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn lµ pháng vÊn b¸n cÊu tróc víi 3 lo¹i ®èi t−îng: ng−êi b¸n, ng−êi mua, ng−êi ®i ch¬i chî ( kh«ng mua b¸n g×).1 Ngoµi ra, cßn tiÕn hµnh quan s¸t, pháng vÊn ban qu¶n lý chî, vÏ s¬ ®å mÆt c¾t vµ b¶n ®å phèi c¶nh cña c¶ 8 chî. 2. Chî vïng cao - nh÷ng ®Æc tr−ng x· héi cña kh«ng gian thÞ tr−êng Khi nãi ®Õn chî, ng−êi ta th−êng nãi ®Õn chøc n¨ng kinh tÕ cña chî. Tuy nhiªn, bµi viÕt nµy kh«ng chó ý qu¸ nhiÒu ®Õn khÝa c¹nh nµy. Chóng t«i muèn t×m hiÓu nh÷ng ®Æc tr−ng x· héi cña hµng hãa, cña ng−êi tham gia vµ b¶n th©n qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña chî nh− mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng x· héi ®Æc thï ë vïng nói cao. 2.1. Hµng hãa vµ qu¸ tr×nh tiÕp cËn thÞ tr−êng Do ®Æc ®iÒm vÒ hµnh chÝnh vµ ®Þa lý, chî huyÖn t¹i c¸c ®iÓm kh¶o s¸t lu«n lµ trung t©m giao l−u, mua b¸n hµng hãa cña c¶ vïng. HÇu nh− tÊt c¶ c¸c x· cña huyÖn, trong vßng b¸n kÝnh trªn d−íi 50 km, mäi ng−êi d©n ®Òu ®i chî huyÖn v× chî huyÖn lµ n¬i dÔ b¸n hµng nhÊt vµ cã ®Çy ®ñ nhÊt c¸c mÆt hµng ®¸p øng mäi nhu cÇu cña ng−êi d©n. H¬n thÕ n÷a, ®i chî huyÖn cßn lµ nhu cÇu giao l−u v¨n hãa kh«ng thÓ thiÕu, ®Æc biÖt lµ víi líp trÎ (sÏ ph©n tÝch ë phÇn sau) §ång bµo c¸c d©n téc ®Õn chî b»ng tÊt c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn cã thÓ, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®−êng x¸ vµ tói tiÒn cña hä. Hä cã thÓ ®i bé, dïng ngùa (chñ yÕu ®Ó thå hµng), xe ca, xe «m hoÆc kÕt hîp tÊt c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn trªn. Tr−êng hîp cña mét ng−êi H`m«ng, nam 44 tuæi, sau kh«ng ph¶i lµ ®Æc biÖt. "Nhµ t«i c¸ch chî 30km. T«i hay ®i chî B¾c Hµ 1 tuÇn/1 lÇn. T«i ®i chî mua ®å dïng, thùc phÈm vµ b¸n chÌ. B¸n chÌ do gia ®×nh s¶n xuÊt, xong th× kÕt hîp mua hµng. Th−êng ®i chî B¾c Hµ b»ng ®i bé thå 4 kg chÌ kh«. T«i th−êng b¸n b×nh qu©n 10.000®/kg chÌ. §i bé ®Õn chî mÊt 5h vÒ mÊt 5h. Th−êng ®i tõ 3-4h s¸ng". (Nam, d©n téc H`M«ng, 44 tuæi). Nh− vËy lµ ng−êi ®µn «ng nµy, mét tuÇn míi "®−îc" ®i bé 10h, ®Ó thùc hiÖn ®−îc mét gi¸ trÞ s¶n phÈm kho¶ng 40.000®. §iÒu nµy lµ b¾t buéc, v× hµng hãa cña anh ta kh«ng thÓ b¸n ®−îc t¹i th«n b¶n vµ nh− vËy th× kh«ng cã tiÒn ®Ó mua s¾m c¸c nhu yÕu phÈm. NÕu ®i xe «m (kh«ng cã tuyÕn xe kh¸ch vÒ b¶n cña anh ta) th× anh ta 1 Ph©n biÖt ng−êi b¸n, ng−êi mua dùa trªn tiªu chÝ t¹i chî hä ®ang b¸n mét hµng hãa nµo ®ã, cßn ng−êi mua chØ ®i mua kh«ng b¸n bÊt cø thø g×. §iÒu nµy cã thÓ sÏ kh«ng hßan toµn r¹ch rßi v× hÇu nh− toµn bé sè ng−êi ®i b¸n hµng t¹i chî sau ®ã ®Òu thùc hiÖn mua c¸c hµng hãa thiÕt yÕu, hä b¸n hµng chØ ®Ó lÊy tiÒn mua hµng kh¸c, trõ mét sè bu«n b¸n chuyªn nghiÖp chñ yÕu la ng−êi Kinh.Tuy nhiªn ®iÒu mµ nghiªn cøu quan t©m lµ hä cã thùc hiÖn hµnh vi b¸n hµng t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Hång Th¸i 41 ch¼ng cßn ®ång nµo. Cã rÊt nhiÒu phô n÷ vµ trÎ em c¸c d©n téc ®i bé hµng chôc km v¸c theo 1 bã cñi kho¶ng 10 kg chØ ®Ó b¸n tõ 7 ®Õn 10 ngµn, thËm chÝ cã lóc cßn kh«ng b¸n ®−îc. HÇu hÕt nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn ®Òu cho r»ng, hä ®i chî huyÖn chØ ®Ó b¸n ®−îc hÕt hµng chø kh«ng víi môc ®Ých b¸n ®−îc hµng víi gi¸ cao h¬n. §©y lµ mét trong nh÷ng lý do ®Ó ng−êi ®µn «ng H`M«ng 50 tuæi ph¶i ®i thªm 24 km xuèng chî B¾c Hµ "... xuèng ®©y cßn ®−îc ®i ch¬i vµ cã thÓ b¸n hÕt tÊt c¶ 4 con ngan. Vµ ë chî B¾c Hµ míi cã Th¾ng cè ngùa hay tr©u" (Nam, d©n téc H`M«ng, 50 tuæi) Râ rµng lµ do thiÕu m¹ng l−íi thÞ tr−êng ®Õn c¸c th«n b¶n, mµ chî huyÖn lµ sù lùa chän kh«ng thÓ thay thÕ ®Ó hµng hãa cã thÓ tham gia vµo l−u th«ng. Chi phÝ ®i l¹i vËn chuyÓn kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn, chøng tá søc ng−êi lµ qu¸ d− thõa vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn trë thµnh hµng hãa nh− nh÷ng vïng ®· cã thÞ tr−êng x· héi ph¸t triÓn. Trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, chóng t«i nhËn ra r»ng hµng hãa ®−îc ®em b¸n ë chî lµ thø cã thÓ b¸n ®−îc chø kh«ng ph¶i lµ s¶n vËt d− thõa hay ®−îc lµm ra ®Ó b¸n. Khi cÇn tiÒn, hä mang nh÷ng thø dÔ b¸n nhÊt ®i b¸n nh− thãc g¹o, ng«, gµ… mÆc dï gia ®×nh vÉn thiÕu ¨n. §iÒu nµy thÓ hiÖn tÝnh ®èi phã, kh«ng cã kÕ ho¹ch cña lèi sèng tù cÊp tù tóc dùa nhiÒu vµo thiªn nhiªn cßn rÊt nÆng nÒ. ThËm chÝ cã ng−êi bá c¶ ngµy mang thãc, ng« ®i b¸n chØ ®Ó ®i ch¬i chî, ¨n b¸t phë 1000® vµ uèng r−îu. Hµng hãa cã gi¸ trÞ còng chØ ®−îc b¸n khi cÇn tiÒn, hßan toµn kh«ng tÝnh ®Õn b¸n khi nµo vµ ë ®©u ®Ó cã gi¸ trÞ cao nhÊt. "Nhµ m×nh trång ®−îc Ýt th¶o qu¶. N¨m nµo nhiÒu th× thu ®−îc 5 t¹. N¨m nay ®−îc Ýt l¾m, chØ kho¶ng 3 t¹ th«i. ThØnh tho¶ng cÇn mua g× míi mang mét Ýt ®i b¸n lÊy tiÒn. Nhµ m×nh kh«ng cã b¸n hÕt mét lÇn, ®Ó dµnh khi nµo cÇn tiÒn míi mang mét Ýt xuèng b¸n. NÕu b¸n hÕt khi cÇn tiÒn mµ m×nh kh«ng cã th× chÕt. (Nam, d©n téc Dao, 42 tuæi). Nh×n chung t¹i tÊt c¶ c¸c chî, hµng hãa trao ®æi ®−îc ®µnh gi¸ lµ t¨ng gÊp nhiÒu lÇn trong mÊy n¨m gÇn ®©y c¶ vÒ chñng lo¹i vµ sè l−îng. Song chñ yÕu lµ c¸c hµng c«ng nghÖ phÈm tõ d−íi xu«i ®−a lªn, tõ Trung Quèc chuyÓn sang. C¸c hµng n«ng thæ s¶n khai th¸c tõ rõng th× ngµy cµng Ýt ®i. ChØ cã tr©u, bß, lîn gµ … lµ nhiÒu lªn do chÝnh s¸ch giao kho¸n rõng vµ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. Xu h−íng dïng hµng ViÖt Nam s¶n xuÊt thay hµng Trung Quèc ngµy cµng râ rÖt, do hµng ViÖt Nam cã chÊt l−îng cao h¬n. Hµng Trung Quèc tuy cã rÎ song kh«ng bÒn. SaPa lµ trung t©m du lÞch, nªn chî SaPa còng cã mét sè ®Æc tr−ng. T¹i ®©y cã mét khu chî gäi lµ chî v¨n hãa c¸c d©n téc, chuyªn b¸n c¸c mÆt hµng thæ cÈm vµ ®å trang søc cña c¸c d©n téc. C¸c mÆt hµng nµy ®−îc mang ®Õn tõ kh¾p n¬i, cã khi c¸ch hµng tr¨m km. MÆt hµng thªu tay cña d©n téc H`M«ng, Dao ®Æc biÖt cã gi¸ vµ dÔ b¸n cho kh¸ch du lÞch. Trung t©m du lÞch nµy ®· thu hót mét sè l−îng kh¸ lín phô n÷ vµ trÎ em g¸i H`M«ng, Dao tham gia b¸n hµng. §a phÇn trong sè hä tham gia thÞ tr−êng mét c¸ch b¸n chuyªn nghiÖp. §Çu tuÇn nghØ ë nhµ cïng c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh lµm c¸c Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn 42 Chî vïng cao: mét kh«ng gian thÞ tr−êng - v¨n hãa vµ sù tiÕp nèi... mÆt hµng thæ cÈm, cuèi tuÇn (tõ thø 6 ®Õn Chñ nhËt) khi kh¸ch du lÞch lªn nhiÒu, hä ®em hµng s¶n xuÊt ®−îc vµ mua thªm cña nh÷ng ng−êi trong th«n b¶n ®em b¸n cho kh¸ch du lÞch. TÝnh b¸n chuyªn nghiÖp kh«ng chØ thÓ hiÖn ë thêi gian tham gia mµ cßn thÓ hiÖn ë sù ch−a ph©n t¸ch triÖt ®Ó gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ qu¸ tr×nh l−u th«ng. "Lóc ®Çu chØ biÕt mang quÇn ¸o cña m×nh ®i b¸n th«i, sau ®ã m×nh thªu ®Ó mÆc vµ b¸n lu«n, nh−ng thªu kh«ng ®ñ th× ph¶i ®i mua thªm. ChÞ thªu t¹i chî nh÷ng lóc kh«ng cã kh¸ch mua hµng, h«m nµo kh«ng ®i chî th× thªu ë nhµ". (N÷, d©n téc H`M«ng, 35 tuæi). §iÒu ®¸ng l−u t©m ë ®©y lµ, do lîi nhuËn kinh tÕ mµ mét sè kh¸ ®«ng trÎ em n÷ d©n téc ®· bÞ tham gia vµo thÞ truêng du lÞch (cã trÎ g¸i 6 tuæi ®· ®i b¸n hµng), ®iÒu nµy rÊt dÔ lµm cho c¸c em bÞ l¹m dông vµ x©m h¹i. Nh÷ng ngµy Chñ nhËt phiªn chî, cã thÓ chøng kiÕn hµng chôc em g¸i ®i theo nh÷ng ®oµn kh¸ch, mêi kÐo mua hµng, ®iÒu nµy ¶nh h−ëng ®Õn thÓ diÖn quèc gia vµ v¨n minh th−¬ng m¹i du lÞch. C©n nh¾c gi÷a lîi Ých kinh tÕ vµ b¶o tån b¶n s¾c v¨n hãa, thuÇn phong mü tôc cÇn ®−îc c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng xem xÐt ®¸nh gi¸. 2.2. D©n téc vµ tÝnh chuyªn nghiÖp T¹i tÊt c¶ c¸c chî, ®Òu tån t¹i 3 nhãm ng−êi b¸n hµng c¬ b¶n: chuyªn nghiÖp -chØ b¸n hµng hÇu nh− kh«ng lµm viÖc kh¸c. B¸n chuyªn nghiÖp - chØ b¸n hµng vµo phiªn chî ë mét hay vµi chî. Vµ nhãm ®i b¸n hµng khi cÇn tiÒn lµm viÖc g× ®ã. a. Nhãm chuyªn nghiÖp Ngoµi hÖ thèng th−¬ng nghiÖp quèc doanh, nhãm b¸n hµng chuyªn nghiÖp ®a sè lµ ng−êi Kinh vµ c¸c nhãm ng−êi cã tËp qu¸n c− tró t¹i vïng thÊp nh− Tµy, Nïng. Nhãm nµy th−êng thuª kios, hay cã mét chç ngåi cè ®Þnh trong chî, ph¶i tr¶ tiÒn chç ngåi hµng th¸ng/hµng n¨m, ®ãng thuÕ m«n bµi vµo ®Çu n¨m. Hä kinh doanh c¸c mÆt hµng c«ng nghÖ phÈm, ®iÖn m¸y, t¹p hãa, quÇn ¸o… nãi chung lµ c¸c mÆt hµng tõ xu«i hoÆc Trung Quèc ®−a ®Õn. Mét sè ng−êi ë gÇn chî kinh doanh c¸c mÆt hµng l−¬ng thùc thùc phÈm thiÕt yÕu nh− hµng ¨n, thÞt c¸, m× chÝnh… Nhãm nµy cã ®Æc ®iÓm lµ tÝnh chuyªn nghiÖp cao, cã vèn lín, chuyªn doanh nhiÒu lo¹i mÆt hµng, doanh sè bu«n b¸n lín, cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ tr−êng vµ kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng hãa m×nh kinh doanh. §èi víi nhãm nµy, tÝnh kÕ thõa cha truyÒn con nèi, hay nhiÒu anh em cïng bu«n b¸n mét lo¹i hµng lµ rÊt phæ biÕn. ë SaPa cßn cã nhãm ng−êi tõ n¬i kh¸c ®ªn, thuª hoÆc mua c¶ nh÷ng nhµ cã cöa hµng to mÆt phè du lÞch ®Ó kinh doanh ®å l−u niÖm, hµng ¨n, kh¸ch s¹n, tÊt nhiªn nhãm nµy kh«ng cã ý nghÜa ®Æc tr−ng cho lo¹i h×nh chî vïng cao nãi chung. Trong nhãm nµy, ng−êi H`M«ng, Dao còng cã nh−ng kh«ng nhiÒu. Hä chñ yÕu b¸n c¸c lo¹i hµng ®Æc s¶n nh− thæ cÈm, r−îu (B¾c Hµ), thuèc gia truyÒn, hay bu«n c¸c hµng Trung Quèc do nhµ ë gÇn biªn giíi. b. Nhãm b¸n chuyªn nghiÖp Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn NguyÔn Hång Th¸i 43 C¬ cÊu cña nhãm nµy rÊt ®a d¹ng. Cã thÓ nãi nhãm nµy bao gåm tÊt c¶ mäi løa tuæi vµ c¸c d©n téc kh¸c nhau c− tró trªn ®Þa bµn. Hä th−êng xuyªn di chuyÓn b¸n hµng ë nhiÒu chî theo phiªn. Chç ngåi cã thÓ lµ cè ®Þnh, cã thÓ kh«ng. VÐ chî cã thÓ mua theo th¸ng hay tõng ngµy. Trong chî phiªn nhãm nµy chiÕm kho¶ng 80% l−îng ng−êi b¸n vµ nhiÒu nhÊt lµ b¸n ®å dïng sinh ho¹t, quÇn ¸o, ®å trang søc cña d©n téc m×nh… Nh÷ng mÆt hµng chñ yÕu hä kinh doanh ph¶i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña d©n téc m×nh. TÝnh b¸n chuyªn nghiÖp cña nhãm nµy ®−îc quy ®Þnh bëi: ngoµi viÖc ®i chî b¸n hµng, hä cßn tham gia vµo nhiÒu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kh¸c trong ®ã cã c¶ viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng mÆt hµng hä ®ang kinh doanh, nh− nhãm b¸n hµng thæ cÈm ë SaPa. Nhãm nµy còng bao gåm c¶ nh÷ng ng−êi kinh doanh néi vïng, mua chî nä b¸n chî kia, nh÷ng ng−êi kinh doanh theo c¸ch gäi d©n gian lµ bu«n "hµng x¸o" mua ®Çu chî b¸n cuèi chî trong cïng mét phiªn. Trong nhãm nµy còng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c d©n téc. Nhãm H`M«ng, Dao chØ kinh doanh nh÷ng mÆt hµng tháa m·n nhu cÇu cña d©n téc m×nh. Cßn nhãm Tµy, Nïng cã tËp qu¸n c− tró thÊp h¬n th× mÆt hµng ®a d¹ng h¬n. Hä b¸n c¸c lo¹i hµng cho c¶ ng−êi H`M«ng, Dao, Tµy, Nïng…vµ hä th−êng b¸n hµng ë nhiÒu chî h¬n. Trong thÞ tr−êng, c¸c d©n téc còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ nghÒ truyÒn thèng riªng. "Ng−êi Dao ®á kh«ng bao giê b¸n hµng lÎ chØ b¸n hµng to nh− th¶o qu¶, tr©u, bß, hay b¸n bu«n chø kh«ng b¸n lÎ. Dao ®á b¸n hµng thæ cÈm cho kh¸ch du lÞch". (Nam, d©n téc H`M«ng, 50 tuæi). " Nãi chung D©n téc Phï L¸ chóng t«i cã nghÒ lµm ®å gç nh− hßm c« d©u,yªn ngùa ®Ó b¸n. Bè t«i còng biÕt nghÒ nµy vµ truyÒn l¹i cho t«i. Nãi chung con trai Phï L¸ ai còng cã thÓ lµm ®−îc nghÒ nµy" ( Nam, d©n téc Phï l¸, 39 tuæi) So víi nhãm chuyªn nghiÖp, nhãm nµy cã sè vèn Ýt h¬n, hµng hãa chñ yÕu lµ ®å dïng sinh ho¹t cã ®Æc tr−ng d©n téc. Hä thùc hiÖn chøc n¨ng b¸n lÎ ®Õn tËn tay ng−êi tiªu dïng. TÝnh kÕ thõa còng Ýt h¬n nhãm chuyªn nghiÖp, chØ cã kho¶ng 20% tr¶ lêi hä kinh doanh lµ do cha mÑ hay ng−êi nhµ dÉn ®i, cßn l¹i 80% lµ tù t×m mÆt hµng vµ n¬i kinh doanh. c. Nhãm b¸n s¶n phÈm cña m×nh khi cÇn tiÒn Nh− trªn ®· tr×nh bµy, khã cã thÓ r¹ch rßi ph©n chia ng−êi mua ng−êi b¸n (trõ hai nhãm trªn). §a sè ®ång bµo d©n téc ®Õn chî ®Òu kÕt hîp mua vµ b¸n. CÇn tiÒn lµm viªc g× ®ã, hä sÏ mang bÊt cø s¶n vËt g× cã thÓ b¸n ®−îc vµ dÔ b¸n ®i b¸n. Qu¸ tr×nh b¸n ®−îc thùc hiÖn tr−íc, thu tiÒn sau ®ã lµ ®i mua, ®Æc biÖt lµ nhu yÕu phÈm, phÇn lín cã ®−îc qua qu¸ tr×nh trao ®æi nµy. Vµ hä th−êng cã thãi quen tiªu hÕt sè tiÒn Ýt ái mµ hä võa thùc hiÖn ®−îc t¹i chî trong chÝnh phiªn chî ®ã. T¹i kh«ng gian thÞ tr−êng nµy, viÖc trao ®æi trùc tiÕp hµng ®æi hµng kh«ng cßn diÔn ra nhiÒu, song trong rÊt nhiÒu tr−êng hîp, tiÒn chØ ®ãng vai trß trung gian thanh to¸n trong thêi gian rÊt ng¾n lµ mét phiªn chî. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn ... - tailieumienphi.vn