Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 30 (55) - Thaùng 7/2017 Chính sách “Xoay trục về châu Á” của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama (2009 – 2016) dưới góc độ kinh tế The US “Pivot to Asia” Policy in the President Barack Obama Period (2009 – 2016) from an Economic Perspective TS. Lê Tùng Lâm, Trường Đại học Sài Gòn Le Tung Lam, Ph.D., Saigon University Tóm tắt Đầu thế kỉ XXI, sự trỗi dậy mạnh mẽ của châu Á – Thái Bình Dương và các cường quốc như Ấn Độ, Trung Quốc đã làm suy giảm vai trò của Mỹ ở đây. Vì thế, Tổng thống Barack Obama thực hiện chính sách “Xoay trục về châu Á” để tăng cường vai trò của Mỹ ở khu vực này. Trong lĩnh vực kinh tế, Tổng thống Obama đẩy mạnh hợp tác với các nước trong khu vực thông qua Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Khi Tổng thống Obama rời khỏi Nhà trắng, Mỹ đã thành công trong việc thúc đẩy TPP và đẩy mạnh quan hệ kinh tế với các nước châu Á – Thái Bình Dương. Đây là thắng lợi bước đầu trong chính sách xoay trục của Mỹ thời kì Tổng thống Barack Obama. Từ khóa: Barack Obama, chính sách “Xoay trục về châu Á”, Mỹ, Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). Abstract In the early 21st century, the quick rising of the Asia-Pacific and the powers such as India and China has degraded the US’s roles in this region. Therefore, President Barack Obama implemented the “Pivot to Asia” policy to strengthen the US’s roles there. In the economic field, President Obama promoted cooperation with countries in this region through the Trans-Pacific Partnership Agreement (TPP). When President Obama left the White House, the US had succeeded in promoting TPP and economic relations with Asia-Pacific countries. This was an initial victory of the US “Pivot to Asia” policy in the President Barack Obama period. Keywords: Barack Obama, the “Pivot to Asia” policy, US, Trans-Pacific Partnership Agreement (TPP). Từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai là chủ yếu. Trong đó, Mỹ tìm cách để hạn đến nay, Mỹ luôn là cường quốc số một thế chế sức mạnh của Liên Xô và các nước xã giới về kinh tế, quân sự. Chính sách đối hội chủ nghĩa. Sau Chiến tranh lạnh, Trật ngoại truyền thống của Mỹ vẫn tập trung tự hai cực Yalta tan rã, Liên Xô cũng giải chủ lực vào cuộc “chạy đua Đông - Tây”, thể. Để tiếp tục thực hiện âm mưu xây cạnh tranh sức mạnh với các nước châu Âu dựng thế giới “đơn cực”, Mỹ tập trung chủ 25
- CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA… lực vào phát triển quan hệ với các nước địa là 44 triệu km2 (chiếm 29,4% diện tích châu Âu. Có thể nói, một thời gian khá dài của thế giới) và số dân hơn 3 tỷ người. Đây (từ thập niên 70 của thế kỉ XX đến đầu thế là khu vực rộng lớn và đông dân nhất trên kỉ XXI), Washington đã “bỏ quên” khu vực thế giới. Kinh tế khu vực châu Á - Thái châu Á - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, đầu Bình Dương gần 20 năm nay đã tăng thế kỉ XXI, chính quyền của Tổng thống trưởng khá lớn, tốc độ tăng trưởng bình Barack Obama đã triển khai thực hiện một quân gấp 3 lần so với châu Âu. Tổng giá trị chiến lược ngoại giao mới - chính sách sản phẩm quốc dân toàn khu vực châu Á Xoay trục về châu Á - Thái Bình Dương. năm 1965 chiếm tỷ trọng chưa đến 9% 1. Sự ra đời Chính sách “Xoay trục trong tổng sản phẩm quốc dân thế giới, đến về châu Á” của Mỹ thời kì sau thập niên 80 tăng vọt lên trên “Xoay trục về châu Á” (Pivot to Asia) 20%. Đến cuối thế kỉ XX, các nước châu Á là một thuật ngữ dùng chỉ sự chuyển hướng chiếm khoảng 35% tổng giá trị sản phẩm trọng tâm chiến lược từ châu Âu về khu thế giới, sẽ dần bỏ xa Tây Âu (chỉ chiếm vực châu Á - Thái Bình Dương của Mỹ 24,6%) và Bắc Mĩ chiếm 18%” [3, tr.254]. trong thời kì cầm quyền của Tổng thống Chính vì vậy, từ sau Chiến tranh lạnh, khu Barack Obama. Chiến lược này được đề ra vực này đang ngày càng trở nên quan trọng từ năm 2009 khi Ngoại trưởng Haillary trong các chiến lược, chính sách đối ngoại Clinton tuyên bố tại cuộc họp báo ở Thái của Mỹ. Lan về vấn đề an ninh của khối các quốc Về mặt vị trí, châu Á - Thái Bình gia ASEAN rằng “Mỹ đã trở lại châu Á”. Dương có vị trí đặc biệt quan trọng về mặt Năm 2010, Ngoại trưởng H.Clinton một kinh tế lẫn chính trị vì tiếp giáp các đại lần nữa khẳng định “Tương lai của Mỹ gắn dương, kết nối các châu lục và là cửa ngõ chặt với tương lai châu Á - Thái Bình nối liền một số nước lớn như Mỹ, Trung Dương và tương lai của khu vực này phụ Quốc, Nga,… với thế giới. Đây cũng là thuộc vào Mỹ” [13, tr.37]. Có thể nói, các khu vực có trữ lượng dầu mỏ, khí đốt rất tuyên bố của Ngoại trưởng H.Clinton đã lớn, đồng thời cũng là nơi diễn ra sự trỗi mở đầu một chiến lược ngoại giao mới của dậy kinh tế của nhiều nước. Chính vì vậy, Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương. châu Á cũng là nơi tập trung nhiều mâu Năm 2009, Barack Obama đắc cử và thuẫn về lợi ích và cạnh tranh vai trò, ảnh trở thành Tổng thống thứ 44 của Hợp hưởng của các nước lớn. Chủng quốc Hoa Kì trong bối cảnh thế giới Châu Á còn là khu vực phát triển năng và khu vực châu Á - Thái Bình Dương có động nhất trong mấy thập kỉ gần đây, đặc rất nhiều biến động. Ở châu Âu, Mỹ phần biệt là sau Chiến tranh lạnh. “Nếu tính nào “thắng lợi” trong cuộc chiến chống chủ chung cả khu vực, thì từ năm 2002 đến nghĩa xã hội khi Liên Xô tan rã. Tuy nhiên, năm 2008, châu Á đạt mức tăng trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang kinh tế bình quân hằng năm là 5,0% (tính ngày càng trở nên quan trọng với tất cả các theo giá trị tuyệt đối USD theo thời giá) và cường quốc trên thế giới. 6,1% (tính theo PPP - giá trên cơ sở sức Châu Á - Thái Bình Dương là một khu mua)” [5, tr.68]. Rõ ràng, sự năng động của vực gồm các nước châu Á và các nước bao khu vực châu Á - Thái Bình Dương có quanh Thái Bình Dương, với diện tích lục phần trái ngược với sự phát triển “chậm 26
- LÊ TÙNG LÂM chạm” và thiếu ổn định của châu Âu trong đối với chính quyền B.Obama. thập niên đầu thế kỉ XXI. Sức mạnh tài Ngược lại, Barack Obama lên cầm chính của châu Á sau hai thập niên phát quyền trong lúc nước Mỹ đang phải đối triển gần đây đang vượt qua khả năng tài mặt với rất nhiều khó khăn. Theo thống kê chính của Mỹ và châu Âu, vốn đang chìm do Bộ Tài chính, đến tháng 6-2012, Ngân trong khủng hoảng. Chính điều này đã góp sách Mỹ đang thâm hụt nghiêm trọng và phần nâng cao ảnh hưởng chính trị cho các khoản nợ nước ngoài cũng đang tăng châu Á trên trường quốc tế. Điều này đã gấp đôi chỉ trong vòng vài năm. Lượng trái thu hút sự quan tâm của các cường quốc phiếu kho bạc Mỹ do các chủ nợ nước đối với khu vực này. ngoài nắm giữ đã lên tới 5,3 nghìn tỷ USD, Mặt khác, vai trò của Trung Quốc trong đó Trung Quốc nắm giữ 1.164,3 tỷ trong khu vực cũng đang ngày càng được USD và Nhật Bản nắm giữ 1.119,3 tỷ USD mở rộng và nâng cao hơn. Trung Quốc [17]. Đến tháng 7-2013, Trung Quốc và đang dần nổi lên như một “thế lực mới” ở Nhật Bản trở thành “chủ nợ” nước ngoài phương Đông. Năm 2003, Trung Quốc trở lớn nhất của Mỹ khi nắm giữ tổng cộng thành nước thu hút đầu tư nhiều nhất trên gần 2.500 tỷ USD trái phiếu Chính phủ [9]. thế giới với 57,24 tỷ USD” [4, tr.19]. Đồng Chính những nhân tố này làm cho vị thế thời, Trung Quốc đã vượt Nhật Bản trở của Mỹ trên trường quốc tế bị suy giảm và thành nước tiêu thụ dầu thô lớn thứ hai thế vai trò của Mỹ tại châu Á - Thái Bình giới sau Mỹ. Theo đánh giá của cơ quan Dương bị ảnh hưởng nghiêm trọng. năng lượng quốc tế (IEA), “đến năm 2020, Trong bối cảnh đó, chính quyền 80% nhu cầu dầu của Trung Quốc sẽ phải Obama phải có những chính sách cụ thể, dựa vào nhập khẩu” [4, tr.24]. Do đó, cần thiết để có thể gia tăng ảnh hưởng và Trung Quốc đang tìm cách đa dạng hóa củng cố vai trò của Mỹ ở khu vực đầy năng nguồn cung cấp nhiên liệu. Ngoài khu vực động này. Từ ngày 12-1 đến ngày 20-1- Trung Đông, Trung Quốc cũng hi vọng vào 2010, Ngoại trưởng Hoa Kì - Hillary nguồn dầu mỏ của Nga và các quốc gia Rodham Clinton tiến hành chuyến công du trong khu vực Đông Nam Á. Nếu không có đến một số nước châu Á nhằm tranh thủ sự sự điều chỉnh cơ cấu phù hợp đảm bảo an ủng hộ của các nước trong khu vực. Trong ninh năng lượng và nguồn cung đầu vào thông điệp đầu tiên tại Honolulu (Hawaii), nói chung sẽ rất khó bảo đảm được xu Ngoại trưởng H.Clinton nhấn mạnh rằng hướng phát triển cao ổn định. Vì vậy, “người Mỹ đã quay trở lại khu vực này” và Trung Quốc đang ngày càng tăng cường khu vực châu Á - Thái Bình Dương là ưu ảnh hưởng của mình trong khu vực Đông tiên hàng đầu của Mỹ, “tương lai của Mỹ Nam Á. Đặc biệt, Trung Quốc đã phát triển gắn chặt với tương lai khu vực châu Á - rất nhanh và trở thành “chủ nợ” lớn nhất Thái Bình Dương, tương lai khu vực này của Mỹ. Trung Quốc đang có nhiều hành phụ thuộc vào Mỹ” [13, tr.37]. Phát biểu động để tăng cường vị thế của họ tại khu của Ngoại trưởng H.Clinton đã thể hiện rõ vực. Vì thế, Mỹ rất quan ngại và cho rằng quan điểm trong chiến lược ngoại giao của “Trung Quốc là mối thách thức lớn nhất Mỹ là gia tăng vai trò ở khu vực châu Á - đối với những lợi ích an ninh của Hoa Kì ở Thái Bình Dương. Vì thế, giới cầm quyền châu Á” [1]. Đây là một thách thức thực sự Mỹ bắt đầu đề ra và thực hiện chính sách 27
- CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA… “Xoay trục về châu Á”. Mỹ là Trung Quốc. Tổng thống Obama rất Chính sách “Xoay trục về châu Á” quan tâm đến an ninh chính trị và sự phát (Pivot to Asia) hoặc chính sách “Tái cân triển kinh tế của khu vực này. Từ ngày 23- bằng” (Rebalancing) là một thuật ngữ được 4 đến ngày 29-4-2014, Tổng thống các nhà khoa học và các nhà hoạch định B.Obama đã đến các nước Đông Bắc Á chính sách của Mỹ dùng để chỉ quá trình như Nhật Bản, Hàn Quốc để tái khẳng định chính phủ đẩy mạnh can dự và sự hiện diện chiến lược “ái cân bằng” của Washington ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương để tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương. củng cố và tăng cường các lợi ích của Mỹ Trong chuyến công du này, Tổng thống trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị và quân Obama hội đàm với Thủ tướng Nhật Bản - sự. Theo đó, chính sách xoay trục gồm bốn Shinzo Abe và Tổng thống Hàn Quốc - trụ cột chính là: “thắt chặt quan hệ với các Park Geun-hye, nhằm thảo luận về các biện đồng minh truyền thống, phát triển quan hệ pháp tăng cường quan hệ đồng minh, cũng đối tác với các trung tâm quyền lực đang như các vấn đề khu vực mà các bên quan nổi lên, hình thành mối quan hệ mang tính tâm, như tranh chấp Hoa Đông và nguy cơ xây dựng với Trung Quốc, và tích cực hạt nhân Triều Tiên. Tổng thống Obama và tham gia các cơ chế đa phương” [8]. Sự những người đứng đầu Nhật Bản, Hàn quan tâm hàng đầu của Tổng thống Obama Quốc chú trọng đến tiến trình đàm phán là thắt chặt hơn nữa các mối quan hệ với của Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình đồng minh lâu đời của Mỹ ở châu Á như Dương (TPP) mà Mỹ và các nước đang Nhật Bản, Hàn Quốc, một số nước Đông thực hiện. Trong đó, các bên đều chú trọng Nam Á… Đồng thời, Mỹ phải mở rộng các đến quá trình hình thành một thị trường quan hệ với những nước đang phát triển chung cho các nước. Hoa Kì chú trọng đến mạnh như Trung Quốc, Ấn Độ, Australia... lợi ích cơ bản của họ trên các lĩnh vực như: Trong đó, nội dung trọng tâm là phát triển sự ổn định chính trị, tự do thương mại, thúc các mối quan hệ kinh tế với các nước. đẩy dân chủ - nhân quyền để gia tăng vị thế 2. “Xoay trục về kinh tế” đối với của Mỹ ở đây. châu Á - Thái Bình Dương của chính quyền Đối với Trung Quốc Brack Obama Sự “trỗi dậy hòa bình” của Trung Sự trỗi dậy mạnh mẽ về kinh tế của Quốc trong thập niên đầu thế kỉ XXI mang một số cường quốc trong khu vực châu Á - đến sự quan ngại của các nước trong khu Thái Bình Dương như Trung Quốc, Ấn Độ, vực và cả trên thế giới. Các cường quốc Australia đã ảnh hưởng không nhỏ đến châu Âu cùng Mỹ, Ấn Độ đều lo lắng trước chính sách đối ngoại của Mỹ. Vì thế, chính sự bành trướng mạnh mẽ của Bắc Kinh quyền Obama đã có nhiều hoạt động đẩy không chỉ ở châu Á mà còn ở châu Phi, Mĩ mạnh quan hệ hợp tác về kinh tế với các Latin. Đối với Trung Quốc, chính quyền nước trong khu vực, kể cả đối với Trung của Tổng thống Obama có hai tiếp cận: 1- Quốc. tái khẳng định và củng cố quan hệ hợp tác; Đối với khu vực Đông Bắc Á 2- thiết lập một sự hiện diện mạnh mẽ và Đông Bắc Á gồm những nước là đáng tin cậy của Mỹ ở châu Á để khuyến “đồng minh tin cậy” của Mỹ như Nhật khích hành vi mang tính xây dựng của Bản, Hàn Quốc và một thách thức mới của Trung Quốc cũng như cung cấp sự tự tin 28
- LÊ TÙNG LÂM cho các nhà lãnh đạo khu vực của Trung thống Obama đã cử Bộ trưởng Tài chính Quốc [7, tr.54-55]. Tuy nhiên, trong bối cùng với Chủ tịch Hội đồng Tham mưu cảnh “trở lại châu Á”, Mỹ đã chú trọng trưởng liên quân và Cố vấn An ninh Quốc hướng thứ hai hơn. gia đến Trung Quốc để đẩy mạnh quá trình Trong cuộc gặp gỡ tại Nhà Trắng hồi hợp tác toàn diện giữa hai quốc gia. Bắc tháng 2-2012 với Chủ tịch Trung Quốc Tập Kinh đã rất hoan nghênh và cùng hợp tác Cận Bình, Tổng thống Barack Obama đã phát triển sáng kiến này của Mỹ. Những khéo léo cân bằng giữa hai hướng để tránh chính sách tích cực của Tổng thống Obama xung đột với “gã khổng lồ” châu Á. Tổng với Trung Quốc đã làm cho mối quan hệ thống Obama đưa ra khẳng định để Mỹ giữa Mỹ và Trung Quốc giảm bớt sự căng tăng cường các mối quan hệ trong khu vực, thẳng trong cuộc chạy đua chiến lược giành thúc đẩy thượng mại và trở thành “một đối vị trí hàng đầu thế giới. tác mạnh mẽ và hiệu quả với khu vực châu Đối với Ấn Độ Á - Thái Bình Dương”… quan trọng là có Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Ấn Độ trong một mối quan hệ mạnh mẽ và hiệu quả đối thập niên đầu thế kỉ XXI càng làm cho vị với Trung Quốc” [7, tr.55]. Rõ ràng, Tổng thế Ấn Độ trên trường quốc tế nâng cao thống Obama hiểu được vị trí và vai trò của hơn. Ấn Độ và Mỹ đều cùng “lo lắng” Trung Quốc ở khu vực châu Á - Thái Bình trước sự trỗi dậy của Trung Quốc. Vì thế, Dương. Mặt khác, trong xu thế toàn cầu Mỹ cũng tích cực đẩy mạnh quan hệ hợp hóa, sự khác biệt về hệ thống chính trị tác với Ấn Độ. Quan hệ thương mại Ấn Độ không còn giữ vai trò quyết định, Tổng - Mỹ có những chuyển biến tích cực. Ấn thống Obama tìm cách để tăng cường vị Độ ngày càng trở thành thị trường quan thế kinh tế của Mỹ trên thế giới. Do đó, trọng của Mỹ. Theo một nghiên cứu của Tổng thống Obama đã nhấn mạnh “Hoa Kì Liên Hiệp Quốc về xu hướng dân số toàn luôn luôn hoang nghênh sự trỗi dậy hòa cầu dự báo, đến năm 2030, Ấn Độ sẽ có bình của Trung Quốc, tin rằng một Trung dân số lớn nhất thế giới và là nền kinh tế Quốc mạnh mẽ và thịnh vượng có thể giúp lớn thứ ba. Đây là một thị trường khổng lồ mang lại sự ổn định và thịnh vượng cho đầy tiềm năng cho các doanh nghiệp Mỹ. khu vực và thế giới” [7, tr.55]. Washington Vì vậy, Mỹ nhận thấy cần phải đẩy mạnh nhận thấy sự phát triển của Bắc Kinh trong hơn nữa sự hợp tác với Ấn Độ. Tổng hòa bình là một điều kiện cần thiết cho sự thống Obama từng đánh giá cao sự phát ổn định và phát triển của khu vực, điều đó triển của Ấn Độ và cho rằng “từ Chính có lợi hơn cho sự “trở lại châu Á” của Mỹ. sách Hướng Đông cho đến những đóng góp Đồng thời, Trung Quốc là một thị trường cho an ninh hàng hải của Ấn Độ lẫn việc rộng lớn bậc nhất thế giới với hơn 1,3 tỷ họ tham gia nhiều hơn vào các tổ chức khu dân. Do đó, quan hệ hợp tác với Trung vực, Ấn Độ có thể làm được nhiều điều Quốc sẽ có nhiều cơ hội cho các nhà đầu tư cho châu Á và thế giới” [12]. Đồng thời, Mỹ vào đây. Tổng thống Obama cũng cho rằng “trong Trước khi bắt đầu nhiệm kì Tổng thập kỷ qua, Ấn Độ và Hoa Kì đã phát triển thống thứ hai, Obama đã tích cực tiếp xúc, một quan hệ đối tác toàn cầu quý giá…, hai giao lưu với Bắc Kinh để xây dựng mối quốc gia chúng ta đã thực hiện một quan hệ quan hệ hữu nghị giữa hai nước. Tổng đối tác mới về năng lượng sạch, huy động 29
- CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA… hàng tỷ đôla đầu tư công và tư vào các dự lôi kéo Ấn Độ vào trục ảnh hưởng để đối án năng lượng mặt trời, gió, và năng lượng trọng với mối quan hệ Nga - Trung ngày thay thế ở Ấn Độ. Chúng ta mong tăng càng chặt chẽ và những thay đổi cục diện cường trên trên nhiều lĩnh vực trong mối địa chính trị ở châu Á. quan hệ của chúng ta” [12]. Rõ ràng, tuyên Đối với khu vực Đông Nam Á bố trên đã chứng minh cho vai trò ngày “Cuộc chạy đua” vào khu vực Đông càng quan trọng của Ấn Độ trong chính Nam Á giữa Mỹ và Trung Quốc cũng diễn sách của Mỹ ở châu Á. Mỹ cần ở Ấn Độ vì ra mạnh mẽ. Đông Nam Á là khu vực có đây là một thị trường rộng lớn với hơn 1,3 nhiều nguồn tài nguyên phong phú, vị trí tỷ dân (gấp gần 4 lần Mỹ), trình độ phát chiến lược quan trọng, là cửa ngõ nối liền triển khoa học công nghệ thuộc tốp đầu châu Âu với châu Á. Do đó, Trung Quốc trên thế giới. Quan trọng hơn, Ấn Độ lại rất đã đẩy mạnh vai trò đối với khu vực này. hiệu quả trong chính sách “Hành động Trung Quốc đã phát huy vai trò trong các phương Đông” để đưa nền kinh tế tăng cơ chế hợp tác ở Đông Nam Á như trưởng liên tục trong những năm đầu thế kỉ ASEAN 3, Diễn đàn An ninh khu vực XXI. ASEAN. Các nhà lãnh đạo cao cấp của Ngược lại, Thủ tướng Ấn Độ cũng Trung Quốc như Hồ Cẩm Đào, n ia Bảo quyết tâm giữ một vai trò lớn hơn trong liên tục thực hiện các chuyến viếng thăm việc giải quyết các vấn đề tại châu Á với các nước như Brunei, Indonesia, chính sách mang tên “hành động Phương Campuchia… Trung Quốc liên tiếp gây ra Đông”. Chính sách “hành động Phương những chiêu thức “cương nhu” khác nhau Đông” của Ấn Độ cũng gần giống với để nhằm tỏ r sức mạnh ở Biển Đông, gây chính sách xoay trục sang châu Á của Mỹ. ra tình trạng bất ổn khu vực để buộc các Mục đích chung của hai nước nhằm kiềm nước liên quan phải thừa nhận sức mạnh chế sự trỗi dậy về mọi mặt Trung Quốc của Trung Quốc và chấp nhận đàm phán trong khu vực châu Á. Nhận định về những song phương. Tiến sĩ Alan ichard động thái này, tờ South China Morning Sweeten cho rằng “trên khắp thế giới, Post cho rằng “chuyến thăm và sự hiện Trung Quốc sử dụng quyền lực mềm dưới diện của Tổng thống Hoa Kì Barack dạng các cầu nối bạn b , viện trợ nước Obama với tư cách khách mời danh dự tại ngoài và các học viện Khổng Tử để tăng lễ diễu hành nhân Ngày Cộng hòa của Ấn cường phạm vi quốc tế của mình” Độ hôm 26-1 (2015) đã làm nổi bật mối [2, tr.513]. Sự trỗi dậy của Trung Quốc quan hệ đang ngày càng khăng khít hơn buộc Chính phủ Mỹ phải có những bước giữa hai nước, đồng thời gửi đi thông điệp thay đổi cần thiết trong chính sách đối với rằng nếu cần thiết, Ấn Độ và Mỹ có thể sẽ khu vực này. bắt tay để cùng chống lại Trung Quốc” [6]. Sau khi tái đắc cử nhiệm kì thứ hai Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng giữa Hoa (ngày 6-11-2012), Tổng thống Obama đã Kì và Ấn Độ sẽ ký kết nhiều thỏa thuận tiến hành chuyến công du đến vùng Đông thương mại và hợp tác nhằm tạo động lực Nam Á. Từ ngày 18-11 đến ngày 20-11- thúc đẩy mạnh mẽ quan hệ song phương 2012, Tổng thống Obama đã đến 3 nước trên nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, mục đích Thái Lan, Myanmar và Campuchi. Tại lớn hơn của Tổng thống Obama là tìm cách Thái Lan, Tổng thống Obama gặp Thủ 30
- LÊ TÙNG LÂM tướng Yingluck Shinawatra để tái khẳng ngược với lực lượng lao động đang ngày định sức mạnh của liên minh giữa hai càng già đi ở khu vực Bắc Á. nước. Tại Myanmar, Tổng thống Obama có Có thể nói, Tổng thống Obama đã cuộc gặp với Tổng thống Thein Sein và dành một sự quan tâm đặc biệt đến khu vực Thủ lĩnh đảng Liên đoàn quốc gia vì dân châu Á – Thái Bình Dương trong thời gian chủ đối lập Aung San Suu Kyi. Tại cầm quyền của mình. Trong chính sách Campuchia, Tổng thống Obama tham dự “Xoay trục về châu Á” của Tổng thống Hội nghị thượng đỉnh Đông Á và tổ chức Obama có nhiều vấn đề quan tâm như: các cuộc gặp song phương với giới lãnh chính trị, an ninh quân sự, văn hóa xã đạo các nước thành viên thuộc Hiệp hội hội… nhưng có lẽ vấn đề quan trọng nhất các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Mục của Obama là thúc đẩy phát triển kinh tế đích chuyến công du của Tổng thống với các nước trong khu vực. Trong đó, TPP Obama là “triển vọng tăng trưởng kinh tế là một điển hình về sự nỗ lực của Mỹ thời và tạo việc làm thông qua thúc đẩy quan hệ Tổng thống B.Obama. đối tác và thương mại, hợp tác an ninh và 3. Hiệp định đối tác xuyên năng lượng cũng như các giá trị chung” Thái Bình Dương (TPP): Chiến lược tăng [14] với các nước ASEAN. Theo giới cường vai trò kinh tế của Hoa Kì ở châu Á nghiên cứu, việc Obama thực hiện chuyến Đầu thế kỉ XXI, trong bối cảnh toàn công du đầu tiên của mình sau khi tái đắc cầu hóa, để tăng cường tính cạnh tranh và cử để gặp các nhà lãnh đạo của các nước hợp tác cùng có lợi, ngày 3-6-2005, bốn ASEAN và Đông Á chứng minh châu Á nước Singapore, Chile, New Zealand, vẫn là ưu tiên hàng đầu trong chính sách Brunei đã tiến hành ký kết Hiệp định hợp đối ngoại của Mỹ. tác Kinh tế chiến lược Xuyên Thái Bình Bằng những nỗ lực của mình, Tổng Dương (Trans-Pacific Strategic Economic thống B.Obama đã cải thiện quan hệ với Partnership Agreement - còn gọi là P4) các nước ASEAN, ký Hiệp ước Thân thiện nhằm thúc đẩy sự hợp tác giữa các nước và Hợp tác, nhấn mạnh nguyên tắc không thành viên. Sự kiện này đã nhanh chóng can thiệp và cam kết thường xuyên tham thu hút sự quan tâm của Mỹ. dự Diễn đàn Khu vực ASEAN [10, tr.109] Tháng 9-2008, Mỹ quyết định tham - điều mà chính quyền G.W.Bush không gia đàm phán P4 mở rộng và chính thức làm được trước đó. Có thể nói, những hành tham gia một số cuộc thảo luận về mở cửa động mang tính “thân thiện” của Mỹ đã tác thị trường dịch vụ tài chính với các nước động đến tình hình khu vực Đông Nam Á. P4. Sự tham gia của một thị trường lớn Mỹ rất cần gia tăng sự hiện diện ở Đông nhất thế giới vào P4 đã tạo ra một cơ hội Nam Á vì ASEAN là thị trường năng động rất lớn cho những nước này xuất khẩu sang với hơn 600 triệu dân, sức mạnh gộp lại thị trường Mỹ. Từ thời điểm này, đàm phán của 10 quốc gia ASEAN hiện là 2.500 tỷ mở rộng P4 được đặt tên lại là đàm phán USD, đứng thứ 3 châu Á (chỉ sau Trung Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương Quốc và Nhật Bản). ASEAN đã trở thành (TPP). Tháng 9-2010, Malaysia đã được nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới. Tiềm năng đồng ý tham gia TPP. Đến tháng 10-2010, phát triển của ASEAN trong tương lai là Việt Nam cũng tham gia hiệp định TPP. rất triển vọng với cơ cấu dân số trẻ, trái Tháng 10-2012, Canada cũng tuyên bố 31
- CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA… tham gia TPP, sau đó Nhật Bản, Malaysia, hàng rào kỹ thuật, mà còn ở các vấn đề Mexico cũng tuyên bố tham gia đàm phán minh bạch hóa đầu tư công, luật sở hữu trí TPP, nâng thành viên tham gia lên 12 tuệ, bảo vệ môi trường, quy hoạch nguồn nước. TTP là hiệp định thương mại tự do lao động… Từ ngày 19 đến 24-10-2014, nhiều bên, một hiệp định thương mại tự do Hội nghị Bộ trưởng và Trưởng các đoàn thế hệ thứ 2 với mục tiêu thiết lập một mặt đàm phán của các nước TPP đã nhóm họp bằng tự do chung cho các nước khu vực tại Sydney (Australia) và ra Thông báo châu Á - Thái Bình Dương. chung kết luận rằng đã tiến hành “đàm Ngày 12-11-2011, Lãnh đạo các nước phán về tiếp cận thị trường và đàm phán về tham gia TPP đã ra bản Tuyên bố chung và các quy tắc trong thương mại và đầu tư” xác định “mục tiêu cuối cùng là hướng tới [15]. Những bước tiến này sẽ góp phần tự do thương mại tại khu vực Thái Bình định hình và thống nhất khu vực TPP khi Dương” [11]. Cũng trong ngày 12-11, các Hiệp định chính thức có hiệu lực. Các quốc Bộ trưởng Thương mại cũng ra một báo gia TPP đang nỗ lực để TPP chính thức có cáo và xác định tương lai của 9 nước TPP hiệu lực. là “theo đuổi một hiệp định toàn diện và Sau hơn 5 năm đàm phán với hơn 30 tham vọng trên tất cả các lĩnh vực, trong đó phiên làm việc ở cấp kỹ thuật và hơn 10 xóa bỏ thuế quan và các hàng rào khác đối cuộc đàm phán ở cấp Bộ trưởng, Bộ trưởng với thương mại và đầu tư. Chín thành viên phụ trách Thương mại của 12 quốc gia đàm đều cho rằng thành công của Hiệp định có phán TPP đã chính thức ký kết Hiệp định thể thúc đẩy tốt nhất thương mại và đầu tư vào ngày 5-10-2015 tại Hội nghị Bộ trưởng giữa các quốc gia TPP, tạo ra và duy trì diễn ra ở Atlanta (Mỹ). Ngày 4-2-2016, Bộ việc làm thông qua hoạt động thương mại. trưởng phụ trách Thương mại của 12 nước Đồng thời, mục tiêu chung là “xây dựng tham gia Hiệp định Đối tác xuyên Thái một hiệp định khu vực toàn diện nhằm tạo Bình Dương (TPP) đã tham dự Lễ ký kết điều kiện thuận lợi cho thương mại và phát để xác thực lời văn Hiệp định TPP tại triển chuỗi sản xuất và cung ứng giữa các Auckland, Newzealand. Hiện tại, các nước thành viên TPP, hỗ trợ mục tiêu tạo việc thành viên đang tiến hành các thủ tục nội làm và nâng cao mức sống và cải thiện bộ để thông qua Hiệp định. Dự kiến TPP sẽ phúc lợi tại các nước thành viên” [11]. TPP có hiệu lực từ năm 2018. Có thể nói, TPP hiện nay nhận được sự quan tâm của các là nỗ lực quan trọng nhất của Tổng thống quốc gia trong khu vực Thái Bình Dương. B.Obama trong hai nhiệm kì cầm quyền. Với vị thế nền kinh tế dẫn đầu thế giới, Tổng thống Obama muốn thống thông qua Mỹ cũng đang tham gia vào quá tình đàm TPP để can thiệp sâu vào tình hình kinh tế phán xây dựng và hướng đến lãnh đạo khu vực châu Á - Thái Bình Dương. TPP là trong Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình một trong những thỏa ước thương mại rộng Dương (TPP). TPP là một cấu trúc hợp tác lớn nhất thế giới. Nếu TPP chính thức có kinh tế hoàn toàn mở, mà bất kỳ một quốc hiệu lực, nền kinh tế Mỹ sẽ được cộng gia nào đáp ứng được những yêu cầu của thêm nhiều tỉ USD. Quan trọng hơn, Mỹ sẽ nó đều có thể gia nhập. Hiệp định này tăng cường các cam kết chính trị, tài chính, hướng đến xóa bỏ những rào cản thương và quân sự đối với khu vực Thái Bình mại và đầu tư, không chỉ về thuế quan và Dương trong nhiều thập kỷ tới. Vì thế, 32
- LÊ TÙNG LÂM chính quyền Obama rất tích cực thúc đẩy đang có sự trỗi dậy mạnh mẽ. Châu Á - TPP được thông qua. Thái Bình Dương trở thành khu vực quan Theo báo cáo ngày 18-5-2016 của Ủy trọng và năng động nhất thế giới. Trong ban Thương mại quốc tế Hoa Kì (USITC), khi Trung Quốc, Ấn Độ đang ra sức nâng TPP có thể đem lại tác động tích cực, mặc cao ảnh hưởng, vị thế trong lĩnh vực kinh dù những tác động tích cực này có thể tế thì Mỹ lại đối mặt với nhiều khó khăn tương đối nhỏ so với tổng thể kinh tế Mỹ. trong nước. Vì vậy, yêu cầu cấp thiết đối Vào năm thứ 15 của TPP (năm 2032), tổng với chính quyền Barack Obama phải thu nhập hàng năm của Mỹ có thể ở mức “Xoay trục về châu Á”. Tổng thống Obama 57.3 tỷ USD, cao hơn khoảng 0.23% so với chú trọng ưu tiên vào những thỏa thuận mức tham chiếu; GDP thực tế có thể ở thương mại với các nước. Để tăng cường ngưỡng 42.7 tỷ USD (cao hơn 0.15%) và sự can dự và vai trò ở khu vực châu Á - tỷ lệ việc làm có thể tăng 0.07%. Xuất, Thái Bình Dương, Mỹ đã thúc đẩy quan hệ nhập khẩu của Hoa Kì có thể đạt mức 27.2 hữu nghị với tất cả các nước ở Đông Bắc tỷ USD và 48.9 tỷ USD, cao hơn mức tham Á, Đông Nam Á. Trong đó, TPP là minh chiếu lần lượt là 1% và 1.1%. Xuất khẩu từ chứng rõ nét cho vai trò của Mỹ về kinh tế Mỹ sang các quốc gia tham gia TPP được đối với khu vực châu Á - Thái Bình dự đoán tăng 34.6 tỷ USD (tương đương Dương. 18.7%) và nhập khẩu từ các quốc gia đó Ở Đông Bắc Á, Mỹ cũng cố quan hệ cũng có thể tăng 23.4 tỷ USD (tương với các nước đồng minh truyền thống như đương 10.4%)[16]. Như vậy, theo báo cáo, Nhật Bản, Hàn Quốc, và quan hệ mềm dẽo lợi ích nhiều nhất của Mỹ trong TPP là tạo với Trung Quốc. Nhật Bản và Hàn Quốc ra giá trị thặng dư trong cán cân xuất - không còn công khai bày tỏ hoài nghi về nhập khẩu. Thị trường được mở rộng là lợi những cam kết đảm bảo an ninh của Mỹ thế lớn cho các mặt hàng xuất khẩu của đối với họ. Đặc biệt, Nhật Bản là thành Mỹ. Đồng thời, TPP là tiền đề cho hội viên của TPP cũng là một nhân tố quan nhập kinh tế của Mỹ với khu vực châu Á- trọng để củng cố thêm nữa vai trò của Mỹ Thái Bình Dương. Quan trọng hơn, Mỹ có với đồng minh truyền thống này. thể dùng TPP là một “đối trọng” trong việc Ở Đông Nam Á, Tổng thống Obama đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Vì cũng tìm cách gia tăng sự ảnh hưởng đối vậy, TPP là nỗ lực rất quan trọng trong các nước Đông Nam Á. Các nước Đông việc “Xoay trục về châu Á” của chính Nam Á cũng cần có một “chỗ dựa” tin cập quyền Barack Obama. Nỗ lực này có kết để đối phó với những “hành động leo quả bước đầu là TPP bắt đầu hình thành và thang” của Trung Quốc ở Biển Đông. Tuy chuẩn bị đi vào hoạt động. Tuy nhiên, sự nhiên, Tổng thống Obama thực hiện đường thắng lợi của Donal Trump trong cuộc bầu lối thiên về hướng một nhà kiến tạo hòa cử tổng thống tháng 11-2016 cùng tuyên bình hơn là đồng minh thực thụ với bố rút khỏi TPP của Tổng thống D.Trump ASEAN. Mỹ và ASEAN dường như chưa đã làm cho TPP đang gặp nhiều khó khăn. tìm thấy sự thật tâm của nhau. Nhưng dù 4. Kết luận sao, việc các nước Việt Nam, Brunei, Đầu thế kỉ XXI, các quốc gia châu Á - Malaysia tham gia TPP và Thái Lan cũng Thái Bình Dương, đặc biệt là Trung Quốc đang muốn gia nhập vào TPP cũng sẽ làm 33
- CHÍNH SÁCH “XOAY TRỤC VỀ CHÂU Á” CỦA MỸ THỜI KÌ TỔNG THỐNG BARACK OBAMA… cho vai trò của Mỹ ở đây tăng lên. Đó cũng Change”, Security Challenges, Vol. 6, No. 1 có thể xem là một thành công trong chính (Autumn 2010). sách “Xoay trục về châu Á” của tổng thống 11. Mô t các lĩnh vực đ m phán chính của Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương,, Nguồn: Barack Obama. http://trungtamwto.vn/tpp/ket-qua-dat-duoc- TÀI LIỆU THAM KHẢO ve-hiep-dinh-doi-tac-xuyen-thai-binh-duong- tpp-tai-hoi-nghi-cap-cao-apec-19. Truy cập 1. Asia in U.S. Foreign and National Security ngày 8-3-2015. Policy in the Next Millennium, Address by 12. Susan E. ice (2013), “America’s Future in U.S. Representative Doug Bereuter, 02/02/2000. Asia”, Remarks As Prepared for Delivery by 2. Đỗ Thanh Bình, Văn Ngọc Thành (đồng cb, National Security Advisor at Georgetown 2012), uan hệ uốc t th i hiện đ i – nh ng University, Gaston Hall, Washington, D.C. v n đề m i đ t ra, Nxb Chính trị Quốc gia, Wednesday November 20, 2013. Hà Nội. http://www.whitehouse.gov/the-press- 3. Lý Thực Cốc (1996), Mỹ thay đổi l n chi n office/2013/11/21/remarks-prepared-delivery- lược toàn cầu, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. national-security-advisor-susan-e-rice. 4. Vũ Văn Hà (2008), Cục diện Châu Á Thái 13. Lê Khương Thùy, “Sự điều chỉnh chính sách Bính Dương, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Đông Nam Á của chính quyền B. Obama”, 5. Vũ Lê Thái Hoàng (2012), “Sức mạnh thông T p chí Châu Mỹ ngày nay, số 12 (2010). minh, thế kỷ Thái bình dương và học thuyết 14. Tổng thống Obama công du 3 nư c Đông Obama”, Tạp chí nghiên cứu quốc tê, số 1 Nam Á, Nguồn: (88), 3/2012. http://baoninhthuan.com.vn/diendan/36642p2 6. Vũ Hoàng (2015), Mỹ - Ấn tăng hợp tác, 6c50/tong-thong-obama-cong-du-3-nuoc- Trung Quốc thêm lo âu, nguồn: dong-nam-a.htm. http://vnexpress.net/tin-tuc/the-gioi/phan- 15. Tuyên bố chung của Bộ trưởng v Trưởng các tich/my-an-tang-hop-tac-trung-quoc-them-lo- đo n đ m phán TPP sau Hội nghị Bộ trưởng au-3139955.html. t i Sydney tháng 10-2014, Nguồn: 7. Hoàng Minh Hằng (2015), An ninh Đông Bắc http://trungtamwto.vn/tpp/tuyen-bo-chung- Á trư c sự trỗi dậy của Trung Quốc và sự gia cua-bo-truong-va-truong-cac-doan-dam-phan- tăng can dự châu Á của Hoa Kỳ, Nxb Khoa tpp-sau-hoi-nghi-bo-truong-tai-sydney. Truy học xã hội, Hà Nội. cập ngày 8-3-2015. 8. Bùi Quốc Khánh (2-8-2013), Mỹ trở l i Thái 16. Ủy ban Thương m i quốc t Hoa Kỳ (USITC) Bình Dương: Một chính sách, hai cách gọi, công bố Báo cáo nhằm dự đoán tác động của Nguồn: Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương http://vietnamnet.vn/vn/tuanvietnam/133618/ (TPP), nguồn my-tro-lai-thai-binh-duong--mot-chinh-sach-- http://www.trungtamwto.vn/tpp/uy-ban- hai-cach-goi.html. thuong-mai-quoc-te-hoa-ky-usitc-cong-bo- 9. Thùy Linh (14-10-2013), To n c nh nợ công bao-cao-nham-du-doan-tac-dong-cua-hiep- Mỹ. Nguồn: dinh-doi-t. http://kinhdoanh.vnexpress.net/tin-tuc. 17. Vnexpress (18-8-2012), ợ nư c ngo i của 10. Mayang A. ahawestri (2010), “Obama’s Mỹ cao k lục. Nguồn Foreign Policy in Asia: More Continuity than http://kinhdoanh.vnexpress.net. Ngày nhận bài: 26/6/2017 Biên tập xong: 15/7/2017 Duyệt đăng: 20/7/2017 34
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học