Xem mẫu
- Chèo
Chèo là m t lo i hình ngh thu t sân kh u dân gian Vi t Nam. Chèo
phát tri n m nh ng b ng B c B . Lo i hình sân kh u này phát tri n cao,
giàu tính dân t c. Chèo mang tính qu n chúng và ư c coi là m t lo i hình
sân kh u c a h i hè v i c i m s d ng ngôn ng a thanh, a nghĩa k t
h p v i cách nói ví von giàu tính t s , tr tình. N u sân kh u truy n
th ng Trung Qu c có i di n tiêu bi u là Kinh k ch c a B c Kinh và sân
kh u Nh t B n là k ch nô thì i di n tiêu bi u nh t c a sân kh u truy n
th ng Vi t Nam là chèo.
L ch s
Kinh ô Hoa Lư (Ninh Bình) là t t c a sân kh u chèo, ngư i sáng
l p là bà Ph m Th Trân[1][2], m t vũ ca tài ba trong hoàng cung nhà
inh vào th k 10, sau phát tri n r ng ra ng b ng B c B . a bàn ph
bi n t Ngh - Tĩnh tr ra. Chèo b t ngu n t âm nh c và múa dân gian,
nh t là trò nh i t th k 10. Qua th i gian, ngư i Vi t ã phát tri n các tích
truy n ng n c a chèo d a trên các trò nh i này thành các v di n tr n v n
dài hơn. S phát tri n c a chèo có m t m c quan tr ng là th i i m m t binh
s quân i Mông C ãb b t Vi t nam vào th k 14. Binh s này v n là
m t di n viên nên ã ưa ngh thu t Kinh k ch c a Trung Qu c vào Vi t
Nam. Trư c kia chèo ch có ph n nói và ngâm các bài dân ca, nhưng do nh
hư ng c a ngh thu t do ngư i lính b b t mang t i, chèo có thêm ph n hát.
- Vào th k 15, vua Lê Thánh Tông ã không cho phép bi u di n chèo
trong cung ình, do ch u nh hư ng c a o Kh ng. Chèo tr v v i nông
dân, k ch b n l y t truy n vi t b ng ch Nôm. T i th k 18, hình th c
chèo ã ư c phát tri n m nh vùng nông thôn Vi t Nam và ti p t c phát
tri n, t n nh cao vào cu i th k 19. Nh ng v n i ti ng như Quan Âm
Th Kính, Lưu Bình Dương L , Kim Nham, Trương Viên xu t hi n trong
giai o n này. n th k 19, chèo nh hư ng c a tu ng, khai thác m t s
tích truy n như T ng Trân, Ph m T i, ho c tích truy n Trung Qu c như Hán
S tranh hùng. u th k 20, chèo ư c ưa lên sân kh u thành th tr
thành chèo văn minh. Có thêm m t s v m i ra i d a theo các tích truy n
c tích, truy n Nôm như Tô Th , Nh Mai.
ng b ng châu th sông H ng luôn là cái nôi c a n n văn minh lúa
nư c c a ngư i Vi t. M i khi v mùa ư c thu ho ch, h l i t ch c các l
h i vui chơi và c m t th n thánh ã phù h cho v mùa no m. Nh c c
ch y u c a chèo là tr ng chèo. Chi c tr ng là m t ph n c a văn hoá c Vi t
Nam, ngư i nông dân thư ng ánh tr ng c u mưa và bi u di n chèo.
Các c trưng c a chèo
N i dung
Không gi ng tu ng ch ca t ng hành ng anh hùng c a các gi i
quy n quý, chèo còn miêu t cu c s ng bình d c a ngư i dân nông thôn.
Nhi u v chèo còn th hi n cu c s ng v t v c a ngư i ph n s n sàng hy
sinh b n thân vì ngư i khác. N i dung c a các v chèo l y t nh ng truy n
c tích, truy n Nôm; ư c nâng lên m t m c cao b ng ngh thu t sân kh u
mang giá tr hi n th c và tư tư ng sâu s c. Trong chèo, cái thi n luôn th ng
- cái ác, các s t t t b ng, hi n lành, luôn t, làm quan còn ngư i v thì
ti t nghĩa, cu i cùng s ư c oàn t v i ch ng. Các tích trò ch y u l y t
truy n c tích, truy n Nôm; ca vũ nh c t dân ca dân vũ; l i thơ ch y u là
thơ dân gian. L i chèo thư ng di n nh ng vi c vui cư i, nh ng thói x u c a
ngư i i như các vai: Th y mù, Hương câm, i c, Quan Âm Th Kính.
Ngoài ra chèo còn th hi n tính nhân o, như trong v Trương Viên.
Chèo luôn g n v i ch t "tr tình", th hi n nh ng xúc c m và tình
c m cá nhân c a con ngư i, ph n ánh m i quan tâm chung c a nhân lo i:
tình yêu, tình b n, tình thương.
Nhân v t trong chèo
Nhân v t trong chèo thư ng mang tính ư c l , chu n hóa và r p
khuôn. Tính cách c a các nhân v t trong chèo thư ng không thay iv i
chính vai di n ó. Nh ng nhân v t ph c a chèo có th i i và l p l i b t
c v nào, nên h u như không có tên riêng. Có th g i h là th y , phú
ông, th a tư ng, thư sinh, h v.v...Tuy nhiên, qua th i gian, m t s nhân v t
như Thi t Thê, Th Kính, Th M u, Súy Vân ã thoát kh i tính ư c l ó và
tr thành m t nhân v t có cá tính riêng.
Di n viên óng chèo nói chung là nh ng ngư i không chuyên, h p
nhau trong nh ng t ch c văn ngh dân gian g i là phư ng chèo hay phư ng
trò..."H " là m t vai di n thư ng có trong các v di n chèo. Anh h ư c
phép ch nh o tho i mái cũng như nh ng anh h trong cung i n c a vua
chúa Châu Âu. Các c nh di n có vai h là nơi cho ngư i dân kích
nh ng thói hư t t x u c a xã h i phong ki n hay k c vua quan, nh ng
- ngư i có quy n, có c a trong làng xã. Có hai lo i h chính bao g m :h áo
dài và h áo ng n
K thu t k ch
ây là lo i hình ngh thu t t ng h p các y u t dân ca, dân vũ và các
lo i hình ngh thu t dân gian khác vùng ng b ng B c B . Nó là hình
th c k chuy n b ng sân kh u, l y sân kh u và di n viên làm phương ti n
giao lưu v i công chúng, và có th ư c bi u di n ng u h ng. Sân kh u
chèo dân gian ơn gi n, nh ng danh t chèo sân ình, chi u chèo cũng phát
kh i t ó.
c i m ngh thu t c a chèo bao g m y u t k ch tính, k thu t t
s , phương pháp bi u hi n tính cách nhân v t, tính ch t ư c l và cách i u.
Ngôn ng chèo có nh ng o n s d ng nh ng câu thơ ch Hán, i n c ,
ho c nh ng câu ca dao v i khuôn m u l c bát r t t do, phóng khoáng v
câu ch .
Chèo không có c u trúc c nh năm h i m t k ch như trong sân kh u
Châu Âu mà các ngh s tham gia di n chèo thư ng ng di n. Do v y, v
k ch kéo dài hay c t ng n tuỳ thu c vào c m h ng c a ngư i ngh s hay
òi h i c a khán gi . Không gi ng các v opera bu c các ngh s ph i thu c
lòng t ng l i và hát theo nh c trư ng ch huy, ngh s chèo ư c phép t do
b làn, n n i u th hi n c m xúc c a nhân v t. S làn i u chèo theo ư c
tính có kho ng trên 200.
- Nh c c
Chèo s d ng t i thi u là hai lo i nh c c dây là àn nguy t và àn
nh ng th i thêm c sáo n a. Ngoài ra, các nh c công còn s d ng
thêm tr ng và chũm ch e. B gõ n u u thì có tr ng cái, tr ng con,
tr ng cơm, thanh la, mõ. Tr ng con dùng gi nh p cho hát, cho múa và
m cho câu hát. Có câu nói " phi tr ng b t thành chèo" ch v trí quan tr ng
c a chi c tr ng trong êm di n chèo. Trong chèo hi n i có s d ng thêm
các nh c c khác làm phong phú thêm ph n m như àn th p l c, àn
tam th p l c, àn nguy t, tiêu v.v...
Tác ph m
M t s v chèo tiêu bi u: Bài ca gi nư c, Chu Mãi
Th n, ng ti n V n L ch, Hoàng Trìu kén v , Kim Nham, Lưu Bình
Dương L , Nghêu sò c h n, Quan Âm Th Kính, Tu n Ty ào Hu , T
Th c g p tiên, Tr n T L , Trương Viên.
M t s trích o n tiêu bi u: Th M u lên chùa & Xã trư ng -
M p (v Quan Âm Th Kính), Súy Vân gi d i (v Kim Nham), ánh
ghen (v Tu n ty ào Hu ), H Nguy t Cô hóa cáo... Chính v Tu n ty
ào Hu ư c trích và phát tri n t v Chu Mãi Th n mà ra.
M t s giai i u chèo c : Quân t d ch, S b ng, ò ưa, Tò
vò, Nh p u i, Du xuân, ào li u, Ngâm b n mùa, ư ng trư ng trong
r ng, Tuy t sương, Quá giang...
Nghiên c u v chèo, Lương Th Vinh ã vi t Hý Phư ng Ph
L c.
- Phân lo i chèo
Chèo sân ình
Chèo sân ình là lo i hình chèo c c a nh ng phư ng chèo xưa,
thư ng ư c bi u di n các sân ình, sân chùa, sân nhà các gia ình quy n
quý. Sân kh u chèo sân ình thư ng ch là m t chi c chi u tr i ngoài sân,
ng sau treo chi c màn nh , di n viên và nh c công ng i hai bên mép chi u
t o dàn . Chèo di n theo l i ư c l , c nh trí ch ư c th hi n theo ngôn
ng , ng tác cách i u c a di n viên. o c c a ngư i di n hay s d ng
là chi c qu t.
Chèo c i lương
Chèo c i lương là m t d ng chèo cách tân do Nguy n ình Nghi
kh i xư ng và theo u i th c hi n t u nh ng năm 1920 n
trư c Cách m ng tháng Tám 1945, theo xu hư ng phê phán tính ư c l c a
chèo c . Chèo c i lương ư c so n thành màn, l p, b múa và ng tác cách
i u trong di n xu t, x lý nh ng mô hình làn i u chèo c , ưa nguyên
nh ng bài dân ca có s n vào b sung cho hát chèo. B "Tám tr n cư i" c a
Nguy n ình Nghi g m nh ng v n i ti ng.
Chèo chái hê
Chèo chái hê là lo i hình dân ca hát vào r m tháng b y hàng năm,
ho c trong ám tang, ám gi c a ngư i có tu i th , có ngu n g c t vi c
k t nghĩa gi a 2 làng Vân Tương (B c Ninh) và Tam Sơn ( ông Anh, Hà
N i), g m có các ph n:
- 1. Giáo roi
2. Nh th p t hi u
3. Múa hát chèo thuy n c n
4. Múa hát k th p ân. K t thúc chương trình hát chèo chái
hê thư ng là hát quan h .
Chèo hi n i
Các ngh sĩ n i ti ng
Trùm Th nh
Ph m Th Trân, m t vũ ca tài ba trong hoàng cung nhà inh,
ngư i sáng l p ngh thu t sân kh u chèo.
Tào M t: là ngư i có óng góp l n trong s phát tri n chèo
hi n i. Tác ph m n i ti ng nh t c a ông là b ba v chèo Bài ca gi
nư c k v l ch s Vi t Namth i nhà Lý v i nhân v t chính là Lý Thánh
Tông, Nguyên phi Lan và Lý Nhân Tông.
- Nguy n Th Minh Lý, bà sinh năm 1912, là con gái Trùm
Th nh (1883 - 1973), ngư i ã cùng v i Nguy n ình Ngh và C
Tam (1888 - 1971) óng góp l n cho vi c hi n i hóa chèo u th k
20.
Hoa Tâm
Hoa Tâm (1906 - 1986), ngư i xã Kim ng, t nh Hưng Yên.
Năm Ngũ, Tư Liên, Lý M m, M nh Tu n, nh ng ngh nhân
n i danh v i lo i vai h chèo
D u Hương (1919-?), ngư i Bình L c, Hà Nam, thành công v i
nh ng trích o n Suý Vân gi d i và Th Màu lên chùa.
G n ây có các ngh sĩ : Thanh Tr m, An Chinh, Hoài
Thu, Xuân Hinh, Vân Quy n...
[s a]Các làng chèo n i ti ng
Ni m am mê chèo c a ngư i dân Vi t th hi n trong các câu thơ sau:
Ăn no r i l i n m khoèo
- Nghe gi c tr ng chèo v b ng i xem
Ch ng thèm ăn ch ăn nem
Thèm no cơm t , thèm xem hát chèo.
Thái Bình
Là a phương thu n khi t c trưng n n văn minh
lúa nư c ng b ng sông H ng. Thái Bình d n h i t và
phát tri n v n truy n th ng văn hoá dân gian. Nơi ây là
m t trong nh ng cái nôi c a nh ng làn i u hát chèo. Nh c
n chèo Thái Bình, ph i k t i chèo làng Khu c.[3] ây là
dòng chèo c trưng c a a phương:
H i cô th t d i lưng xanh
Có xem chèo Khu c v i anh thì v
Làng Khu c nay là xã Phong Châu,
huy n ông Hưng, cùng v i v i Hà Xá (Hưng Hà)
và Sáo Di n (Vũ Thư) là nh ng chi ng chèo n i
ti ng c a Thái Bình.[4] Nh ng năm u th k th
19, có lúc trong làng có n 15 gánh hát chèo.
Chèo di n quanh năm su t tháng, không ch ư c
bi u di n trong làng mà gánh hát chèo còn i n
các vùng mi n khác bi u di n ph c v nhân dân.
Trong t ng s 151 làn i u và ca khúc chèo thì
riêng các phư ng chèo Thái Bình ã chi m 30 ca
- khúc và b n ki u hát nói. Trong s 155 ngh s
chèo là ngư i Thái Bình trong các oàn chèo c
nư c thì riêng làng Khu c có 50 ngư i.[5]
Hưng Yên
M t trong nh ng làn chèo n i ti ng nh t là
làng chèo Thi t Tr , hay còn g i là chi u chèo
làng Thi t Tr , xã Bình Minh, t nh Hưng Yên.
i chèo làng Thi t Tr ư c thành l p t th p
niên 1960.
[s a]Nam nh
Nam nh thu c “Chi ng Chèo Nam”. Vùng
quê này có nhi u làng chèo n i ti ng như làng
ng Xá, làng Chèo xã M Hà (M L c); làng
Chèo B ng Xuyên, làng Trung Khu xã Yên
Phong; Làng Chèo An L i H , Th Ích xã Yên
Nhân (Ý Yên); làng Chèo Phú Vân Nam xã H i
Châu (H i H u); Làng Chèo Hoành Nh xã Giao
Hà, làng Chèo Kiên Hành xã Giao H i và làng
Chèo Duyên Th xã Giao Nhân (Giao
Thu .[6] T u th k 20, huy n M L c, Nam
nh ã có 3 làng chèo khá n i ti ng: làng ng,
làng Quang Sán, làng Nhân Nhu , xã M Thu n.
Trong thơ c a Nguy n Bính có nh c nh i
chèo làng ng
- B a y mưa xuân phơi ph i bay
Hoa xoan l p l p r ng vơi y
H i chèo làng ng i ngang ngõ
M b o: "Thôn oài hát t i nay
nguon tai.lieu . vn
