Xem mẫu
- CÇN THèNG NHÊT TRONG §¸NH GI¸ VÒ T¦ T¦ëNG F. W. NIETZSCHE NguyÔn TiÕn Dòng(*), Hoµng §øc B×nh(**) Friedrich Wilhelm Nietzcshe (1844-1900) lµ nhµ t− t−ëng §øc lõng danh trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. VÒ mÆt triÕt häc «ng ®−îc t«n vinh lµ «ng tæ cña chñ nghÜa hiÖn sinh v« thÇn, ng−êi ®· khai sinh ra kh¸i niÖm siªu nh©n ®Çy tranh c·i trong triÕt häc nh−ng l¹i lµ nguån c¶m høng nghÖ thuËt cho v¨n häc vµ ®iÖn ¶nh; VÒ Thi ca «ng chØ ®øng sau Goeth; VÒ v¨n häc «ng ®· t¹o ra sù bÊt ph©n gi÷a v¨n vµ triÕt v« cïng tinh tÕ trë thµnh sù ch©m ngßi cho phong c¸ch J-P-Sartre (1905- 1980), F.Sagan (1935-2004),... Tuy vËy khi ®¸nh gi¸ vÒ triÕt häc Nietzsche, ng−êi ta th−êng r¬i vµo hai th¸i cùc lµ ca ngîi t− t−ëng cña «ng lªn ®Õn tËn m©y xanh hoÆc g¹t bá hoµn toµn. Víi bµi viÕt nµy, c¸c t¸c gi¶ muèn gãp mét tiÕng nãi chung ®Ó cïng ®i ®Õn sù thèng nhÊt b−íc ®Çu vÒ mét t©m hån §øc ®Çy tµi n¨ng nh−ng b¹c mÖnh nµy vÒ ph−¬ng diÖn häc thuËt. iÖn chøng vÒ mèi quan hÖ gi÷a b¶n m¹nh. XÐt theo khÝa c¹nh ®ã, dÔ dµng B chÊt vµ hiÖn t−îng chØ ra r»ng, kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng ®Òu nhËn thÊy quan niÖm vÒ b¶n n¨ng cña Nietzsche kh«ng gièng víi quan niÖm ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt, thËm chÝ cã cña chñ nghÜa ph¸t xÝt.. (*)(**) hiÖn t−îng ph¶n ¸nh sai lÖch b¶n chÊt. Nietzsche lµ ng−êi c¨m ghÐt chiÕn Do vËy khi xem xÐt hoÆc ®¸nh gi¸ hiÖn tranh, lªn ¸n nhµ n−íc §øc g©y chiÕn t−îng, ng−êi ta kh«ng ®−îc bá qua bÊt tranh víi c¸c n−íc Ph¸p, ¸o. ¤ng xem cø mèi liªn hÖ nµo mµ sù vËt hiÖn t−îng ®ã lµ sù lõa dèi cña nh÷ng ng−êi cÇm trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp n»m trong liªn quyÒn, mét viÖc lµm kh«ng trong s¹ch hÖ ®ã. nóp d−íi chiªu bµi quèc gia d©n téc. Tr−íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh Nh−ng nh÷ng nhËn ®Þnh nµy sÏ r¬i vµo r»ng, triÕt häc cña Nietzsche lµ triÕt häc vµo biÖn minh ®¬n thuÇn cho t− t−ëng ®Ò cao søc m¹nh cña b¶n n¨ng víi t− Nietzsche nÕu nh− kh«ng chØ ra r»ng c¸ch lµ nguån lùc, lµ c¸i ®µ cña tån t¹i. (*) PGS. TS. TriÕt häc, Tr−ëng khoa Lý luËn V× vËy b¶n n¨ng trong quan niÖm cña chÝnh trÞ, tr−êng §¹i häc Khoa häc, §¹i häc HuÕ. Nietzsche kh«ng ®ång nhÊt víi søc (**) ThS. TriÕt häc, Phã gi¸m ®èc Së Gi¸o dôc vµ m¹nh mµ lµ sinh lùc ®Ó t¹o ra søc §µo t¹o Thõa Thiªn HuÕ.
- CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 35 ngay trong häc thuyÕt cña Nietzsche r»ng, mçi tªn ph¸t xÝt ®Òu cã ®Çy ®ñ hai còng cã nhiÒu yÕu tè ®Ó chñ nghÜa ph¸t ®Æc ®iÓm lµ ®éc tµi vµ theo chñ nghÜa xÝt lîi dông. S«vanh bµi Do Th¸i. Cßn Nietzsche Nietzsche kh«ng chØ lµ nhµ triÕt trong rÊt nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh ®· häc, «ng cßn lµ nhµ th¬, nhµ v¨n vµ víi lªn ¸n hai ®Æc ®iÓm nµy. Ch¼ng h¹n, mét t©m hån ®Çy chÊt nghÖ sÜ nªn trong th¸ng 6/1886 trong th− göi mÑ m×nh, c¸c t¸c phÈm cña «ng mét ý t−ëng cã thÓ Nietzsche ®· ®¶ kÝch chñ tr−¬ng dïng ®−îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. b¹o lùc cña Bismarck, Thñ t−íng Phæ, Chñ nghÜa ph¸t xÝt ®· chép ®−îc nh÷ng ®Ó më réng l·nh thæ. ¤ng viÕt: ý t−ëng cña Nietzsche, ®Ò cao sù cuång "Bismarck cã mét tr¸i tim l¹nh lïng tµn say, ®am mª trong c¸c t¸c phÈm cña «ng nhÉn, dòng c¶m vµ kh«ng dao ®éng ®Ó khÝch lÖ tinh thÇn cña nh÷ng tªn ph¸t nh−ng «ng ®¸nh gi¸ thÊp ®¹o nghÜa vµ xÝt trong chiÕn trËn. Bªn c¹nh ®ã, trong søc m¹nh cña nh©n d©n" (1, tr.149). t− t−ëng cña «ng còng chøa nhiÒu ®iÓm Theo Nietzsche, Bismarck ®ang theo mµ sù tiÕp cËn nÕu thiÕu quan ®iÓm ®uæi nh÷ng môc tiªu tÇm th−êng v× biÖn chøng sÏ thÊy d−êng nh− cã sù "môc tiªu cao th−îng quyÕt kh«ng thÓ ®ång ®iÖu víi quan ®iÓm ph¸t xÝt, ch¼ng thùc hiÖn b»ng thñ ®o¹n gian ¸c" (1, h¹n quan ®iÓm cña «ng vÒ quÇn chóng. tr.149). §èi víi ng−êi Do Th¸i kh«ng Nietzsche ®· x©y dùng siªu nh©n tõ nh÷ng «ng kh«ng coi th−êng mµ cßn ®Ò viÖc h¹ thÊp vai trß cña quÇn chóng cao tè chÊt cña hä: "Ng−êi ta, kh«ng tha nh©n d©n vµ «ng r¬i vµo chñ nghÜa h− thø cho ng−êi Do Th¸i v× hä cã trÝ tuÖ vµ v« lÞch sö. H¬n n÷a, trong chõng mùc tiÒn b¹c,... T«i chØ muèn ®em b¾n bá bän nµo ®ã «ng ®· sa vµo quan niÖm phi ®¹o bµi Do Th¸i". ¤ng chñ tr−¬ng x©y dùng ®øc, «ng kh«ng thÊy ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ mét ch©u ¢u thèng nhÊt, mét ch©u ¢u æn ®Þnh cña ®¹o ®øc cho dï thùc tiÔn cña nh÷ng ng−êi ch©u ¢u vµ «ng lµ kh«ng ngõng vËn ®éng vµ biÕn ®æi. Vµ thµnh viªn cña ch©u ¢u ®ã. Bëi thÕ cuèi cïng th× «ng vÉn kh«ng tho¸t khái Nietzsche kh«ng thÓ lµ kÎ chung ®−êng c¸i ®Þa vÞ giai cÊp cña «ng. Nietzsche víi chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ l¹i cµng kh«ng muèn ®Ëp ph¸, muèn lµm ®¶o lén thÓ lµ nhµ lý luËn cña chñ nghÜa ph¸t nh÷ng gi¸ trÞ ®ang hiÖn hµnh nh−ng xÝt. Thùc tÕ ®· cho thÊy râ Nietzsche vµ kh«ng ph¶i lµ cho sè ®«ng mµ chØ cho chñ nghÜa ph¸t xÝt lµ ®èi lËp nhau. mét sè Ýt, bëi v× trong m¸u thÞt cña «ng Trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh, nhÊt "lµ dßng gièng quý téc". Khi gi¶i thÝch lµ ý chÝ quyÒn lùc, Nietzsche ®· xem ý nh÷ng hiÖn t−îng nµy, L−u C¨n B¸o (1) chÝ sèng (nguån gèc cña sù sèng) lµ nÒn ®· cã nh÷ng ®¸nh gi¸ hîp lý vÒ mÆt häc t¶ng cña mäi ho¹t ®éng nh−ng «ng l¹i thuËt khi «ng cho r»ng chñ nghÜa ph¸t kh«ng ph¶i lµ kÎ coi träng quyÒn lùc cña xÝt lîi dông mÆt h¹n chÕ trong t− t−ëng giíi thèng trÞ. ý chÝ quyÒn lùc kh«ng triÕt häc Nietzsche, råi xuyªn t¹c söa ®ång nghÜa víi søc m¹nh cña quyÒn lùc. ch÷a qu¶ng b¸ Nietzsche lµ ng−êi dù ¤ng chØ muèn kh¬i dËy c¸c søc m¹nh b¸o sù ra ®êi cña chñ nghÜa ph¸t xÝt. Vµ cña ý chÝ, ®ã chÝnh lµ quyÒn lùc chi phèi trªn thùc tÕ Nietzsche kh«ng ph¶i lµ tÊt c¶. nhµ lý luËn tiªn phong cña chñ nghÜa §iÒu nµy chøng tá r»ng, viÖc xÐt ph¸t xÝt. L−u C¨n B¸o chøng minh ®o¸n vµ thÈm ®Þnh mét t− t−ëng kh«ng
- 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2012 ph¶i lµ mét c«ng viÖc ®¬n gi¶n. Marx lµ ph¶i nªu ®−îc b¶n chÊt cña chÕ ®é ®ã, ng−êi ®· ®Æt nÒn mãng cho c¸ch xem xÐt chØ ra tÊt yÕu ph¶i lµm c¸ch m¹ng ®Ó vµ ®¸nh gi¸ t− t−ëng cña mét triÕt gia. xãa bá x· héi ®ã. C¸ch m¹ng x· héi ®èi Khi nhËn xÐt vÒ c¸c nhµ duy vËt siªu víi häc gi¶ t− s¶n lu«n lµ mét c¸i g× ®ã h×nh thÕ kû XVII - XVIII, Marx ®· chØ ra rÊt kiªng dÌ. B¶n th©n Nietzsche còng r»ng : "ThËm chÝ nh÷ng nhµ triÕt häc ®· chØ muèn ®¶o ho¸n gi¸ trÞ vµ dõng l¹i ë lµm cho c¸c t¸c phÈm cña m×nh mang ®ã. V× vËy, khi nãi Nietzsche phª ph¸n mét h×nh thøc cã nh− hÖ thèng (vÝ dô x· héi ph−¬ng T©y th× còng cã nghÜa lµ nh− Spinoza) th× kÕt cÊu thùc tÕ bªn Nietzsche kh«ng ®ång t×nh víi hiÖn trong hÖ thèng còng hoµn toµn kh¸c biÖt tr¹ng cña x· héi ®ã vµ dù b¸o t×nh tr¹ng víi h×nh thøc mµ trong ®ã «ng ta tr×nh ®ã sÏ ngµy cµng lµm cho con ng−êi bÞ bµy hÖ thèng mét c¸ch cã ý thøc" (2, tha hãa. tr.710). Tr−êng hîp Nietzsche còng ph¶i MÆc dï ®Ò cao ý chÝ quyÒn lùc ®−îc xem xÐt d−íi sù chØ ®¹o ®ã. NghÜa nh−ng Nietszche l¹i cã c¸ch nh×n nhËn lµ ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt nh÷ng vÒ nhµ n−íc t− b¶n kh«ng mÊy thiÖn nguyªn t¾c cña phÐp biÖn chøng duy vËt c¶m bëi v× nhµ n−íc t− b¶n lµ hiÖn th©n khi ®¸nh gi¸ tõ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn cña lý tÝnh. Theo «ng, quyÒn lùc chÝnh cho ®Õn néi dung vµ sù th©m nhËp cña t− trÞ lµ hiÖn th©n cña c¸i ¸c, lõa dèi, ®¸nh t−ëng ®ã vµo trong cuéc sèng. c¾p nh−ng l¹i ®−îc kh¾c d−íi c¸i mÆt n¹ Nguyªn nh©n vÒ sù ®¸nh gi¸ nµy cã s¹ch sÏ vµ nh©n tõ. V× vËy, «ng gäi nhµ thÓ ph¶i bµn luËn thªm nh−ng phÇn lín n−íc lµ mét Idola kiÓu míi (Idola theo c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu thèng nhÊt lµ ë tiÕng Hy L¹p cæ lµ sù ph¶n ¸nh xuyªn em g¸i cña Nietzsche. Khi Nietzsche r¬i t¹c nªn ®−îc dÞch ra tiÕng ViÖt lµ ngÉu vµo ®êi sèng thùc vËt, dù ®o¸n ®−îc t−îng hoÆc ¶o ¶nh) cÇn lo¹i bá ®Ó cã con nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ vµ tinh thÇn cña ng−êi (tõ cña Nietzsche - ¸m chØ nhµ c¸c t¸c phÈm cña Nietzsche trong t−¬ng n−íc lµm tha ho¸ b¶n chÊt ng−êi). lai, tõ n¨m 1891, bµ ®· t×m c¸ch thu Nietzsche viÕt: "Nhµ n−íc lµ c¸i g× thËp c¸c b¶n th¶o vµ ghi chÐp cña thÕ? Nµo! H·y dáng tai lªn, ta sÏ nãi cho Nietzsche vµ b¾t ®Çu chØnh lý theo ý cña anh em. Nhµ n−íc lµ con quû l¹nh lïng m×nh. Toµn bé t− t−ëng cña Nietzsche nhÊt trong sè nh÷ng con quû l¹nh ®−îc bµ s¾p xÕp thµnh 19 tËp vµ cho lïng,... Nhµ n−íc th× dèi tr¸ trong tÊt c¶ xuÊt b¶n. ViÖc nµy ®· mang l¹i cho bµ c¸c ng«n ng÷ vÒ thiÖn vµ ¸c, trong tÊt c¶ kh«ng chØ lîi Ých to lín mÆt kinh tÕ mµ c¸c lêi lÏ nhµ n−íc ph¸t biÓu, Nhµ n−íc cßn ®−îc chÝnh quyÒn ph¸t xÝt trao tÆng ®Òu nãi dèi,... ChØ khi nµo Nhµ n−íc b»ng TiÕn sÜ danh dù. chÊm døt n¬i ®ã míi khái sù cã con Tuy cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ thËm chÝ ng−êi kh«ng d− thõa" (4, tr.98-101). lµ sai lÇm nh−ng vÉn cã thÓ kh¼ng ®Þnh Nietzsche nh×n x· héi ph−¬ng T©y r»ng triÕt häc Nietzsche ®· ®Æt ra ®−îc víi con m¾t cña mét ng−êi trong cuéc, mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh dù b¸o, phª kh«ng gièng nh− nh÷ng ng−êi kh¸c vå ph¸n tõ bªn trong x· héi t− b¶n (hay vËp hay ®¾c chÝ víi c¸i bÒ ngoµi hµo cßn gäi lµ phª ph¸n tõ phÝa h÷u). Khi nho¸ng mµ tõ trong lßng nã, «ng ®· dù t×m hiÓu sù phª ph¸n cña Nietzsche ®èi b¸o con ng−êi, con ®Î cña hoµn c¶nh ®ã víi x· héi t− b¶n kh«ng thÓ ®ßi hái «ng sÏ ngµy cµng thiÕu hoµn chØnh, lÖ thuéc
- CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 37 vµo hoµn c¶nh sèng. VÒ ®iÓm nµy, kü thuËt vµ sù lÖ thuéc cña con ng−êi Nietzsche ®· ®Æt nÒn mãng cho c¸c vµo chóng. Nietzsche dïng h×nh ¶nh con quan niÖm cña c¸c trµo l−u triÕt häc rÖp ®Ó so s¸nh. Khi con rÖp sèng trªn hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y nh− chñ nghÜa nh÷ng chiÕc ghÕ ph«t¬i th× nã kh«ng cßn hiÖn sinh, chñ nghÜa nh©n vÞ. C¶ hai muèn ho¹t ®éng n÷a v× nã cho r»ng trµo l−u triÕt häc nµy ®Òu lªn ¸n chñ kh«ng thÓ cã ë ®©u tèt h¬n thÕ n÷a vµ nghÜa t− b¶n ®· lµm tha ho¸ con ng−êi. nh− vËy nã ph¶i t×m c¸ch tho¶ hiÖp ®Ó Víi chñ nghÜa hiÖn sinh, m¸y mãc kü kh«ng cã sù x¸o trén (v× ý t−ëng nµy mµ thuËt ®· biÕn con ng−êi thµnh nh÷ng cã nhµ y häc ®· cho r»ng Nietzsche ®· dù c¸i m¸y v« hån, ®¸nh mÊt chiÒu s©u b¸o ®−îc mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn t©m linh, cuéc sèng cµng hiÖn ®¹i th× trong ®êi sèng kinh tÕ vµ sù lÖ thuéc vµo con ng−êi cµng c« ®¬n. Víi chñ nghÜa c¸c ph−¬ng tiÖn kü thuËt, nhÊt lµ sù l¹m nh©n vÞ, x· héi ph−¬ng T©y lµ mét céng dông c¸c thµnh qu¶ cña khoa häc sÏ dÉn ®ång r«-bèt, v× vËy con ng−êi kh«ng t×m ®Õn bÖnh tËt mang tÝnh x· héi nh− bÖnh thÊy c¸i t«i cña m×nh. vÒ tim m¹ch, bÖnh bÐo ph× vµ héi chøng Vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XIX, ®¸i th¸o ®−êng). Nietzsche ®· kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm Trong chõng mùc nµo ®ã, khi bµn vÒ cña con ng−êi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i tõ con ng−êi cña x· héi ph−¬ng T©y hiÖn ba mèi quan hÖ: m«i tr−êng x· héi, kinh ®¹i, Nietzsche ®· dù b¸o ®−îc sù lªn tÕ vµ t©m lý. Theo «ng, con ng−êi ng«i cña ®ång tiÒn trong tÊt th¶y c¸c ph−¬ng T©y hiÖn t¹i tån t¹i trong m«i quan hÖ ®êi sèng, kh«ng lo¹i trõ c¶ tr−êng ø thõa kü thuËt, lÊy kü thuËt lµ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ quan hÖ quèc th−íc ®o sù ph¸t triÓn cña trÝ tuÖ nªn tÕ. §©y lµ hËu qu¶ tÊt yÕu cña viÖc sïng mäi gi¸ trÞ cña cuéc sèng chØ ®−îc ®Þnh b¸i gi¸ trÞ vËt chÊt. TiÒn b¹c trë thµnh ®o¹t ë bªn ngoµi. §ã lµ con ng−êi kh«ng gi¸ trÞ thÈm ®Þnh cao nhÊt. Theo mét sè cã chiÒu s©u t©m linh, khÐp kÝn trong häc gi¶ ph−¬ng T©y, Nietzsche ®· dù c¸i vá bäc cña c¸c tiÖn nghi vËt chÊt! Hä b¸o ®−îc sù xuÊt hiÖn cña c¸c quan hÖ gièng nh− nh÷ng hép s¬n ®−îc ký hiÖu thùc dông trong lèi sèng cña con ng−êi b»ng nh÷ng b¶ng mµu s¾c loÌ loÑt. hiÖn ®¹i. §ång tiÒn ®· ®i vµo trong mäi "Ng−êi hiÖn ®¹i cã h×nh d¹ng kú dÞ, ngâ ng¸ch cña cuéc sèng. Con nghª gièng nh− nh÷ng hép s¬n. Thµnh phè vµng sÏ giÕt chÕt mäi høng thó v« t− vµ v¨n minh lµ quª h−¬ng cña mäi hép s¬n, sù cao th−îng cña con ng−êi. §èi lËp víi n¬i ®Êy ng−êi ta dïng ®å trang søc loÌ ¸nh kim lÊp l¸nh, con ng−êi trë nªn xØn loÑt trang ®iÓm nh− hép s¬n, gi¸ trÞ cña mèc t©m hån, ch¹y theo lèi sèng toan cuéc sèng x©y dùng trªn nh÷ng vËt tÝnh dÉn ®Õn sù ghÎ l¹nh vµ v« c¶m vÒ phÈm bªn ngoµi. Bªn ngoµi ®−êng vÖ, t©m hån. Nietzsche viÕt: "Sôp l¹i tr−íc mÆc ¸o quÇn loÌ loÑt, tinh thÇn trèng ®ång tiÒn Mü: c«ng viÖc lµ cho ng−êi ta rçng, sù sèng thiÕu néi dung" (1, tr.138). tÊt bËt kh«ng thë ra h¬i - tay cÇm ®ång Kh«ng chØ vËy, con ng−êi ph−¬ng T©y hå ®Ó suy nghÜ vÊn ®Ò, khi ¨n c¬m còng hiÖn ®¹i ngµy cµng r¬i vµo xu h−íng d¸n m¾t vµo tin tøc th−¬ng m¹i, ®êi ch©y ú trong ho¹t ®éng vµ vËn ®éng vÒ sèng cña con ng−êi nh− lu«n lèi sèng sî mÆt sinh häc. Thñ ph¹m g©y nªn t×nh nhì viÖc, bãp chÕt mäi th¸ch thøc cao tr¹ng nµy còng chÝnh lµ c¸c ph−¬ng tiÖn th−îng" (1, tr.138).
- 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2012 Nh÷ng dù b¸o vÒ con ng−êi cña x· cho r»ng: "Sau khi «ng chÕt kh«ng bao héi ph−¬ng T©y cho thÊy, Nietzsche ®· l©u th× nh÷ng tr−íc t¸c cña «ng ®−îc thËt sù l¹c h−íng khi gi¶i thÝch c¸c hiÖn dÞch thµnh nhiÒu thø ng«n ng÷, truyÒn t−îng x· héi. Kh¸c víi nh÷ng ng−êi m¸c réng ra kh¾p thÕ giíi. ¤ng ®· dµnh ®−îc xÝt, Nietzsche chØ ®−a ra gi¶i ph¸p lµ mét vinh dù mang tÝnh toµn cÇu mµ «ng con ng−êi ph¶i biÕt v−ît qua chÝnh cho r»ng ®¸ng lý «ng ph¶i giµnh ®−îc tõ m×nh, cßn yÕu tè cèt lâi lµ ph¶i thay ®æi tr−íc" (5, tr.276). c¸c nÒn t¶ng t¹o ra sù tha ho¸ ®ã th× Nh÷ng ý kiÕn trªn ®Òu thèng nhÊt Nietzsche l¹i kh«ng thÊy. Do vËy sù kh¼ng ®Þnh Nietzsche lµ nhµ t− t−ëng nh×n nhËn cña Nietzsche vÒ con ng−êi lín cña ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i vµ thõa vµ x· héi ph−¬ng T©y chØ dõng l¹i ë ý nhËn trong t− t−ëng cña «ng kh«ng chØ nghÜa häc thuËt, sù ph¶n kh¸ng cña ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò cña thêi ®¹i «ng Nietzsche còng chØ dõng l¹i ë sù ph¶n mµ cho mäi thêi ®¹i nh− sè phËn con kh¸ng. Nh−ng dÉu sao Nietzsche còng ng−êi, gi¸ trÞ vµ phÈm h¹nh cña con h¬n h¼n mét sè nhµ triÕt gia, nhµ t− ng−êi trong ®êi sèng x· héi,... V× vËy, nã t−ëng ®−¬ng thêi lµ kh«ng lªn tiÕng ca kh«ng chØ thuéc vÒ lÜnh vùc triÕt häc mµ ngîi b¶o vÖ chÕ ®é hiÖn hµnh mµ b−íc lµ ®èi t−îng cña nhiÒu lÜnh vùc nghiªn ®Çu nh×n thÊy nh÷ng dÊu hiÖu c¨n bÖnh cøu nh− t©m lý häc, v¨n häc, ©m nh¹c,... trÇm kha cña x· héi ®ã vµ ph¶i ®îi ®Õn Sù ¶nh h−ëng cña Nietzsche trong sù ra ®êi cña chñ nghÜa Marx míi cã lÜnh vùc triÕt häc in dÊu s©u ®Ëm trong gi¶i ph¸p thËt sù khoa häc ®Ó läc bá vµ chïm triÕt häc nh©n sinh (giíi nghiªn ph¸t triÓn nã. cøu Trung Quèc hiÖn ®¹i cho r»ng T− t−ëng cña Nietzsche kh«ng chØ Nietzsche lµ ng−êi s¸ng lËp ra triÕt häc giíi h¹n ë n−íc §øc mµ cßn lan réng ra nh©n sinh). Chñ nghÜa Freud, mét trong c¶ ch©u ¢u, nh÷ng ¶nh h−ëng cña nã nh÷ng trµo l−u t− t−ëng lín cña thÕ kû còng kh«ng dõng l¹i ë thÕ kû XIX mµ ®· XX, ®· t¹o ra kh«ng Ýt sãng giã trong b¸m rÔ s©u vµo mét sè trµo l−u triÕt häc häc thuËt còng chÞu ¶nh h−ëng quan lín cña thÕ kû XX, thËm chÝ lµ thÕ kû ®iÓm vÒ ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng XXI. ¶nh h−ëng cña Nietzsche r¶i ®Òu con ng−êi cña Nietzsche lµ ë b¶n n¨ng, trªn c¸c lÜnh vùc t©m lý, th¬ v¨n vµ ©m c¸i chØ dÉn cho con ng−êi kh«ng ph¶i lµ nh¹c, ®Æc biÖt lµ triÕt häc. Theo ®¸nh lý tÝnh mµ lµ ý chÝ cña sinh tån. Freud gi¸ cña L−u C¨n B¸o, th× "cã ng−êi nãi, tõng nãi "«ng ta (tøc lµ Nietzsche) hiÓu nÕu chän trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña biÕt thÊu suèt vÒ chÝnh m×nh h¬n (con thÕ kû tr−íc hai ng−êi cã ¶nh h−ëng lín ng−êi) bÊt kú ng−êi nµo kh¸c tõng sèng nhÊt trong thÕ kû nµy th× nªn chän M¸c hoÆc sÏ sèng". vµ Nietzsche. ThËt vËy, hai «ng ®Òu Trong lÜnh vùc v¨n häc, rÊt nhiÒu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nhµ triÕt häc kiÓu nhµ v¨n ®· t×m thÊy c¶m høng s¸ng t¸c kinh viÖn, ¶nh h−ëng trªn nhiÒu h−íng tõ t− t−ëng cña Nietzsche nh−: Thomas kh¸c nhau ®· v−ît lªn thêi ®¹i cña Mann, Hermann Hesse, AndrÐ Gide, m×nh, ®· v−ît ra ngoµi vßng luÈn quÈn AndrÐ Matreaux, Anbert Camus... ë cña häc thuËt, ®· lµm chÊn ®éng c¶ ý lÜnh vùc s©n khÊu næi lªn ba t¸c gi¶ lín thøc x· héi ph−¬ng T©y" (1, tr.6). C¸c lµ: August Strindberg, Luigi Pirandello t¸c gi¶ cña M−êi nhµ t− t−ëng lín còng vµ Bernard Shaw. B. Shaw ®· ®Æt tªn
- CÇn thèng nhÊt trong ®¸nh gi¸… 39 cho mét trong nh÷ng vë kÞch hay nhÊt häc gi¶ cã uy tÝn nh− Chu Quèc B×nh, cña m×nh lµ Con ng−êi vµ siªu nh©n Nh÷ TÝn,... (1905). TriÕt lý cña vë kÞch ®−îc rót ra ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m 40 cña thÕ tõ quan ®iÓm ®¹o ®øc cña Nietzsche. kû XX, NguyÔn §×nh Thi ®· cho ra m¾t ¤ng ®· thõa nhËn: "Danh tiÕng cña t«i cuèn "TriÕt häc Nietzsche" vµ «ng trë cã ®−îc lµ nhê t«i ®Êu tranh kh«ng thµnh ng−êi ®Çu tiªn ë n−íc ta nghiªn ngõng ®Ó buéc c«ng chóng xem xÐt l¹i cøu vÒ nhµ t− t−ëng §øc g©y nhiÒu nÒn ®¹o ®øc cña hä" (5, tr.227). LÜnh vùc tranh c·i nµy. ©m nh¹c lµ mét lÜnh vùc rÊt khã ®Ó c¸c Nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ t− t−ëng cña t− t−ëng cña triÕt gia x©m nhËp. §Æc Nietzsche ®−îc rót ra tõ lËp tr−êng biÖt lµ viÖc phæ nh¹c cho mét t¸c phÈm phÐp biÖn chøng duy vËt trªn ®©y ch−a triÕt häc th× cµng hi h÷u nh−ng ®iÒu nµy thÓ lµ nh÷ng kÕt luËn cuèi cïng vÒ t− ®· ®−îc x¶y ra víi t¸c phÈm Zarathustra t−ëng Nietzsche mµ chØ ®−îc xem lµ sù ®· nãi nh− thÕ, t¸c phÈm thuÇn tuý nãi tæng hîp nh÷ng ®iÓm cÇn ®−îc thèng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cña triÕt häc ®· ®−îc nhÊt trong häc thuËt ®Ó cã mét c¸i nh×n c¸c nhµ so¹n nh¹c lõng danh Mahler, chung vÒ mét triÕt gia cho ®Õn tËn Delius vµ Schoenberg phæ nh¹c. nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI vÉn cßn ë ph−¬ng §«ng, ¶nh h−ëng cña ph¶i tranh luËn vÒ mÆt häc thuËt. Nietzsche kh«ng m¹nh mÏ nh− ë Nh−ng chÝnh sù tranh luËn ®ã l¹i lµ ph−¬ng T©y. Tuy nhiªn, Nietzsche ®· biÓu hiÖn cña sù kh«ng tÇm th−êng, lµ ®−îc giíi häc thuËt Trung Hoa quan mét nh©n tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ t©m tõ nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX. Cã lÏ trÞ cña triÕt gia - F. W. Nietzsche - tÝnh ng−êi ®Çu tiªn cña Trung Hoa ®−a biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lµ thÕ ®ã. Nietzsche lªn diÔn ®µn häc thuËt lµ Vµ còng chÝnh v× thÕ, nh÷ng kÕt luËn V−¬ng Quèc Duy n¨m 1904 víi bµi viÕt ®−îc rót ra ë ®©y kh«ng bao giê tån t¹i "Shopenhauer vµ Nietzsche". Tõ 1919 víi t− c¸ch lµ kÕt luËn sau cïng. ®Õn 1920, Nietzsche ®−îc giíi thiÖu mét c¸ch kh¸ toµn diÖn kh«ng chØ tõ th©n thÕ sù nghiÖp mµ b−íc ®Çu ®· chØ ra sù Tµi liÖu tham kh¶o ¶nh h−ëng cña Nietzsche ®èi víi mét vµi 1. L−u C¨n B¸o. Phridric Nits¬. HuÕ: trÝ thøc lóc bÊy giê qua c¸c bµi viÕt vµ ThuËn Ho¸, 2004. dÞch thuËt cña Lç TÊn, Qu¸ch M¹c 2. M¸c - ¡nghen toµn tËp. TËp 29. H.: Nh−îc, Cï Thu B¹ch, Mao ThuÉn, Cao ChÝnh trÞ quèc gia, 1995. Hµn, Phµn §»ng,... Trong thêi gian 3. M¸c - Phridrich ¡nghen tuyÓn tËp. "C¸ch m¹ng V¨n hãa", t− t−ëng cña TËp 1. H.: Sù thËt, 1980. Nietzsche bÞ r¬i vµo quªn l·ng vµ ®−îc 4. F. Nietzsche. Zarathustra ®· nãi ®¸nh gi¸ lµ mét hiÖn t−îng kh«ng b×nh nh− thÕ. H.: V¨n häc, 1999. th−êng vÒ mÆt x· héi vµ häc thuËt. HiÖn 5. V−¬ng §øc Phong, Ng« HiÓu Minh. nay, ë Trung Quèc, Nietzsche ®· ®−îc ThËp ®¹i tïng th− - 10 nhµ t− t−ëng giíi thiÖu réng r·i vµ nhiÒu c«ng tr×nh lín thÕ giíi. H:. V¨n hãa Th«ng tin, nghiªn cøu ®· ®−îc xuÊt b¶n cña c¸c 2006.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học