Xem mẫu
- C i lương – Thăng tr m
cùng th i gian
Mi n Tây Nam b là chi c nôi c a c i lương, m t th lo i ca k ch sân kh u
d a trên nh ng i u ca c a n ca tài t . T khi hình thành, c i lương luôn phát
tri n, dung h p ư c tinh hoa c a các th lo i khác làm phong phú thêm cho
mình. C i lương phát tri n tu ng truy n theo k ch nói Tây phương như chia màn,
h i; thay i l i ư c l tư ng trưng c a hát b i, trích o n các i u ca c a n ca
tài t , b sung dân ca phong phú bài b n, th m chí c tân nh c phù h p v i
th i i. C i lương ch m i hình thành không lâu, nhưng nó ã vư t tr i nhi u th
lo i ca k ch cũ. Nó ã vui bu n, n i trôi cùng v i bao th h ngư i Vi t su t t
Nam ra B c, khi th nh khi suy, chìm n i theo dòng th i gian…
C i lương xu t phát t th lo i n ca tài t mà ra. Vào cu i th k 19, n
ca tài t ã phát tri n hoàn ch nh t n, ca, bài b n. Ngư i ca di n c tâm tr ng
c a bài hát b ng nh ng i u b , g i là l i ca ra b , là hi n tư ng t phát theo t ng
bài b n riêng m t.
Ca ra b xu t hi n u tiên Vĩnh Long trong nhóm n ca tài t c a ông
T ng H u nh. Nhưng khi nó ư c ưa lên sân kh u M Tho, ra m t qu n
chúng r ng rãi, thì m i ư c chú tr ng. Lúc ó, TP M Tho có r p chi u bóng
Casino c a ông Châu Văn Tú, lôi cu n khách coi hát bóng (cinéma), Th y 5 Tú
m i nhóm n ca tài t c a ông Nguy n T ng Tri u ph di n văn ngh trư c khi
chi u bóng. Các ngư i ca u ng i trên b ng a sân kh u, khi ca i u T i
oán c a bài "Bùi Ki m - Bùi Ông - Nguy t Nga" c a ông Trương Duy To n vi t
(1885 - 1957) v i bút hi u M ng T , các nhân v t i áp nhau:
- - Ki m t thi r t tr v
Bùi Ông m ng nhi c nhún tr
Trách cháng quá ham b vui chơi.
- Ki m thưa tài b t th ng th i
Con l nào không lo b công danh
Tu i con còn xuân xanh
Ơn cha m con chưa n áp, ó cha ơi!...
Cô Ba c di n vai Nguy t Nga v a hát v a ra b v i các di n viên khác.
Khán gi ng d y v tay hoan hô. êm nào cũng v y, khán gi ch t c ng r p, coi
h t ph n di n n ca tài t có ca ra b , nhi u khán gi tho mãn ra v không coi
chi u bóng, sau tr thành di n chính, hát bóng là ph .
Năm 1914-1915 ca ra b phát tri n t i i m nh, nó c n m t hình th c m i
phát tri n, vì l i chơi c a n ca tài t h n h p. Th là ban nh c ư c ưa vào
cánh gà sân kh u, các di n viên ca di n ra b theo bài b n tu ng tích, m i u
tu ng ng n sau tu ng dài, cu n hút ngư i xem t u n cu i.
Năm 1917 Sa éc có gánh xi c c a th y André Th n, i lưu di n kh p
nơi, th y l i ca ra b ư c qu n chúng khán gi yêu thích, th y Th n d p luôn
gánh xi c l p gánh hát, m i ông Trương Duy To n v d ng v "L c Vân Tiên",
chia làm nhi u màn, h i theo truy n cùng tên c a C Chi u, ây là lo i tu ng
sơ khai u tiên, di n âu cũng ông khách.
Th y gánh hát c a th y Th n làm ăn khá, th y 5 Tú ch r p M Tho li n
chuy n t nhóm n ca tài t thành gánh hát, thuê ho sĩ v phông, màn trang trí,
- t ch c ban nh c có c nh c Tây, ào kép luy n t p k lư ng… sân kh u hoàn
ch nh g n gi ng như hi n nay. Ngày 15.3.1918 ra m t v "Kim Vân Ki u" cũng
c a ông Trương Duy To n t i r p M Tho (nay là nhà hát Ti n Giang). Ngày này
ư c coi là ngày c i lương chính th c hình thành, TP M Tho là nơi sinh ra nó, và
ông Trương Duy To n ư c coi là "th y tu ng" u tiên.
Sau s thành công r c r c a gánh hát Th y Năm Tú, các gánh hát khác
m c lên như n m: Sài Gòn có Văn Hí Ban, Long Xuyên có Sĩ ng Ban, Vĩnh
Long có Kỳ Lân Ban, Sóc Trăng có Tân Phư c Nam… Trong giai o n u, các
gánh hát u do tư nhân là nh ng nhà hào phú, công t mê ngh thu t ng ra
thành l p. Sau các ngh sĩ có uy tín ng ra l p gánh như gánh ng Bào Nam
c a Cô Tư S , Nam ng Ban c a ông Hai Cu, Tái ng Ban r i N ng Ban
c a gia ình ngh sĩ nòi M Tho thành l p, b u gánh là cô Tr n Ng c Vi n (cô
ru t GS-TS Tr n Văn Khê và ngh sĩ Tr n Văn Tr ch)… Các ngh sĩ tr c a th i
kỳ này v sau tr thành các cây i th c a ngành c i lương như cô Năm Ph , Tư
S ng, B y Phùng Há, các ông Năm Châu, Ba Vân… V gánh hát l n nh t là gánh
hát Phư c Cương thu c lo i i ban th i ó, do B ch Công T M Tho là Lê
Công Phư c cùng ông Nguy n Ng c Cương thành l p; do là dân Tây có trình
và nhi u ti n c a, nên ã qui t nhi u tài danh c i lương th i ó, có áp d ng k
thu t sân kh u phương Tây nên r t hoành tráng, gánh ã ư c m i sang Pháp bi u
di n Paris, và kh p ông Dương; qua ó n n ca k ch c i lương c a mi n Nam
ư c báo chí ca ng i và ánh giá cao.
- V so n gi o di n g i là "th y tu ng", nh c sĩ g i là "th y n", di n
viên g i là " ào", "kép" - tùy vai di n mà g i là " ào thương", "kép c"… Ngoài
ông Trương Duy To n, th y tu ng còn ph i k n các ông Nguy n Tri Khương
(1890-1962, cháu n i danh tư ng Nguy n Tri Phương) vi t v "Gi t máu chung
tình"; M c Quán - Nguy n Tr ng Quy n vi t v "Ph ng Nghi ình", "Hoa M c
Lan"; Tr n Phong S c vi t v "Tr m Tr nh Ân"…
- - V tên "c i lương" có t năm 1920, khi ông Trương Văn Thông l p gánh
hát Sài Gòn treo b ng “Gánh c i lương Tân Thinh” l y hai ch u câu li n, do
ông Lư Hoài Nghĩa và Nguy n Bi u Qu c, vi t t ng:
C I cách hát ca cho ti n b
LƯƠNG truy n tu ng tích sáng văn minh.
T ó lo i hình ca k ch sân kh u này mang tên "c i lương". "Ban" hay
" oàn c i lương" là tên b ng hi u, còn dân gian g i là "gánh c i lương", do xưa i
di n vùng sâu vùng xa không có xe c , ào kép nhân viên u ph i gánh oc ,
y trang t i d ng r p, treo màn nên g i là "gánh hát".
C i lương ra i năm 1918 mi n Nam, nó phát tri n ư c kh p các mi n
t nư c. Nơi nào cũng ti p nh n d dàng. Khác v i m t s th lo i như chèo ch
B c, cung ình ch Hu , ca k ch bài chòi ch Nam Trung B ...
mi n B c, năm 1920 gánh c i lương c a ông Sáu Súng Sài Gòn ra B c
l n u tiên, gi i thi u th lo i ca k ch c a mi n Nam, di n nhi u ngày Hà N i,
B c C n, C m Ph , B c Giang… ư c khán gi B c Hà yêu thích, g i là "tu ng
Sài Gòn". Liên ti p sau ó có các gánh Phư c Cương, Tr n c, Năm Thinh, Năm
Châu K ch oàn, Nghĩa Hi p Ban, Tây Ký Ban, Nam Phong thay phiên nhau di n
kh p t B c. Ngư i ta còn l p c nh ng Ban ng u h c hát c i lương, lúc
ó còn di n trong chòi lá, th p èn măng xông… chính th h này v sau là nh ng
n ng c t c a c i lương mi n B c. C i lương mi n B c ôi khi pha hát chèo làm
phong phú thêm cho c i lương chính th ng, nó cu n hút khán gi c a hát chèo
theo c i lương. a danh n i ti ng c a c i lương Hà N i là r p Ti ng Chuông
Vàng. Có giai tho i vào năm 1927 gánh Nghĩa Hi p Ban di n ư c 4 ngày r p
Qu ng L c, th y ông khách nên ch r p òi tăng ti n r p, B u u không ch u,
chuy n gánh lên r p Hàng B c, i tên r p là Ti ng Chuông Vàng, hát liên t c
m t th i gian dài r t ông khách. Sau các gánh c i lương khác cũng u di n
- ây. Ngư i Hà N i ghi n c i lương ch n r p Ti ng Chuông Vàng m i có. Gánh
Kim Chung B c vào Nam, cũng gi tên Ti ng Chuông Vàng Th ô câu
khách.
mi n Trung, lãnh a c a hát tu ng, nh ng năm 1920-1923 cũng thành
l p các gánh c i lương Phư c H i Ban, Tân L p Ban… nhưng có pha hát tu ng.
t mi n Trung là nơi dung thân c a c i lương ch không có riêng gánh c i lương
chính th ng, vì ngh sĩ vào Sài Gòn ki m s ng, hơn n a các hào phú mi n
Trung cũng không thích ng ra thành l p gánh c i lương như mi n Nam.
Th i t nư c b chia hai mi n Nam - B c, phía B c, Nhà nư c ng ra
t ch c và qu n lý các oàn c i lương, ngh sĩ ư c ào t o quy c có tính chuyên
nghi p, nhưng a s di n ph c v không doanh thu. S lư ng oàn c i lương cũng
ông o như oàn c i lương Trung ương, oàn c i lương Hà N i, oàn c i lương
H i Phòng t p h p t 4 gánh c i lương tư nhân, oàn Hoa Mai c a t nh Hà Tây...
m i t nh cũng l p oàn c i lương mang tên t nh như Thanh Hoá, Vĩnh Phúc,
Qu ng Ninh, Thái Bình… Nhưng do cơ ch và tu ng tích h n ch , nên lư ng có
tăng nhưng ch t l i kém!
mi n Nam, c i lương v n do dân gian t phát. Do chi n tranh, các oàn
hát thư ng ư c thành l p Sài Gòn r i i di n các t nh. Th i c c th nh c a c i
lương mi n Nam là vào th p niên 60, có nh ng oàn n i ti ng như Thanh Minh
Thanh Nga, D Lý Hương, Kim Chư ng (quê t i Long Xuyên), Công ty c i lương
Kim Chung có t i 6,7 oàn… Ngh sĩ n i ti ng tr thành nh ng ngư i giàu có
trong xã h i, như kép Thành ư c th c bi-da thua c chi c ô tô i m i ch trong
m t êm, hôm sau s m xe khác! Ngh sĩ i n âu cũng ư c ngư i ái m bu
chung quanh ông như ki n, các quan u t nh cũng không b ng. Th i này không
ch ái m cá nhân m t ngh sĩ, mà t ng c p ào kép di n ăn ý nhau r t ư c trân
tr ng, như c p Thành ư c - Út B ch Lan, Hùng Cư ng - B ch Tuy t, Thanh Nga
- Thanh Sang, Minh Ph ng - M Châu, Minh Vương - L Th y, cũng như sau này
- có Thanh Tu n - Thanh Kim Hu , Vũ Linh - Tài Linh… Tài hoa nh t ph i nói n
c p di n Hùng Cư ng - B ch Tuy t. Kép Hùng Cư ng g c là ngư i Hoa H i
Phòng di cư vào Nam, lúc hàn vi ph i ghi tên ánh võ sân Tinh Võ Ch L n,
cho võ sĩ ánh m i có ti n ăn cơm, sau thành danh lĩnh v c tân nh c, t sáng tác
nh c hát. Nhưng khi chuy n qua c i lương m i th c s tr thành ngôi sao, vai
di n thành công nh t là vai tư ng cư p B ch H i ư ng ư c nhi u ngư i m n
ph c. B ch Tuy t (ngư i An Giang) di n vai nào cũng xu t s c, ư c phong “c i
lương Chi B o”, sau này cô cũng có văn b ng Ti n sĩ sân kh u, h c v cao nh t
trong gi i ngh sĩ, ư c Nhà nư c phong Ngh sĩ ưu tú.
Sau năm 1975, các a phương thi nhau l p oàn c i lương, có oàn do Nhà
nư c l p, có oàn do tư nhân, ngư i dân nông thôn l i ư c tr c ti p thư ng th c
th lo i sân kh u này, vì trư c ó do chi n tranh các oàn hát không v a
phương di n. S lư ng oàn c i lương nhi u t i m c k l c! Ch riêng t i An
Giang ã có các oàn c i lương: Văn Công, Hương Lúa M i, An Giang - Khánh
H ng, Long Xuyên - Kim Chư ng, An Giang Tho i Sơn, Anh ào, Châu Long,
Qu c Hương, Lúa Vàng…
Trong giai oàn này, các tu ng tích không hay, cũng không có gì m i, di n
viên cũng ch l p l i nh ng gì xưa cũ, không tho mãn ư c s yêu thích và nói
ư c ti ng nói c a qu n chúng khán gi , hơn n a theo tinh th n quá th c d ng
ki u “mì ăn li n” nên khán gi quay lưng v i c i lương. T 1990 n nay là th i
kỳ suy vi c a c i lương, An Giang ch còn oàn Hoa Anh ào c a b u h Thi n
cũng s ng lây l t qua ngày nông thôn.
C i lương suy là do không còn c quy n trong vi c tho mãn nhu c u
thư ng th c văn ngh c a qu n chúng, có nhi u th lo i khác h p d n hơn và qua
các h thông tin y hơn. V ch quan, nh ng ngh sĩ c i lương sau này chưa
hi u h t ư c ý nghĩa hai ch c i lương, ch còn lây l t s ng dư i bóng c a các
ti n nhân tài hoa l i. Nhu c u c a xã h i càng ngày càng cao, còn c i lương l i
- d m chân t i ch , th m chí th t lùi. Các oàn c i lương hi n nay u hơn các gánh
c i lương th i xưa v m i m t, nhưng l i thua m t m t duy nh t: T m lòng c a
qu n chúng khán gi .
nguon tai.lieu . vn
