Xem mẫu
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 CAÙCH THÖÙC XAÙC ÑÒNH HAØM YÙ HOÄI THOAÏI TRONG VAÊN HOÏC Nguyeãn Hoaøng Tuaán Tröôøng Ñaïi hoïc Thuû Daàu Moät TOÙM TAÉT ‚Noùi ñieàu naøy ñeå nguï yù ñieàu khaùc‛ laø moät kó thuaät thöôøng gaëp trong saùng taùc vaên hoïc. Ñeå xaùc ñònh nghóa haøm aån trong phaùt ngoân cuûa nhaân vaät, người đọc caàn coù nhöõng caùch dieãn giaûi döïa vaøo kieán thöùc ngoân ngöõ hoïc vaø vaên hoïc. Baøi nghieân cöùu naøy ñeà xuaát moät moâ hình tìm haøm yù döïa treân nguyeân taùc coäng taùc cuûa P. Grice cuøng vôùi moät soá khaùi nieäm vaên hoïc lieân quan. Ngöõ lieäu minh hoïa cho vieäc vaän duïng moâ hình naøy ñöôïc trích töø moät soá taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Nam Cao, Hemingway vaø Faulkner. Keát quaû phaân tích cho thaáy söï keát hôïp phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh ngoân ngöõ hoïc vaø vaên hoïc giuùp ñoäc giaû xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc nghóa haøm aån trong hoäi thoaïi vaên hoïc. Töø khoùa: haøm yù hoäi thoaïi, nguyeân taéc coäng taùc, suy yù * 1. Daãn nhaäp caùc muïc tieâu ñoù. Nguyeân taéc naøy bao goàm ‚Noùi ñieàu naøy nhöng nguï yù ñieàu khaùc‛ laø boán phöông chaâm [5: 26-27]: caùch thöùc maø giôùi saùng taùc vaên hoïc thöôøng - Phöông chaâm veà chaát (maxim of hay söû duïng. Ñeå hieåu vaø caûm nhaän heát noäi quality): ñöøng noùi nhöõng gì baïn tin laø sai; dung, giaù trò haøm aån cuûa moät phaùt ngoân ngheä ñöøng noùi nhöõng gì maø baïn thieáu chöùng cöù. thuaät, ñoäc giaû caàn coù nhöõng coâng cuï phaân tích - Phöông chaâm veà löôïng (maxim of phuø hôïp. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi ñöa ra quantity): haõy ñoùng goùp vaøo cuoäc thoaïi löôïng moät caùch thöùc xaùc ñònh haøm yù trong lôøi thoaïi thoâng tin caàn thieát phuïc vuï cho muïc ñích cuoäc vaên hoïc döïa treân moät trong nhöõng thaønh töïu thoaïi; ñöøng ñoùng goùp vaøo cuoäc thoaïi löôïng cuûa ngöõ duïng hoïc gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa thoâng tin nhieàu hôn möùc caàn thieát. nhaø trieát hoïc Paul Grice vaøo giöõa thaäp nieân - Phöông chaâm quan heä (maxim of 1970. Ñoàng thôøi, chuùng toâi söû duïng moät soá relation): haõy quan yeáu (noùi veà nhöõng gì coù khaùi nieäm trong vaên hoïc nhaèm boå sung vaøo lieân quan). moâ hình phaân tích ñeà xuaát. - Phöông chaâm caùch thöùc (maxim of 2. Moâ hình phaân tích manner): haõy roõ raøng, cuï theå laø traùnh tình Naêm 1975, Paul Grice ñeà ra nguyeân taéc traïng toái nghóa, mô hoà, daøi doøng khoâng caàn coäng taùc (Cooperative Principle) nhaèm ñaûm thieát (töùc laø haõy ngaén goïn), haõy theo trình töï. baûo cho hoaït ñoäng giao tieáp xaõ hoäi ñaït hieäu Vieäc Grice ñeà ra nguyeân taéc coäng taùc quaû. Theo oâng, ngöôøi tham gia ñoái thoaïi cuøng boán phöông chaâm treân khoâng coù nghóa ñeàu höôùng tôùi muïc tieâu giao tieáp vaø ñeàu laø nhaát nhaát trong moïi cuoäc giao tieáp ngoân nhaän bieát raèng neáu coäng taùc thì seõ ñaït ñöôïc ngöõ baét buoäc phaûi tuaân theo ñaày ñuû caùc 10
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 nguyeân taéc, phöông chaâm ñeà ra. Vì moät lí do Theo moâ hình ñeà xuaát, chuùng toâi laàn naøo ñoù, ngöôøi tham thoaïi coù theå coá tình vi löôït thöïc hieän caùc böôùc sau: phaïm caùc phöông chaâm. Tröôøng hôïp tieâu bieåu 1) Xaùc ñònh xem nhaân vaät coù tuaân nhaát laø giaùn tieáp noùi moät ñieàu gì ñoù, ñuùng nhö thuû hay vi phaïm nguyeân taéc hôïp taùc caùi caùch maø caùc nhaø vaên thöôøng hay duøng: trong hoäi thoaïi vaø ñaët ñoaïn thoaïi vaøo noùi ñieàu naøy nhöng nguï yù ñieàu khaùc. trong heä thoáng vaên baûn Moâ hình cuûa Grice cho ta caùch thöùc tìm Tröôøng hôïp tuaân thuû nguyeân taéc hôïp haøm yù (implicature) baèng vieäc xaùc ñònh taùc trong hoäi thoaïi: truyeän A Clean, Well- nhöõng tröôøng hôïp tuaân thuû hay vi phaïm Lighted Place cuûa Hemingway keå veà moät caùc phöông chaâm coäng taùc. Song thaùch thöùc oâng laõo haøng ñeâm thöôøng hay lui tôùi quaùn ñaët ra cho ngöôøi ñoïc laø laøm sao nhaän bieát caø pheâ vaø uoáng röôïu cho ñeán khi say ñeå noäi dung chính xaùc cuûa haøm yù ñoù trong lôøi khoâng phaûi ñoái dieän vôùi caùi khoaûng troáng thoaïi. Beân caïnh moâ hình cuûa Grice, ta caàn voâ hình trong cuoäc ñôøi. Hai ngöôøi phuïc vuï xem xeùt ñeán nhöõng yeáu toá naøo chi phoái noäi trong quaùn, moät giaø moät treû, noùi veà oâng ôû dung haøm yù? Chuùng toâi thöû ñeà xuaát caùc ñaàu truyeän nhö sau: böôùc phaân tích sau: ‚Tuaàn tröôùc oâng aáy ñònh töï töû.‛ (‚Last week he 1) Vaän duïng moâ hình cuûa Grice ta tìm tried to commit suicide,‛ one waiter said.) hieåu xem nhaân vaät naøo tuaân thuû hay vi ‚Vì sao vaäy?‛ (‚Why?‛) ‚OÂng aáy tuyeät voïng.‛ (‚He was in despair.‛) phaïm caùc phöông chaâm coäng taùc. Söï tuaân ‚Veà ñieàu gì? (‚What about?‛) thuû hay vi phaïm ñoù noùi gì veà tính caùch, moái ‚Chaúng veà ñieàu gì caû‛ (‚Nothing‛) quan heä cuûa nhaân vaät vaø chuû ñeà taùc phaåm? ‚Laøm sao anh bieát chaúng veà ñieàu gì?‛ (‚How 2) Ñaët ñoaïn thoaïi vaøo trong toång theå heä do you know it was nothing?‛) thoáng vaên baûn. Heä thoáng toång theå naøy, ngoaøi ‚OÂng aáy coù nhieàu tieàn‛ (‚He has plenty of caùc thaønh toá nhö khung caûnh, lôøi thuaät money.‛) [7: 384]. chuyeän, lôøi daãn thoaïi…, coøn bao goàm caùc ñoaïn Thoaït nghe qua ta thaáy cuoäc thoaïi tuaân thoaïi ñöôïc noái keát vôùi nhau thaønh moät chænh thuû khaù chaët cheõ nguyeân taéc hôïp taùc trong theå. Vieäc phaân tích moät ñoaïn thoaïi cuï theå naøo hoäi thoaïi do Grice ñeà ra: nhaân vaät chæ noùi ñoù khoâng taùch rôøi vôùi vieäc xem xeùt noù trong nhöõng gì hoï tin laø xaùc thöïc (phöông chaâm toaøn boä heä thoáng lieân keát caùc ñoaïn thoaïi. chaát löôïng), cung caáp ñuû löôïng thoâng tin, 3) Xaùc ñònh ñaëc ñieåm phong caùch cuûa khoâng nhieàu hôn hay ít hôn (phöông chaâm taùc giaû trong caùch ghi lôøi noùi nhaân vaät. soá löôïng), ñeà caäp ñeán vaán ñeà coù lieân quan Noäi dung minh hoïa (phöông chaâm quan yeáu), vaø khoâng duøng töø Ñeå minh hoïa, chuùng toâi söû duïng ngöõ ngöõ dö thöøa (phöông chaâm caùch thöùc). Song lieäu trong moät soá taùc phaåm cuûa Nam Cao, coù moät ñieàu laï laø cho duø coù tuaân thuû haàu Ernest Hemingway vaø William Faulkner. heát caùc phöông chaâm hoäi thoaïi cuûa Grice, Ba nhaø vaên treân cuøng moät thôøi ñaïi, ôû hai nhöng Hemingway vaãn taïo ra ñöôïc nhöõng neàn vaên hoùa khaùc bieät, ñaõ coù nhöõng caùch khoaûng môø maø muoán hieåu ñöôïc caàn phaûi coù taân rieâng, heát söùc tieâu bieåu trong caùch theå söï hôïp taùc cuûa ñoäc giaû. Baèng caùch tuaân thuû hieän ngoân ngöõ nhaân vaät. nguyeân taéc hôïp taùc trong hoäi thoaïi, 11
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 Hemingway ñaõ ñöa lôøi thoaïi cuûa nhaân vaät cho nhöõng ngöôøi giaø nua coâ ñoäc trong moät vaøo beân trong kieán truùc cuûa ‚taûng baêng coõi nhaân gian laïnh leõo chæ bieát coù tieàn baïc. troâi‛ sao cho 1/8 söï tình trong lôøi thoaïi hieån Ta haõy ngaãm laïi lôøi noùi cuûa ngöôøi haàu loä, coøn 7/8 phaàn coøn laïi thì ñoäc giaû khoâng treû maø xem: theå ñôn thuaàn döïa vaøo nguyeân taéc cuûa ‚Tuaàn tröôùc oâng aáy ñònh töï töû.‛ Grice ñeå lí giaûi ñöôïc. ‚OÂng aáy tuyeät voïng.‛ Noäi dung haøm yù naøy caàn ñöôïc lí giaûi ‚OÂng aáy coù nhieàu tieàn.‛ theo caùch khaùc vaø coù theå coù nhieàu caùch lí Nhöõng lôøi noùi ñoù cöù tieáp noái nhau sau giaûi, nhöng ôû ñaây khi chuùng toâi thöû ñaët moãi caâu hoûi cuûa ngöôøi haàu lôùn tuoåi, chuùng ñoaïn thoaïi treân vaøo trong toång theå heä ñöôïc traû lôøi nhanh nhaûu gioáng nhö trong thoáng ngoân ngöõ nhaân vaät trong truyeän thì moät chöông trình ñoá vui. Ñaëc bieät laø phaùt thaáy coù hieän töôïng sau: ñoaïn thoaïi naøy ngoân: ‚OÂng aáy coù nhieàu tieàn.‛ ñöôïc ngöôøi ñoùng vai troø ñöa ñaåy ñeå daãn ñoäc giaû ñeán vôùi haàu treû laëp laïi moät laàn nöõa tröôùc khi quaû ñoaïn thoaïi xaûy ra sau khi ngöôøi haàu treû quyeát noùi: ‚Daãu sao toâi cuõng cöù cho raèng saúng gioïng baûo oâng laõo heát giôø phuïc vuï vaø oâng laõo ñaõ 80 tuoåi‛ (‚Anyway I should say töø choái khoâng baùn röôïu cho oâng laõo nöõa. he was eighty‛). Trong khi hoûi ngöôøi haàu treû sao khoâng ñeå Ñaët tieáp lieàn hai caâu lieân quan ñeán tieàn cho oâng laõo ôû naùn laïi, ngöôøi haàu lôùn tuoåi coù baïc vaø tuoåi taùc ñeå haøm yù muoán noùi gì veà noãi noùi moät caâu nhö theá naøy: ‚Anh coù tuoåi treû, tuyeät voïng cuûa oâng laõo? Giaûi thích raèng oâng coù söï töï tin, coù coâng vieäc… Anh coù taát caû moïi laõo tuyeät voïng nhöng khoâng vì moät leõ gì thöù‛ (‚You have youth, confidence, and a heát, vaø ñoan chaéc raèng ñieàu ñoù laø ñuùng vì job… You have everything‛ [7: 386]. bieát raèng oâng laõo coù nhieàu tieàn, lieäu coù hôøi Neáu theo moâ hình suy lí ñeå tìm nghóa hôït laém khoâng? Roài nhöõng caâu traû lôøi nhö haøm aån, thì tuaàn töï ta coù caùc böôùc sau: coù saün ñoù noùi gì veà ngöôøi haàu treû? Anh coù - Khi noùi ngöôøi haàu treû coù tuoåi treû, loøng hieåu ñöôïc vì sao oâng laõo khoâng muoán rôøi töï tin, coâng vieäc, toùm laïi laø coù taát caû moïi khoûi quaùn khoâng? Coù phaûi raèng anh nhaãn thöù, thì cuõng coù nghóa laø haøm yù noùi oâng laõo taâm laém khoâng khi xua ñuoåi moät ngöôøi giaø khoâng coù taát caû nhöõng ñieàu ñoù. nua maø nieàm an uûi duy nhaát laø choán bình - Noùi nhö vaäy cuõng coù nghóa qua ñoù yeân cuûa moät quaùn caø pheâ nhoû beù trong khi giaùn tieáp noùi raèng caùi ngöôøi coù tuoåi treû, beân ngoaøi quaùn laø moät coõi hö voâ, moät nôi nieàm tin, coâng vieäc, coù ñuû moïi thöù aáy laïi choán khuûng khieáp maø lôøi caàu kinh ñaõ khoâng theå naøo hieåu ñöôïc taâm traïng tuyeät khoâng coøn giaù trò cöùu roãi? voïng cuûa moät oâng laõo khoâng coù maùi aám ñeå Ñoù laø lí do vì sao ngöôøi haàu lôùn tuoåi veà cuøng vôï con (oâng laõo soáng vôùi chaùu gaùi), noùi: ‚Chuùng ta thuoäc hai loaïi ngöôøi khaùc khoâng coù höôùng tôùi cho ngaøy mai (oâng laõo bieät. Khoâng ñôn thuaàn laø chuyeän treû trung ñaõ 80 tuoåi), khoâng coù nieàm vui trong cuoäc vaø töï tin duø nhöõng ñieàu ñoù raát ñeïp ñeõ. Moãi soáng (ñeâm naøo oâng laõo cuõng say). toái toâi khoâng muoán ñoùng cöûa vì coù theå coù ai - Haøm yù: Ngöôøi haàu treû khoâng hieåu giaù ñoù caàn ñeán quaùn caø pheâ‛. Nhöõng lôøi noùi ñoù trò cuûa moät nôi ‚saïch seõ vaø saùng suûa‛ daønh raát roõ raøng, raønh maïch, khoâng mô hoà, toái 12
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 nghóa, khoâng lan man, laïc ñeà… nhöng söùc nghó ñeán caûnh töôïng meï con chò ngoài aên caùm naëng cuûa nhöõng ‚con chöõ‛ ñoù caàn ñöôïc caûm tröôùc ñoù vaø boài hoài thöông caûm cho tình caûnh nhaän töø moät taám loøng bieát chia seû, vaø thaáu gia ñình chò, ñeå thaáy raèng nhöõng lôøi noùi doái hieåu ñöôïc taâm traïng cuûa moät ngöôøi ñoái dieän trong tröôøng hôïp naøy laø moät caùch bieåu hieän vôùi hö voâ (nadas). cuûa taám loøng, cuûa tình nghóa. Ngoân ngöõ cuûa Tröôøng hôïp vi phaïm nguyeân taéc hôïp nhaân vaät ôû ñaây laø ngoân ngöõ cuûa traùch nhieäm taùc trong hoäi thoaïi xuaát hieän ôû truyeän ngaén vaø tình thöông. Chính vì vaäy maø ta deã daøng Ngheøo cuûa Nam Cao [2: 12-17]. Truyeän keå caûm nhaän moät taám chaân tình ñaèng sau veà gia caûnh cuûa moät gia ñình noâng daân nhöõng lôøi noùi doái cuûa chò ñó Chuoät. ngheøo, ngöôøi choàng bò beänh naëng, ngöôøi vôï Caùi Gaùi ñaõ caûm nhaän ñöôïc caùi tình xoay xôû ñuû ñieàu maø vaãn khoâng lo ñuû mieáng nghóa ñeïp ñeõ aáy vaø noù cuõng bieát trong tình aên nuoâi ñaøn con nheo nhoùc. Chò buoäc phaûi caûnh hieän thôøi noù khoâng neân noùi ra söï naáu caùm thay côm ñeå daønh tieàn lo thuoác thaät. Khi anh ñó Chuoät muoán bieát söï thaät thang cho choàng. veà caûnh nhaø maø vôï con anh ñang aâm thaàm gaùnh chòu, caùi Gaùi ñaõ bieát caùch noùi traùnh. Caùi hay cuûa truyeän rôi vaøo caûnh chò ñó Anh hoûi con gaùi: ‚Luùc naõy meï con maøy aên Chuoät buoäc loøng phaûi vi phaïm phöông caùm phaûi khoâng?‛, caùi Gaùi göôïng cöôøi caõi: chaâm chaát löôïng ñeán ba laàn khi chò coá tình ‚AÊn cheø ñaáy chöù.‛ noùi doái vôùi choàng vaø con. Ñeán löôït anh ñó Chuoät laïi noùi doái vôùi Laàn thöù nhaát khi thaèng cu beù chaïy veà con: ‚Con ñi laáy cho thaày caùi gheá buoäc giaäu, ñoøi aên côm, chò caùu tieát maéng aùt noù: ‚Ñaõ vôùi sôïi daây thöøng ôû gaùc beáp thaày maéc laïi caùi baûo heát côm roài, tí nöõa cheø chín thì aên cheø voõng, theá naøy cao quaù.‛ Hình aûnh sôïi daây maø!‛ Thöïc ra, caùi noài cheø maøu naâu ñuïc aáy thöøng vaø caùi gheá gôïi leân moät ñieàu khoâng laø noài caùm. Chò khoâng coøn xoay ra ñöôïc hay. Lôøi noùi cuûa anh caøng laøm cho ta theâm mieáng aên naøo khaùc. Tuùng quaù chò phaûi naáu ngôø vöïc veà yù ñònh cuûa anh, nhaát laø khi anh caùm cho con aên. Ñeán khi caùi Gaùi bieát ñöôïc ñoät ngoät chuyeån ñeà taøi. Ngay tröôùc ñoù anh noùi ra söï thaät thì chò baûo con noùi kheõ keûo ñaõ bieåu loä söï thöông caûm, xoùt xa cho soá cha noù ñang oám naëng maø nghe ñöôïc thì seõ phaän cuûa ñöùa con: ‚Roõ maøy thì khoå töø trong aûnh höôûng ñeán söùc khoeû. Caùi Gaùi vaâng lôøi, buïng meï…‛. Ngoân ngöõ cuûa anh luùc naøy ñoàng ‚roài hai meï con laúng laëng aên, coá nuoát nghóa vôùi tieáng thôû daøi baát löïc. nhöõng baùt caùm ñaëc kheø cho ñôõ ñoùi‛. Nhö vaäy, caùc nhaân vaät trong truyeän ñeàu Laàn thöù hai khi choàng hoûi sao thaèng cu vi phaïm nguyeân taéc coäng taùc. Söï vi phaïm laïi khoùc, chò ñaùp: ‚Noù voøi ñaáy chöù coù laøm naøy khieán cho ngöôøi ñoïc thaáu roõ ñöôïc neùt sao? Côm gaïo ñoû khoâng chòu aên, ñoøi aên côm ñeïp trong taâm hoàn nhaân vaät; ñoù laø nhöõng traéng cuûa thaày cô‛. con ngöôøi troïng nghóa tình vaø bieát hi sinh. Laàn thöù ba, luùc choàng chò nhöôøng côm 2. Xaùc ñònh ñaëc ñieåm phong caùch cuûa cho chò vaø con, chò cöôøi baûo: ‚Thaèng cu noù taùc giaû trong caùch ghi lôøi noùi nhaân vaät dôû ngöôøi, chöù meï con toâi aên côm ñoû ñaõ no Veà khaû naêng xaùc ñònh caùc saéc thaùi tình roài, coøn aên vaøo ñaâu ñöôïc nöõa?‛ Ta laäp töùc caûm ñi keøm vôùi neùt nghóa haøm aån, ta coù 13
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 theå theo nguyeân taéc: trong quaù trình ñoïc vaø Ñoaïn vaên naøy cho thaáy nhaân vaät khi ñoái caûm thuï, ñoäc giaû cuõng laø ngöôøi ñoàng saùng thoaïi vôùi chính mình ñaõ gôïi nhôù laïi kæ nieäm taïo. Vôùi tö caùch laø ngöôøi ñoàng saùng taïo, ñoäc nhöõng ngaøy ñaàu laäp gia ñình ñeå khôi nguoàn giaû coù theå naém baét caùch ghi lôøi noùi nhaân maïch caûm xuùc. Nhöõng caâu taùn thaùn nhôø ñoù vaät cuûa taùc giaû. Moãi taùc giaû coù moät caùch ghi tieáp noái moät caùch thaät töï nhieân, chaân thaønh. lôøi noùi nhaân vaät khaùc nhau. ÔÛ ñaây, chuùng Söï coäng höôûng ôû ñaây ñöôïc taïo ra nhôø nhöõng toâi xin trình baøy ba caùch ghi tieâu bieåu: yeáu toá ñoàng hieän gaén lieàn vôùi vieäc boäc loä taâm a) Söû duïng pheùp ñoàng hieän traïng theå hieän qua nhöõng caâu taùn thaùn, caâu Töï ñieån Larousse Dictionaire Histo- hoûi tu töø, hình thöùc laëp töø, laëp cuù phaùp… Song rique, Theùmatique et Technique des Litteùra- ñoàng hieän ôû ñaây coøn ôû daïng ñôn giaûn, noù tures xuaát baûn taïi Paris naêm 1989, ôû muïc thieân veà hoài töôûng ñôn tuyeán neân ñöôøng daây Simultaneisme trang 1527 ñònh nghóa pheùp lieân heä nhaân quaû giöõa söï kieän hieän thôøi vôùi söï ñoàng hieän nhö ‚moät kĩ thuaät keát caáu tieåu kieän hoài töôûng vaãn coù theå xaùc ñònh ñöôïc. thuyeát nhaèm laøm giaûm bôùt nhöõng qui chieáu Ñoái vôùi Faulkner thì tình hình coù khaùc. cuûa khoâng gian trong thôøi gian lòch söû baèng Ñieàu laøm cho ngöôøi ñoïc chuù yù tröôùc heát laø caùch gôïi nhôù laïi caùc bieán coá vaø haønh ñoäng hình thöùc kieåu chöõ in aán trong vaên baûn. ñoàng thôøi maø khoâng trình baøy moái quan heä Trong The sound and the fury coù nhöõng ñoaïn nhaân quaû cuûa chuùng‛ [daãn theo 1: 255]. ñaùnh maùy kieåu chöõ thoâng thöôøng vaø nhöõng Trong tieåu thuyeát Soáng moøn cuõng nhö ñoaïn kieåu chöõ in nghieâng. Ví duï ôû chöông ñaàu trong nhieàu truyeän ngaén cuûa Nam Cao, coù khi Benjy ñi ñeán khu vöôøn vaø ñònh chui qua nhöõng yeáu toá ñoàng hieän xuaát hieän ôû nhöõng haøng raøo thì Luster ngaên laïi baûo: ñoaïn ñoäc thoaïi noäi taâm. Chaúng haïn nhö (‚Ñôïi moät chuùt‛, Luster noùi. ‚Maày laïi vöôùng caûnh Thöù (Soáng moøn) veà nhaø thaêm vôï con. vaøo caùi ñinh ñoù nöõa roài. Boä khoâng bao giôø maày coù Hai ngöôøi caõi nhau vaø roài laøm laønh vôùi theå chui qua maø khoâng bò vöôùng vaøo caùi ñinh ñoù nhau. Khi naèm beân vôï, Thöù nhôù laïi nhöõng hay sao vaäy‛. ngaøy hai ngöôøi môùi cöôùi: Caddy gôõ cho toâi roài chuùng toâi chui qua. Caäu Thöù mæm cöôøi. Y nhôù ñeán ñeâm taân hoân, vôï Maury baûo ñöøng ñeå ai thaáy tuïi mình, vì vaäy tuïi choàng raát ruït reø, chæ daùm chaïm kheõ ñeán nhau moät mình neân khom ngöôøi xuoáng, Caddy noùi. Khom tí roài laïi nhích ra, nhö doø xeùt nhau daàn daàn vaäy. xuoáng, Benjy. Nhö theá naøy neø. Chuùng toâi khom Bieát bao laø kheùp neùp, bao nhieâu laø naâng niu trong xuoáng vaø baêng qua khu vöôøn choã nhöõng boâng hoa caùi ñeâm sung söôùng aáy! […] Töø baáy ñeán giôø, hôn saùu soät soaït, lao xao chaïm vaøo chuùng toâi. Ñaát cöùng. naêm trôøi roài! Bieát bao nhieâu laø söï ñoåi thay! Bieát Chuùng toâi leo qua haøng raøo choã maáy con heo ñang bao nhieâu laø moäng ñeïp taøn! […] Coøn laïi nhöõng gì uûn æn, khòt khòt. Chò nghó laø chuùng buoàn vì moät trong loøng ngöôøi thieáu phuï haêm boán tuoåi, ñang oâm ñöùa bò gieát hoâm nay, Caddy noùi. Ñaát cöùng, ñaûo loän con, naèm cuøng giöôøng vôùi Thöù kia? Hôõi oâi! Khi vaø thaét chaët laïi. ngöôøi ta ñang möôøi baûy tuoåi ai cuõng moäng, nhöng Ñuùt tay vaøo tuùi ñi, Caddy noùi. Baèng khoâng seõ ai laïi chaúng moät giaác moäng naøo thaønh söï thöïc bao laïnh coùng. Em khoâng muoán ñoâi tay laïnh coùng vaøo giôø? Cuoäc soáng phuõ phaøng. Ñôøi thì buoàn maø kieáp leã Giaùng sinh, phaûi khoâng. ngöôøi thì khoå laém roài. Sao hoï coøn muoán gaây buoàn, ‚Beân ngoaøi trôøi laïnh laém‛, Versh noùi. ‚Maøy gaây khoå cho nhau nöõa? [3: 279-280]. khoâng ñöôïc ra ngoaøi‛ [4: 2]. 14
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 Trong ñoaïn daãn treân ta thaáy coù hai vaên thöùc can thieäp ñoù laïi haáp thu lôøi nhaân vaät, baûn tuy thoaït nhìn thì ngôõ laø moät. Vaên baûn mang yù thöùc, ngöõ ñieäu cuûa nhaân vaät. Lôøi in chöõ thöôøng laø lôøi nhaân vaät ôû hieän taïi, ngöôøi thuaät truyeän trong truyeän ngaén Laõo coøn vaên baûn in chöõ nghieâng laø lôøi thuaät cuûa Haïc laø moät ví duï. Ngheøo tuùng, nhöng Benjy veà chuyeän xaûy ra tröôùc ñaây. Song thöông con vaø khoâng muoán laøm phieàn ñeán chuùng ñöôïc ñaët tieáp lieàn nhau, ñan caøi vaøo moïi ngöôøi chung quanh, laõo Haïc vieát vaên töï nhau taïo caûm giaùc thoâng suoát lieàn maïch. nhôø oâng giaùo (ngöôøi thuaät chuyeän) giöõ hoä Noäi dung cuûa chuùng goäp laïi nghe cuõng raát maûnh vöôøn ñeå sau naøy ñöùa con xa nhaø cuûa logic. Tuy nhieân ñaây chæ laø loâ gích aûo, laõo trôû veà nhaän laïi, ñoàng thôøi göûi oâng giaùo khoâng phaûi laø loâ gích thaät. Chuyeän thôøi tieát soá tieàn daønh duïm ñeå sau naøy lo chuyeän haäu beân ngoaøi hay chuyeän aùo Benjy vöôùng vaøo söï khi laõo maát. OÂng giaùo aùi ngaïi hoûi: caây ñinh ôû hai vaên baûn laø hoaøn toaøn khaùc - Coù ñoàng naøo, cuï nhaët nhaïnh ñöa cho toâi caû nhau maëc duø ôû hình thöùc beà maët chuùng tieáp thì cuï laáy gì maø aên? lieàn nhau taïo neân moät moái daây nhaân quaû Laõo cöôøi nhaït baûo: nhö trong chuoãi tö duy ñôn tuyeán. Trí naêng - Ñöôïc aï! Toâi ñaõ lieäu ñaâu vaøo ñaáy… Theá naøo cuûa Benjy keùm phaùt trieån; duø ñaõ 33 tuoåi roài cuõng xong [2: 116]. nhöng khaû naêng tri nhaän söï vaät thì nhö Luùc troø chuyeän vôùi nhau nhö vaäy, oâng cuûa ñöùa beù ñaàn ñoän. Benjy chæ nhôù nhöõng giaùo ñaõ khoâng thaáu hieåu heát noãi loøng cuûa gì lieân quan ñeán Caddy, ngöôøi coù theå hieåu laõo Haïc aån giaáu ñaèng sau nhöõng lôøi aáy. vaø chaêm soùc cho Benjy. Cho neân nhöõng gì Ngay caû khi sau naøy thaáy oâng laõo böõa rau, xaûy ra vôùi Benjy luùc naøy seõ gôïi cho Benjy böõa khoai, hoaëc coù böõa ‚cheá taïo ñöôïc moùn gì nhôù ñeán nhöõng gì töông töï lieân quan ñeán aên moùn aáy‛, oâng giaùo vaãn chöa toû töôøng Caddy. Ñieàu thuù vò laø ta khoâng theå löôïc boû moïi vieäc cho duø coù baøy toû söï caûm thoâng. vaên baûn naøo trong hai vaên baûn khaùc nhau Ngay caû khi nghe noùi raèng laõo Haïc xin baû ñoù cho duø chuùng coù moái quan heä ngöõ nghóa choù ñeå gieát con choù nhaø naøo cöù ñeán vöôøn loûng leûo. Caáu truùc vaên baûn ôû ñaây ñöôïc döïa nhaø laõo, oâng giaùo ñaõ phaûi thoát leân: vaøo chuoãi taâm traïng cuûa nhaân vaät cho neân - Hôõi ôi laõo Haïc! Thì ra ñeán luùc cuøng laõo cuõng coù khoù loøng maø taùch bieät, vaø caøng khoù taùch theå laøm lieàu nhö ai heát… Moät ngöôøi nhö theá aáy!... Moät bieät hôn nöõa khi caùc yeáu toá ñoàng hieän giao ngöôøi ñaõ khoùc vì troùt löøa moät con choù!... Moät ngöôøi nhòn aên ñeå tieàn laïi laøm ma, bôûi khoâng muoán lieân luïy ñeán thoa, ñan beän laïi vôùi nhau ñeå phaûn aùnh haøng xoùm, laùng gieàng… Con ngöôøi ñaùng kính aáy baây giôø moái quan heä ña tuyeán phuø hôïp vôùi chuoãi cuõng theo goùt Binh Tö ñeå coù caùi aên ö? Cuoäc ñôøi quaû taâm traïng ñoù. thaät cöù moãi ngaøy moät theâm ñaùng buoàn… [2: 117]. b) Söû duïng lôøi ngöôøi daãn truyeän Maõi veà sau naøy khi chöùng kieán caûnh Ñoái thoaïi ôû taùc phaåm cuûa Nam Cao ñoâi laõo Haïc traûi qua caùi cheát vaät vaõ, ñau ñôùn vì khi nhöôøng choã cho ngöôøi keå chuyeän tham aên baû choù töï töû, thì oâng giaùo môùi hieåu heát gia daãn daét maïch töï söï vaø soi roïi vaøo theá noãi loøng cuûa laõo Haïc: giôùi noäi taâm cuûa nhaân vaät döôùi hình thöùc Chaúng ai hieåu laõo cheát vì beänh gì maø ñau ñôùn tröõ tình ngoaïi ñeà, hay lôøi bình luaän ñaïo vaø baát thình lình nhö vaäy. Chæ coù toâi vaø Binh Tö ñöùc, trieát lí. Ñieàu ñaùng löu yù laø nhöõng hình hieåu. Nhöng noùi ra laøm gì nöõa! Laõo Haïc ôi! Laõo 15
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 haõy yeân loøng maø nhaém maét! Laõo ñöøng lo gì cho caùi cuûa coâ gaùi. Ta chæ thaáy hai nhaân vaät chính vöôøn cuûa laõo. Toâi seõ coá giöõ gìn cho laõo. Ñeán khi con ñöùng ôû nhaø ga chôø chuyeán xe löûa toác haønh trai laõo veà, toâi seõ trao laïi cho haén vaø baûo haén: ‚Ñaây ñi Madrid; trôøi noùng, hoï uoáng röôïu, bia vaø laø caùi vöôøn maø oâng cuï thaân sinh ra anh ñaõ coá ñeå noùi chuyeän veà nhöõng ngoïn ñoài troâng töïa laïi cho anh troïn veïn; cuï thaø cheát chöù khoâng chòu nhö ñaøn voi traéng, veà caùch giaûi quyeát ‚söï baùn ñi moät saøo…‛ [2: 117-118]. coá‛ giöõa hoï (trong truyeän hoï khoâng heà noùi Lôøi noùi cuûa oâng giaùo ôû cuoái truyeän tuy ñeán hai chöõ ‚phaù thai‛, chæ duøng chöõ chaám döùt, nhöng caùi loøng thöông caûm theå ‚operation‛ laø moät töø chung chung chæ ca hieän qua lôøi noùi aáy ñöôïc tieáp noái trong söï phaãu thuaät naøo ñoù‛). Gaõ ñaøn oâng luoân tìm ngaäm nguøi cuûa ñoäc giaû khi nhôù laïi lôøi laõo caùch thuyeát phuïc coâ gaùi vaø luoân noùi raèng Haïc: Toâi ñaõ lieäu ñaâu vaøo ñaáy… Theá naøo roài ‚ca‛ ñoù ñôn giaûn voâ cuøng: cuõng xong. Voûn veïn coù hai caâu maø chaát Thöïc ra ñoù chæ laø moät ca cöïc kyø ñôn giaûn thoâi chöùa bao noãi nieàm. maø, Jig,‛ gaõ ñaøn oâng noùi. ‚Thaäm chí cuõng chaúng phaûi c) Söû duïng gioïng vaên ‘voâ aâm saéc’ ñoäng dao ñoäng keùo gì heát‛. […] ‚Anh seõ ñi vôùi em vaø Ñaây laø kĩ thuaät maø Hemingway söû duïng luùc naøo cuõng seõ ôû beân caïnh em. Hoï chæ ruùt khoâng khí baèng vieäc loaïi boû nhöõng chi tieát ngoân ngöõ ra vaø roài moïi chuyeän seõ raát bình thöôøng‛. (‚It’s really mang tính chaát mieâu taû ñi. Cho duø laø nhaân an awfully simple operation, Jig,‛ the man said. ‚It’s vaät coù haïnh phuùc hay tuyeät voïng, ngoït ngaøo not really an operation at all.‛ […] ‚I’ll go with you and hay cay ñaéng thì Hemingway vaãn choïn löïa I’ll stay with you all the time. They just let the air in and then it’s all perfectly natural.‛) töø ngöõ, saép xeáp caâu cuù, sao cho gioïng vaên hoaøn toaøn voâ aâm saéc. Ñieàu ñoù thaáy roõ ôû Tröôùc nhöõng lôøi leõ aáy coâ gaùi chæ hoûi: phaàn daãn thoaïi. Khoâng coù nhöõng lôøi thuaät ‚Roài thì sau ñoù chuùng ta seõ laøm gì?‛ (‚Then nhö: ‚Haén nhaéc laïi ñaày giaän döõ‛, ‚Coâ aáy haï what will we do afterward?‛). thaáp gioïng aâu saàu, buoàn baõ‛, hay ‚Noù sôï haõi Neáu chæ löu yù ñeán noäi dung caâu hoûi naøy aáp uùng‛… Chæ coù ‚Anh ta hoûi‛, ‚Coâ aáy ñaùp‛, thì ta seõ khoâng nhaän ra moät saéc thaùi bieåu ‚Noù traû lôøi‛… Lôøi daãn thoaïi theo kieåu naøy cho caûm naøo. Haàu nhö trong suoát cuoäc thoaïi keùo pheùp doàn neùn caûm xuùc vaøo trong lôøi thoaïi vaø daøi töø ñaàu ñeán cuoái truyeän, coâ gaùi cöù hoûi vaø cöù ñoàng thôøi môøi goïi ñoäc giaû tham gia vaøo cuoäc laëp laïi moät phaàn noäi dung lôøi noùi cuûa ngöôøi thoaïi. Hemingway döôøng nhö muoán noùi vôùi ñaøn oâng nhö vaäy. Caùi caùch hoûi vaø laëp laïi nhö ñoäc giaû: ‚Naøy, nghe naøy. Ñaây laø cuoäc soáng. vaäy laøm cho nhöõng lôøi noùi töôûng chöøng ‚voâ Haõy traûi nghieäm noù. Toâi khoâng mieâu taû cho aâm saéc‛ nhöng kyø thöïc laïi mang moät ñoä caêng anh ñöôïc‛. Nhôø ñoù maø ngöôøi ñoïc ñeán vôùi lôøi caûm xuùc maïnh meõ ñeán möùc luùc naøo cuõng nhö thoaïi cuûa nhaân vaät nhö ñeán vôùi chính cuoäc muoán buøng noå. Vaø thöïc söï laø noù ñaõ buøng noå soáng. Noù laø cuoäc soáng ñang dieãn ra nhö vaäy. trong ñoaïn thoaïi ôû gaàn cuoái truyeän: Trong truyeän Hills Like White ‚Maø anh bieát laø noù cöïc kyø ñôn giaûn‛. Elephants, coù moät gaõ ñaøn oâng ñang ñöa moät ‚Vaâng, anh bieát noù cöïc kyø ñôn giaûn‛. coâ gaùi ñeán Madrid ñeå leùn luùt phaù thai. ‚Em noùi nhö vaäy cuõng ñöôïc, nhöng anh bieát Nhöng suoát toaøn boä caâu chuyeän khoâng heà roõ ñieàu ñoù maø‛. thaáy taùc giaû noùi roõ veà chi tieát naøy, cuõng ‚Baây giôø anh laøm ñieàu gì ñoù cho em ñöôïc khoâng mieâu taû noãi sôï haõi hay cay ñaéng gì khoâng?‛ 16
- Tạp chí Đại học Thủ Dầu Một, số 2(9) – 2013 ‚Anh seõ laøm baát cöù vieäc gì vì em‛. ‚I feel fine,‛ she said. ‚There’s nothing wrong ‚Vaäy em xin anh laøm ôn laøm phöôùc ñöøng noùi with me. I feel fine‛ nöõa‛. (‚Would you please please please please please (‚Em khoâng sao‛, naøng ñaùp. ‚ Khoâng coù gì caû please please stop talking?‛) [6, 361-364]. ñaâu. Em khoâng sao‛.) Ñeán ñaây ta coù theå nhìn thaáy vaán ñeà moät Neáu khoâng vì muoán chuùng ta naém baét caùch toaøn cuïc: ñöôïc caûm xuùc trong lôøi ñaùp cuûa nhaân vaät nöõ - Hemingway duïng coâng loaïi boû nhöõng thì chaéc Hemingway khoâng keát thuùc caâu chi tieát ngoân ngöõ coù theå laøm aûnh höôûng ñeán chuyeän baèng lôøi thoaïi coù noäi dung ñöôïc laëp caùch ñoïc cuûa ñoäc giaû; oâng ñöa nhöõng lôøi daãn laïi hai laàn vôùi gioïng ñieäu coù veû bình thaûn. thoaïi vaøo vuøng ‚gioïng vaên traéng‛, traùnh 3. Keát luaän mieâu taû caûm xuùc nhaèm chuyeån taûi caûm xuùc Treân ñaây laø keát quaû khaûo saùt lôøi thoaïi tröïc tieáp ñeán ngöôøi ñoïc, nhôø ñoù coù theå doàn nhaân vaät thoâng qua vaän duïng nhöõng thaønh neùn caûm xuùc vaøo lôøi thoaïi nhaân vaät ñeán moät töïu lieân ngaønh ngoân ngöõ hoïc vaø vaên hoïc. thôøi ñieåm thích hôïp (thöôøng ñoù laø vaøo luùc Nghieân cöùu lieân ngaønh cho pheùp ta nhìn vaán caâu chuyeän ñaït ñeán cao traøo) ñeå cho caûm xuùc ñeà töø nhieàu goùc ñoä ñeå töø ñoù coù nhöõng khaùm tuoân traøo nhö ‚dung nham‛ cuûa ngoïn nuùi löûa. phaù môùi. ÔÛ ñaây chuùng toâi ghi nhaän moät caùch Neáu chæ löu yù noäi dung lôøi thoaïi cuûa nhaân thöùc tieáp caän vaên hoïc baèng caùch vaän duïng vaät thì khoù coù theå nhaän ra ñöôïc ñieàu naøy. nguyeân taéc coäng taùc trong duïng hoïc giao - Hemingway döôøng nhö muoán chuùng ta tieáp, keát hôïp vôùi caùc hình thöùc dieãn giaûi löu yù ñeán con chöõ, vò trí, thöù töï xuaát hieän cuûa trong vaên hoïc thoâng qua caùc khaùi nieäm nhö noù, ñeán hình thöùc, moâ hình lôøi noùi cuûa nhaân pheùp ñoàng hieän, caùc hình thöùc töï söï… coù löu vaät, ñeå naém baét ñöôïc caûm xuùc thöïc söï ñaèng yù ñeán ñaëc ñieåm phong caùch rieâng cuûa nhaø sau lôøi noùi cuûa nhaân vaät. Chính vì vaäy maø vaên seõ giuùp ta naém baét ñöôïc yù nghóa, giaù trò truyeän Hills Like White Elephants keát thuùc cuûa haøm yù hoäi thoaïi trong lôøi noùi nhaân vaät. baèng ñoaïn thoaïi sau: Treân heát, caàn moät söï coäng taùc töø ñoäc giaû ñeå ‚Em coù thaáy deã chòu hôn khoâng?‛ haén hoûi. coù söï ñoàng ñieäu giöõa taùc giaû, taùc phaåm vaø (Do you feel better?‛ he asked.) ngöôøi ñoïc trong quaù trình ñoàng saùng taïo. * METHODS TO IDENTIFY THE CONVERSATIONAL IMPLICATIONS IN LITERATURE Nguyen Hoang Tuan Thu Dau Mot University ABSTRACT ‚Saying one thing to imply another‛ is a common technique in literature. In order to identify the implications in characters’ speeches, readers need some insight based on some knowledge of language and literature. This research suggests a model to identify the implications based on the original text, based upon work by P.Grice using concepts derived from literature. The linguistic data demonstrating this model usage are quoted from typical works written by Nam Cao, Hemingway, and Faulkner. The analytical result shows how 17
- Journal of Thu Dau Mot University, No 2(9) – 2013 applying linguistics interdisciplinary research approach to literature helps readers identify the exact implied meanings in literary conversations. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO [1] Leâ Huy Baéc (1999), Ernest Hemingway – Nuùi baêng vaø hieäp só, NXB Giaùo duïc. [2] Nam Cao (2003), Tuyeån taäp Nam Cao - Taäp 1, Haø Minh Ñöùc (bieân soaïn), NXB Vaên hoïc. [3] Nam Cao (2003), Tuyeån taäp Nam Cao - Taäp 2, Haø Minh Ñöùc (bieân soaïn), NXB Vaên hoïc. [4] Faulkner, W. (1929), The sound and the fury, Everyman’s Library, London. [5] Grice, P. (1989), Logic and Conversation, Studies in the Ways of Words, Harvard University Press. [6] Hemingway, E. (1978), Hills like white elephants, in The norton anthology of short fiction, R.V. Cassill (ed.) W. W. Norton & Company, New York. [7] Hemingway, E. (1998), A Clean, Well-lighted place, in The norton introduction to literature, Jerome Beaty & J. Paul Hunter (ed.) W. W. Norton & Company, New York. 18
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học