Xem mẫu
- Các thể loại Hát Cổ truyền _P3
Tuồng
Tuồng là loại hình nghệ thuật sân khấu cổ truyền đặc sắc của Việt Nam được
hình thành trên cơ sở ca vũ nhạc và các trò diễn xướng dân gian vốn có từ
lâu đời và rất phong phú của dân tộc Việt Nam. Ðến cuối thế kỷ XVIII
Tuồng đã phát triển một cách hoàn chỉnh mọi mặt từ kịch bản văn học đến
nghệ thuật biểu diễn.
Khác với các loại hình sân khấu khác như chèo, cải lương... Tuồng mang
theo âm hưởng hùng tráng với những tấm gương tận trung báo quốc, xả thân
vì đại nghĩa, những bài học về lẽ ứng xử của con người giữa cái chung và cái
riêng, giữa gia đình và Tổ quốc, chất bi hùng là một đặc trưng thẩm mỹ của
Tuồng. Có thể nói Tuồng là sân khấu của những người anh hùng. Trong
những hoàn cảnh đầy mâu thuẫn và xung đột bạo liệt bi ai các nhân vật
chính diện của Tuồng đã vươn lên thoát khỏi sự chế ngự của hoàn cảnh hành
động một cách dũng cảm anh hùng, trở thành một tấm gương, một bài học
cho người đời ngưỡng mộ noi theo.
- Tuồng thuộc dòng sân khấu tự sự phương Ðông. Phương thức phản ánh đã
đẻ ra thủ pháp và phương tiện biểu diễn Tuồng. Trong quá trình tái hiện
cuộc sống Tuồng không có xu hướng tả thực mà chú trọng lột tả cái thần. Tả
thần là biện pháp nhằm lột tả cái cốt lõi cơ bản, không đi sâu vào những chi
tiết vụn vặt khi những chi tiết ấy không gây được hiệu quả nghệ thuật. Ðể lột
tả được cái thần của nhân vật Tuồng dùng thủ pháp khoa trương cách điệu.
Tất cả những lời nói, động tác hình thể sự đi lại trên sân khấu Tuồng đều
được khoa trương và cách điệu để trở thành những điệu hát, điệu nói, điệu
múa có nguyên tắc và niêm luật cụ thể. Tuồng có một hệ thống những điệu
hát và những hình thức múa cơ bản mang tính chất mô hình. Người diễn
viên tuồng căn cứ vào hoàn cảnh và tính cách nhân vật mà vận dụng linh
hoạt những mô hình đó cho phù hợp. Ðặc trưng của khoa trương cách điệu
còn được thể hiện trong âm nhạc, hoá trang, sự hình thành các kiểu mặt nạ
hoá trang chủ yếu là sự khoa trương cách điệu đường nét , nếp nhăn trên
khuôn mặt người. Quá trình khoa trương cách điệu trong Tuồng đều theo
luật chi phối của luật âm dương.
Cùng với khoa trương cách điệu, Tuồng còn dùng thủ pháp biểu trưng ước lệ
nghĩa là thủ pháp lấy chi tiết để thay cho toàn thể cuốn hút khán giả cùng
tham gia vào sự tưởng tượng và sáng tạo của người diễn viên. Một chiếc roi
ngựa có thể thay thế cho một con ngựa, chiếc mái chèo thay cho con thuyền,
vài người lính có thể thay thế cho cả một đạo quân, một vòng đi quanh sân
khấu có thể thay cho vạn dặm đường trường.
Khác với sân khấu hiện thực tâm lý, Tuồng rất ít bài trí sân khấu. Không
gian sân khấu thường được bỏ trống, người diễn viên xuất hiện thì không
gian, thời gian cũng xuất hiện. Nhân vật hành động trong không gian, thời
- gian nào thì sân khấu là không gian, thời gian đó. Thuở trước các gánh hát
Tuồng chỉ cần chỉ có một chiếc chiếu trải giữa sân đình và đôi ba cái hòm gỗ
đựng đạo cụ phục trang vậy mà họ vẫn diễn tả được không gian thời gian
khác nhau, khi là trốn cung điện nguy nga, lúc là nơi núi rừng hiểm trở...
Tuồng vừa chứa đựng yếu tố của sân khấu cổ điển lại vừa chứa đựng những
yếu tố của san khấu hiện đại. Yếu tố cổ điển biểu hiện ở chỗ tất cả những
điệu hát, điệu múa được đúc kết trở thành khuôn vàng thước ngọc, hiện đại ở
chỗ người diễn viên biểu diễn trên sân khấu không cần cảnh trí, Tuồng là
loại sân khấu tổng thể. ở đây các yếu tố ca, vũ nhạc được pháp triển một
cách hài hoà trong nghệ thuật biểu diễn.
Dàn nhạc Tuồng chủ yếu làm nhiệm vụ hỗ trợ trong biểu diễn của diễn viên.
Trong dàn nhạc Tuồng gồm có bộ gõ: (trống, thanh la, mõ..), bộ hơi (kèn,
sáo, chủ yếu là kèn); bộ dây (nhị, cò, hồ, đại, tiểu...)bộ gảy: (tam, tứ,
nguyệt...).
Tuồng - một loại hình sân khấu độc đáo của Việt Nam ẩn chứa những giá trị
văn hoá, tinh thần của dân tộc, những giá trị nghệ thuật mang tính chất bền
vững. Tuồng đã và sẽ còn là những người bạntri âm, tri kỷ của các tầng lớp
nhân dân Việt Nam.
- Hát Xẩm
Hát xẩm là một trong những thể loại hát rong của người Việt thủa xưa và là
thể loại đặc trưng của những người hỏng mắt. Họ thường đi từng tốp 2-3
hoặc 4-5 người, nhiều khi là những thành viên trong cùng một gia đình để
biểu diễn ở những tụ điểm đông người ngoài trời.
Sức hấp dẫn của hát Xẩm là ở những làn điệu hát với nhịp trống phách tươi
vui cuốn hút khéo hoà cùng tiếng bầu, tiếng nhị nỉ non réo rắt và ở cả nội
dung hết sức phong phú của lời ca.
Người hát Xẩm tự sự về thân phận của mình, họ kể về nỗi khổ của những
người nghèo khó, những cảnh đời ngang trái. Lại có những chuyện vui nhẹ
nhàng hóm hỉnh, những bài châm biếm sâu cay các thói hư tật xấu, lên án
những hủ tục, tố cáo tội ác của kẻ áp bức thống trị, đả kích bọn bán dân hại
nước, nêu cao gương anh hùng liệt sĩ. Những người hát Xẩm cũng là những
người kể tài ba những truyện thơ được nhân dân yêu thích.
Các làn điệu chính của hát Xẩm gồm: Huê tình, Ba bậc, Thập ân, Hà liễu...
Ngày nay những người hát Xẩm rong hầu như không còn nữa, song nghệ
thuật của họ vẫn tồn tại và được trân trọng.
- Nhã nhạc cung đình Huế
Mang ý nghĩa "âm nhạc tao nhã", Nhã nhạc đề cập đến âm nhạc cung đình
Việt Nam được trình diễn tại các lễ thường niên, bao gồm các lễ kỷ niệm và
những ngày lễ tôn giáo cũng như các sự kiện đặc biệt như: lễ đăng quang, lễ
tang hay những dịp đón tiếp chính thức. Trong các thể loại âm nhạc phong
phú đã từng được phát triển ở Việt Nam, chỉ có Nhã Nhạc mang tầm quốc
gia.
Mặc dầu, nguồn gốc của Nhã Nhạc có từ thế kỷ thức 13, nhưng nó chỉ đạt
đến độ mức điêu luyện tại cung đình Huế dưới triều Nguyễn (1802 - 1945).
Các vị vua đã dành sự ưu đãi khi ban cho Nhã nhạc một địa vị đặc biệt là âm
nhạc chính thức của cung đình, bằng cách đó đã chính thức hóa nó như là
biểu tượng về quyền uy và sự trường thọ của triều đại mình. Nhã nhạc đã trở
thành một phần thiết yếu của quá trình nghi lễ và mỗi năm nó được trình
diễn trong toàn bộ thời gian của gần 100 buổi lễ khác nhau. Phong phú về
nội dung tinh thần, Nhã Nhạc đã được xem như là một phương tiện liên lạc
và bày tỏ tôn kính đến các vị thần linh và bậc đế vương.
Ngoài ra nó còn phục vụ như là một phương tiện cho việc truyền đạt những
ý tưởng mang tính triết lý và những khía cạnh về vũ trụ của người Việt Nam.
- Trong ý nghĩa bao quát nhất của nó, thuật ngữ Nhã Nhạc không chỉ chứa
đựng hệ thống âm nhạc cung đình dựa trên thang ngũ âm, mà còn bao hàm
cả sự trình diễn thực tế, nó được đặc trưng bởi sự đa dạng của các loại nhạc
cụ, và chỉ được biểu diễn vào những dịp nào đó, với các ca công và vũ công
riêng. Trống đóng vai trò chủ đạo trong các dàn nhạc cung đình vốn bao
gồm một số lượng lớn các nhạc công và mỗi người trong số họ yêu cầu phải
có sự tập trung cao để theo được mạch tất cả giai đoạn lễ nghi kéo dài.
Những biến cố xảy ra ở Việt Nam trong thế kỷ 20 - đặc biệt là sự sụp đổ của
nền quân chủ và những thập kỷ chiến tranh liên miên, đã đe dọa nghiêm
trọng sự sống còn của Nhã Nhạc. Bị mất đi ngữ cảnh cung đình, truyền
thống âm nhạc này đã mất đi một phần chức năng xã hội nguyên thủy của
nó. Với sự quan tâm và hỗ trợ của chính phủ và cộng đồng địa phương, một
vài nhạc công xưa của cung đình còn sống đang cố gắng làm sống lại truyền
thống này và truyền đạt những kỹ năng của họ cho thế hệ trẻ. Một số hình
thức Nhã Nhạc nào đó còn sót lại trong các tế lễ và lễ hội dân gian vẫn là
một nguồn cảm hứng cho âm nhạc Việt Nam đương đại.
Lý Nam bộ
Là một loại dân ca đặc sắc của Việt Nam. Lý có ở cả 3 miền Bắc, Trung,
- Nam của Việt Nam, nhưng có lẽ lý phát triển mạnh nhất ở Nam Bộ.
Lý Nam Bộ không chỉ phong phú về số lượng mà cả về đề tài, nội dung cũng
như đặc tính âm nhạc. Lý Nam Bộ đề cập đến các sinh hoạt, các công việc
và tâm trạng, tâm hồn của người dân. Lý còn đề cập đến các loài vật, các
loại cây, các thứ hoa trái, nói về tình yêu nam nữ, tình nghĩa vợ chồng.
Có những bài ca nói lên những ước mơ của người dân bình thường, hoặc phê
phán châm biếm những cảnh chướng tai gai mắt. Lý Nam bộ thực sự là một
thể loại phản ánh cuộc sống, cách suy nghĩ và tính cách của người Việt ở
Nam Bộ. Mặc dầu ở Lý Nam Bộ có đủ mọi sắc thái nhưng có lẽ những nét
buồn là sâu đậm hơn, đồng thời lại hồn nhiên mộc mạc và hóm hỉnh ngộ
nghĩnh.
nguon tai.lieu . vn
