Xem mẫu
- C¤NG T¸C PH¢N LO¹I TµI LIÖU T¹I TH¦ VIÖN KHOA HäC X· HéI NguyÔn ThÞ Thuý Nga(*) C «ng t¸c ph©n lo¹i lu«n ®−îc c¸c th− viÖn vµ c¬ quan th«ng tin trªn thÕ giíi hÕt søc quan t©m. Ph©n lo¹i tµi liÖu tiÓu h×nh 17 líp cña Trung Quèc. Khung ph©n lo¹i nµy kh¸ ®¬n gi¶n, ®−îc dïng ®Ó ph©n lo¹i tµi liÖu vµ x©y dùng c¸c hÖ lµ mét kh©u quan träng gióp kiÓm so¸t thèng tra cøu. CÊu tróc cña khung th− môc, gãp phÇn thóc ®Èy viÖc khai Trung tiÓu h×nh nh− sau:(*) th¸c, trao ®æi th«ng tin trong ph¹m vi B TriÕt häc quèc gia vµ quèc tÕ. Trªn thÕ giíi vµ mét D LÞch sö, TiÓu sö, Gia ph¶ sè th− viÖn lín ë ViÖt Nam, ký hiÖu ph©n lo¹i ®−îc ¸p dông s©u réng trong E Kinh tÕ viÖc tæ chøc kho më vµ tra cøu th«ng F ChÝnh trÞ - Sinh ho¹t x· héi tin. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i xin G Ph¸p luËt kh¸i l−îc vÒ c¸c khung ph©n lo¹i ®· vµ H Qu©n sù - Quèc phßng ®ang ®−îc sö dông t¹i Th− viÖn KHXH. I V¨n hãa - Gi¸o dôc I. LÞch sö c«ng t¸c ph©n lo¹i vµ sö dông c¸c khung ph©n lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH J Ng«n ng÷, v¨n tù 1. Tr−íc n¨m 1957, Th− viÖn (lóc nµy K V¨n häc lµ Th− viÖn ViÖn ViÔn §«ng B¸c cæ Ph¸p - L NghÖ thuËt EFEO) sö dông B¶ng ph©n lo¹i ch÷ c¸i M T«n gi¸o chñ ®Ò do c¸c c¸n bé cña EFEO tù biªn P To¸n - Lý - Hãa so¹n. B¶ng ph©n lo¹i nµy rÊt ®¬n gi¶n, chØ bao gåm c¸c chñ ®Ò chÝnh: Q §Þa lý 1, C¸c khoa häc tù nhiªn R Sinh vËt 2, C¸c khoa häc øng dông S Y d−îc - VÖ sinh 3, C¸c khoa häc nh©n v¨n T Kü thuËt n«ng nghiÖp 4, C¸c KHXH U Kü thuËt c«ng nghiÖp 2. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960, Th− viÖn (trùc thuéc Uû ban Khoa häc Nhµ (*) ThS., Tr−ëng phßng Phßng Ph©n lo¹i - Biªn n−íc) sö dông Khung ph©n lo¹i Trung môc, ViÖn Th«ng tin KHXH.
- C«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu… 69 V Hãa häc c¸i tiÕng ViÖt vµ 4 ch÷ c¸i Latin (dÞch tõ W Thñ c«ng nghiÖp 28 ch÷ c¸i Nga). X KiÕn tróc 1, A Chñ nghÜa M¸c Lªnin Z S¸ch cã néi dung tæng hîp 2, B Khoa häc tù nhiªn nãi chung 3. N¨m 1968, Th− viÖn KHXH ra 3, C C¸c khoa häc to¸n lý ®êi, l−u gi÷ l−îng s¸ch b¸o, t− liÖu khoa 4, D C¸c khoa häc hãa häc häc vÒ c¸c ngµnh KHXH&NV t−¬ng ®èi 5, § C¸c khoa häc tr¸i ®Êt lín. V× vËy, khung Trung tiÓu h×nh 6, E C¸c khoa häc sinh vËt kh«ng cßn phï hîp n÷a vµ cÇn thay thÕ. Khung ph©n lo¹i míi thay thÕ ®ßi hái 7, £/L Kü thuËt. C¸c khoa häc kü thuËt ph¶i hiÖn ®¹i h¬n, phï hîp h¬n víi 8, £ Khoa häc kü thuËt nãi chung nguån s¸ch b¸o hiÖn cã, triÓn väng ph¸t 9, F N¨ng l−îng, v« tuyÕn ®iÖn tö triÓn c¸c nguån lùc ph¶i phï hîp víi sù 10, G Ngµnh má ph¸t triÓn cña KHXH. Qua nghiªn cøu mét sè khung ph©n lo¹i, vµ ®Æc biÖt sau 11, H C«ng nghiÖp luyÖn kim - chÕ khi c¸c chuyªn gia Liªn X« cò giíi thiÖu t¹o m¸y, chÕ t¹o dông cô Khung ph©n lo¹i BBK, L·nh ®¹o Th− 12, I C«ng nghiÖp hãa häc, c¸c viÖn KHXH ®· quyÕt ®Þnh chuyÓn sang ngµnh s¶n xuÊt hãa häc vµ thùc phÈm sö dông Khung BBK, phÇn c¸c KHXH. 13, J C«ng nghiÖp gç, c¸c ngµnh s¶n Nh− vËy, Khung BBK ®· ®−îc biªn dÞch xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ, kü thuËt nhiÕp sang tiÕng ViÖt, cã söa ®æi, bæ sung ¶nh, ®iÖn ¶nh, ngµnh in thªm c¸c phÇn môc cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh KHXH&NV 14, K X©y dùng phï hîp víi nguån tµi liÖu ®ang ph¸t 15, L Giao th«ng vËn t¶i triÓn. C«ng t¸c chuyÓn khung (khung s¬ 16, M N«ng l©m ng− nghiÖp bé) ph¶i thùc hiÖn trong thêi gian 4 17, N Y tÕ, c¸c m«n khoa häc y häc` n¨m (1970-1973) vµ hoµn thµnh ®Çy ®ñ vµo n¨m 1987. N¨m 2000, Khung BBK 18, O KHXH nãi chung ®· ®−îc c¸n bé Phßng Ph©n lo¹i - Biªn 19, P LÞch sö. C¸c khoa häc lÞch sö môc bæ sung, chØnh lý vµ ®−îc sö dông 20, Q Kinh tÕ. Khoa häc kinh tÕ trong c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu t¹i ViÖn 21, R ChÝnh trÞ. C¸c khoa häc chÝnh trÞ Th«ng tin KHXH cho ®Õn th¸ng 3/2015. 22, S Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt D−íi ®©y lµ Khung BBK: 23, T Qu©n sù. Khoa häc qu©n sù * B¶ng chÝnh 24, U V¨n hãa. Khoa häc. Gi¸o dôc Khung BBK ban ®Çu gåm 25 tËp, 25, V C¸c khoa häc ng÷ v¨n. T¸c nh−ng do nhu cÇu sö dông thùc tÕ t¹i phÈm v¨n häc c¸c th− viÖn nªn hiÖn nay ®· ®−îc rót gän thµnh 4 tËp. 26, W NghÖ thuËt. NghÖ thuËt häc D·y c¬ b¶n cña Khung BBK gåm 28 27, X T«n gi¸o. Chñ nghÜa v« thÇn môc, ®Ó ký hiÖu cho 28 môc ®ã lµ 24 ch÷ 28, Y C¸c khoa häc triÕt häc. T©m lý häc
- 70 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2015 29, Z Tµi liÖu cã néi dung tæng hîp thèng m¹ng l−íi th«ng tin toµn cÇu C¸c môc chia lín (nh− trªn) lµ c¸c (World Wide Web). môc chia thø nhÊt. TiÕp ®Õn, c¸c môc Khung DDC ®−îc xuÊt b¶n thµnh chia thø 2 ph¶n ¸nh c¸c nhãm khoa häc hai Ên b¶n kh¸c nhau: mét Ên b¶n ®Çy lµ c¸c ngµnh chuyªn m«n hÑp; c¸c môc ®ñ vµ mét Ên b¶n rót gän. Ên b¶n rót chia thø 3 lµ c¸c tiÓu môc; c¸c môc chia gän dµnh cho c¸c th− viÖn cã kho¶ng thø 4 giíi thiÖu c¸c m«n khoa häc hoÆc trªn d−íi 20.000 tµi liÖu, Ên b¶n rót gän c¸c ngµnh ho¹t ®éng c¸ biÖt h¬n, c¸c ®ang ®−îc sö dông lµ Ên b¶n 14. Ên b¶n môc chia thø 5 vµ tiÕp theo ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ ®−îc sö dông t¹i c¸c th− viÖn cã c¸c vÊn ®Ò, c¸c ®èi t−îng riªng biÖt, tÝnh khèi l−îng tµi liÖu ®å sé h¬n, hiÖn Ên chÊt, quan hÖ... b¶n ®Çy ®ñ ®ang ®−îc sö dông lµ Ên b¶n 23. ViÖc ph¸t triÓn Khung DDC do * Ngoµi b¶ng chÝnh cßn cã c¸c b¶ng Trung t©m th− viÖn m¸y tÝnh trùc tuyÕn phô trî, bao gåm: B¶ng mÉu chung; OCLC, Inc ®¶m nhiÖm, ®−îc thùc hiÖn ë B¶ng mÉu riªng vµ b¶ng s¾p xÕp; B¶ng v¨n phßng biªn tËp DDC t¹i Th− viÖn mÉu ®Þa lý; B¶ng mÉu d©n téc. Quèc héi ë Washington, D.C. Ban biªn II. ¸p dông Khung ph©n lo¹i thËp ph©n DDC t¹i Th− tËp gåm c¸c biªn tËp viªn vµ 4 trî lý viÖn KHXH biªn tËp cã nhiÖm vô ph¸t triÓn b¶ng chÝnh, nghiªn cøu c¸c ph¹m vi chñ ®Ò, 1. HÖ Thèng Ph©n lo¹i ThËp Ph©n th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò vµ nh÷ng thay ®æi Dewey (DDC - Dewey Decimal cã thÓ x¶y ra víi c¸c chuyªn gia ph©n Classification System) lµ mét c«ng cô lo¹i, xem xÐt c¸c t¸c phÈm ®· xuÊt b¶n dïng ®Ó s¾p xÕp cã hÖ thèng c¸c tri thøc vµ c¸c h×nh th¸i kh¸c cña tµi nguyªn cña con ng−êi, nã ®−îc liªn tôc chØnh lý th«ng tin ®Ó ®¶m b¶o vÒ tri thøc, trao ®Ó theo kÞp ®µ tiÕn triÓn cña tri thøc. ®æi víi c¸c chuyªn gia chñ ®Ò...… HÖ thèng nµy do Melvil Dewey s¸ng lËp * CÊu tróc Khung DDC n¨m 1873 vµ ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu vµo n¨m 1876. HiÖn nay, Khung DDC lµ hÖ CÊu tróc cña Khung DDC tu©n theo thèng ph©n lo¹i t− liÖu ®−îc sö dông ba quy t¾c c¬ b¶n sau: réng r·i nhÊt trªn thÕ giíi, ®· ®−îc dÞch - Ph©n chia theo ngµnh tri thøc: c¸c sang 30 thø tiÕng vµ ®−îc sö dông ë líp c¬ b¶n ®−îc tæ chøc tr−íc hÕt theo trªn 135 quèc gia trªn thÕ giíi. Nh÷ng ngµnh hoÆc lÜnh vùc nghiªn cøu. C¸c líp b¶n dÞch ®· hoµn tÊt hoÆc ®ang ®−îc chÝnh t−¬ng ®−¬ng víi c¸c ngµnh khoa tiÕn hµnh gÇn ®©y bao gåm c¸c b¶n häc, c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu. tiÕng ¶-rËp, Trung Quèc, Ph¸p, Hy L¹p, Do Th¸i, ý, Ba T−, Nga, T©y Ban Nha - HÖ ph©n cÊp cÊu tróc: s¾p xÕp tri vµ Thæ NhÜ Kú. T¹i Mü, 95% tæng sè c¸c thøc theo ngµnh, sau ®ã lµ theo chñ ®Ò th− viÖn c«ng céng vµ th− viÖn häc víi mét cÊu tróc ph©n cÊp theo trËt tù ®−êng, 25% c¸c th− viÖn ®¹i häc, 20% tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ. c¸c th− viÖn chuyªn ngµnh ®· sö dông - HÖ ph©n cÊp ký hiÖu: Ký hiÖu Khung DDC. Ngoµi ra, hÖ thèng nµy cßn DDC ph¶n ¸nh cÊu tróc ph©n cÊp cña ®−îc sö dông lµm mét c«ng cô ®Ó dß t×m Khung DDC. Trong mét ký hiÖu ph©n tµi liÖu trªn c¸c trang ®iÖn tö trong hÖ cÊp cô thÓ, ®Ò tµi phèi hîp lu«n ®−îc thÓ
- C«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu… 71 hiÖn b»ng ký hiÖu cïng víi sè l−îng ch÷ 020 Th− viÖn häc & Th«ng tin häc sè. §Ò tµi réng h¬n lu«n ®−îc thÓ hiÖn 030 B¸ch khoa th− & s¸ch sù kiÖn b»ng sè l−îng ch÷ sè Ýt h¬n mét ch÷ sè trong quan hÖ ph©n cÊp ký hiÖu. 040 [kh«ng ph©n ®Þnh] * C¸c b¶n tãm l−îc cña Khung DDC 050 T¹p chÝ, b¸o & xuÊt b¶n phÈm Trong Khung DDC, nh÷ng m«n lo¹i nhiÒu kú c¨n b¶n ®−îc s¾p xÕp theo nh÷ng ngµnh 060 C¸c hiÖp héi, tæ chøc vµ b¶o tµng kiÕn thøc hay bé m«n (hay ngµnh häc). 070 TruyÒn th«ng tin tøc, nghÒ lµm BËc cao nhÊt cña Khung DDC ph©n chia b¸o & xuÊt b¶n ra thµnh 10 m«n lo¹i chÝnh, bao gåm tÊt c¶ tri thøc cña con ng−êi. Mçi mét m«n 080 TrÝch dÉn lo¹i chÝnh l¹i ®−îc ph©n chia thµnh 090 Bµi viÕt tay & s¸ch quý hiÕm 10 ph©n môc, vµ mçi ph©n môc l¹i chia thµnh nh÷ng ®o¹n (cã khi nh÷ng sè cã - B¶n tãm l−îc thø ba bao gåm 1.000 trong nh÷ng ph©n môc vµ nh÷ng ®o¹n ph©n ®o¹n, lµ phÇn cô thÓ ho¸ cña 100 ch−a ®−îc dïng ®Õn). Sau ®©y lµ 3 b¶n ph©n líp. VÝ dô, ph©n líp 010 (Th− môc tãm l−îc cña Khung DDC. häc) cña líp chÝnh 000 (Khoa häc m¸y tÝnh, th«ng tin & t¸c phÈm tæng qu¸t), - B¶n tãm l−îc thø nhÊt : bao gåm gåm c¸c ph©n ®o¹n sau: 10 líp chÝnh: 000 Khoa häc m¸y tÝnh, th«ng tin & 010 Th− môc häc t¸c phÈm tæng qu¸t 011 Th− môc & môc lôc 100 TriÕt häc & T©m lý häc 012 Th− môc & môc lôc c¸ nh©n 200 T«n gi¸o 013 [Kh«ng ph©n ®Þnh] 300 KHXH 014 Cña t¸c phÈm khuyÕt danh & 400 Ng«n ng÷ bót danh 500 Khoa häc 015 Cña t¸c phÈm tõ ®Þa ®iÓm cô thÓ 600 C«ng nghÖ 016 Cña t¸c phÈm vÒ chñ ®Ò cô thÓ 700 NghÖ thuËt & Gi¶i trÝ 017 Môc lôc chñ ®Ò tæng qu¸t 800 V¨n häc 018 [Kh«ng ph©n ®Þnh] 900 LÞch sö & §Þa lý Ngoµi B¶ng chÝnh, Khung DDC cßn - B¶n tãm l−îc thø hai bao cã c¸c b¶ng tra cøu phô trî: gåm 100 ph©n líp, lµ phÇn cô thÓ ho¸ bËc 1 cña 10 líp chÝnh ë B¶ng tãm l−îc B¶ng 1: TiÓu ph©n môc chung thø nhÊt: B¶ng 2: Khu vùc ®Þa lý, thêi kú lÞch VÝ dô, líp chÝnh 000 (Khoa häc m¸y sö, con ng−êi tÝnh, th«ng tin & t¸c phÈm tæng qu¸t), B¶ng 3: kÕt hîp víi líp chÝnh 800 (V¨n gåm c¸c ph©n líp sau: häc), bao gåm 3 b¶ng: B¶ng 3A - T¸c phÈm 010 Th− môc häc bëi hoÆc vÒ t¸c gi¶ riªng lÎ; B¶ng 3B -
- 72 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2015 TiÓu ph©n môc cho c¸c t¸c phÈm bëi Tµi liÖu tham kh¶o hoÆc vÒ nhiÒu h¬n 1 t¸c gi¶; B¶ng 3C - Ký hiÖu ®−îc thªm t¹i n¬i ®−îc chØ dÉn 1. Hå SÜ Quý, V−¬ng Toµn (chñ biªn) (2011), Th− viÖn Khoa häc x· héi, trong b¶ng 3B, 700.04, 791.4 vµ 808-809 Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. B¶ng 4: TiÓu ph©n môc cña ng«n ng÷ riªng lÎ 2. Ng« ThÕ Long, TrÇn Th¸i B×nh (2009), Häc viÖn ViÔn §«ng B¸c cæ: B¶ng 5: Nhãm s¾c téc vµ d©n téc Giai ®o¹n 1898-1957, Nxb. Khoa häc B¶ng 6: Ng«n ng÷ x· héi, Hµ Néi. 2. Cuèi n¨m 2013, Th− viÖn Quèc 3. NguyÔn V¨n D©n chñ biªn (2007), gia ViÖt Nam ®· c«ng bè b¶n dÞch tiÕng Niªn gi¸m th«ng tin Khoa häc x· héi, ViÖt Khung DDC Ên b¶n 23, môc ®Ých lµ Sè 2, Nxb. Khoa häc x· héi, Hµ Néi. lµm c«ng cô ph©n lo¹i thèng nhÊt cho c¸c th− viÖn trong c¶ n−íc, ®Ó héi nhËp 4. Th− viÖn Khoa häc x· héi (1972), víi céng ®ång th− viÖn thÕ giíi. Ên b¶n Th− môc H¸n N«m. nµy ®· b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông t¹i Th− 5. Th− viÖn Khoa häc x· héi (2002), viÖn Quèc gia ViÖt Nam vµ hÖ thèng th− B¶ng Ph©n lo¹i Th− viÖn – Th− môc viÖn c«ng céng, mét sè th− viÖn c¸c BBK, 3 tËp, Hµ Néi. tr−êng ®¹i häc. Trong xu thÕ ph¸t triÓn ®ã, Th− 6. Melvin Dewey biªn so¹n (2013) (Biªn viÖn KHXH còng ®· tiÕn hµnh nghiªn tËp: Joan S. Mitchell, Julianne Beall, cøu vµ ¸p dông Khung DDC Ên b¶n 23 Rebecca Green, Giles Martin, ®Çy ®ñ vµo c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu tõ Michael Panzer; DÞch: Vò V¨n S¬n; th¸ng 4/2015. HiÖu ®Ýnh: KiÒu V¨n Hèt), Khung ph©n lo¹i ThËp ph©n Dewey vµ B¶ng Cã thÓ thÊy, viÖc ¸p dông Khung ChØ môc quan hÖ. TËp 1: PhÇn h−íng DDC Ên b¶n 23 lµ mét b−íc ngoÆt trong dÉn - B¶ng phô, TËp 2: B¶ng chÝnh c«ng t¸c ph©n lo¹i tµi liÖu t¹i Th− viÖn 000-599, TËp 3: B¶ng chÝnh 600-999, KHXH. B−íc ®Çu ¸p dông sÏ cã nh÷ng TËp 4: B¶ng chØ môc quan hÖ, Th− khã kh¨n vµ thuËn lîi nhÊt ®Þnh, tuy viÖn Quèc gia ViÖt Nam, Hµ Néi. nhiªn, ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ph©n lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH (®Òu lµ nh÷ng 7. Lois Mai Chan, Joan S. Mitchell c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n, céng víi (2013) (DÞch: KiÒu V¨n Hèt, Lª lßng yªu nghÒ) nhÊt ®Þnh sÏ gióp ho¹t Thanh Hµ, Chu TuyÕt Lan, NguyÔn ®éng ph©n lo¹i t¹i Th− viÖn KHXH cã Lan H−¬ng), Khung ph©n lo¹i ThËp hiÖu qu¶ h¬n, hoµ nhËp víi xu thÕ ph¸t ph©n Dewey: Nguyªn t¾c vµ øng triÓn chung cña ngµnh th− viÖn ViÖt dông, Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam, Nam vµ thÕ giíi Hµ Néi.
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học