Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016 Ca dao tình yêu: (Ca dao và thi pháp Nữ Quyền) Love folk poetry: Who is in sorrow, in longing, and in loving? (Folk poetry and the poetics of Feminism) rườ Đại họ Nguyen Thi Kim Ngan, Assoc.Prof.,Ph.D. Saigon University Tóm tắt Vậ dụ t p áp ữ Q ề v o p tí a dao, b v ết k ảo sát ì ả v v t ế ủa ườ p ụ ữ tro q a ệ vớ ườ đ ô tro a dao trữ tì tr ề t ố t ô q a v ệ tì ể ớ tí ủa ủ t ể trữ tì ũ ư ớ tí tá ả a dao B v ết k ô ỉ ê lê tí ất “t t ộ ” ủa ườ p ụ ữ ợ ý về sự đó óp ủa ữ ớ tro q á trì sá tá vă ọ d a , k á vớ tro vă ươ bá ọ Từ khóa: ca dao, Nữ Quyền, giới, chủ thể trữ tình, giới tính tác giả, trữ tình giọng nữ, trữ tình giọng nam, sự tòng thuộc. Abstract Applying the poetics of feminism to explicating folk poetry, this article studies the imagery and position of women in relation to men presented in folk poems. Discussions can be drawn out from studying the e der of bot t e poet s bje ts a d a t ors s art le ot o l po ts o t t e “obed e e” tra t of the female in folk poetry but also acknowledges the contribution of female writers in the creation of folk literature, which is quite different from that in written literature. Keywords: folk poetry, Feminism, gender, poetic subject, female poetic voice, gender of author, obedience Lí t ết ữ Q ề (Feminism) bên a t ơ ữ ó t ể ú ý đế ữ ạ vấ đề ộ d (bất ô xã ộ , t ứ t ơ a ớ ít q a t bì đẳ ớ ) ó vấ đề t p áp ro trườ ợp ù v ết về ột đề (đ ể ì , ớ ủa ườ trầ t ật, ủ t , ột sự vật, á ì ủa tá ả ữ ũ t ể trữ tì ) Rõ r tro sá tá ủa ó t ể k á tá ả a ì ể ệ á tá ả đ ô v p ụ ữ, t ế ớ tượ ók ả ă a lạ ữ kết đượ ì k ô p ả lú o ũ ố q ả ê ứ rất t ú v 52
- Tuy nhiên, ột tro ữ vấ đề ụ t ể l a dao trữ tì á p ê bì ữ q ề t ườ đặt ra l Ca dao trữ tì l t ế ó tì ả trườ ợp á p ê bì a ớ v ết ủa ườ d q ê ro a dao, “ về tá p ẩ ủa tá ả ữ ũ ư đệ ớ, t ươ , b ồ t ườ lặp đ lặp trườ ợp á vă a ớ v ết về lạ ” (2) á vă ọ v ết, a dao l sáng á vật p ụ ữ, da p ụ ữ Có tá d a tr ề ệ , t ơk ô a trườ ợp í Thứ nhất là khi tác ó tá ả, vì vậ tro rất ề trườ ả( a ớ ) để o vật ữ s ĩ ợp rất k ó xá đ a b ồ , a ớ, a a độ t oạ , đố t oạ , ví dụ ư t tư t ươ , tứ l xá đ ủ t ể lờ ó l ủa ú ề sa b ổ đ ơ x v a a ữ: ặp ỡ rọ trở về, a lú ú Gió đâu gió mát sau lưng ề ồ trê lầ ư Bí ớ , Dạ sao dạ nhớ người dưng vô cùng ớ q ê Rõ r ở đ l t trạ v s ĩ ủa ú ề , ủa ột ườ p ụ ữ Buồn trông chênh chếch sao Mai trẻ ư ũ k ô t ể k ô t ấ rằ Sao ơi, sao hỡi, nhớ ai sao mờ ở đ ườ v ết ra ữ d đó l ro a dao, bở vậ , a ớ, a D ,l ột t ơ a ớ Thứ t ươ , a b ồ ề k k ô rõ Đó l hai l trườ ợp ả tá p ẩ l ọ ủa ưa kể ó ữ trườ ợp ớ ủa ủ ột ườ p ụ ữ, ủ t ể trữ tì , ườ t ể trữ tì ệ ra rất rõ, ư v tất tá trầ t ật l ữ, ư tá ả lạ l a ảl ườ ù ớ: ớ , ví dụ ư Chinh phụ ngâm, Cung oán Chồng ta áo rách ta thương ngâm khúc a ột p ầ ủa Lời kỹ nữ Chồng người áo gấm xông hương mặc người (X D ệ ), Phá đường, Lá thư Bến Tre Đọ a dao tì ê ú ta t ấ á ( ố Hữ ) o vă ọ , ệ tượ ớ, t ươ , b ồ ầ ư a đô o ả rất p ổ b ế tro ak ú ạ Vấ đề a v ữ ườ o tra ũ đ tì , đặt ra l tro á trườ ợp trê , t trô đợ , t ươ ớ, t ề t ốt, ậ ờ trạ v ý ĩ ủa vật ữ ó t ật l ư ườ o á C ỏ đặt ra ở đ l “ ữ” k ô a do đ ô áp v o v đọ tro á b ồ , á ớ, á t ươ ủa ữ tá p ẩ ư vậ l ệ ú ta ó ườ o á ó bao ê p ầ t ự sự l b ết đú ữ ì ườ p ụ ữ ĩ ủa ườ p ụ ữ, bao ê p ầ l ủa k ô a ư lờ p ê bì ữq ề đ ô á v o o vật ữ Xá đ ườ Mỹ Ela e owalter, “ ú ta đượ đ ề óý ĩa rất q a trọ đố k ô b ết p ụ ữ r ả v trả ệ vớ v ệ xe xét a dao dướ ó độ ữ ữ ì ỉ b ết đ ô t ấ p ụ ữ Q ề : l ệ tro sá tá a dao, ườ ầ p ả ư t ế o”(1) p ụ ữ ó t ự sự l tá ả a bằ Cá t ếp ậ ữ q ề v ớ đố vớ vớ á tá ả a ớ k ô , a ó tá p ẩ vă ọ ở ra ữ ướ á k á ,k tro vă ọ v ết ổ v ê ứ ớ ả về tư tưở v t p áp tr đạ , ườ sá tá ầ ết t ộ ớ ro b ú tô ố t ử vậ a t ì tro vă ọ d a , tá ả dụ p ươ p áp ủa t ọ ữ q ề để ớ ữ đã ó ột va tr lớ ê k ảo sát ột lĩ vự p ê bì ữ l đượ đ ề k ô d q ề ít độ đế - đó l vă ọ d a , ro a dao ó rất ề xét về 53
- ì t ứ , ó t ể xá đ đượ tí ất ư vậ ư o ữ t ơ ư ớ ủa ủ t ể trữ tì ổ bế l trê ó rất ề t ơ rõ r ủ t ể trữ trườ ợp ô t ứ ất xư “E ” a tì l ữ, t vậ k ẳ đ rõ ớ tí xư “ ếp”: tá ả ủa ữ a dao ư vậ Qua cầu dừng bước trông cầu k ô p ả l vệ d d , ế k ô Cầu bao nhiêu nhịp em sầu bấy nhiêu ố ó l k ô t ể Một ê ứ o đó ó t ể lập l ậ rằ trướ đ Đêm khuya gió lọt thấu xương p ụ ữ ít t a a v o oạt độ sá tá , Chàng về để thiếp những thương cùng sầu bở vậ tro a dao, dù ề ó ủ Cũ ó ề trườ ợp k ô xư t ể trữ tì l ữ t ì tá ả ủ ế ủa “e ” ư ọ “a ” a “ ”: ú vẫ l a ớ Một ả t ết ư Anh về để quạt lại đây vậ k ô p ả l k ô ó ơ sở Mở ra xếp lại cho khuây cơn buồn ê ó lẽ ó ỉ đú vớ vă ọ bá ọ ứk ô ẳ vớ sá tá d a Nhớ chàng sáng đứng trông xuôi Để xá đ ớ tí tá ả ủa Trưa đi ngó ngược, tối ngồi trông ra ữ a dao ủ t ể trữ tì l ữ, ữ ư trê đ tro a dao ú ta ó t ể đ ột o đườ k á Đó rất ề v ế ă ứ v o tí ất ớ l k ảo sát v t ế ủa ườ p ụ ữ ( ô á ủa ủ t ể trữ tì ót ể ĩ rằ ớ đa ê , ườ vợ) tro q a ệ vớ ủa tá ả (vô da ) ủa a dao trữ tì đa ườ đ ô ( tra , ườ ồ ) p ầ l ữ Có t ự ư vậ k ô ? Cá t ếp ậ vừa l ì t ứ , vừa l Q ả t ự tro a dao ó ữ ộ d , vừa ó tí ất t p áp vừa ắ tí ữ rất rõ Ví dụ: vớ tư tưở , vớ vấ đề xã ộ C ẳ ạ Gặp nhau đường vắng thì chào câu ca dao: Gặp nhau giữa chợ lao xao xin đừng Anh về cuốc đất trồng rau Cá ả á t ẹ t ù ắ l Cho em trồng ké dây trầu một bên… ủa p ụ ữ ề ơ l ủa đ ô Một C ú ta t ấ ở đ ì tượ ườ tá ảđ ô k ól ột ư vậ p ụ ữ l ì tượ ườ đứ bê , Ha ư sa : ườ “ oạ b ê ” (marginality) ư á Anh về để áo lại đây ó ủa á p ê bì ữq ề í Đêm khuya em đắp, gió Tây lạnh lùng ất “ oạ b ê ” a p ụ t ộ ủa ườ p ụ ữ tro q a ệ vớ ườ đ ế so sá vớ : ô bộ lộ rất rõ tro a dao Đ ề Yêu nhau cởi áo cho nhau ó t ể ậ t ấ tro ữ a dao Về nhà dối mẹ qua cầu gió bay ủ t ể trữ tì l ữ ( ư k ô C ú ta t ấ tro ả a ủt ể ẳ tá ả l ữ) v ữ ủ t ể trữ trữ tì đề l ữ, ư sa ó t ể do tình là nam. a ớ l ( ườ o tra á ướ ro ữ a ọ ữ, o ườ ê !) trướ t ì k ả ă ườ o á đa ê t ườ ệ lê ở đó ít ơ rất ề Cá ả á trố trả v t ế t ấp bé ơ ườ o tra : v ê t ươ ấ áp ấ a rất đậ tí Anh như tán tía tán vàng ữ Đ ô k ó l đượ ột t ơ Em như manh chiếu bà hàng bỏ quên 54
- ườ o á t ườ ả t ấ tì Còn đêm nay nữa mai đi ê ư l ột d p ú v ườ o Lạng vàng không tiếc, tiếc khi ngồi kề… trai mà mì ê l ệ t ủa d t ì ữ ô-t p “trô ”, “x ”, “ ”, p ú ấ , bở vậ ớ ó á oá ợp “t eo” t ườ ắ vớ ườ o á : k ặp a : Ngày ngày em đứng em trông Thấy anh như thấy mặt trời Trông non non ngất, trông sông sông dài… Chói chang khó nói, trao lời khó trao ro a dao ú ta t ấ ườ o Bấy lâu anh bận chi nhà á t ườ “t eo” ườ o tra , tự Để em dệt gấm thêu hoa chịu sầu ệ đ t eo, dù ô trù k ó k ă t ế p ụ t ộ ấ kéo d ã đế á trở: k ườ o á ó ồ : Anh về cho em về theo Chàng ơi! Có thấu chăng chàng Tiền cưới mặc họ, tiền cheo mặc làng Một bát cơm vàng, biết mấy công lênh Cây cao mấy trượng cũng trèo Đi đâu cho thiếp đi cùng Đường xa mấy dặm cũng theo anh về Đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp cam ro ữ b ổ ẹ , ặp a Có ột đ ề t ú v l tro á bể ũ ók ườ o á về trướ : tượ a dao về tì ê ư “Rồ - Mây, Em về sao được mà về “Bướ - Hoa”, “Cá - ô ”, “C - Mái chèo chưa ráo, trăng thề chưa phai C ”, “ ề - Bế ”, t ì ườ o tra ư t ườ t ì ườ o tra l t ườ ắ vớ ì ả Rồ , Bướ , ườ về trướ v ườ o á l kẻ ề , Cá, C l ữ vật ể ngóng theo: độ t eo ướ ba đ , ra đ , tượ Nghe anh gióng giả ra về trư o ườ o á l Hoa, Bế , C , Cũng bằng lửa đốt tứ bề lưng em Sông - ữ ì đứ ê , t ụ độ : Thuyền đi để bến đợi chờ Nửa đêm trăng tắt sao thưa Tình đi nghĩa ở bao giờ quên nhau Em mong thầy mẹ ngủ, em đưa anh về ó t eo, trô t eo, ờ đợ l á Ai làm cho bướm lìa hoa dá ,t t ế ủa ườ o Cho chim xanh nỡ bay qua vườn hồng á đa ê tro a dao ườ o tra ũ ớ t ươ , ờ đợ , đa k ổ, trá Sông sâu cá lội mất tăm ó , ư ó lẽ ườ o á vẫ l Chín tháng cũng đợi, mười năm cũng chờ ườ đợ ờ, đa k ổ ề ơ , bở vì Ở đ , á v t ế t t ộ ủa ườ o á tự đặt ì v o v trí p ụ ườ p ụ ữ ằ a tro t ế ó ủa t ộ : ì ườ p ụ ữ t ể ệ q a ữ Anh như táo rụng sân đình a dao ọ ữ, tứ ữ ó ủt ể Em như gái rở đi rình của chua trữ tì l ữ (“E ”, “ ếp”…) Đ ề ro a dao tì ê ế ữ ô- đá úýl v t ếấ k ô p ả ỉ do típ “về”, “ra đ ” ắ vớ ườ o tra : vật ữ tự ậ , ó bộ lộ ả tro á Anh về em nắm cổ tay ì ủa ườ đ ô - tra đa Em dặn câu này anh chớ có quên… yêu trong ca dao. 55
- ro ắt ườ đ ô , ườ o v t eo V t ế ấ ó t ể do ườ p ụ ữ á ư bô oa đẹp ì ó t ể ắt, s ra đã vậ v tự ậ o ì , ũ ó t ể bẻ: ó t ể do xã ộ áp đặt v đượ ì t Em như cái búp hoa hồng tro vă óa, tro l sử Ở đ ó bao Anh giơ tay muốn bẻ về bồng nâng niu ê p ầ tră l Ự HIÊ , bao ê ườ o á ư tấ lụa đ o, p ầ tră l VĂ HÓA, bao ê p ầ p ất p ơ ữa ợ, ê a đã rơ tră l BẢ Ă , bao ê p ầ tră v o ta ườ o đó: l XÃ HỘI, đó l ỏ k ô d trả lờ Thân em như tấm lụa đào k ô ỉ vớ á lí l ậ t eo t ết Còn nguyên hay xé vuông nào cho ai ữQ ề đố vớ á vă óa Đề ả t í vì sao tro q a và xã ộ ọ ó ệ vớ ườ o á, ườ o tra ứ a , sự trù ợp ủa ì ả về t ườ ở tư t ế ủ độ , ó vẻ ư đứ v t ế ủa ườ p ụ ữ tro ữ a ao ơ : dao trữ tì ọ ữv ữ a dao Hỡi cô thắt dải lưng xanh trữ tì ọ a đặt ra ả t ết: p ả Có về Nam Định với anh thì về ă ữ trữ tì ọ ữ, ữ xư “ ếp”, xư “E ”, ữ Đường xa thì thật là xa ọ “A ơ ”… ũ đề do tá ả ủa Mượn mình làm mối cho ta một người ữ a dao ủ t ể trữ tì ọ Một người mười tám đôi mươi a sa tá ô loạ trừ ột số trườ Một người vừa đẹp vừa tươi như mình ợp ạ ữ , ó t ể k ẳ đ rằ ữ V ườ o á t ì ệ ra ư á ì a dao trữ tì ọ a ắ l do đó ế ớt, ầ đượ e ở: tá ả a ớ sá tá v ế ư vậy Hoa đào héo nhụy anh thương t ì vấ đề ớ tí ủa tá ả a dao sẽ Anh mong bẻ lá, che sương cho đào ả q ết ra sao: l ệ ó p ả tất ả ữ ữ p tí trê đ ot ấ ả a dao trữ tì , dù ó ọ ữ a trong ữ a dao ọ ữv ọ ọ a , ũ đề do đ ô sá tá a , ì ả ườ p ụ ữ đề ó ột k ô , l ệ tro vă ọ d a ,p ụ ữ đặ đ ể : tí ất ề ế , sự ót a a sá tá k ô v v trí ủa tác t t ộ tro q a ệ vớ ườ đ ả ữ (vô da ) ở đ k á vớ v trí ủa ô ự trù ợp ó lê đ ề ì về tư tá ả ữ tro vă ươ bá ọ ư tưở v t p áp? t ế o, ế k á t ì k á a ra sao? rướ ết, ó p ả á v t ế ủa Đó l ữ vấ đề k ô ké t ú v , ườ p ụ ữ tro q a ệ vớ ườ đ l ê q a đế ả ộ d v t p áp ủa ô tro xã ộ tr ề t ố , a ít ra a dao, bở vì xá đ ớ tí tá ả sẽ ũ l á ì ủa xã ộ đố vớ ố đưa tớ xá đ để ì , để ì q a ệ t ể ệ q a a dao Hì ả t ì k ô ỉ l vấ đề t p áp ườ p ụ ữ tro a dao trữ tì l ì ắ vớ s q a , t ế ớ q a , ả ườ o á k ao k át tì ê , ê q a đ ể đạo đứ - t ẩ ỹ ảo sát t ươ t a t ết, ã l ệt, t ủ ớ ủa ủ t ể trữ tì , ớ tí tá ả ư ũ ề ế , t t ộ , l ô v v t ế ủa ườ p ụ ữ tro q a ệ l ô số tro ướ o , ờ đợ , trô vớ ườ đ ô tro a dao tr ề 56
- t ố ú tô đưa ra tro b v ết dân gian Việt Nam, Nxb KHXH, HN, 1974, ớ ỉ l ữ ý tưở v ê tr. 179. ứ bướ đầ ướ đế ụ t ê ê trê TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Elaine Showalter (1996), Towards a Feminist Chú thích Poetics, “Moder L terar eor ” (1) Elaine Showalter, Towards a Feminist (A.Reader), Ed. Phillip Rice and Patricia Poetics, “Moder L terar eor ” Waugh, Arwold, N.Y. (A.Reader), Ed. Phillip Rice and Patricia 2. Cao H Đỉ (1974), Tìm hiểu tiến trình văn Waugh, Arwold, N.Y, 1996, p.101. học dân gian Việt Nam, xb oa ọ xã ộ , (2) Cao H Đỉ , Tìm hiểu tiến trình văn học H ộ Ngày nhận bài: 14/9/2016 Biên tập xong: 15/10/2016 Duyệt đă : 20/10/2016 57
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học