Bước đầu tìm hiểu về thuật ngữ báo chí tiếng Việt

b­íc ®Çu t×m hiÓu vÒ thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng viÖt B¦íC §ÇU T×M HIÓU VÒ THUËTNG÷ B¸O CHÝ TIÕNG VIÖT qu¸ch thÞ gÊm * Tãm t¾t: Bµi viÕt t×m hiÓu mét sè nÐt kh¸i qu¸t vÒ ngµnh b¸o chÝ vµ khoa häc b¸o chÝ, tõ ®ã, chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc thï c¬ b¶n cña thuËt ng÷ b¸o chÝ còng nh­ nªu râ con ®­êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt, ®ång thêi gîi më ra mét sè vÊn ®Ò trong viÖc nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ hÖ thuËt ng÷ b¸o chÝ nh»m gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng vµ chuÈn hãa thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt. Tõ khãa: B¸o chÝ; th«ng tin; b¸o in; b¸o ph¸t thanh; b¸o truyÒn h×nh; b¸o ¶nh; b¸o m¹ng ®iÖn tö; nhËt b¸o; ng«n luËn; nguyÖt san; tuyªn truyÒn; th«ng tÊn; tÝnh phæcËp; b¸o chÝ c«ng khai; b¸o chÝbÝ mËt... B¸o chÝ lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn B¸o chÝ lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng rÊt quan träng truyÒn th«ng ®¹i chóng rÊt quan träng cña §¶ng, Nhµ N­íc vµ mäi tÇng líp nh©n d©n. §iÒu nµy nãi lªn søc m¹nh chi phèi còng nh­ sù t¸c ®éng rÊt lín cña b¸o chÝ ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. KÓ tõ khi h×nh thµnh cho ®Õn thêi kú ®æi míi vµ giai ®o¹n héi nhËp hiÖn nay, b¸o chÝ ®· thÓ hiÖn râ vai trß ®ã. B¸o chÝ kh«ng chØ lµ mét lo¹i h×nh ho¹t ®éng th«ng tin mµ cßn ®­îc xem lµ mét khoa häc. Nh­ vËy, thõa nhËn b¸o chÝ lµ mét khoa häc mµ trong khoa häc th× ph¶i trong ®êi sèng x· héi. Mçi nÒn b¸o chÝ ra ®êi mang theo dÊu Ên ®Æc thï cña mçi quèc gia. TiÕn tr×nh ph¸t triÓn b¸o chÝ ViÖt Nam ®· tr¶i qua nh÷ng b­íc ngoÆt to lín g¾n liÒn víi lÞch sö ph¸t triÓn d©n téc.(*) Sau khi hoµn thµnh viÖc x©m chiÕm Nam Kú, thùc d©n Ph¸p nhanh chãng b¾t tay vµo viÖc thiÕt lËp mét chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi míi vµ hä nghÜ ngay ®Õn viÖc lîi dông b¸o chÝ nh­ lµ mét thø vò khÝ chÝnh trÞ míi ®Ó cai trÞ thuéc ®Þa. §ã lµ dïng b¸o cã kh¸i niÖm, ph¹m trï, trong khi ®ã chÝ ®Ó chinh phôc tinh thÇn d©n chóng thuËt ng÷ l¹i chÝnh lµ nh÷ng tõ, ng÷ biÓu thuéc ®Þa th«ng qua viÖc phæ biÕn ch÷ thÞ nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï khoa häc. ThuËt ng÷ b¸o chÝ còng nh­ thuËt ng÷ cña c¸c ngµnh khoa häc kh¸c cã vai trß rÊt quèc ng÷, truyÒn b¸ t­ t­ëng Ph¸p vµ nÒn v¨n minh Ch©u ¢u. Ngµy 15/4/1865, Ph¸p ®· quyÕt ®Þnh cho xuÊt b¶n tê b¸o tiÕng quan träng. §ã lµ nh÷ng tõ, ng÷ biÓu thÞ ViÖt ®Çu tiªn mang tªn Gia §Þnh b¸o. kh¸i niÖm, ph¹m trï ®· ®­îc ®óc kÕt, tÝch hîp tõ trong ho¹t ®éng cña ngµnh. Cho nªn, viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ thuËt ng÷ b¸o chÝ hÕt søc cÇn thiÕt. 1. Sù ra ®êi, ph¸t triÓn cña b¸o chÝ -khoa häc b¸o chÝ ë ViÖt Nam vµ vai trß cña nã trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö d©n téc Trong suèt nh÷ng n¨m cßn l¹i cña thÕ kû 19, chØ cã thªm mét sè tê b¸o in b»ng ch÷ quèc ng÷ nh­ NhËt tr×nh Nam Kú (1883), B¶o hé Nam d©n (1888), Phan Yªn B¸o (1898)..., cßn l¹i chñ yÕu lµ b¸o chÝ b»ng tiÕng Ph¸p. Nãi chung, b¸o chÝ tiÕng ViÖt (*) NCS Khoa Ng«n ng÷, Häc viÖn Khoa häc x· héi. 56 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 qu¸ch thÞ gÊm giai ®o¹n nµy ch­a ph¸t triÓn, míi chØ ®­îc coi lµ thêi kú ph«i thai cña b¸o chÝ ViÖt Nam. §Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 20, b¸o chÝ tiÕng ViÖt xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu h¬n. Giai ®o¹n nµy, t¹p chÝ - mét lo¹i h×nh thuéc b¸o in chuyªn cung cÊp, phæ biÕn c¸c kiÕn thøc chuyªn ngµnh ®· xuÊt hiÖn. vµ l­u hµnh. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng ®· ®­a dßng b¸o chÝ c¸ch m¹ng b­íc sang mét trang míi. N¨m 1945 còng lµ n¨m ®¸nh dÊu kh¸ nhiÒu sù kiÖn quan träng trong lÞch sö b¸o chÝ ViÖt Nam: thµnh lËp §µi TiÕng nãi ViÖt Nam, Bé Th«ng tin Tuyªn truyÒn vµ Th«ng TÊn x· ViÖt Nam. Giai ®o¹n nµy b¸o chÝ kh«ng chØ ph¸t Cã thÓ nãi, trong nh÷ng n¨m ®Çu cña triÓn m¹nh mµ cßn ph©n ho¸ theo thÓ lo¹i nh­ nhËt b¸o, b¸o ®Þnh kú, b¸o chuyªn biÖt cho tõng giíi, nghÒ nghiÖp, t«n gi¸o, gi¶i trÝ... B¸o chÝ cßn ph©n ho¸ s©u s¾c theo khuynh h­íng chÝnh trÞ - x· héi kh¸c chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, b¸o chÝ ®· phôc vô tÝch cùc cho nhiÖm vô b¶o vÖ chÝnh quyÒn non trÎ lóc bÊy giê. Nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, b¸o chÝ c¶ hai miÒn vÉn ®­îc cñng cè vµ nhau. §Æc biÖt víi viÖc xuÊt hiÖn dßng b¸o ph¸t triÓn. Sau 1954, khi cuéc kh¸ng ®èi lËp, khuynh t¶ trong vµ sau cao trµo yªu n­íc vµ d©n chñ 1925-1926 ®· ®¸nh mét dÊu mèc quan träng trong lÞch sö b¸o chÝ n­íc nhµ. Nh×n chung b¸o chÝ thêi k× nµy ®· cã ¶nh h­ëng tÝch cùc tíi tinh thÇn d©n téc. Bªn c¹nh ®ã, sù ph¸t triÓn cña b¸o chÝ cßn ®­îc thÓ hiÖn ë sè l­îng ng­êi lµm b¸o, c¬ cÊu x· héi vµ nghÒ nghiÖp cña hä còng nh­ tÝnh hiÖn ®¹i cña b¸o còng t¨ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p ë miÒn B¾c kÕt thóc th¾ng lîi, trong ®iÒu kiÖn míi, b¸o chÝ miÒn B¾c cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Giai ®o¹n nµy xuÊt hiÖn b¸o chÝ cña nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu khoa häc, tuyªn truyÒn, tæ chøc, kü thuËt vµ b¸o chÝ cña c¸c tØnh thµnh. N¨m 1956, Hå Chñ TÞch ban hµnh s¾c lÖnh vÒ ChÕ ®é b¸o chÝ, quy ®Þnh vÒ quyÒn tù do ng«n luËn trong chÕ ®é ta. Còng trong ®o¹n nµy, víi sù nhanh. B¸o ®­îc in víi nhiÒu lo¹i ng«n gióp ®ì cña Liªn X«, hÖ thèng truyÒn ng÷, ®ñ lo¹i b¸o vµ t¹p chÝ, ®ång thêi b¸o ®· b¾t ®Çu ®­îc in b»ng c«ng nghÖ mµu, thanh ph¸t triÓn réng kh¾p c¸c tØnh, kÐo ®Õn huyÖn vµ th«n xãm. §µi tiÕng nãi ViÖt nhiÒu ¶nh vµ kh¸ mü thuËt. Nam còng ®­îc trang bÞ thªm nhiÒu §Æc biÖt sù ra ®êi cña tê Thanh niªn (1925), tê b¸o c¸ch m¹ng ®Çu tiªn cña ViÖt Nam do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp ®· ®¸nh dÊu mèc cho sù ra ®êi cña dßng b¸o chÝ ph­¬ng tiÖn kü thuËt míi, x©y dùng thªm §µi ph¸t sãng m¹nh MÔ Tr× vµ th«ng qua hÖ thèng truyÒn thanh réng kh¾p Êy ®· tiÕp sãng réng ra c¶ n­íc. B¸o chÝ thêi gian c¸ch m¹ng. §ã lµ b­íc ngoÆt lín nhÊt nµy ®· gãp phÇn nhanh chãng truyÒn ®¹t trong lÞch sö ph¸t triÓn cña b¸o chÝ ViÖt Nam. B¸o chÝ c¸ch m¹ng dÇn dÇn ®· x©y dùng ®­îc c¶ mét hÖ thèng b¸o chÝ tõ nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ N­íc, phôc vô ®¾c lùc cho viÖc thùc hiÖn hai nhiÖm vô mµ §¶ng ®Ò ra. trung ­¬ng ®Õn c¸c ®Þa ph­¬ng. ChØ trong Trong nh÷ng n¨m ®Õ quèc Mü tiÕn 20 n¨m (1925 - 1945) dßng b¸o chÝ c¸ch m¹ng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ víi trªn 550 tê b¸o ®· ®­îc xuÊt b¶n hµnh chiÕn tranh ®¸nh ph¸ d÷ déi miÒn B¾c, c¸c b¸o vÉn ra ®Òu kú, ph¸t hµnh ®óng thêi h¹n. Ngoµi c¸c tê b¸o lín hµng Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 57 b­íc ®Çu t×m hiÓu vÒ thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng viÖt ngµy nh­ Nh©n d©n, Qu©n ®éi nh©n d©n, c¸c tê b¸o tuÇn, nguyÖt san cña c¸c ®oµn thÓ hîp thµnh tiÕng nãi chung rÊt hiÖu qu¶. B¸o chuyªn ngµnh còng kh¸ phong phó vµ lµm c«ng t¸c tuyªn truyÒn theo nhiÖm vô cña Ngµnh. Ngoµi ra, cßn cã mét sè tê b¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng n­íc ngoµi. c¸ch m¹ng cña ®Êt n­íc l©u nay kh«ng cho phÐp nh÷ng ng­êi lµm b¸o ViÖt Nam dõng ch©n vµ ph©n t©m vµo lÜnh vùc lý thuyÕt, häc thuËt. Hèi h¶ “dïng c¸n bót lµ ®ßn xoay chÕ ®é”, tÊt c¶ ®eo ba l«, cÇm m¸y, cÇm bót vµo chiÕn tr­êng, c¸c nhµ b¸o - chiÕn sü cña chóng ta th­êng quan §Æc biÖt, chÝnh t¹i thêi ®iÓm nµy (n¨m t©m tíi kÕt qu¶ tõng chiÕn dÞch, tõng 1970), truyÒn h×nh ®· xuÊt hiÖn, ®¸nh dÊu mét lo¹i h×nh b¸o chÝ míi ra ®êi ë n­íc ta. phong trµo vµ thµnh tùu chung cña c¸ch m¹ng mµ t¹m g¸c l¹i nh÷ng kh¸i qu¸t lý ë miÒn Nam, trong vïng ®Þch t¹m thuyÕt vÒ môc ®Ých, ph­¬ng tiÖn vµ kü chiÕm còng nh­ t¹i c¸c vïng gi¶i phãng vµ c¸c khu c¨n cø du kÝch, b¸o chÝ c¸ch m¹ng vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®Ó phôc vô sù nghiÖp gi¶i phãng miÒn Nam. Sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n­íc, b¸o chÝ thuËt nghÒ nghiÖp cña m×nh”(2). V× vËy, c¸c c«ng tr×nh khoa häc vÒ b¸o chÝ ch­a nhiÒu. Tr­íc 1980, tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ b¸o chÝ ë ViÖt Nam chØ cã kho¶ng 60 cuèn, trong sè nµy cã ®Õn gÇn ë n­íc ta ph¸t triÓn kh¸ nhanh vÒ sè mét nöa sè s¸ch nghiªn cøu do c¸c häc l­îng vµ chÊt l­îng, h×nh thµnh hÖ thèng gi¶ miÒn Nam viÕt vµ chñ yÕu ph¶n ¸nh th«ng tÊn, b¸o chÝ ph¸t thanh, truyÒn nÒn b¸o chÝ cña chÝnh quyÒn cò(3). Kho¶ng h×nh réng kh¾p c¶ n­íc. Th¸ng 1/1998, c¸c lo¹i b¸o chÝ ®iÖn tö ph¸t trªn m¹ng Internet lÇn l­ît ra ®êi. HiÖn nay, ho¹t ®éng cña b¸o chÝ trong sù nghiÖp c«ng tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y, khoa häc vÒ b¸o chÝ míi thùc sù ®­îc quan t©m. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë sè l­îng ®Çu s¸ch vÒ b¸o chÝ ®­îc xuÊt b¶n ngµy cµng nhiÒu, ®a nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, trong d¹ng vµ phong phó, ®· ®¸p øng ®­îc qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ vµ trong thêi phÇn nµo thùc tÕ s«i ®éng cña ho¹t ®éng ®¹i bïng næ th«ng tin ®ang ph¸t triÓn b¸o chÝ. kh«ng ngõng vµ ngµy cµng thÓ hiÖn vai trß quan träng cña m×nh. Nh×n vµo thùc tiÔn ho¹t ®éng cña b¸o chÝ ViÖt Nam kÓ tõ khi h×nh thµnh cho Tr­íc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn còng nh­ th¸ch thøc cña ho¹t ®éng b¸o chÝ trong xu thÕ héi nhËp, trong thêi ®¹i bïng næ th«ng tin hiÖn nay, ®ßi hái khoa häc b¸o chÝ còng ®Õn nay, chóng ta ®· thu ®­îc nh÷ng ph¶i ph¸t triÓn vµ sím theo kÞp ho¹t ®éng thµnh tùu hÕt søc to lín. Tuy nhiªn, vÒ khoa häc b¸o chÝ l¹i ra ®êi muén h¬n vµ ch­a ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi ho¹t ®éng thùc tiÔn. ViÖc nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lý luËn b¸o chÝ ch­a b¾t kÞp víi ho¹t ®éng thùc tÕ: “Thùc tiÔn ho¹t ®éng b¸o chÝ s«i ®éng, nhanh chãng vµ s¸ng t¹o, trong lóc lý luËn ch­a theo kÞp. Gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn cßn ®é chªnh”(1). Lý do cña ®iÒu nµy cã thÓ do “Thùc tiÔn ®Êu tranh vµ thùc tiÔn cña b¸o chÝ ®Ó ®¸p øng, ph¸n ¸nh ®­îc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña thùc tiÔn ho¹t ®éng b¸o chÝ còng nh­ sù thay ®æi m¹nh mÏ cña x· héi. (1) §inh V¨n H­êng (2006), C¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ th«ng tÊn, Nxb. §HQG Hµ Néi. (2) Ph¹m Thµnh H­ng (2007), ThuËt ng÷ b¸o chÝ-truyÒn th«ng, Nxb. §HQG Hµ Néi. (3) Vò QuangHµo(2009),Ng«n ng÷ b¸o chÝ, Nxb. Th«ng TÊn (in lÇn thøt­), Hµ N«i. 58 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 qu¸ch thÞ gÊm 2. VÒ néi hµm kh¸i niÖm thuËt ng÷ mét trang web vµ ph¸t hµnh trªn m¹ng b¸o chÝ tiÕng ViÖt internet nhê c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt §Ó x¸c ®Þnh néi hµm kh¸i niÖm thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt, cÇn ph¶i dùa trªn c¸c néi dung c¬ b¶n cña ngµnh nµy. Qua t×m hiÓu c¸c tµi liÖu chuyªn ngµnh cho thÊy, trong ngµnh b¸o chÝ hiÖn nay gåm cã tiªn tiÕn vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. Cã thÓ thÊy, mçi lo¹i h×nh b¸o chÝ cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng. Tuy nhiªn, c¸c lo¹i h×nh b¸o chÝ kh«ng thay thÕ lÉn nhau mµ bæ sung, ¶nh h­ëng lÉn nhau vµ liªn kÕt n¨m lÜnh vùc t­¬ng øng víi n¨m lo¹i h×nh t¹o thµnh hÖ thèng c¸c ph­¬ng tiÖn b¸o chÝ: b¸o in, b¸o ph¸t thanh, b¸o truyÒn h×nh, b¸o ¶nh, b¸o m¹ng ®iÖn tö. Mçi lo¹i h×nh b¸o chÝ cã nh÷ng c¸ch chuyÓn t¶i truyÒn th«ng ®¹i chóng c¬ b¶n nhÊt vµ hïng m¹nh nhÊt hiÖn nay. Nh­ vËy, tõ c¸c néi dung c¬ b¶n cña th«ng tin víi c¸c ph­¬ng tiÖn vµ nguyªn lý ngµnh b¸o chÝ nªu trªn, cã thÓ hiÓu: kh¸c nhau. ThuËt ng÷ b¸o chÝ lµ nh÷ng tõ, ng÷ biÓu B¸o in lµ h×nh thøc truyÒn th«ng ®¹i thÞ c¸c kh¸i niÖm, sù vËt, hiÖn t­îng chóng xuÊt hiÖn sím nhÊt, truyÒn t¶i thuéc c¸c lo¹i h×nh b¸o chÝ: b¸o in, b¸o th«ng tin b»ng ch÷ viÕt vµ ®­îc thùc hiÖn b»ng kü thuËt in Ên trªn vËt liÖu giÊy vµ ph¸t thanh, b¸o truyÒn h×nh, b¸o ¶nh, b¸o m¹ng ®iÖn tö. mùc, ng­êi ®äc tiÕp nhËn b»ng con ®­êng thÞ gi¸c. Ph¸t thanh lµ lo¹i h×nh b¸o chÝ 3. Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña thuËt b¸o chÝ tiÕng ViÖt ®iÖn tö hiÖn ®¹i víi ®Æc tr­ng c¬ b¶n lµ dïng ©m thanh (lêi nãi, tiÕng ®éng, ©m nh¹c) ®Ó truyÒn t¶i th«ng tin nhê sö dông kÜ thuËt sãng ®iÖn tö vµ hÖ thèng truyÒn Kh¸c víi mét sè hÖ thèng thuËt ng÷ kh¸c nh­ tin häc, luËt së h÷u trÝ tuÖ... thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt lµ mét hÖ thèng thuËt ng÷ cã lÞch sö h×nh thµnh vµ thanh ®Ó t¸c ®éng vµo thÝnh gi¸c cña ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi. Sù h×nh thµnh vµ c«ng chóng. TruyÒn h×nh truyÒn t¶i ph¸t triÓn cña hÖ thèng thuËt ng÷ b¸o chÝ th«ng tin kh«ng chØ b»ng ©m thanh mµ cßn b»ng c¶ h×nh ¶nh ®éng nhê vµo kü thuËt sãng v« tuyÕn ®iÖn, qua ®ã c«ng chóng tiÕp cËn th«ng tin b»ng c¶ thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c. B¸o ¶nh truyÒn t¶i th«ng tiÕng ViÖt lu«n song hµnh vµ g¾n liÒn víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña nÒn b¸o chÝ ViÖt Nam. KÓ tõ khi Gia §Þnh b¸o-tê b¸o ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ra ®êi (1865) còng lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c thuËt tin ®Õn c«ng chóng b»ng thÞ gi¸c qua ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt. Theo ®iÒu tra, nh÷ng bøc ¶nh cô thÓ, ch©n thùc, sinh kh¶o s¸t cña chóng t«i, thuËt ng÷ b¸o chÝ ®éng nhê kü thuËt sö dông ¸nh s¸ng tiÕng ViÖt b¾t ®Çu xuÊt hiÖn lÎ tÎ trªn mét trong kh«ng gian ba chiÒu vµ øng dông c¸c thµnh tùu cña vËt lý vµ hãa häc. B¸o ¶nh lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu cña b¸o sè tê b¸o b»ng tiÕng ViÖt ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ë nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 19 vµ ®Çu thÕ kû 20 nh­: Gia §Þnh b¸o, N«ng cæ in, t¹p chÝ vµ b¸o m¹ng ®iÖn tö. B¸o MÝm §µn, Lôc tØnh T©n V¨n... Tuy nhiªn, m¹ng ®iÖn tö lµ lo¹i h×nh b¸o chÝ truyÒn t¶i th«ng tin tÝch hîp d­íi nhiÒu h×nh v× ®©y lµ giai ®o¹n b¸o chÝ ViÖt Nam chÞu sù qu¶n lý chÆt chÏ cña ng­êi Ph¸p vµ thøc ®a ph­¬ng tiÖn: tõ ch÷ viÕt, ©m hÇu nh­ kh«ng ph¸t triÓn, cho nªn thuËt thanh cho ®Õn h×nh ¶nh tÜnh vµ ®éng trªn ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt giai ®o¹n nµy nh×n Sè 1-2014 Nh©n lùc khoa häc x· héi 59 b­íc ®Çu t×m hiÓu vÒ thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng viÖt chung xuÊt hiÖn víi sè l­îng Ýt. C¸c thuËt ng÷ b¸o chÝ xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn lµ: tin, b¸o, in, chñ bót, ký gi¶ (nhµ b¸o), nhùt b¸o (nhËt b¸o), x· thuyÕt (x· luËn), sè, kú, b¶n in, nhµ in, ph¸t hµnh... 4. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt Thø nhÊt, trong hÖ thèng thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt, ngoµi tÝnh chÊt chuyªn s©u vèn nh­ b¶n chÊt cña thuËt ng÷, chóng Ph¶i sau Thanh niªn - tê b¸o c¸ch cßn mang tÝnh phæ cËp. §©y lµ mét ®Æc m¹ng ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ra ®êi th× thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt míi thùc sù ph¸t triÓn vµ ®­îc coi lµ chÝnh thøc ra ®êi. Sau n¨m 1925, b¸o chÝ tiÕng ViÖt ph¸t triÓn m¹nh vµ b¾t ®Çu ph©n hãa theo thÓ lo¹i vµ mµu s¾c chÝnh trÞ. V× vËy, mét lo¹t thuËt ng÷ b¸o chÝ còng xuÊt hiÖn ®Ó ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn vµ ph©n hãa ®ã nh­ b¸o, t¹p chÝ, nhËt b¸o, b¸o ®Þnh kú, b¸o bÝ mËt, tr­ng cña thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt. Do b¸o chÝ lµ mét lÜnh vùc ho¹t ®éng th«ng tin, lµ bé mÆt cña toµn bé ®êi sèng chÝnh trÞ vµ tinh thÇn cña x· héi, cho nªn ho¹t ®éng cña b¸o chÝ th©m nhËp vµo tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng x· héi còng nh­ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng. §iÒu nµy ®· kÐo theo ph¹m vi ho¹t ®éng cña hÖ thèng thuËt ng÷ kh¸ réng kh¸ réng, kh«ng chØ bã hÑp ë lÜnh vùc b¸o c«ng khai, b¸o hîp ph¸p, b¸o bÊt hîp b¸o chÝ mµ cßn ®­îc sö dông th­êng ph¸p, chñ b¸o, ng­êi viÕt b¸o,... bªn c¹nh ®ã, mét sè thuËt ng÷ thuéc c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ c¬ b¶n còng ra ®êi trong giai ®o¹n nµy nh­ ®iÒu tra, phãng sù, ký ch©n dung, ký xuyªn trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. RÊt nhiÒu c¸c thuËt ng÷ b¸o chÝ ®· ®i vµo ng«n ng÷ toµn d©n vµ quen thuéc trong ®êi sèng hµng ngµy nh­ b¸o, t¹p chÝ, chÝnh luËn, tiÓu phÈm b¸o chÝ, t­êng ph¸t thanh, truyÒn h×nh, tin, tin trong thuËt, pháng vÊn... n­íc, tin quèc tÕ, b×nh luËn, phãng sù, nhµ Theo ®¸nh gi¸ tæng kÕt cña Quang b¸o, phãng viªn. phãng viªn thêi sù, ph¸t §¹m, tuy vèn thuËt ng÷ cßn khiªm tèn nh­ng ®· ®¸p øng t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ nh÷ng nhu cÇu ®¬n gi¶n trong ho¹t ®éng nghiÖp vô còng nh­ trong ®êi sèng lóc bÊy giê(4). §Õn n¨m 1945, mét bé phËn kh«ng nhá thanh viªn, b×nh luËn viªn,...(4) Thø hai, ban ®Çu tÊt c¶ b¸o chÝ ViÖt Nam ®Òu do ng­êi Ph¸p thµnh lËp vµ ®iÒu khiÓn. Cho nªn c¸c thuËt ng÷ b¸o chÝ vay m­în thêi kú ®Çu chñ yÕu cã nguån gèc tõ thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt ®· h×nh tiÕng Ph¸p nh­: m¨ng sÐc, vi-nhÐt, fi-lª, thµnh vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. Tõ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m, sè l­îng b¸o chÝ t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng, nhê ®ã thuËt ng÷ b¸o chÝ tiÕng ViÖt cµng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. §Æc biÖt, víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c lo¹i h×nh b¸o chÝ ma -kÐt, mo-r¸t, in «p-xÐt, in li-t«, in ti-p«, tÝt,... Sau nµy, trong ho¹t ®éng b¸o chÝ ViÖt Nam më réng tiÕp thu c¸c øng dông kü thuËt hiÖn ®¹i cña b¸o chÝ n­íc ngoµi, cho nªn c¸c thuËt ng÷ b¸o chÝ vay m­în sau nµy chñ yÕu tõ tiÕng Anh. Tuy vËy, sau nµy nh­ ph¸t thanh (1945), truyÒn c¸c thuËt ng÷ vay m­în chØ kü thuËt, h×nh (1970) vµ b¸o m¹ng ®iÖn tö (1998) lµ nh÷ng dÊu mèc quan träng cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c¸c tiÓu hÖ thuËt ng÷ b¸o chÝ míi bªn c¹nh tiÓu hÖ thèng thuËt ng÷ b¸o in. ph­¬ng tiÖn lµm b¸o cã nguån gèc tõ tiÕng Ph¸p nãi trªn hiÖn nay vÉn ®­îc sö dông, (4) Quang §¹m (1977), “Con ®­êng ph¸t triÓn cña thuËt ng÷ b¸o chÝ ViÖt Nam”, Ng«n ng÷, (1), tr.20-24. 60 Nh©n lùc khoa häc x· héi Sè 1-2014 ... - tailieumienphi.vn