Xem mẫu
- B−íc ®Çu t×m hiÓu mèi quan hÖ... 3 B−íc ®Çu t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a NguyÔn ¸i Quèc vµ Phan Béi Ch©u §inh Xu©n L©m(*) T ×m hiÓu qu·ng ®êi ho¹t ®éng yªu cÇu viÖn". Sau mét thêi gian gÊp rót vµ n−íc c¸ch m¹ng l©u dµi vµ gian bÝ mËt chuÈn bÞ, Phan Béi Ch©u ®· tõ khæ cña Phan Béi Ch©u tõ 1900 quª nhµ ra ®i vµo ®Çu th¸ng 2/1905, vµ ®Õn 1925, cã mét ®iÒu rÊt ®¸ng chó ý vµ ®Õn ®Çu th¸ng 5/1905 th× b¾t ®Çu ®Æt mang ý nghÜa quan träng næi bËt v× nã ch©n lªn ®Êt NhËt B¶n, tíi Hoµnh T©n gãp phÇn ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n sù chuyÓn lµ n¬i bÊy giê cã L−¬ng Kh¶i Siªu ®ang biÕn t− t−ëng cña nhµ yªu n−íc hä Phan t¹m tró tõ sau vô MËu TuÊt chÝnh biÕn qua c¸c giai ®o¹n: §ã lµ nh÷ng cuéc tiÕp (1898) cña Trung Quèc.(*) xóc cña «ng víi mét sè nh©n vËt chÝnh Trong c¸c cuéc héi ®µm gi÷a hai trÞ næi tiÕng trªn thÕ giíi håi ®ã, lóc ®Çu ng−êi, L−¬ng Kh¶i Siªu ®· ®Ò ra rÊt víi L−¬ng Kh¶i Siªu, sau ®ã víi T«n nhiÒu ý kiÕn phï hîp víi Phan Béi Trung S¬n trªn ®Êt NhËt B¶n, vµ cuèi Ch©u, nh− båi d−ìng thùc lùc n−íc nhµ, cïng lµ víi l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc trªn gåm ba yÕu tè d©n trÝ, d©n khÝ, nh©n ®Êt Trung Quèc. tµi, ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®èi VÊn ®Ò lý thó ë ®©y lµ th«ng qua c¸c ngo¹i ®Ó tè c¸o réng r·i tr−íc d− luËn nh©n d©n thÕ giíi téi ¸c diÖt chñng cña cuéc tiÕp xóc ®ã, chóng ta ngµy nay cã thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam, "lµm m«i thÓ t×m hiÓu c¸c ®Æc ®iÓm trong qu¸ giíi vÒ ®−êng ngo¹i giao" vÒ sau, cæ tr×nh chuyÓn biÕn t− t−ëng cña Phan ®éng thËt nhiÒu thanh niªn xuÊt d−¬ng Béi Ch©u, vµ nhÊt lµ ¶nh h−ëng lín lao du häc, lµm cho chÊn h−ng d©n khÝ, më còng nh− sù ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n cña mang d©n trÝ. Phan Béi Ch©u sau ®ã ®· l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi nhµ yªu b¾t ®Çu thùc hiÖn cã kÕt qu¶ mét sè n−íc Phan Béi Ch©u. c«ng t¸c do L−¬ng Kh¶i Siªu gîi ra, nh− 1. Mét sù tiÕp thu ¶nh h−ëng cã ®iÒu kiÖn vµ viÕt vµ xuÊt b¶n cuèn ViÖt Nam vong gian khæ quèc sö (7/1905) lµ t¸c phÈm lÞch sö Héi Duy T©n ®−îc thµnh lËp vµo c¸ch m¹ng ®Çu tiªn, còng lµ tµi liÖu tuyªn truyÒn quèc tÕ ®Çu tiªn cña ViÖt n¨m 1904 t¹i Qu¶ng Nam, vµ ngay Nam, hay vÒ n−íc tuyªn truyÒn, cæ ®éng trong héi nghÞ thµnh lËp, mét c«ng t¸c träng yÕu ®−îc ®Ò ra lµ "x¸c ®Þnh (*) GS., NGND., Phã Chñ tÞch Héi khoa häc lÞch ph−¬ng ch©m vµ thñ ®o¹n xuÊt d−¬ng sö ViÖt Nam
- 4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2008 thanh niªn xuÊt d−¬ng du häc. Thùc ra C¸ch m¹ng Trung Quèc võa míi ë Mü c¸c ý kiÕn do L−¬ng Kh¶i Siªu ®Ò ra vÒ. T«n Trung S¬n theo chñ nghÜa d©n trong c¸c cuéc héi ®µm còng kh«ng ph¶i chñ nªn ngay trong buæi tiÕp xóc ®Çu lµ nh÷ng ®iÒu hoµn toµn míi l¹ víi tiªn ®· lªn tiÕng kÞch liÖt c«ng kÝch chñ Phan Béi Ch©u, mµ ®· cã mÇm mèng tõ tr−¬ng qu©n chñ lËp hiÕn cña Héi Duy rÊt sím, ngay tr−íc khi Phan Béi Ch©u T©n, vµ bµy tá ý kiÕn riªng cña m×nh lµ ra n−íc ngoµi. Nh− vÊn ®Ò thùc lùc cña muèn c¸c nhµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam n−íc nhµ th× ngay tõ tr−íc thêi ®iÓm tham gia vµo §¶ng C¸ch m¹ng Trung thµnh lËp Duy T©n héi, vµo n¨m Quý Quèc, sau khi c¸ch m¹ng Trung Quèc M·o (1903) khi Phan Béi Ch©u m−în thµnh c«ng th× sÏ ®em toµn lùc gióp c¸c tiÕng vµo Kinh häc tr−êng Gi¸m ®Ó t×m n−íc ch©u ¸, mµ tr−íc hÕt lµ gióp ViÖt ®ång chÝ, «ng ®· viÕt quyÓn L−u CÇu Nam. MÊy h«m sau gi÷a hai ng−êi l¹i cã huyÕt lÖ t©n th−, trong ®ã nãi vÒ chÝnh s¸ch cøu nguy cÊp, lo toµn lÊy sinh tån, mét cuéc tranh luËn thø hai vÒ vÊn ®Ò còng ®· nhÊn m¹nh lµ “cÇn ph¶i mét lµ néi dung c¸ch m¹ng. C¨n cø theo lêi kÓ më mang d©n trÝ, hai lµ chÊn h−ng d©n cña chÝnh Cô Phan th× mÆc dï ngay tõ khÝ, ba lµ båi d−ìng nh©n tµi” (1, tr.38), buæi gÆp gì ®Çu tiªn nµy, Cô "còng tøc lµ ba néi dung c¬ b¶n cña kh¸i niÖm nhËn chÝnh thÓ d©n chñ céng hoµ lµ thùc lùc cña L−¬ng Kh¶i Siªu. hay, lµ ®óng" (1, tr.67), nh−ng c¶ hai lÇn ®Òu kh«ng mang l¹i ®−îc sù nhÊt trÝ Phan Béi Ch©u ®· tiÕp nhËn ¶nh nµo, v× theo lêi Cô Phan tù nhËn th× h−ëng t− s¶n tõ L−¬ng Kh¶i Siªu kh«ng "thùc ra t«i víi «ng lóc bÊy giê ®Òu ph¬n ph¶i mét c¸ch hoµn toµn bÞ ®éng, tiªu phít bÒ ngoµi c¶; t«i ch−a biÕt néi dung cùc, mµ th«ng qua con ng−êi nhiÖt §¶ng c¸ch m¹ng Trung Quèc thÕ nµo, thµnh yªu n−íc vµ s©u s¾c c¨m thï giÆc n¬i «ng vµ th«ng qua thùc tÕ x· héi ViÖt mµ «ng T«n còng ch−a biÕt ch©n t−íng Nam bÞ ®Õ quèc thèng trÞ trong nh÷ng cña §¶ng c¸ch m¹ng ViÖt Nam thÕ nµo, n¨m ®Çu thÕ kû XX, trong ®ã sù biÕn thµnh ra hai bªn ®Òu kh«ng nh¾m ®óng chuyÓn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ míi chØ b−íc chç cèt yÕu" (1, tr.67-68). ®Çu, vµ sù ph©n ho¸ c¸c giai cÊp x· héi cßn ch−a ®−îc thuÇn thôc. §ã lµ ®Æc So s¸nh víi c¸c cuéc gÆp gì L−¬ng ®iÓm næi bËt trong viÖc Phan Béi Ch©u Kh¶i Siªu hay c¸c chÝnh kh¸ch NhËt tiÕp thu ¶nh h−ëng cña L−¬ng Kh¶i B¶n th× râ rµng cuéc héi kiÕn víi T«n Siªu, mµ ®ã còng lµ mÆt −u viÖt ®¸ng ®Ò Trung S¬n kh«ng ®¸p øng ®óng nguyÖn cao cña Phan Béi Ch©u, t¹o ®iÒu kiÖn väng cña Phan Béi Ch©u, kh«ng lµm cho cho Cô trë thµnh nh©n vËt tiªu biÓu cho Phan Béi Ch©u tho¶ m·n, mÆc dï T«n mét thêi kú ®Êu tranh yªu n−íc c¸ch lµ ®¹i biÓu cho giai cÊp t− s¶n c¸ch m¹ng cña nh©n d©n ta tr−íc khi §¶ng m¹ng cña Trung Quèc håi ®ã, trong khi cña giai cÊp c«ng nh©n víi l·nh tô vÜ ®¹i L−¬ng Kh¶i Siªu l¹i ®¹i biÓu cho ph¸i cña giai cÊp còng nh− cña d©n téc ra t− s¶n b¶o thñ, chñ tr−¬ng c¶i l−¬ng, ®êi. cßn bän chÝnh kh¸ch NhËt B¶n th× ®¹i N¨m 1906, khi sang NhËt B¶n lÇn biÓu cho giai cÊp ®¹i t− s¶n ®ang thø hai (10/1905), Phan Béi Ch©u ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ t×m gÆp T«n Trung S¬n, l·nh tô §¶ng nghÜa. §iÒu kiÖn giai cÊp vµ hoµn c¶nh
- B−íc ®Çu t×m hiÓu mèi quan hÖ... 5 ho¹t ®éng ®· kh«ng cho phÐp Phan Béi chuyÓn biÕn t− t−ëng vÉn n»m chung Ch©u nh×n xa thÊy réng h¬n. Ph¶i ®îi trong hÖ t− t−ëng t− s¶n. ®Õn n¨m 1911, khi C¸ch m¹ng T©n Hîi Nh−ng t×nh h×nh l¹i kh¸c h¼n khi cña Trung Quèc thµnh c«ng, më ra cho Phan Béi Ch©u chÞu ¶nh h−ëng cña Phan Béi Ch©u vµ c¸c ®ång chÝ cña Cô NguyÔn ¸i Quèc. ë ®©y chóng ta ®−îc mét con ®−êng tho¸t míi, th× b−íc chøng kiÕn mét sù tiÕp thu nhanh chuyÓn biÕn t− t−ëng cña Phan Béi chãng, trän vÑn, kh«ng ®iÒu kiÖn, mét Ch©u tõ qu©n chñ lËp hiÕn sang d©n mÆt nãi lªn uy tÝn lín lao cña l·nh tô chñ míi ®−îc thùc hiÖn víi viÖc thµnh NguyÔn ¸i Quèc, mÆt kh¸c còng kh¼ng lËp ViÖt Nam Quang Phôc héi vµo ®Çu ®Þnh lßng yªu n−íc, tinh thÇn lu«n lu«n n¨m 1912 cã t«n chØ duy nhÊt lµ "®¸nh cÇu tiÕn, kh«ng b¶o thñ, cè chÊp, lu«n cè ®uæi giÆc Ph¸p, kh«i phôc n−íc ViÖt g¾ng v−¬n lªn cho kÞp víi yªu cÇu c¸ch Nam, thµnh lËp n−íc Céng hoµ d©n m¹ng ngµy mét chuyÓn biÕn vµ d©ng quèc ViÖt Nam" (1, tr. 141). cao, cña Phan Béi Ch©u. T×m hiÓu sù kiÖn ®éc ®¸o nµy trong lÞch sö cËn ®¹i 2. Mét ¶nh h−ëng tèt ®Ñp vµ kh«ng ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, chóng ta cÇn trë l¹i tõ nh÷ng ngµy ®Çu. Sù tiÕp thu ¶nh h−ëng cña Phan Béi Ch©u ®èi víi L−¬ng Kh¶i Siªu nh− vËy Tr−íc hÕt, chóng ta ®Òu biÕt gi÷a lµ mét sù tiÕp thu cã ®iÒu kiÖn, trong ®ã Phan Béi Ch©u vµ NguyÔn ¸i Quèc ®· tinh thÇn yªu n−íc, c¨m thï giÆc cña tõng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt tõ rÊt Cô Phan ®ãng vai trß "träng tµi" s¸ng sím. Phan Béi Ch©u lµ b¹n th©n cña cô suèt ®· gióp Cô t−íc g¹t bít phÇn c¶i Phã b¶ng NguyÔn Sinh S¾c, th©n sinh l−¬ng chñ nghÜa ®Ó ph¸t huy phÇn c¸ch cña NguyÔn ¸i Quèc. Tr−íc khi xuÊt m¹ng, vµ ®iÒu thó vÞ lµ nh− vËy v« t×nh d−¬ng, trªn b−íc ®−êng t×m ®ång chÝ, cô Cô Phan ®· tiÕp cËn ®−îc phÇn ch©n Phan th−êng tõ quª m×nh ë x· §an chÝnh, phÇn tinh hoa cña cuéc ®¹i C¸ch NhiÔm, tæng Xu©n LiÔu (huyÖn Nam m¹ng t− s¶n Ph¸p phÇn nµo ®· bÞ §µn, tØnh NghÖ An) vÒ lµng Kim Liªn L−¬ng Kh¶i Siªu lµm r¬i rông ®i qua c¸i cïng huyÖn vµo nhµ cô Phã b¶ng. T¹i l¨ng kÝnh b¶o hoµng c¶i l−¬ng chñ Kim Liªn, c¸c sÜ phu yªu n−íc ®· cïng nghÜa cña «ng ta. Cßn ®èi víi T«n Trung nhau ®µm luËn, trao ®æi vÒ t×nh h×nh S¬n th× do ®iÒu kiÖn giai cÊp vµ thêi ®¹i n−íc nhµ, khi th× ngay trong nhµ cô Phã h¹n chÕ nªn sù tiÕp thu ¶nh h−ëng cña b¶ng, khi trªn nói Chung lµ mét th¾ng Cô Phan vÉn lµ mét sù tiÕp thu gay go c¶nh trong vïng. ChÝnh qua c¸c buæi gian khæ, mÆc dï míi tr«ng qua d−êng gÆp gì cña c¸c nhµ nho yªu n−íc trong nh− thuËn lîi h¬n nhiÒu. Hai thuËn lîi thêi kú nµy mµ NguyÔn ¸i Quèc ®· tiÕp c¨n b¶n ®ã, mét lµ v× cô Phan cã mét thu ®−îc nh÷ng nguån ¶nh h−ëng tèt tinh thÇn yªu n−íc rÊt m¹nh, lu«n båi ®Ñp. Lóc bÊy giê NguyÔn ¸i Quèc - håi d−ìng thóc ®Èy Cô v−¬n lªn "nh»m môc ®ã cßn lµ chó bÐ lªn m−êi víi c¸i tªn ®Ých giµnh ®−îc th¾ng lîi trong phót th©n thuéc - cËu Cung, - ®· tham gia cuèi cïng” (1, tr.22); hai lµ tõ qu©n chñ c«ng t¸c bÝ mËt, lµm liªn l¹c cho mét sè lËp hiÕn sang d©n chñ céng hoµ th× sù nhµ nho yªu n−íc. Trong t¸c phÈm
- 6 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2008 Phan Béi Ch©u niªn biÓu, Phan Béi cßn ë quª nhµ, cËu ®· ®−îc häc ch÷ Ch©u cã dÉn ra mét sù viÖc cho chóng ta Ph¸p. Ph¶i thÊy r»ng trong ®iÒu kiÖn thÊy râ cËu Cung tõ rÊt sím ®· cã nhiÒu n−íc ta vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, quan hÖ mËt thiÕt víi cô Phan, vµ qua viÖc mét nhµ nho cã danh väng nh− cô ®ã ®· nhËn ®−îc ¶nh h−ëng tèt ®Ñp cña Phã b¶ng mµ cho con ®i häc ch÷ Ph¸p, cô Phan, nh÷ng ¶nh h−ëng tèt ®Ñp tiÕp ®ã lµ mét hµnh ®éng can ®¶m, v× lóc ®ã nhËn tõ håi cßn th¬ Êu ®· kh¾c s©u vµo ai ®i häc ch÷ Ph¸p lµ bÞ bµ con chª c−êi, t©m trÝ cña nhµ ®¹i c¸ch m¹ng sau nµy. nh©n d©n phª ph¸n. Häc ë quª nhµ chØ mét thêi gian ng¾n th× cËu Cung (lóc Phan Béi Ch©u kh«ng ph¶i chØ cã nµy cã tªn lµ NguyÔn TÊt Thµnh) ra ¶nh h−ëng ®Õn cËu Cung víi t− c¸ch lµ Vinh, råi vµo HuÕ häc (1905-1910). b¹n bÌ chÝ thiÕt cña cô Phã b¶ng, vµ ®−îc xem nh− lµ mét bËc huynh tr−ëng §©y lµ thêi kú ho¹t ®éng "®¾c ý" cña trong gia ®×nh. §èi víi mét thiÕu niªn Phan Béi Ch©u. Nh−ng chØ ®−îc vµi sinh ra vµ lín lªn trong mét gia ®×nh n¨m lµ ®Õn thêi kú tan r· cña phong giµu truyÒn thèng yªu n−íc, mµ tõ cha trµo §«ng Du vµ Duy T©n héi tr−íc sù mÑ ®Õn anh chÞ ®Òu nªu g−¬ng s¸ng vÒ ph¶n c«ng ®iªn cuång cña ®Õ quèc Ph¸p tinh thÇn yªu n−íc th−¬ng nßi, vÒ tinh ®−îc qu©n phiÖt NhËt B¶n gióp søc. thÇn kh¶ng kh¸i, kh«ng chÞu khuÊt Cïng thêi cßn cã phong trµo §«ng Kinh phôc tr−íc søc m¹nh cña kÎ thï d©n nghÜa thôc, cuéc khëi nghÜa vµ chiÕn téc, l¹i lín lªn trong mét ®Þa ph−¬ng tranh du kÝch cña n«ng d©n do Hoµng giµu truyÒn thèng ®Êu tranh chèng Hoa Th¸m l·nh ®¹o ngoµi B¾c, cuéc vËn ngo¹i x©m, th× mét con ng−êi nhiÖt ®éng c¶i c¸ch cña Phan Ch©u Trinh vµ thµnh yªu n−íc th−¬ng nßi nh− Phan phong trµo chèng thuÕ cña n«ng d©n Béi Ch©u tÊt nhiªn cã mét søc thu hót Trung kú ®Òu cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn m¹nh mÏ, cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®èi víi NguyÔn TÊt Thµnh, ®Òu cã t¸c dông lµm nh÷ng ng−êi xung quanh. cho chÝ ®¸nh ®uæi thùc d©n Ph¸p cña cËu ngµy thªm ph¸t triÓn. Nh−ng sù Sau khi cô Phan xuÊt d−¬ng vµ tæ thÊt b¹i nhanh chãng cña c¸c phong chøc phong trµo §«ng Du, ®−a thanh trµo ®ã buéc ng−êi thanh niªn yªu n−íc niªn sang NhËt B¶n häc (®Çu n¨m ph¶i suy nghÜ vÒ nh÷ng nguyªn nh©n 1905), uy tÝn cña cô Phan ngµy cµng lín thµnh b¹i cña mçi phong trµo lóc bÊy trong vµ ngoµi n−íc. "Nam §µn sinh giê. §Æc biÖt ®èi víi con ®−êng ®i cña Th¸nh", ®ã lµ c©u truyÒn tông cña nh©n ph¸i §«ng Du do Phan Béi Ch©u cÇm d©n håi ®ã ®Ó nãi vÒ cô Phan. Trong lóc ®Çu, mÆc dï cËu rÊt c¶m phôc tinh thÇn ®ã th× cËu Cung vÉn ë t¹i quª nhµ. Cô yªu n−íc cña cô Phan, cËu vÉn thÊy râ NguyÔn Sinh S¾c n¨m T©n Söu (1901) nhê NhËt ®¸nh Ph¸p lµ "®uæi hæ cöa ®· ®Ëu Phã b¶ng trong kú thi Héi, tr−íc, r−íc beo cöa sau", theo t− t−ëng nh−ng kh«ng chÞu ra lµm quan víi L−¬ng Kh¶i Siªu lµ c¶i l−¬ng, nöa vêi, Ph¸p, m·i 10 n¨m sau, ®Õn n¨m Canh ch−a ph¶i lµ c¸ch m¹ng" (2). TuÊt (1910) do bÞ thùc d©n Ph¸p cè t×nh Ðp buéc nªn míi ph¶i miÔn c−ìng ra lµm CËu Cung häc ch÷ Ph¸p rÊt sím. viÖc. ChÝnh trong thêi gian cËu Cung Tr¶ lêi nhµ th¬ X« ViÕt Osip
- B−íc ®Çu t×m hiÓu mèi quan hÖ... 7 Mandelstam håi th¸ng 12/1923, ®ång b¸o Ng−êi cïng khæ, viÕt B¶n ¸n chÕ ®é chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· nãi: "Vµo tr¹c 13 thùc d©n Ph¸p, ®i dù Héi nghÞ Quèc tÕ tuæi, lÇn ®Çu tiªn t«i ®· ®−îc nghe n«ng d©n håi th¸ng 10/1923 t¹i Liªn X« nh÷ng tõ Ph¸p: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c vµ ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh Quèc tÕ ¸i... ThÕ lµ t«i muèn lµm quen víi v¨n n«ng d©n, dù §¹i héi lÇn thø 5 cña Quèc minh Ph¸p, muèn t×m xem nh÷ng bÝ Èn tÕ Céng s¶n (tõ ngµy 17/6 ®Õn giÊu ®»ng sau nh÷ng tõ Êy". "Nh−ng 18/7/1924) t¹i Moskva. trong nh÷ng tr−êng häc cho ng−êi b¶n NguyÔn ¸i Quèc ®· trë thµnh mét xø, bän Ph¸p d¹y ng−êi nh− d¹y con trong nh÷ng ®¶ng viªn s¸ng lËp §¶ng vÑt. Chóng kh«ng cho ng−êi n−íc chóng Céng s¶n Ph¸p, ®ång thêi còng lµ ng−êi t«i xem s¸ch b¸o. Kh«ng ph¶i chóng chØ céng s¶n ViÖt Nam ®Çu tiªn. Sau khi ®· kh«ng cho ®äc c¸c nhµ v¨n míi, mµ c¶ t×m thÊy con ®−êng c¸ch m¹ng ®óng Rouseau vµ Montesquieu còng bÞ cÊm". ®¾n cho nh©n d©n ViÖt Nam, NguyÔn ¸i Vµ Ng−êi ®Æt ra c©u hái: "VËy th× ph¶i Quèc quyÕt ®Þnh rêi ch©u ¢u vÒ Trung lµm thÕ nµo b©y giê? T«i quyÕt ®Þnh t×m Quèc vµo gi÷a th¸ng 12/1924 ho¹t ®éng c¸ch ®i ra n−íc ngoµi" (3). V× thÕ ®Çu ®Ó chuÈn bÞ gÊp rót cho sù ra ®êi §¶ng n¨m 1911, Ng−êi bá häc, vµo Phan cña giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam. T¹i ThiÕt d¹y häc mét thêi gian ng¾n råi l¹i Qu¶ng Ch©u, Ng−êi ®Èy m¹nh viÖc tiÕp lªn ®−êng vµo Sµi Gßn häc nghÒ Ýt l©u, xóc víi c¸c nhµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam cã sau ®ã xuèng lµm viÖc d−íi tµu biÓn ®Ó mÆt trªn ®Êt Trung Quèc. cã dÞp sang Ph¸p vµ c¸c n−íc T©y ¢u, t×m ch©n lý cøu n−íc, t×m con ®−êng Cuéc gÆp gì ®Çu tiªn gi÷a NguyÔn gi¶i phãng cho d©n téc vµ ®ång bµo. ¸i Quèc vµ Phan Béi Ch©u trªn ®Êt Trung Quèc ®· diÔn ra t¹i nhµ cô Hå Tõ ®ã b¾t ®Çu thêi kú ë n−íc ngoµi Häc L·m. Qua c¸c cuéc tiÕp xóc víi cô tõ 1911 ®Õn 1924, thêi kú häc tËp chñ Phan, NguyÔn ¸i Quèc ®· nhËn ®Þnh vÒ nghÜa Marx-Lenin, ®Êu tranh chèng chñ cô Phan vµ vÒ nh÷ng ho¹t ®éng cña Cô nghÜa thùc d©n víi nh÷ng sù kiÖn cã ý nh− sau: "¤ng ta ®· tæ chøc nh÷ng cuéc nghÜa träng ®¹i trong lÞch sö c¸ch m¹ng næi dËy chèng ng−êi Ph¸p. TÊt c¶ nh÷ng cña nh©n d©n ta, nh− ®¸nh ®ßn tÊn cuéc næi dËy ®ã ®· ®−a ®Õn kÕt qu¶ lµ c«ng trùc diÖn ®Çu tiªn vµo bän trïm ®Õ giÕt ®−îc vµi sü quan vµ lÝnh Ph¸p, lÊy quèc víi b¶n yªu s¸ch næi tiÕng QuyÒn ®−îc vµi khÈu sóng, vµ ... «ng ta ph¶i cña c¸c d©n téc gåm 8 ®iÓm göi tíi Héi ch¹y trèn, kh«ng cã sù gióp ®ì vµ viÖn nghÞ Versailles ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p trî". §øng vÒ kh¶ n¨ng l·nh ®¹o c¸ch ph¶i thõa nhËn c¸c quyÒn tù do, d©n m¹ng cña cô Phan, NguyÔn ¸i Quèc chñ, quyÒn b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt còng cã nhËn ®Þnh nh− sau: "¤ng ta cña d©n téc ViÖt Nam, bá phiÕu t¸n kh«ng biÕt chÝnh trÞ, v¶ l¹i còng kh«ng thµnh Quèc tÕ thø 3 (tøc Quèc tÕ Céng biÕt tæ chøc quÇn chóng. Trong nh÷ng s¶n) vµ trë thµnh mét trong nh÷ng cuéc nãi chuyÖn, t«i ®· nãi cho «ng ta râ ng−êi tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n vÒ sù cÇn thiÕt cña tæ chøc vµ sù v« Ých Ph¸p (1920), s¸ng lËp Héi Liªn hiÖp cña nh÷ng hµnh ®éng kh«ng cã c¬ së. thuéc ®Þa (1921) vµ xuÊt b¶n t¹i Ph¸p tê ¤ng ta ®· nghe theo". Sau ®ã: "T«i ®·
- 8 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2008 v¹ch ra mét kÕ ho¹ch tæ chøc... Sau khi biÕn nµy vÉn cßn hêi hît, nÆng vÒ h×nh t¸n thµnh kÕ ho¹ch ®ã, «ng ta (chØ Phan thøc, ®óng nh− cô Phan tù nhËn ®Þnh lµ Béi Ch©u) giíi thiÖu cho t«i mét danh "qui m« tæ chøc ®¹i l−îc còng theo nh− s¸ch 5 ng−êi ViÖt Nam ®· cïng «ng ta ch−¬ng tr×nh Quèc d©n §¶ng Trung Hoa ho¹t ®éng bÊy l©u" (4). Vµ chÝnh nhê cã mµ ch©m ch−íc Ýt nhiÒu. §ã lµ mét thñ sù giíi thiÖu cña Phan Béi Ch©u mµ ®o¹n theo thêi mµ thay ®æi" (1, tr. 201). ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc ®· gÆp ®−îc §¶ng c−¬ng vµ Ch−¬ng tr×nh cña nh÷ng thanh niªn c¸ch m¹ng ViÖt Nam ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng tuyªn bè ch−a trong nhãm T©m t©m x· ®−îc lËp ra ®−îc 3 th¸ng th× ®ång chÝ NguyÔn ¸i trªn ®Êt Trung Quèc tõ n¨m 1923. Quèc vÒ tíi Trung Quèc. Chóng ta h·y Nh÷ng ng−êi trong nhãm T©m t©m x· nghe chÝnh Phan Béi Ch©u nãi vÒ cuéc ®· bÝ mËt tho¸t ly ViÖt Nam Quang gÆp gì gi÷a 2 ng−êi: "Sau khi §¶ng phôc héi cña cô Phan, v× hä ®· nhËn c−¬ng vµ ch−¬ng tr×nh tuyªn bè ch−a thÊy sù bÕ t¾c cña ®−êng lèi quèc gia ®−îc 3 th¸ng th× «ng NguyÔn ¸i Quèc ë hÑp hßi vµ muèn v−¬n tíi mét ®−êng lèi thñ ®« Nga lµ M¹c-t−-khoa vÒ Qu¶ng c¸ch m¹ng míi. §ång chÝ NguyÔn ¸i §«ng th−êng th−êng bµn víi t«i nªn söa Quèc ®· ®Õn rÊt ®óng lóc. Ng−êi ®· bµn ®æi l¹i. Th¸ng 9 n¨m Êy, t«i rêi Qu¶ng víi c¸c nhµ c¸ch m¹ng ViÖt Nam trong §«ng vÒ Hµng Ch©u, ®Þnh ®Õn th¸ng 5 T©m t©m x· thµnh lËp ra ViÖt Nam Êt Söu (1925) sÏ trë l¹i Qu¶ng §«ng ®Ó Thanh niªn C¸ch m¹ng ®ång chÝ Héi cïng c¸c ®ång chÝ tró ngô ë ®©y quyÕt (6/1925), trong ®ã cã tæ chøc trung kiªn ®Þnh viÖc nµy, nh−ng ch¼ng may t«i bÞ lµ Céng s¶n §oµn ®· ®−îc thµnh lËp b¾t. §Õn b©y giê ch−¬ng tr×nh vµ §¶ng tr−íc ®ã 4 th¸ng (1/1925), ®Ó chuÈn bÞ c−¬ng ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng cã söa thµnh lËp mét §¶ng Céng s¶n ë ViÖt l¹i nh− thÕ nµo, t«i kh«ng ®−îc râ" (1). Nam. Cßn ®èi víi Phan Béi Ch©u th× sau vô nÐm bom ë Sa DiÖn (19/6/1924), ViÖc Phan Béi Ch©u, mét nhµ c¸ch m−u s¸t Toµn quyÒn MÐclanh (Martian m¹ng tiÒn bèi, l¹i chÞu nghe theo nh÷ng Merlin) kh«ng thµnh, nh−ng còng ®· lêi gãp ý cña mét ng−êi thuéc líp sau lµm chÊn ®éng d− luËn trong vµ ngoµi mét c¸ch tho¶i m¸i nh− vËy, mét mÆt n−íc, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®Èy nãi lªn tinh thÇn yªu n−íc ch©n chÝnh m¹nh c¸c ho¹t ®éng c¸ch m¹ng trong cña nhµ yªu n−íc lçi l¹c hä Phan lu«n t×nh h×nh míi, kÕt hîp víi viÖc b¶n th©n lu«n ®Æt sù nghiÖp cøu n−íc, gi¶i phãng cô Phan qua thùc tiÔn ph¸t triÓn cña d©n téc lµm môc ®Ých tèi cao cña ®êi phong trµo c¸ch m¹ng trong vµ ngoµi m×nh, mÆt kh¸c còng nãi lªn tÝnh chÊt n−íc, Cô còng "nhËn thÊy phong trµo khoa häc chÝnh x¸c cña ®−êng lèi c¸ch hiÖn nay dÇn dÇn khuynh h−íng vÒ m¹ng míi. Nh−ng ë ®©y còng ph¶i thÊy c¸ch m¹ng thÕ giíi" (1, tr.201), Cô ®· mét søc hót, c¶m ho¸ m¹nh mÏ cña vÞ th¶o luËn víi c¸c ®ång chÝ quyÕt ®Þnh l·nh tô thêi ®¹i míi, mét søc c¶m ho¸ cã thñ tiªu ViÖt Nam Quang phôc héi, c¶i tÝnh kú diÖu mµ nhiÒu ng−êi trong vµ tæ thµnh ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng, råi ngoµi n−íc ®· tõng nãi ®Õn. B»ng viÖc th¶o ch−¬ng tr×nh vµ c−¬ng lÜnh ®−a in tiÕp thu ý kiÕn x©y dùng cña NguyÔn ¸i ®Ó c«ng bè. Nh−ng thùc ra sù chuyÓn Quèc, cô Phan nhËn râ t− t−ëng vÜ ®¹i
- B−íc ®Çu t×m hiÓu mèi quan hÖ... 9 cña ng−êi l·nh tô míi cña phong trµo l¾m, "HËu sinh kh¶ uý". ¤ng NguyÔn ¸i c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ®· nhËn thøc Quèc røa mµ kh«n h¬n m×nh" (5). ®−îc r»ng, mét giai ®o¹n c¸ch m¹ng míi Mèi c¶m t×nh, lßng tr©n träng c¶m ®· b¾t ®Çu ®èi víi nh©n d©n, ®èi víi d©n phôc cña Phan Béi Ch©u ®èi víi l·nh tô téc. Sù chuyÓn biÕn t− t−ëng cña Phan NguyÔn ¸i Quèc thËt sù bÒn v÷ng, m·i Béi Ch©u lÇn nµy khi gÆp NguyÔn ¸i cho tíi thêi gian gÇn ngµy mÊt Quèc so víi nh÷ng lÇn gÆp L−¬ng Kh¶i (29/10/1940) ngåi chÐp l¹i tiÓu sö cña Siªu hay T«n Trung S¬n tr−íc kia râ m×nh - cuèn Phan Béi Ch©u niªn biÓu - rµng ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch thuËn lîi, mçi khi cã dÞp nh¾c tíi NguyÔn ¸i Quèc trän vÑn h¬n nhiÒu. Cè nhiªn sù chuyÓn lµ cô Phan kh«ng bao giê quªn, dï cho biÕn nµy còng míi nÆng vÒ mÆt nhËn chØ lµ ®−a vµo s¸ch mét chó thÝch ng¾n. thøc. Nh−ng vÊn ®Ò lµ cã mét tæ chøc Nh− khi nãi vÒ viÖc liªn l¹c víi §¶ng tiÕn bé råi trªn ®µ ®ã víi ®éng c¬ yªu c¸ch m¹ng Trung Hoa vµ §¶ng B×nh n−íc lu«n lu«n thóc ®Èy, víi sù gi¸o dôc d©n NhËt B¶n ®Ó tæ chøc Héi §«ng ¸ cña l·nh tô thêi ®¹i míi, cô Phan Béi ®ång minh cã nh¾c tíi tªn mét ®¶ng Ch©u sÏ cã rÊt nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó viªn c¸ch m¹ng TriÒu Tiªn lµ TriÖu Tè chuyÓn h¼n sang lËp tr−êng v« s¶n. TiÕc Ngang th× cô Phan ®· ghi chó thªm bªn r»ng kÎ thï d©n téc ®· bè trÝ b¾t Cô c¹nh lµ "«ng nµy khi ë Mü cã quen biÕt (18/6/1925), råi ®−a vÒ n−íc giam láng. «ng NguyÔn ¸i Quèc" (1, tr.119). Ngµy cµng tho¸t ly khái thùc tÕ ®Êu tranh m¹nh mÏ cña d©n téc vµ thêi ®¹i, Cßn th¸i ®é cña l·nh tô NguyÔn ¸i cô Phan cuèi cïng ®· r¬i vµo t©m tr¹ng Quèc ®èi víi nhµ yªu n−íc Phan Béi c« qu¹nh, buån rÇu, bi quan tiªu cùc Ch©u th× ra sao? ë trªn chóng t«i cã cña mét con ng−êi ®· bÞ thêi ®¹i v−ît dÉn ra mét sè ý kiÕn nhËn ®Þnh cña qua, vµ tù c¶m thÊy m×nh hoµn toµn bÊt NguyÔn ¸i Quèc sau khi vÒ ho¹t ®éng lùc, ®Ó råi tõ ®ã lïi l¹i víi chñ nghÜa c¶i trªn ®Êt Trung Quèc vÒ Phan Béi Ch©u l−¬ng. Nh−ng ngay trong nh÷ng ngµy còng nh− vÒ tæ chøc c¸ch m¹ng vµ giê ®en tèi nhÊt cña cuéc ®êi, mçi khi phong trµo c¸ch m¹ng do cô Phan tæ nghe ai nh¾c tíi NguyÔn ¸i Quèc lµ "«ng chøc. §ã lµ nh÷ng ý kiÕn nhËn ®Þnh v« giµ BÕn Ngù" l¹i thÊy bõng lªn mét cïng chÝnh x¸c khoa häc, xuÊt ph¸t tõ niÒm tin t−ëng. B¸c sÜ NguyÔn Kinh quyÒn lîi tèi cao cña nh©n d©n, cña Tæ Chi, mét häc trß cò cña B¸c Hå ë tr−êng quèc. Nh−ng sù ®¸nh gi¸ nghiªm kh¾c Dôc Thanh n¨m 1911 kÓ r»ng cã lÇn tíi ®ã kh«ng lµm gi¶m nhÑ mèi t×nh c¶m th¨m cô Phan, b¸c sÜ ®· hái vÒ c©u g¾n bã gi÷a hai ng−êi, còng nh− kh«ng "Nam §µn sinh Th¸nh" vµ cho r»ng cã lo¹i trõ lßng tin t−ëng s¾t ®¸ cña l·nh lÏ "Th¸nh" lµ chØ cô Phan, th× cô Phan tô NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi cô Phan. MÆc c−¬ng quyÕt kh−íc tõ vµ nãi "T«i ®©u dï nhËn thÊy râ nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña ph¶i lµ Th¸nh. Th¸nh cã råi mµ ch−a vÒ cô Phan vÒ quan ®iÓm, lËp tr−êng, l·nh ®ã th«i". Cô Phan ngåi yªn lÆng trong tô NguyÔn ¸i Quèc vÉn ®¸nh gi¸ cao sù gi©y l¸t, cÆp m¾t ngã xa x¨m, råi h¹ ®ãng gãp cña cô Phan vµo sù nghiÖp giäng nãi víi t«i mµ nh− lµ nãi víi c¶ ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, vÉn kh«ng gian mªnh m«ng "S¸ch nãi ®óng kh¼ng ®Þnh cô Phan lµ "mét nhµ l·o
- 10 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2008 thµnh yªu n−íc", hay "nhµ l·o thµnh b¾t nguån tõ nh÷ng ®øc tÝnh cao quÝ c¸ch m¹ng" (6). §¸ng chó ý lµ bµi b¸o nhÊt cña d©n téc, tõ nguyÖn väng tha "Nh÷ng ngãn kh«i hµi kÖch cìm hay lµ thiÕt nhÊt vµ ý chÝ ®Êu tranh kiªn c−êng c©u chuyÖn Varen vµ Phan Béi Ch©u nhÊt cho ®éc lËp cña d©n téc, h¹nh phóc (Turlupinades ou Varenne et Phan Boi cña gièng nßi. Tõ lßng yªu n−íc tha Chau) cña Ng−êi ®¨ng trªn b¸o Ng−êi thiÕt ®Õn chñ nghÜa yªu n−íc thÊm cïng khæ (Le Paria) liÒn trong 2 sè 36, nhuÇn chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n ch©n 37 vµo hai th¸ng 9 vµ 10/1925. Lóc nµy, chÝnh, ®ã lµ con ®−êng vinh quang cña cô Phan bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t ®em vÒ l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc. §«ng ®¶o líp n−íc giam t¹i nhµ lao Hµ Néi. Cïng ng−êi chóng ta ngµy nay còng ®ang thêi gian ®ã, Varen ( Alexandre Varene) v÷ng vµng ®i theo con ®−êng do B¸c Hå ®−îc ChÝnh phñ Ph¸p cö sang lµm Toµn v¹ch ra, vµ th¾ng lîi cuèi cïng ¾t thuéc quyÒn §«ng D−¬ng vµ ®ang trªn ®−êng vÒ chóng ta. ®i sang nhËm chøc. Nghe tin ®ã, l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc ®· viÕt bµi nµy, h×nh Tµi liÖu tham kh¶o dung tr−íc mét cuéc ch¹m tr¸n kú thó 1. Phan Béi Ch©u – Niªn biÓu. H.: “V¨n- s¾p diÔn ra gi÷a nhµ ¸i quèc nhiÖt Sö-§Þa”, 1957. thµnh vµ tªn thùc d©n c¸o giµ, vµ qua bµi b¸o ®· kh¼ng ®Þnh mét lßng tin 2. Tr−êng Chinh. Hå Chñ tÞch – L·nh tô m¹nh mÏ vµo nh©n c¸ch cao th−îng cña kÝnh yªu cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cô Phan mµ Ng−êi biÕt tr−íc r»ng ®Õ nh©n d©n ViÖt Nam. (In lÇn thø 4). quèc Ph¸p kh«ng tµi nµo mua chuéc hay H.: Sù thËt, 1970. khuÊt phôc næi. 3. Osip Mandelstam. §Õn th¨m mét * chiÕn sÜ Quèc tÕ Céng s¶n – NguyÔn * * ¸i Quèc. T¹p chÝ Ogn’ok (Liªn X«), sè 39, ngµy 23/12/1923. Nh− vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, Phan Béi Ch©u ngay tõ buæi ®Çu tiÕp xóc víi 4. NguyÔn ¸i Quèc. Th− göi Chñ tÞch l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc ®· s½n sµng ®oµn Quèc tÕ Céng s¶n ngµy nghe theo nh÷ng lêi gãp ý cña Ng−êi ®Ó 18/12/1924. Hång Ch−¬ng dÉn trong xóc tiÕn viÖc c¶i tæ ®¶ng c¸ch m¹ng theo bµi NguyÔn ¸i Quèc vÒ n−íc trong ph−¬ng h−íng míi. Râ rµng sù kiÖn ®ã T¹p chÝ Häc tËp, sè 2/1965. chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc víi nhiÒu ®iÒu 5. NguyÔn §×nh So¹n. Ng−êi häc trß cò kiÖn kh¸c nhau, trong ®ã cã mét ®iÒu cña B¸c Hå trong cuèn Håi ký cña kiÖn v« cïng ®éc ®¸o vµ quan träng: ®ã NguyÔn Kinh Chi. B¸o Tæ Quèc, sè lµ kh¶ n¨ng chinh phôc, c¶m ho¸ cña 284, th¸ng 5/1970. l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi mäi ng−êi xung quanh, dï cho ng−êi ®ã lµ 6. NguyÔn ¸i Quèc. Phong trµo c¸ch mét ng−êi cã ®¹o ®øc cao, cã uy tÝn lín m¹ng ë §«ng D−¬ng (Bµi göi cho b¸o ®èi víi nh©n d©n nh− nhµ yªu n−íc Imprekorr, göi ®i tõ Qu¶ng Ch©u Phan Béi Ch©u. Kh¶ n¨ng chinh phôc, ngµy 3/9/1926 ®Õn Moskva ngµy c¶m ho¸ cña l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc 9/7/1926).
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học