Xem mẫu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
Môn phân loại tài liệu
I. Khái niệm phân loại: Classification
Thuật ngữ phân loại
Anh – Pháp: Classification bắt nguồn từ tiếng Latinh
Classi: Cấp, lớp, loại, hạng
Facene: Phân chia
Trung quốc – Việt Nam:
Phân: Là chia ra
Loại: Loài giống, cấp , lớp, hạng, loại
Phân loại có nghĩa là phân chia các sự vật , hiện tượng ra thành
nhiều nhóm, mỗi nhóm được tiếp tục chia ra thành nhiều nhóm nhỏ
hơn… tùy thuộc vào sự giống nhau và khác nhau của các sự vật, hiện
tượng sau đó cũng được sắp xếp theo một trình tự nào đó nhằm mục
đích để nhận biết. Như vậy phân loại bao gồm cả quá trình phân chia
và sắp xếp hay nói cách khác là quá trình tập hợp và phân tích. Phân
loại là tập hợp những gì giống nhau và tách rời những gì khác nhau.
Vậy phân loại tài liệu là gì:
Phân loại tài liệu là một công tác nhằm phân chia tài li ệu và sắp
xếp chúng thành những môn ngành khoa học cơ bản, theo một trật tự
nhất định, logic và khoa học.
Là quá trình phân tích tài liệu nhằm xây d ựng n ội dung ch ủ y ếu và
thể hiện nội dung bằng các kí hiệu của khung phân loại cụ th ể, ký
hiệu này có thể đơn giản hơn hoặc phức tạp tùy thuộc vào nội dung
của vấn đề cần đề cập.
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
II. Ý nghĩa và ứng dụng của phân loại trong thư viện
Nhiệm vụ của thư viện là phục vụ người đọc bằng nguồn tài li ệu
của mình phải luôn đáp ứng được nhu cầu đa dạng của người đọc về
hình thức lẫn nội dung của tài liệu. Do đó thư viện cần tiến hành xử lý
tài liệu thư viện theo nhiều cách khác nhau: X ử lý hình th ức tài li ệu
gọi là biên mục, mô tả bao gồm việc kê khai các yếu t ố nh ư : tên sách,
tên tác giả, chi tiết xuất bản, tùng thư, khổ giấy..v.v. Xử lý nội dung
tài liệu bao gồm nhiều công tác như phân loại tài liệu, định chủ đề “
biên mục chủ đề” định từ khoa..v.v.
Độc giả đến thư viện có nhiều yêu cầu khác nhau như:
Tìm một hoặc vài cuốn sách với tên sách hoặc tên tác gi ả
mà họ biết
Tìm những cuốn sách có nội dung hoặc chủ đề đề, đề tài
mà người đọc đang học tập nghiên cứu hoặc ứng dụng.
Loại yêu cầu 1 là yêu cầu về hình th ức c ủa tài li ệu , đ ể đáp ứng yêu
cầu này chỉ cần biên mục mô tả là có thể đáp ứng được nhưng với yêu
cầu 2 là yêu cầu về nội dung tài liệu nên không tiến hành công tác phân
loại tài liệu thì sẽ không thể nào đáp ứng được mà ph ần đông độc gi ả
đến thư viện có yêu cầu tìm kiếm tài liệu theo nộii dung do đó để đáp
ứng yêu cầu đọc sách báo có hệ thống và để tuyên truy ền gi ới thi ệu n ội
dung kho tài liệu đồng thời đáp ứng nhu cầu tìm kiếm sách theo nội dung
thư viện cần tiến hành công tác phân chia tài liệu.
Để phân chia chúng theo từng môn ngành khoa h ọc, lĩnh v ực tri th ức
nhằm đáp ứng yêu cầu tìm kiếm sách theo nội dung chúng ta c ần ph ải có
công cụ để phân loại đó chính là khung phân loại, s ở dĩ ng ười đọc ham
thích đến thư viện là bởi vì thư viện có thể phục vụ đa dạng các yêu cầu
của họ cũng như có thể đáp ứng bất kỳ một lĩnh vực nào mà h ọ ưa thích,
như vậy chính nội dung kho sách là yếu tố hấp dẫn người đọc chứ không
phải do tên sách, tên tác giả hoặc cỡ, khổ sách hay hình thức trình bày.
Phân loại có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong thời kỳ bùng nổ
thông tin và tin học hóa trong hoạt động của thư viện có ảnh hưởng rất
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
lớn đến chất lượng công tác của mỗi thư viện. Hàng ngày tài liệu được
bổ sung vào thư viện với một khối lượng lớn, số sách đó m ặc dù đã qua
khâu xử lý hình thức nhưng nếu chưa qua khâu phân lo ại đ ể ấn đ ịnh cho
nó những ký hiệu nội dung nhất định thì việc phục vụ sẽ rất h ạn ch ế. Vì
vậy phân loại sách trong thư viện chiếm một vai trò quan trọng và là một
trong những khâu phức tạp đòi hỏi trình độ kiến thức của cán bộ phân
loại, bởi vì muốn phân loại tài liệu thì phải biết được nội dung sách và
còn phải nắm được nội dung đối tượng nghiên cứu của môn ngành khoa
học, lĩnh vực tri thức mà sách đề cập, ngoài ra đòi hỏi cán bộ phân loại
phải có trình độ ngoại ngữ.
Định nghĩa phân loại khoa học
III.
1. Khái niệm
Phân loại khoa học: là sự phân chia và sắp xếp các lĩnh vực tri
thức theo 1 trật tự nhất định và dựa trên những nguyên tắc nhất định
trên cơ sở xem xét nội dung, đối tượng nghiên cứu và phạm vi ứng
dụng của chúng . Đối tượng của phân loại khoa học là các khoa học.
Phân loại khoa học được xem là phương pháp mà các triết gia hoặc
khoa học gia dùng để trình bày một cách tổng quát sự phát tri ển c ủa tri
thức nhân loại trong việc tìm hiểu thế giới khách quan.
Phân loại khoa học có nhiệm vụ phân nhóm các tri th ức khoa h ọc,
có hệ thống, đặt tên cho các môn ngành khoa học, lĩnh vực ,bộ môn,
quy định, phạm vi và mối liên quan giữa các ngành khoa học.
2. Mối quan hệ giữa phân loại khoa học và phân loại tài liệu
Khoa học là một hệ thống kiến thức khách quan chân thực được
kết tinh trong quá trình phát triển không ngừng của l ịch s ử, ph ản
ánh quy luật vận động và phát triển của thế giới tự nhiên, xã h ội
loài người, tư duy con người.Nội dung tài liệu là sự thể hiện toàn
bộ hay một phần hệ thống kiến thức đó, do đó phân loại khoa học
và phân loại thư viện phải có sự quan hệ chặt chẽ với nhau thì phân
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
loại thư viện mới bảo đảm được tính khoa học của nó. Tuy nhiên
trong lịch sử phát triển của phân loại thư viện, tùy theo từng th ời kỳ
ở từng quốc gia việc nhìn nhận đánh giá mối quan hệ này có khác
nhau thể hiện ở 2 khuynh hướng sau.
Khuynh hướng 1: khẳng định sự phụ thuộc của phân loại
thư viện vào phân loại khoa học. Những người theo theo
quan điểm này cho rằng 1 khung phân loại càng dựa chặt
chẽ vào phân loại khoa học bao nhiêu càng đảm bảo cơ sở
khoa học bấy nhiêu.
Khuynh hướng 2: phủ nhận mối quan hệ giữa phân loại
khoa học và phân loại thư viện. Ở khuynh hướng này chủ
trương rằng khung phân loại thư viện nhằm mục đích thực
tiễn là để phân loại tài liệu thư viện nhằm đáp ứng yêu
cầu tìm kiếm chúng một cách thuận lợi dễ dàng. Do đó
không cần phải dựa chặt chẽ vào phân loại khoa học.
Mặc dù khuynh hướng 1 tương đối th ịnh hành song không
thể áp dụng một cách máy móc phân loại khoa h ọc và phân
loại thư viện bởi vì phân loại tài liệu thư viện ngoài nhiệm vụ
phân chia chúng theo từng môn ngành khoa học còn phải thực
hiện tiếp sự phân chia chi tiết theo từng phương diện nghiên
cứu cụ thể của nội dung tài liệu về quan điểm, địa lý, ngôn
ngữ, hình thức, đối tượng sử dụng…Do đó phân loại tài liệu
cần sự phối hợp giữa phân loại tự nhiên “ phân loại c ơ s ở” và
phân loại bổ trợ “ phân loại nhân tạo, hình thức”.
Chính vì vậy mối quan hệ giữa phân lo ại khoa h ọc và
phân loại tài liệu có mối quan hệ chặt chẽ với nhau cùng nhau
phát triển, phân loại tài liệu dựa vào phân loại khoa học đ ể
đảm bảo tính khoa học và làm cơ sở phân chia chi ti ết v ề m ột
vấn đề cụ thể của tài liệu được đề cập, ngược lại phân loại
khoa học dựa vào phân loại tài liệu để kiểm chứng mức độ chi
tiết và khoa học.
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
Nhiệm vụ và phương pháp phân tích nội dung tài liệu đ ể phân
IV.
loại?
1. Nhiệm vụ
Đây là giai đoạn làm việc trực tiếp với tài li ệu đ ược phân lo ại.
Nhiệm vụ cơ bản của giai đoạn này là xác định được nội dung của
tài liệu thuộc bộ môn tri thức nào, được trình bày dưới góc độ nào.
Phải xác định chủ đề chính, chủ đề phụ nếu tài liệu đề cập đến
nhiều vấn đề. Phải chú ý đến các yếu tố khác ngoài nội dung tài
liệu: ngôn ngữ, hình thức xuất bản, hình thức trình bày nội dung tài
liệu, công dụng tài liệu…
Bản chất của việc phân loại tài liệu là định vị tài li ệu trong
khung phân loại sao cho đúng đắn nhất, có lợi nhất cho bạn đọc khi
cần đến thì nhanh chóng và dễ dàng tìm thấy.
2. Phương pháp phân tích nội dung tài liệu
Muốn tìm ra lĩnh vực nghiên cứu của tài liệu và xem tài liệu phục
vụ đối tượng nào, nhằm mục đích gì thì phải phân tích nội dung tài
liệu các yếu tố và phương pháp cần được xem xét khi phân tích n ội
dung tài liệu bao gồm:
Nhan đề
Tất cả các thông tin cần thiết về cuốn sách thường đ ược
trình bày trên trang tên sách. Tại đây ta biết được sách do ai
viết và viết về cái gì.
Phụ đề
Ngoài việc xem xét nhan đề là yếu tố đầu tiên và quan
trọng tiếp theo là phân tích các yếu tố xuất bản như xem ph ụ
đề để xác định thêm cơ quan chịu trách nhiệm xuất bản tài
liệu.
Tùng thư và nhà xuất bản
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
Tùng thư và nhà xuất bản cũng là yếu tố tham khảo trong
phân tích nội dung tài liệu để hiểu thêm các loại sách theo
các tùng thư và nhà xuất bản đang đề cập tới.
Lời giới thiệu và lời nói đầu
Trong lời giới thiệu và lời nói đầu thông thường có nêu
cấu trúc các chương, mục và giới thiệu tóm tắt nội dung chủ
yếu của đề tài được cập nhật trong tài liệu, nhiều khi còn
kèm theo đánh giá, ý nghĩa và tác dụng của công trình.
Mục lục
Mục lục giới thiệu chi tiết từng chương, từng đề mục c ụ
thể hóa nội dung tên sách trên trang tên sách.
Danh mục tài liệu tham khảo
Qua những tài liệu được tác giả sử dụng để tham khảo
phục vụ cho chủ đề cuốn sách người phân loại cũng có thể
xác định rõ thêm nội dung chủ đề được đề cập.
Các yêu tố khác
Như bài tóm tắt, chú giải, dẫn giải, các phụ bản, phụ lục,
các ký hiệu cho sẵn…
Những nguyên tắc chung phân loại tài liệu, những nguyên t ắc phân
V.
loại cụ thể đối với những tài liệu có nhiều hơn một chủ đề, đề tài
theo DDC.
1. Những nguyên tắc chung phân loại tài liệu
Nguyên tắc chủ yếu: phân loại tài liệu trước hết phải căn
cứ vào nội dung tài liệu, sau đó mới tới hình thức xuất bản,
ngôn ngữ, công dụng… của tài liệu. VD: Phân loại từ điển
Toán học: trước hết phân loại cho nội dung từ điển là Toán
học, sau đó mới phân loại cho hình thức tài liệu là từ điển
Nguyên tắc trực diện: khi phân loại tài liệu phải căn cứ trực
tiếp vào tài liệu, không phân loại qua các tài liệu trung gian
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
như bài giới thiệu, tóm tắt, chú giải… Các tài liệu trung gian
đó chỉ có thể dùng tham khảo khi người phân loại khó xác
định nội dung tài liệu nói về vấn đề gì, thuộc môn loại khoa
học nào.
Nguyên tắc ưu tiên:
Khi phân loại phải ưu tiên những vấn đề cụ thể trước
những vấn đề chung, khái quát. VD: Tài liệu về số học phải
phân loại như sau: Khoa học tự nhiên => Toán học => Số
học
Tài liệu nói về việc ứng dụng các lĩnh vực tri thức này vào
các lĩnh vực tri thức khác thì phân loại vào lĩnh vực được
ứng dụng. VD: Tin học trong thư viện=> phân loại vào
Thư viện.
2. Những nguyên tắc phân loại cụ thể đối với những tài li ệu
nhiều hơn một chủ đề.
Theo DDC thì các nguyên tắc phân loại đối với các tài liệu nhiều
hơn một chủ đề như sau:
Sách có hai chủ đề phản ánh việc dùng một môn khoa h ọc
này để nghiên cứu một môn khoa học khác khi phân loại cho
vào đối tượng nghiên cứu chứ không cho vào phương pháp
nghiên cứu
Sách hai đề tài có quan hệ nhân quả thì phân vào kết quả
không phân vào nguyên nhân.
Sách hai đề tài có quan hệ ảnh hưởng phân vào đề tài ảnh
hưởng.
Khi hai chủ đề có sự đối lập thì phân loại theo ch ủ đề ph ổ
biến thịnh hành và phù hợp với hiện tại.
Tài liệu có hai môn loại được đề cập ngang nhau ( không
môn loại nào quan trọng hơn môn loại nào ) thì phân vào môn
loại sắp trước trong khung phân loại.
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
Tài liệu có hai môn loại, nhưng có một môn loại được đề cập
đến nhiều hơn, hoặc có một chủ đề được nhấn mạnh đặc
biệt thì phân vào môn loại hoặc chủ đề ấy.
Nếu tài liệu được đề cập đến chủ đề nhỏ là chính ( nằm
trong chủ đề chính ) thì phân vào chủ đề nhỏ (cụ thể, hẹp)
Tài liệu bao gồm 2, 3 lĩnh vực của cùng một lớp ( các lĩnh
vực chi tiết của từng môn loại ) thì phân vào môn loại khái
quát. Nếu những ký hiệu chi tiết ấy là những chi tiết của ký
hiệu ghép đôi có dấu mở rộng “>” thì sử dụng chỉ dẫn “ xếp
tác phẩm tổng hợp vào…”
Nếu có một một môn loại bao trùm nhiều phần chi tiết thì định
ký hiệu cho môn loại bao trùm đó.
Tài liệu đề cập đến 2 mặt tốt và xấu của một vấn đ ề,
được xếp vào mục của vấn đề đó.
Khi tài liệu nói về các chủ đề liên ngành phân theo 3 cách:
Phân vào khoa học liên ngành ( nếu có cấu tạo đề
mục trong khung phân loại)
Phân vào ngành ứng dụng hoặc ngành nào được đề
cập đến nhiều hơn.
Phân vào môn loại tổng quát 000
Khi chủ đề chính của tài liệu chưa được phản ánh trong
khung phân loại ( chưa có mặt trong khunh phân loại) thì
phân tài liệu đó theo môn loại gần nhất với chủ đề chính.
Các nguyên tắc này phải phối hợp nhuần nhuyễn,
không nên sử dụng một cách máy móc mà có thể lựa
chọn theo quan điểm của người xử lý trên cơ sở căn
cứ vào nội dung chuyên ngành và diện phục vụ của
thư viện. Khi quyết định chọn lựa ký hiệu phải có lý
do và phải bảo vệ được quan điểm chọn lựa của
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
- Chương trình ôn thi tốt nghiệp
Trình bày: Ngô Nguyễn Cảnh
mình. Một nguyên tắc quán xuyến tất cả là phân vào
ngành được ứng dụng nghĩa là phân vào vị trí hữu
dụng nhất đối với người đọc.
Hết phim
Sáu dừa chúc các bạn luôn vui vẻ, hạnh phúc và đạt kết quả cao trong kỳ thi
sắp tới nha
Thư viện thông tin 13
Bộ môn: Phân loại tài liệu
nguon tai.lieu . vn