Biện pháp phòng chống bạo lực học đường trong trường trung học phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE
Educational Sci., 2017, Vol. 62, Iss. 4, pp. 184-191
This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn

DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0071

BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG
TRONG TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Trương Xuân Cừ
Ban chỉ đạo Tây Bắc
Tóm tắt. Bài báo đề cập tới mức độ và biểu hiện của các hành vi bạo lực học đường của
học sinh được khảo sát tại 7 trường trung học phổ thông thuộc TP Hà Nội, tỉnh Hải Dương
và Sơn La; các yếu tố dẫn đến BLHĐ và các biện pháp phòng chống BLHĐ đang được
các trường triển khai cũng như hiệu quả của các biện pháp đó. Các kết quả khảo sát thực
tế cũng cho thấy, nhà trường THPT đã sử dụng khá nhiều biện pháp phòng, chống bạo lực
học đường và có mối tương quan khá chặt chẽ giữa các biện pháp phòng chống BLHĐ đã
được các trường triển khai với hiệu quả của các biện pháp đó. Từ kết quả khảo sát này đã
mở ra hướng triển khai trong thực tiễn, nhằm ngăn chặn, đảy lùi và khắc phục vấn nạn bạo
lực hiện nay trong các trường THPT.
Từ khóa: Bạo lực, Bạo lực học đường, Bạo lực học đường trong trường THPT, Biện pháp
phòng chống bạo lực học đường trong trường THPT hiện nay.

1.

Mở đầu

Bạo lực là hành vi sử dụng sức mạnh thể chất với mục đích cố ý, gây tổn thương về thể chất
và/ hoặc tinh thần cho nạn nhân [2, 4, 5]. Bạo lực học đường (BLHĐ) bao gồm bạo lực giữa các
học sinh trong và ngoài phạm vi trường học cũng như những vụ tấn công bởi học sinh, phụ huynh
và các đối tượng khác nhằm vào giáo viên của trường hoặc ngược lại.BLHĐ được coi là một vấn
đề nghiêm trọng trong những thập kỉ gần đây ở nhiều quốc gia [4, 5], trong đó có Việt Nam [11].
Đã có nhiều công trình nghiên cứu các khía cạnh khác nhau của BLHĐ như nghiên cứu các yếu tố
tác động dẫn đến hành vi BLHĐ ở các lứa tuổi: Đỗ Ngọc Khanh [6]; Trần Thị Mỵ Lương [8]; Mạc
Văn Trang [9]; Nguyễn Đắc Thanh [10]. . . Tuy nhiên, các nghiên cứu hiện có thường tập trung
vào phân tích các nguyên nhân dẫn đến BLHĐ của học sinh và mô hình can thiệp cụ thể.
Nghiên cứu này dựa trên cơ sở khảo sát, phân tích các nguyên nhân dẫn đến hành vi BLHĐ
của học sinh THPT; những biện pháp nhà trường đã triển khai và hiệu quả của chúng, từ đó đề xuất
các biện pháp hiệu quả hơn nhằm phòng chống BLHĐ cho học sinh.

2.
2.1.

Nội dung nghiên cứu
Tổ chức nghiên cứu
Nội dung khảo sát: Khảo sát đánh giá học sinh THPT về hành vi bạo lực học đường hiện

Ngày nhận bài: 15/2/2017. Ngày nhận đăng: 27/4/2017.
Liên hệ: Trương Xuân Cừ, e-mail: truongxuancu@yahoo.com

184

Biện pháp phòng chống bạo lực học đường trong trường trung học phổ thông

nay; mức độ tác động của các yếu tố dẫn đến hành vi bạo lực học đường; các biện pháp đã được
triển khai và hiệu quả trong việc phòng chống bạo lực học đường của các trường THPT hiện nay.
Mẫu khảo sát: Mẫu khảo sát là 217 cán bộ quản lí và giáo viên; 560 học sinh của 7 trường
THPT thuộc 3 tỉnh, thành phố: Hải Dương, Hà Nội và Sơn La:
Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp được sử dụng chủ yếu là khảo sát bằng bảng hỏi.
Ngoài ra còn có sự hỗ trợ của phỏng vấn sâu. Nội dung bảng hỏi tập trung vào 3 chủ đề chính:
thực trạng bạo lực học đường hiện nay; các yếu tố dẫn đến bạo lực học đường và các biện pháp nhà
trường đã triển khi cũng như hiệu quả của chúng.

2.2.

Kết quả nghiên cứu

Thực trạng bạo lực học đường của học sinh trung học phổ thông
Sử dụng phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi, kết hợp với trao đổi với 560 học sinh các
trường THPT được khảo sát về mức độ xảy ra các hành vi BLHĐ ở học sinh. Kết quả đánh giá của
học sinh được tập hợp trong Bảng 1.
Bảng 1: Mức độ phổ biến của các hành vi bạo lực học đường
ở học sinh trung học phổ thông
Tỉ lệ % số học sinh đánh giá mức
TT
Biểu hiện của BLHĐ
độ phổ biến của HVBL (n=560)
Phổ biến
Đôi khi
Ít khi
Biểu hiện của hành vi bạo lực
1
Đánh nhau, dùng vũ lực để đánh người khác
14,3
35,5
50,2
2
Dọa nạt lẫn nhau
16,2
53,8
30,0
Mắng chửi nhau
23,3
57,6
19,1
3
4
Gây sức ép bằng nhiều cách khác nhau
25,4
61,5
13,1
Địa điểm diễn ra hành vi bạo lực
7
Đánh nhau, dọa nhau, chửi nhau trong trường
48,2
36,2
15,6
Đánh nhau, dọa nhau, chửi nhau ngoài nhà
8
12,7
22,6
64,7
trường
Theo đánh giá của học sinh THPT, hành vi BLHĐ ở học sinh diễn ra khá đa dạng, với các
mức độ khác nhau. Trong đó, phổ biến nhất là các hành vi mắng chửi nhau hoặc gây sức ép lên
bạn bè bằng các cách. Hành vi điển hình của BLHĐ trong học sinh là đánh lộn nhau, dùng vũ lực
để đánh bạn được đánh giá ở mức không phổ biến, chủ yếu ở mức “đôi khi”.

2.3.

Các yếu tố dẫn đến bạo lực học đường

Các kết quả khảo sát từ Đỗ Ngọc Khanh, Mạc Văn Trang, Trần Thị Mỵ Lương, Nguyễn Đắc
Thanh cho thấy yếu tố dẫn đến BLHĐ thường từ phía học sinh, từ bạn bè, giáo dục gia đình, nhà
trường và từ các yêu tố tiêu cực phát sinh trong xã hội. Nghiên cứu này khảo sát sâu hơn tác động
của từng yếu tố đó, thông qua đánh giá của cán bộ quản lí và giáo viên các trường THPT.
Đánh giá của cán bộ quản lí và giáo viên Trung học phổ thông về mức độ tác động của các
yếu tố dẫn đến bạo lực học đường
Kết quả đánh giá của CBQL và GV trường THPT về mức độ tác động của các yếu tố dẫn
đến BLHĐ được tập hợp trong bảng 2.
185

Trương Xuân Cừ

TT
1
2
3
4
5

Bảng 2: Đánh giá của cán bộ quản lí và giáo viên Trung học phổ thông
về mức độ tác động của các yếu tố dẫn đến bạo lực học đường
Tỉ lệ % các mức (n=217)
Các yếu tố
Rất mạnh
Mạnh
Yếu
Từ cá nhân học sinh.
39,89
50,64
9,47
Từ bạn bè.
52,11
45,57
2,32
Từ cha, mẹ và hoàn cảnh gia đình.
34,18
57,85
7,97
Từ giáo dục và quan hệ trong nhà trường.
29,32
63,4
7,59
Từ yếu tố văn hóa không lành mạnh trong xã
48,74
49,78
1,48
hội.

Từ các kết quả đánh giá của CBQL và GV trường THPT về các tác nhân dẫn đến BLHĐ ở
học sinh THPT có thể rút ra các nhận định sau:
Thứ nhất: Trong bốn nhóm tác nhân, các yếu tố bạn bè được đánh giá là tác động mạnh
nhất. Điều này rất phù hợp với kết quả khảo sát của Nguyễn Đắc Thanh [10]. Theo phân tích của
Mạc Văn Trang [9] yếu tố bạn bè chi phối rất mạnh đến các hành vi bạo hành của học sinh.Theo
Dương Diệu Hoa, ở tuổi THPT (tuổi thanh niên mới lớn), trẻ em lấy giá trị bạn bè làm giá trị sống
cốt lõi. Các em có thể “làm mọi việc” vì bạn, do bạn và theo bạn. Do vậy, sự cố kết nhóm và tác
động của nhóm đến hành vi của thành viên trong nhóm là hiện tượng phổ biến [3]. Kết quả phỏng
vấn sâu cho thấy, hầu hết các hành vi bạo hành của học sinh THPT đều liên quan tới quan hệ giữa
các nhóm bạn, hoặc giữa các cá nhân với nhau (quan hệ bạn bè, yêu đương).
Thứ hai: Yếu tố tác động mạnh thứ hai, sau bạn bè là từ các yếu tố văn hóa không lành mạnh
trong xã hội. Trong đó ảnh hưởng của các trò chơi điện tử có tính bạo lực tràn lan không kiểm soát
được (hơn 70% ý kiến đánh giá đây là yếu tố rất mạnh). Ngay từ những năm 80 của Thế kỉ trước
A. Bandura [1] đã chỉ ra học tập xã hội (Social learning) theo cơ chế nhận thức và bắt chước là
con đường chủ yếu dẫn đến hành vi của cá nhân. Điều này lí giải, các hiện tượng tiêu cực, bạo lực
tràn lan trên phim, ảnh và các trò chơi điện tử là tác nhân mạnh mẽ và khách quan dẫn đến BLHĐ
ở học sinh THPT.
Thứ ba: Yếu tố thứ ba dẫn đến BLHĐ thuộc về các đặc điểm tâm lí cá nhân học sinh (gần
90% CBQL và GV đánh giá ở mức tác động rất mạnh và mạnh). Đây cũng là điều liên quan trực
tiếp tới đặc điểm tâm lí tuổi vị thành niên. Theo đánh giá của CBQL và GV trường THPT cũng
như qua phỏng vấn chính các em học sinh, đa số cho rằng nguyên nhân dẫn đến BLHĐ từ phía học
sinh là do các em hiếu động, thiếu lập trường dễ bị kích động hoặc do thách thức, đùa, trêu chọc
quá chớn. Ngoài ra, cũng phải kể đến các nguyên nhân tâm lí thay đổi, không làm chủ được cảm
xúc và hành vi hay do ăn chơi, đua đòi, muốn thể hiện bản thân. Tuy nhiên, các yếu tố này không
phổ biến bằng các yếu tố trên.
Thứ tư: Điều đáng quan tâm là mặc dù gia đình, cha/mẹ học sinh hay nhà trường là các tổ
chức, các lực lượng có chức năng giáo dục trẻ em, học sinh; trợ giúp các em khắc phục những hạn
chế, tiêu cực phát sinh từ quan hệ bạn bè, từ các hiện tượng tiêu cực ngoài xã hội, nhưng trong
nhiều trường hợp, chính gia đình, nhà trường cũng là tác nhân dẫn đến BLHĐ ở học sinh, tuy mức
độ tác động không lớn như các yếu tố nêu trên. Trong đó các yếu tố gia đình như cha mẹ nêu gương
xấu cho con, thường xuyên cãi lộn, đánh nhau trước mặt con; Thiếu quan tâm chăm sóc con, không
để ý đến các mối quan hệ bạn bè của con; Cha hoặc mẹ mắc các tệ nạn xã hội, làm ăn phi pháp;
Cha mẹ li hôn, thiếu tình cảm yêu thương của cha, mẹ. Những yếu tố thuộc về nhà trường như chưa
chú trọng trang bị kĩ năng sống, kĩ năng giải quyết các tình huống cho học sinh; Quản lí học sinh
lỏng lẻo, thiếu sự phối hợp với các lực lượng giáo dục trong xã hội trên địa bàn; Xúc phạm, dọa
186

Biện pháp phòng chống bạo lực học đường trong trường trung học phổ thông

nạt học sinh, ép buộc học sinh. . . Đây là những yếu tố rất cần được khắc phục để đảm bảo gia đình
và nhà trường thực sự là các tổ chức và lực lượng hậu thuẫn vững chắc trong việc trợ giúp học sinh
giảm thiểu BLHĐ.

2.4.

Các biện pháp phòng chống bạo lưc học đường đã được nhà trường trung
học phổ thông triển khai và hiệu quả

Cùng với khảo sát các yếu tố dẫn đến BLHĐ, là vấn đề nhà trường THPTđã triển khai những
biện pháp nào để phòng chống, khắc phục tệ nạn BLHĐ và hiệu quả của những biện pháp đã triển
khai?
Các biện pháp phòng chống bạo lực học đường đã được nhà trường trung học phổ thông
triển khai
Trên thực tế, các trường THPT được khảo sát đều đã triển khai các biện pháp phòng chống
BLHĐ. Vấn đề đặt ra là các biện pháp đó được triển khai ở mức độ nào? Kết quả khảo sát đánh
giá của CBQL và GV các trường THPT được tập hợp trong Bảng 3.

TT

1
2
3
4
5
6

Bảng 3. Mức độ triển khai các biện pháp phòng chống
và khắc phục tệ nạn BLHĐ của trường THPT
Mức độ triển khai
Các biện pháp

Nâng cao nhận thức của cá nhân và tổ chức
trong trường trong công tác phòng ngừa
BLHĐ
Tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho học
sinh
Triển khai các phong trào thi đua “trường học
thân thiện, học sinh tích cực”
Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các lực lượng
trong và ngoài nhà trường
Trang bị kĩ năng sống cho học sinh
Khen thưởng và kỉ luật trong trường học

Rất TX

TX

Rất ít

Thứ bậc
thực
hiện

12,08

67,32

20,6

5

41,31

53,42

5,27

1

6,75

21,19

72,06

6

25,41

58,12

16,47

3

21,76
27,09

68,22
64,79

10,02
8,12

4
2

Nhìn chung các trường THPT đã triển khai khá đồng bộ các biện pháp phòng chống BLHĐ
trong nhà trường. Tuy nhiên, chưa có biện pháp nào được thực hiện một cách quyết liệt, thường
xuyên, tới mức mọi CBQL và GV đều nhận ra. Bằng chứng là có khoảng hơn 20% CBQL và GV
nhận định các biện pháp được nhà trường sử dụng ở mức rất thường xuyên. Số còn lại cho rằng
nhà trường mới triển khai ở mức ít.
Trong số các biện pháp đã được triển khai, việc tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho học
sinh được thực hiện phổ biến nhất, tiếp đến là biện pháp khen thưởng và kỉ luật trong trường học
và xây dựng cơ chế phối hợp giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường nhằm giáo dục, phòng
chống BLHĐ cho học sinh. Biện pháp được thực hiện ở mức thấp nhất là xây dựng các phong trào
thi đua “trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Đây là vấn đề rất cần được lưu ý. Bởi lẽ, BLHĐ
thường xảy ra khi quan hệ giữa học sinh với giáo viên và giữa học sinh với nhau không được gắn
187

Trương Xuân Cừ

bó, thân thiện và tôn trọng lẫn nhau. Nói cách khác, BLHĐ chỉ có thể được hạn chế và loại trừ khi
nhà trường xây dựng được khối đoàn kết, tôn trọng, thân thiện, tương thân, tương ái giữa giáo viên
với học sinh và giữa học sinh với học sinh.
Hiệu quả các biện pháp phòng chống bạo lực học đường đã được nhà trường trung học phổ
thông triển khai
Các kết quả khảo sát thực tế cho thấy các trường THPT được khảo sát đã triển khai tương
đối nhiều biện pháp phòng chống bạo lưc trong nhà trường. Vấn đề đặt ra là hiệu quả các biện pháp
đó như thế nào? Kết quả đánh giá của GV và CBQL được trình bày trong Bảng 4.

TT

1
2
3
4
5
6

Bảng 4. Hiệu quả các biện pháp phòng chống
và khắc phục tệ nạn BLHĐ của trường THPT
Kết quả thực hiện
Các biện pháp
Tỉ lệ % ý kiến đánh giá
Rất
Chưa
Hiệu
hiệu
hiệu
quả TB
quả
quả
Nâng cao nhận thức của cá nhân và tổ chức
trong trường trong công tác phòng ngừa
9,14
58,18
32,68
BLHĐ
Tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho học
35,23
46,31
18,46
sinh
Triển khai các phong trào thi đua “trường học
4,62
17,05
78,33
thân thiện, học sinh tích cực”
Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các lực lượng
18,21
52,10
29,69
trong và ngoài nhà trường
Trang bị kĩ năng sống cho học sinh
15,09
51,24
18,58
Khen thưởng và kỉ luật trong trường học
17,27
61,78
20,95

Thứ
bậc

6
1
5
3
4
2

Theo đánh giá của CBQL và GV các trường THPT được khảo sát, trong số các biện pháp
đã được nhà trường triển khai, thì tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho học sinh, nâng cao hiệu
quả khen thưởng và kỉ luật trong trường học, xây dựng cơ chế phối hợp giữa các lực lượng trong
và ngoài nhà trường là những biện pháp mang lại hiệu quả cao hơn các biện pháp khác. Biện pháp
triển khai các phong trào thi đua “trường học thân thiện, học sinh tích cực” và nâng cao nhận thức
của cá nhân và tổ chức trong trường trong công tác phòng ngừa BLHĐ mang lại hiệu quả thấp hơn.
Ngoài ra, việc trang bị kĩ năng sống cho học sinh cũng được nhà trường triển khai, nhưng hiệu quả
không cao.
Nhìn chung, có sự tương quan chặt chẽ (R≈ 0,94) giữa mức độ triển khai các biện pháp với
hiệu quả các biện pháp được triển khai. Trong bối cảnh hiện tại, những biện pháp được triển khai
thường xuyên, triệt để thường mang lại hiệu quả cao hơn các biện pháp ít được triển khai. Đây có
thể là một gợi ý cho các trường THPT trong việc tăng cường các biện pháp phòng chống BLHD.

188