Báo chí và văn hóa Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế

BÁO CHÍ VÀ VĂN HÓA VI T NAM
TRONG QUÁ TRÌNH H I NH P QU C T
TS. Nguy n Ánh H ng∗

1. Báo chí - lo i hình ý th c xã h i
Ho t

c thù

ng c a báo chí Vi t Nam hi n nay là m t v n

có ý nghĩa xã h i h t s c l n

lao, b i, có vai trò quan tr ng trong phát tri n xã h i. Nó v a là k t qu c a s phát tri n, v a
là

ng l c và

ng th i cũng chính là thư c o c a trình

phát tri n xã h i. Ho t

ng c a

báo chí nh hư ng r t sâu r ng t i các lĩnh v c kinh t - chính tr - văn hóa, nh t là trong b i
c nh hi n nay. Nhi m v c a báo chí Vi t Nam trong th i

i bùng n thông tin và s phát

tri n như vũ bão c a các lo i hình truy n thông kĩ thu t s là làm th nào
c áo c a văn hóa dân t c

ng th i mang tính nhân lo i ph bi n, hi n

gi
i hóa

ư cb ns c
làm giàu

thêm cho chính mình b ng tinh hoa văn hóa th gi i trong khi v n nh t quán v i chính mình.
Báo chí ư c hi u là n ph m xu t b n và phát hành
gia trên th gi i. Báo chí ra

nh kì phát tri n

h u h t các qu c

i và phát tri n do nhu c u khách quan c a xã h i v thông tin

giao ti p, nhu c u này xu t hi n ngay trong bu i bình minh c a l ch s loài ngư i. Xã h i càng
phát tri n thì nhu c u này ngày càng tr nên c p thi t. Trình
h i c a m i qu c gia v a là i u ki n quy t
ng báo chí, bên c nh ó, ho t
t v i tư cách là m t ho t

phát tri n kinh t văn hóa xã

nh v a là tác nhân nh hư ng tr c ti p t i ho t

ng báo chí cũng ch u nh hư ng c a quan h giao lưu qu c

ng thông tin

i chúng. Báo chí là m t lo i hình chính tr xã h i

c thù b i báo chí là m t trong nh ng h th ng xã h i, n i dung quan tr ng nh t c a báo chí
chính là thông tin chính tr . Bác H

ã t ng căn d n các nhà báo Vi t Nam là ph i có l p

trư ng chính tr v ng ch c b i cán b báo chí cũng chính là chi n s cách m ng trên m t tr n
văn hóa tư tư ng, cây bút trang gi y là vũ khí s c bén c a h . Nhi m v c a ngư i làm báo vô
cùng quan tr ng và v vang, và
∗

H c vi n Báo chí và Tuyên truy n

làm tròn nhi m v

y, ngư i làm báo ph i không ng ng tu

dư ng

o

c, nâng cao năng l c, hoàn thi n kĩ năng nghi p v

báo chí Vi t Nam có tính

chuyên nghi p, áp ng ư c nh ng nhu c u ngày càng cao c a cu c s ng.
Trong l ch s văn hóa c a nhân lo i, báo chí xu t hi n không
Nh ng t báo

u tiên xu t hi n

ng th i

các qu c gia.

châu Âu mu n hơn r t nhi u n u so v i nh ng ki t tác văn

h c ã xu t hi n t trư c Công nguyên, nhưng báo chí l i phát tri n r t nhanh, m r ng ph m
vi thông tin và tr thành công c
h c kĩ thu t.

c l c cho vi c tuyên truy n chính tr , ph bi n tri th c khoa

n cu i th k XX, th gi i ã có hơn 53.000 t báo, hàng ngày phát hành trên

830 tri u b n. Báo chí Vi t Nam xu t hi n mu n hơn so v i nhi u nư c trên th gi i. T báo
u tiên xu t hi n t i Sài Gòn b ng ti ng Pháp là t Nam Kì Vi n Chinh Công Báo do th ng
c Pháp

Nam Kì cho xu t b n, phát hành m i tu n m t b n. S

ngày 29/9/1861,

n năm 1888, t báo b

1865 cũng t i Sài Gòn là t Gia
1892

ình b n. T báo ti ng Vi t

nh Báo. T

B c Kì ư c in b ng ch Nho. K t

Nam, Trung, B c. T báo cách m ng
ó cho

i Nam

u tiên xu t b n năm

ng Văn Nh t Báo xu t b n năm

ó, hàng lo t các báo xu t hi n kh p ba mi n

u tiên c a Vi t Nam là t Thanh Niên do Nguy n Ái

Qu c xu t b n t i Qu ng Châu năm 1925,
Vi t Nam. T

u tiên ư c phát hành

t n n móng cho s ra

i c a báo chí cách m ng

n nay, báo chí Vi t Nam ngày càng phát tri n m nh m . Hi n nay c

nư c có hơn 700 cơ quan báo chí v i hơn 800 n ph m khác nhau: trên 170 báo, hơn 500 t p
chí các lo i. Hơn 15.000 ngư i ư c c p th nhà báo, hàng ngàn cán b kĩ sư làm vi c trong
các cơ quan báo chí, hàng ch c nghìn ngư i khác là c ng tác viên.

c bi t có kho ng 150 báo

i n t và các trang tin i n t c a các cơ quan báo chí và hàng ngàn trang website c a các cơ
quan, t ch c doanh nghi p ang ho t

ng có hi u qu , ưa thông tin

nư c. Các lo i hình báo chí c a Vi t Nam
tr thành m t phương ti n

u phát tri n v i t c

n m i mi n c a

t

nhanh chóng khi n báo chí

c bi t c a s tương tác xã h i, có vai trò và s c m nh ngày càng

l n trong t t c các lĩnh v c khác nhau c a

i s ng.

Quá trình sáng t o m t tác ph m báo chí có liên quan m t thi t

n nh ng công vi c c a

ngư i ngh sĩ khi sáng t o m t tác ph m ngh thu t b i tác ph m báo chí chính là s n ph m
c a sáng t o văn hóa, nó ch a
b ng lý trí.

ng nh ng i u kì di u mà ôi khi không th nh n th c ư c

i u kì di u y làm nên s c h p d n c a báo chí, b i tài năng và th gi i quan

trong quá trình sáng t o m t tác ph m báo chí xu t phát t tài năng c a ngư i c m bút, t o nên
c trưng hình tư ng và tính truy n c m cho tác ph m báo chí. Ngư i làm báo là ngư i bi t
quan sát, là ngư i có trí tư ng tư ng sáng t o, có nh ng năng l c tư duy, có s tích lũy tri
th c, có v n hi u bi t văn hóa xã h i sâu r ng. Sáng t o ra tác ph m báo chí là kì công và sau
khi tác ph m ư c hoàn thành nó s

ư cg it i

c gi như là m t thông i p

tác

ng

n tư tư ng tình c m con ngư i. Quá trình sáng t o ó òi h i ph i tuân th nh ng nguyên
t c khách quan g n v i

c trưng m i lo i hình báo chí, g n v i cá tính sáng t o và kh năng

sáng t o c a ch th b i m i ngư i làm báo

u có m t hoàn c nh s ng, m t lĩnh v c quen

thu c, m t phong cách sáng t o riêng. Sáng t o là ho t
m o c a th gi i khách quan, nhân hóa th gi i ó

ng t o ra cái m i, là bi n

i di n

nó tr thành s n ph m văn hóa phù h p

v i quan ni m th m m , nh n th c c a con ngư i và nh m hư ng t i ph c v con ngư i. Lao
ng sáng t o trong ho t

ng báo chí òi h i ngư i làm báo ph i luôn luôn t nâng cao v n

ki n th c xã h i, luôn có khát v ng vươn xa
năng l c tư duy s c s o và bi n ch ng
n m b t quy lu t t nhiên
năng

tích lũy và m r ng t m hi u bi t, ph i có m t

bi n quá trình ào t o thành quá trình t

c i t o t nhiên. Báo chí v i tư cách là s n ph m văn hóa có ch c

c bi t quan tr ng, nó không ch mang tính

nhìn nh n và th m
Báo chí mang

nh

ào t o,

nh hư ng xã h i, nó còn th hi n kh năng

i s ng hi n th c xã h i y m t cách bi n ch ng và sâu s c.

n cho ta nh ng thông tin chính tr xã h i văn hoá ã và ang di n ra trên

th gi i t ng ngày, t ng gi . Ngh làm báo hôm nay không th khép mình trong văn hoá n i
sinh, mà ph i bi n báo chí thành c u n i, ưa văn hoá dân t c lên t m cao nhân lo i, ph i thu
vào trang báo c th gi i trong chi u sâu vô t n và chi u r ng vô cùng. Vi t Nam hôm nay ã
chính th c bư c vào ngôi nhà chung kinh t toàn c u, WTO s t o ra nhi u thay
ng báo chí Vi t Nam. S v n
công ngh … s thúc

i cho ho t

ng phát tri n c a các lĩnh v c kinh t , môi trư ng, khoa h c

y quá trình giao lưu ti p bi n văn hoá mà bi u hi n trư c tiên là

quy

mô, ý nghĩa c a giao ti p thông qua các phương ti n báo chí truy n thông. Quá trình này ang
di n ra vô cùng m nh m , nhanh chóng và sôi

ng. Tri th c văn hoá c a m i qu c gia tr

thành tài s n chung c a c nhân lo i, làm giàu cho nhau b ng s thâm nh p, tái sinh r i l i tr
v v i văn hoá dân t c, gõ c a m i tâm h n theo nhi u phương th c, phương ti n khác nhau.

Bên c nh hàng trăm, hàng nghìn bài báo in xu t hi n hàng ngày, hàng gi là sách báo i n t ,
i n nh, tivi, h n i m ng… Văn hoá

c ang b c nh tranh kh c li t b i s hi n di n c a

văn hoá máy tính. Con ngư i ngày càng ư c m r ng t m nh n th c, nâng cao s hi u bi t
c a mình. H có quy n l a ch n thông tin theo cách mà h cho là phù h p và h p d n.
này khi n ngư i c m bút trong sáng t o báo chí hôm nay ph i t
không b b quên. Trong dòng
mô típ quen thu c ch a

i sôi

i u

i m i, t nâng cao

ng, muôn màu hôm nay, trang báo ơn sơ v i nh ng

ng thông tin c n thi t không còn h p d n

t làm m i mình. Báo chí Vi t Nam ngày càng kh ng

c gi n a. Báo chí ph i

nh v th c a mình trên di n àn văn

hoá xã h i, di n ph c p ngày càng sâu r ng. Báo Vi t không ch c a ngư i Vi t mà ã tr
thành b n tâm giao c a nhi u b n
h c

mi n

c trên th gi i, b i ngư i nư c ngoài s ng, làm vi c và du

t di u kỳ Vi t Nam ngày càng nhi u. Văn hoá Vi t v n tr ng tình hi u khách.

Còn cách th hi n nào sâu s c hơn tình c m v i du khách Pháp khi báo chí Vi t Nam dùng tên
tác ph m “Ba chàng ng lâm pháo th ” c a A.

uyma

t tên cho tít báo c a mình? Và không

riêng ngư i M có c m giác m n ng khi b t g p trên trang báo ti ng Vi t dòng tên tác ph m
“Cu n theo chi u gió”. Ngư i Vi t Nam

m say trong “Mùa thu vàng” c a Lêvitan, ngư i

Nga m m cư i tin c y khi nh n th y ng n l a t “Trái tim

ancô” c a h

ang to sáng trên

ph c Hà thành Vi t Nam. Báo chí có kh năng ánh th c trong m i b n

c nh ng rung c m

sâu xa nh t, nh ng liên tư ng kì thú nh t. B ng cách y, báo chí n i li n nh ng trái tim, n i
li n nh ng n n văn hoá khác bi t. S c m nh c a báo chí khi s d ng i n tích văn h c th gi i
dư i góc nhìn văn hoá xã h i là s c m nh màu nhi m c a tri t lý hoà h p, hoà bình, tri t lý
ngh thu t. M i i n tích không ch g n v i m t mã văn hoá mà nó th c s m ra m t vùng
văn hoá, b i kh năng tái sinh, m r ng trư ng nghĩa dư i bàn tay tinh t c a ngư i vi t là vô
cùng. M i trang báo n ch a giá tr văn hoá Vi t, m t v

p bình d mà sâu xa. Nó không ch

cung c p thông tin, không nh m ơn thu n gi i trí, mà còn góp ph n b i dư ng ngu n nhân
l c, nghĩa là nâng cao nh n th c cho ngư i

c ngu i vi t, cung c p ki n th c sâu r ng cho

b n

nư c ngoài cũng luôn ón ch m i trang báo

c xa g n. C ng

ng ngư i Vi t Nam

Vi t v i bao khao khát, tin c y s chia.

i n tích văn h c th gi i i vào trang báo Vi t Nam v i nhi u d ng th c, c p

và

trư ng nghĩa khi n chi u kích trang báo ư c nâng lên, s c h p d n l n hơn, ch t trí tu sâu
s c hơn. Ch t li u văn h c th gi i s làm giàu thêm văn hoá dân t c, giúp ngư i làm báo ưa
tri th c

n v i ngư i

c m t cách ngh thu t và khoa h c, giúp ngư i

c nâng cao văn hoá

l i s ng c a mình. S d ng i n tích văn h c th gi i trong tác ph m báo chí là cách
chí Vi t Nam nâng mình ngang t m qu c t , là

báo

ng l c cho báo chí phát tri n. B i quá trình

qu c t hoá thông tin không ch p nh n vi c báo chí

ng ngoài cu c. Vai trò c a báo chí

ng

thu n v i s phát tri n c a xã h i; xã h i nào thì báo chí y. M i quan h tương tác y cho
th y ch c năng nh n th c - giáo d c - th m m c a báo chí Vi t Nam th t l n lao.
Công chúng là ch th th m
báo. M i b n
th gi i s

nh ánh giá tác ph m s khám phá,

ng sáng t o v i nhà

c có m t v n văn hoá, m t quan ni m, m t th hi u riêng, i n tích văn h c

ư c tái t o qua màng l c văn hoá

giàu thêm l p nghĩa tư ng minh v n có
chương xưa nay luôn ch a

c

Vi t Nam, tr nên m i m và sâu s c, làm

n n văn hoá phát sinh i n tích. Nh ng ki t tác văn

ng nh ng tri th c vô cùng quý giá v cu c s ng, có ý nghĩa

c

bi t trong vi c ph n ánh di n m o l ch s văn hoá nhân lo i. Tác ph m văn h c lưu tr và trao
truy n mã văn hoá cho tương lai thông qua giao ti p b ng truy n thông báo chí. Khi ch t li u
văn h c ư c tái t o trong tác ph m báo chí, các giá tr k t tinh ph m ch t nhân tính c a con
ngư i ư c ph bi n, văn hoá dân t c i

n g p g văn hoá nhân lo i. Phóng viên báo chí ã

tìm v c i ngu n, tìm v kho tàng ư c l c xưa

bi u

mu n nói th i nay. Báo chí ưa ch t li u văn h c th gi i
văn h c giúp báo chí
văn hóa là tìm

t sinh
nv ib n

l i cu c s ng v i ý nghĩa trang báo – trang

n v i khuôn vàng thư c ng c

m t n n văn hoá Vi t Nam tiên ti n mà

ng, thâm thuý i u h
c và chính ch t li u
i. Báo chí tìm

tìm ki m m t s c s ng m i,

nv i

xây d ng

m à b n s c, n n văn hoá trí tu Vi t Nam.

2. Báo chí và quá trình h i nh p qu c t
Báo chí là y u t văn hóa ngo i sinh khi văn hóa Vi t Nam c u trúc l i chính mình trong
giao lưu ti p bi n v i văn hóa phương Tây.
i ngũ nh ng ngư i làm báo:

i u này ã m c nhiên

t ra m t nhi m v cho

nâng cao tính chuyên nghi p c a báo chí, ngư i làm báo

không ch ph i có v n văn hóa dân t c sâu s c, mà còn ph i trang b cho mình v n văn hóa xã