Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
PGS.TS. Lª Minh T©m *
N h ng năm g n ây, v n quy n l c nhà
nư c là th ng nh t có s phân công và
ph i h p gi a các cơ quan nhà nư c trong vi c
m b ng s c m nh th c hi n nh ng hành vi
ho c bu c ngư i khác ph i th c hi n nh ng
hành vi nh t nh theo ý chí c a ngư i có quy n
th c hi n các quy n l p pháp, hành pháp và tư ho c ư c trao quy n l c. Nói m t cách khác,
pháp ã và ang ư c bàn lu n nhi u. Nh quy n l c là s c m nh có th khi n ngư i (ch
nh ng n l c c a các nhà khoa h c và các nhà th ) này ph i ph c tùng ngư i (ch th ) kia;
lãnh o qu n lí, m t s c nh khía c a v n quy n l c bi u th m c ki m soát và m c
nêu trên ã ư c làm sáng t . Tuy nhiên, còn ph thu c c a ngư i này v i ngư i khác.
nhi u câu h i l n ang ư c t ra òi h i Quy n l c là khái ni m v a có tính khái
ph i phân tích, lu n gi i v m t khoa h c và quát l i v a có tính c th . Nh có tính khái
th c ti n. Bài vi t này ch c pm ts v n quát và tính c th mà quy n l c v a có chi u
nh m góp thêm ti ng nói vào vi c ti p t c sâu b n ch t thâm tr m l i v a có nh ng hình
nghiên c u làm sáng t nh ng v n nêu trên. th c bi u hi n phong phú, v a th ng nh t l i
1. Quy n l c v a a d ng. M c khái quát và c th c a
Quy n l c ư c h p thành t quy n và l c, quy n l c ư c bi u hi n tuỳ thu c vào nhi u
trong ó quy n ư c hi u là kh năng ư c y u t khách quan và ch quan, t o ra s n
th c hi n nh ng hành vi (công vi c, nhi m v , hi n linh ho t c a quy n l c. Có nhi u lo i
ho t ng nh t nh) và l c là s c m nh (uy quy n l c khác nhau như: Quy n l c luân lí,
tín, trí tu , l c lư ng, i u ki n và ti m l c quy n l c kinh t , quy n l c tư tư ng, quy n
kinh t …) b o m cho quy n có tính hi n l c chính tr … M i lo i quy n l c ó có
th c và tính kh thi. Quy n có n i dung r t ngu n g c, cơ s t n t i và ư c b o m
r ng và nhi u lo i vì quy n hình thành t b ng nh ng s c m nh v i các thi t ch khác
nh ng nhu c u khách quan và s ư c mu n nhau. Ch ng h n, quy n l c luân lí có ngu n
ch quan, ph m vi quy n l c luôn có xu hư ng g c t nhu c u hành x nh m t ư c nh ng
m r ng. Nhưng l c thì luôn có nh ng gi i h n m c ích luân lí nh t nh; cơ s t n t i c a
nh t nh. Vì v y, n i hàm c a khái ni m quy n l c luân lí là các giáo lí có tính o c,
quy n l c luôn th hi n s gi i h n b i m c
k t h p và m c tương tác gi a quy n và
l c. Theo ó, quy n l c là kh năng ư c b o * Trư ng i h c lu t Hà N i
40 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003
- nghiªn cøu - trao ®æi
ư c b o m b ng uy tín (c a cá nhân hay ch xu t hi n khi xã h i ã phát tri n n trình
nhóm xã h i nh t nh) và s c m nh c a dư nh t nh d n n s ra i c a nhà nư c.
lu n xã h i v i các thi t ch c a các phong Th hai, cơ s t n t i c a quy n l c nhà nư c
t c, t p quán và kinh nghi m; quy n l c kinh bao g m nhi u y u t : ư c s th a nh n
t có ngu n g c t nhu c u ư c hành x r ng rãi v m t xã h i (c a t t c các giai c p,
nh m t ư c nh ng m c ích, l i ích kinh t ng l p và các l c lư ng xã h i); ư c h p
t nh t nh, ư c b o m b ng s c m nh pháp hoá dư i các hình th c pháp lí; ư c b o
c a ti m l c và các i u ki n kinh t v i các m b ng s c m nh c a c a b máy nhà nư c
thi t ch tương ng. Trong m i lo i quy n và các ti m năng kinh t h p pháp. Th ba,
l c ó l i có nh ng bi n d ng quy n l c r t ph m vi tác ng c a quy n l c nhà nư c r t
phong phú. Tuy nhiên, trong th c ti n c a i r ng l n v th i gian, không gian và i
s ng xã h i các quy n l c này thư ng có s tư ng. Th tư, quy n l c nhà nư c có tính
tương tác và thâm nh p l n nhau, vì v y khó th ng nh t cao nh t ng th i cũng có tính th
có th tách b ch m t cách r ch ròi m i lo i b c ph c t p nh t. Th năm, quy n l c nhà
hay các bi n d ng c a m i lo i quy n l c ó. nư c ư c bi u hi n công khai v i danh nghĩa
Quy n l c luôn có s v n ng, phát tri n ch quy n nhân dân, ch quy n qu c gia và
theo th i gian, không gian cùng v i s bi n ư c th a nh n v m t qu c t .
i c a các i u ki n chính tr , kinh t , văn V i tính ch t và nh ng c i m cơ b n
hoá, xã h i. Trong quá trình v n ng và phát này, m c dù quy n l c nhà nư c là m t d ng
tri n ó, s tương tác và thâm nh p l n nhau c bi t c a quy n l c chính tr nhưng các
gi a các lo i quy n l c và gi a các bi n d ng m c khác nhau, quy n l c nhà nư c luôn
c a m i lo i quy n l c ngày càng gia tăng, hàm ch a trong nó nhi u y u t c a các lo i
khi n cho s phân nh chúng càng tr nên quy n l c khác nhau, ư c k t tinh b ng các
ph c t p hơn. Trong tình hình ó, òi h i phương pháp c thù, bi u hi n dư i các
ph i có cách ti p c n toàn di n, h th ng khi hình th c h t s c phong phú, a d ng, tinh t
gi i quy t nh ng v n có liên quan n và ư c h p pháp hoá b ng các nguyên t c
quy n l c. pháp lí.
2. Quy n l c nhà nư c 3. Tính th ng nh t c a quy n l c nhà nư c
Quy n l c nhà nư c là m t d ng c bi t Th ng nh t là m t trong nh ng thu c tính
c a quy n l c chính tr . Tính ch t c bi t c a cơ b n c a quy n l c nhà nư c. Thu c tính
quy n l c nhà nư c th hi n ch , nó là này xu t phát t nh ng cơ s sau:
quy n l c công khai, th ng nh t, bao trùm Xét v ngu n g c, quy n l c nhà nư c
toàn xã h i, quy n l c nhà nư c có s c không ph i là quy n l c t thân mà b t ngu n
m nh ki m soát và ràng bu c các ch th t quy n l c nhân dân, nhân danh quy n l c
theo nghĩa r ng nh t ph i ph c tùng. Nói c nhân dân và luôn ch u s ki m soát c a quy n
th hơn, quy n l c nhà nư c có nh ng c l c nhân dân. Khi chưa có nhà nư c thì ã có
i m cơ b n: Th nh t, quy n l c nhà nư c quy n l c nhân dân v i nghĩa là quy n l c c a
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003 41
- nghiªn cøu - trao ®æi
c c ng ng. Lúc u nhà nư c còn t n t i th ng nh t. t ch c, qu n lí và i u hành
v i quy mô nh , a s các v n quan tr ng các v n c a m t qu c gia trên các lĩnh v c
u ư c c ng ng dân cư trong qu c gia ó r ng l n, ph c t p, linh ho t và nh y c m òi
tr c ti p bàn và quy t nh (dân ch tr c ti p). h i nhà nư c ph i có m t b máy có các cơ
Khi quy mô nhà nư c l n d n lên, phương c u và s c m nh theo nghĩa r ng nh t c a t
th c dân ch tr c ti p không th th c hi n này. B máy ó ph i ư c t ch c m t cách
ư c m t cách ph bi n n a thì phương th c khoa h c, h p lí, trên các cơ s pháp lí v ng
dân ch gián ti p, thông qua cơ quan dân c ch c và ph i có s c m nh v kinh t , chính
t ch c ra quy n l c nhà nư c, ã ư c tìm tr , quân s … Quy n l c ư c trao cho các
ra và ngày càng ư c áp d ng r ng rãi. cho các ch th mà t p trung quá m c hay
Tuy nhiên, quy n l c nhân dân v n là cơ phân tán, chia c t, không rõ ràng v m t pháp
s và s bi u hi n d nh n th y là vi c các nhà lí thì s d n n s gia tăng quy n, l m quy n,
nư c ph i tôn tr ng các quy n b u c , bãi tuỳ ti n, khó ki m soát và t t y u s d n n
mi n nh ng i bi u do nhân dân b u ra và i mâu thu n v i ti m năng s c m nh b o m
v i nh ng v n tr ng i c a t nư c ph i cho vi c th c hi n các quy n ó. S c m nh
ưa ra trưng c u dân ý… Vì v y, có th nói mà phân tán t t s y u và không th b o m
quy n l c nhà nư c là s c m nh c a quy n l c cho vi c th c hi n các quy n c a các ch th
nhân dân ã ư c h p pháp hoá dư i các hình quy n l c nhà nư c. Vì th , trong b t c qu c
th c pháp lí và ư c trao cho b máy nhà gia nào b máy quy n l c nhà nư c cũng ư c
nư c và các ch th xác nh c a b máy ó t ch c v i m c tiêu b o m tính th ng nh t
dư i hình th c u quy n. Do ó, xét v b n t i a c a quy n l c trong kh năng, i u ki n
ch t và c i ngu n xã h i thì quy n l c nhà cho phép. Cũng chính vì v y mà b máy
nư c là m t ch nh th th ng nh t, không th quy n l c ó thư ng do m t l c lư ng (m t
chia c t thành các b phân bi t l p. Tuy nhiên, ng chính tr ) m nh nh t n m gi . Khi m t
xu t phát t nhu c u c a t ch c lao ng ng chính tr n m gi quy n l c nhà nư c
quy n l c, vi c phân nh quy n l c nhà nư c thì có i u ki n b o m tính th ng nh t
thành các các b ph n (nhánh, y u t ) t ó c a quy n l c nhà nư c. Tuy nhiên, quy n
có s phân công h p lí là c n thi t. Nhưng s l c nhà nư c xu t phát t quy n l c nhân dân
phân nh ó ph i ư c t trên cơ s b o m nên khi ng chính tr c m quy n là l c
tính th ng nh t và tính ch nh th c a quy n lư ng tiên ti n, i di n cho ý chí và l i ích
l c nhà nư c. Có th nói, tính th ng nh t c a c a nhân dân thì b máy quy n l c nhà nư c
quy n l c nhà nư c là v n có tính nguyên ư c t ch c nh m b o v và ph c v l i ích
t c và b o m tính th ng nh t c a quy n l c nhân dân. Ngư c l i, n u ng c m quy n i
là yêu c u có tính khách quan. di n cho l c lư ng ph n ng thì b máy
S tương tác gi a quy n và l c, tính ch t quy n l c nhà nư c có th ư c s d ng ch
và c i m c a quy n l c nhà nư c t nó ã ph c v cho l i ích c a l c lư ng c m
òi h i quy n l c nhà nư c ph i ư c t ch c quy n, i ngư c l i l i ích và nguy n v ng
42 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003
- nghiªn cøu - trao ®æi
c a nhân dân. Th c t l ch s nhân lo i ã cho quan. Nhưng ó là phương th c t ch c và
th y rõ i u này. Th c ti n t ch c quy n l c th c thi quy n l c và quá trình xu t hi n, t n
c a nhi u nư c cũng cho th y, ch trong t i và phát tri n c a nó có nh ng c riêng: S
trư ng h p không có m t ng nào có xu t hi n ch m hơn, có nhi u bi n d ng và
s c m nh và uy tín n m quy n l c nhà luôn ch u s tác ng c a nhi u y u t khác
nư c thì v n liên minh gi a các ng m i nhau. Có th gi i thích v i u này như sau:
ư c t ra. Và c trong trư ng h p này, Lúc u, khi quy mô nhà nư c còn nh ,
m c dù các ng ó luôn có s u tranh gay phương pháp dân ch tr c ti p ư c s d ng
g t v i nhau nhưng nh ng ch ng m c nh t m t cách ph bi n thì quy n l c nhà nư c r t
nh h v n ph i tho hi p v i nhau b o g n v i quy n l c nhân dân, s hài hoà gi a
m cho quy n l c nhà nư c có ư c s quy n và l c ư c b o m, tình tr ng l m
th ng nh t tương i b o m nhà nư c quy n, c oán chưa ph bi n, v n phân
có th qu n lí và i u hành xã h i trong m t nh và phân công quy n l c chưa tr thành
th i gian nh t nh. nhu c u b c xúc. Trong th i k× c i và trung
Tính th ng nh t c a quy n l c nhà nư c c , m c dù quy mô nhà nư c ã l n, tình tr ng
hoàn toàn không ph i là s t p trung quy n c oán, chuyên quy n ã di n ra ph bi n,
l c. Tính th ng nh t là thu c tính th hi n b n khi n cho quy n l c nhà nư c ngày càng xa
ch t c a quy n l c còn t p trung quy n l c cách v i quy n l c nhân dân, nhu c u v phân
hay phân tán quy n l c là phương th c, cơ ch nh và phân công lao ng quy n ã ư c
t ch c và th c thi n i dung c a quy n l c. ư c t ra nhưng nó m i ch ư c gi i quy t
Quy n l c nhà nư c bao gi cũng có tính trong gi i h n h p c a nh ng l c lư ng n m
th ng nh t nhưng cách th c và cơ ch t ch c quy n, ư c s b o v b ng s c m nh c a giai
và th c thi quy n l c nhà nư c thì l i r t khác c p th ng tr và dư i nh ng s c m u th n bí
nhau. Trong chính th quân ch chuyên ch , c a tôn giáo. Nhi u nhà tư tư ng l n c a nhân
quy n l c t i cao t p trung trong tay m t lo i nh n th c ư c i u này ã tìm cách lí
ngư i; trong ch quân ch h n ch quy n gi i và ph bi n nh ng tư tư ng ti n b òi
l c t i cao ó ã có s phân nh tuy m c h i ph i có nh ng c i cách trong vi c t ch c
còn h n ch ; trong ch c ng hoà s phân và th c thi quy n l c nhà nư c. Cu c u
nh quy n l c ã tr thành nguyên t c ph tranh v tư tư ng ã di n ra nhi u nơi trên
bi n, nh t là trong chính th c ng hoà dân ch . nhi u hư ng khác nhau, trong ó xu hư ng òi
4. S phân nh tương i c a quy n h i ph i có s phân nh và phân công quy n
l c nhà nư c l c m t cách h p lí nh m tránh s t p trung,
N u như tính th ng nh t c a quy n l c nhà c c quy n là m t trong nh ng hư ng ph
nư c là v n t t y u và xuyên su t quá trình bi n. Tuy nhiên, ph i n khi ch phong
t n t i và phát tri n c a quy n l c nhà nư c ki n b l t thì tư tư ng v phân nh quy n
thì s phân nh tương i c a quy n l c nhà l c ch ng c oán, chuyên quy n m i có
nư c cũng xu t phát t nhu c u có tính khách i u ki n th c hi n.
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003 43
- nghiªn cøu - trao ®æi
Thêm vào ó, s phát tri n c a m nh m nh m tìm ra nh ng phương th c t ch c và
c a khoa h c kĩ thu t ã làm cho xã h i bi n th c thi phù h p nhưng m t khác nh ng n i
i không ng ng trên nh ng quy mô l n hơn dung c th c a m i b ph n quy n l c cũng
và v i nh p nhanh hơn, các quan h xã h i như gi a các b ph n quy n l c l i có s hoà
tr nên h t s c phong phú và ph c t p, òi h i quy n vào nhau t o ra quy n l c th ng
nhà nư c ph i gi i quy t. Trong tình hình ó, nh t. Nhìn chung, s phân nh này là
quy n l c nhà nư c cũng có nh ng thay i v phương th c ư c áp d ng ch y u i v i
n i dung, hình th c và phương pháp tác ng. nh ng cơ c u l n c a quy n l c nhà nư c t i
Nhu c u v t ch c lao ng quy n l c m t cao ch không ph i là phương th c có th áp
cách khoa h c ngày càng tr nên b c xúc và d ng y cho m i cơ c u c a quy n l c
s phân nh và phân công quy n l c m t cách nhà nư c.
h p lí ã ư c ch p nh n như m t gi i pháp Hi n nay, thuy t phân l p quy n l c thành
có th áp ng nhu c u khách quan ó. ba b ph n (nhánh) quy n l c: l p pháp, hành
Nhu c u v phân nh và phân công quy n pháp và tư pháp ư c th a nh n r ng rãi trên
l c nhà nư c còn xu t phát t chính nhà nư c. th gi i và nhi u nư c ã v n d ng lí thuy t
Là i di n chính th c c a toàn xã h i, ho t này t ch c b máy quy n l c c a nhà
ng c a nhà nư c bao trùm t i t t c các lĩnh nư c mình. Tuy nhiên, m c và hi u qu
v c c a i s ng xã h i, vì th b máy nhà nhi u s d ng các y u t c a lí thuy t này r t
nư c là thi t ch l n nh t và có cơ c u ph c khác nhau. Ch ng h n, nhà nư c Mĩ ư c t
t p nh t. Tình hình ó òi h i ph i có s t ch c theo mô hình phân l p quy n l c c ng
ch c lao ng quy n l c m t cách khoa h c và v i cơ ch ki m ch và i tr ng m nh m
s phân nh quy n l c m t cách tương i s gi a ba nhánh quy n l c, trong khi ó b máy
là gi i pháp có th v a b o m tính th ng nhà nư c Pháp, quê hương c a Montersquier,
nh t c a quy n l c nhà nư c, v a phát huy l i ư c t ch c không hoàn toàn theo lí
ư c s c m nh c a m i b ph n quy n l c thuy t này, khác xa v i cơ ch ki m ch i
trong qu n lí và i u hành xã h i và t o ra cơ tr ng c a Mĩ. M t s nư c khác ã t ch c b
ch b o m cho quy n l c nhà nư c ư c máy quy n l c c a mình theo phương th c
t ch c công khai, có th ki m soát ư c phân nh quy n l c nhà nư c thành b n
nh m ch ng c oán, l m quy n vi ph m t quy n, trong ó quy n b u c ư c coi là m t
do dân ch c a nhân dân. nhánh quy n quan tr ng. M t s nư c khác l i
Vi c phân nh các b ph n c a quy n l c phân nh thành năm quy n, trong ó có
nhà nư c làm cơ s cho vi c phân công lao quy n thanh tra cũng ư c tách ra thành m t
ng khoa h c là h t s c c n thi t. Tuy nhiên, nhánh riêng… i u này cho th y s c n
s phân nh ó ch có tính tương i. M i b thi t ph i xem xét s phân nh quy n l c
ph n quy n l c nhà nư c u có nh ng gi i m t cách y hơn theo quan i m k t h p
h n nh t nh và trong gi i h n ó, nh ng c các y u t truy n th ng và hi n i mà trư c
i m riêng c a m i b ph n c n ư c tính n h t là t nó trong m i quan h tương tác
44 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003
- nghiªn cøu - trao ®æi
toàn di n trong m t ch nh th th ng nh t c a qu c gia; quy n quy t nh trưng c u dân ý;
quy n l c nhà nư c và tính n các y u t quy n giám sát t i cao i v i các cơ quan
tác ng t bên ngoài t i quá trình t ch c hành pháp, tư pháp trong vi c th c hi n hi n
và th c thi quy n l c nhà nư c. pháp và lu t... Xét trên bình di n t ng th ,
5. S gi i h n, tương tác gi a các quy n quy n l p pháp c a qu c h i là không có gi i
l p pháp, hành pháp, tư pháp và s c n h n vì trên t t c các lĩnh v c u c n ph i có
thi t ph i có s phân công ph i h p trong pháp lu t. Nhưng xét trên nh ng bình di n c
vi c th c hi n các quy n th thì quy n l p pháp luôn có nh ng gi i h n
Quy n l p pháp theo nghĩa chung nh t là c a nó. Trư c h t, quy n l p pháp c a qu c
quy n làm ra pháp lu t. Quy n l p pháp ư c h i luôn b gi i h n b i chính nh ng nguyên
coi là quy n l c thiêng liêng vì pháp lu t là t c c a pháp lu t: a) B o m tính xác nh
nh ng chu n m c pháp lí có tính xác nh, pháp lí c a các o lu t do qu c h i ban hành
ph bi n, công khai, n nh (tương i) và có các ch th pháp lu t ư c th c hi n các
th d li u trư c ư c; là phương ti n quan quy n và nghĩa v c a mình m t cách an toàn,
tr ng nh t t ch c, th c thi và ki m soát ch c ch n, tin tư ng và t do; b) B o m tính
quy n l c nhà nư c và b o m t do dân ch ph bi n c a các o lu t, nh ng chu n m c
c a công dân. Quy n l p pháp ư c giao cho pháp lí ph i là s mô hình hoá c a nh ng nhu
cơ quan i di n cao nh t do nhân nhân dân c u xã h i khách quan, i n hình, ph bi n,
b u ra (qu c h i, ngh vi n - sau ây g i không ch p nh n s tuỳ ti n; c) B o m tính
chung là qu c h i) vì qu c h i ư c thành công khai c a pháp lu t m i ngư i liên
l p ra b ng phương pháp dân ch tr c ti p quan u ư c bi t m t cách nhanh nh t các
và r ng rãi nh t, các i bi u c a qu c h i quy n và nghĩa v c a h và ki m ch ng
do c tri b u ra và bãi mi n, quy n l c c a tính úng n c a chúng; d) B o m tính n
qu c h i là s ti p theo g n nh t c a quy n nh tương i c a pháp lu t, các chu n m c
l c nhân nhân dân và do ó qu c h i ư c pháp lí ph i có s nh t quán, có hi u l c th ng
xác nh là cơ quan cao nh t c a quy n l c nh t và ít thay i; ) b o m tính có th d
nhà nư c. li u trư c c a pháp lu t, các chu n m c pháp
Qu c h i ư c trao nh ng quy n r t quan lí ph i có tính nh hư ng, k th a và phát
tr ng và r ng l n như: Quy n xác l p cơ c u tri n, không ch p nh n các chu n m c pháp lí
t ng th c a b máy quy n l c nhà nư c nói h i t và nh ng yêu c u c a pháp lu t không
chung và cơ c u, b máy, ch c năng th m th th c hi n ư c. Th hai, do b quy nh
quy n và trách nhi m c a quy n hành pháp và b i tính t i cao c a ch quy n nhân dân nên
tư pháp nói riêng; quy n quy t nh chính sách quy n l c c a qu c h i cũng ch gi i h n
tài chính, ti n t , ban hành các s c thu , phân trong m t ph m vi nh t nh do hi n pháp quy
b và phê chu n ngân sách; quy n quy t nh nh trong s hài hoà v i các quy n thu c
v n chi n tranh, hoà bình và các bi n pháp hành pháp, tư pháp và các quy n c a công dân
c bi t b o m qu c phòng và an ninh (trong hi n pháp c a m t s nư c còn quy
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003 45
- nghiªn cøu - trao ®æi
nh nh ng vi c qu c h i không ư c làm); c a cơ quan hành chính nhà nư c m c dù b
ng th i, quy n l p pháp c a qu c h i còn b gi i h n b i nh ng khuôn kh pháp lu t do cơ
h n ch b i cơ ch ki m tra, b o m tính h p quan l p pháp ra nhưng ph m vi các quy n
hi n c a o lu t do qu c h i ban hành (s can c a b máy hành pháp l i r t r ng l n và òi
thi p c a tư pháp); b i yêu c u v tính h p lí, h i b máy ó ph i là cơ c u l n nh t c a b
tính kh thi c a các o lu t trong th c t , cơ máy nhà nư c, ư c t ch c theo nh ng
ch qu n lí, i u hành và các i u ki n b o m nguyên t c c thù, b o m th c hi n m t
cho t ch c và ho t ng c a qu c h i nói cách th ng nh t, thông su t và r ng kh p trên
riêng và cho vi c th c thi pháp lu t nói chung toàn lãnh th các ch c năng: a) B o m an
(s can thi p c a hành pháp). Th ba, th c ti n ninh chính tr và tr t t an toàn xã h i, m t
còn cho th y qu c h i không th m t mình th c trong nh ng ch c năng c thù c a quy n
hi n quy n l c c a mình mà luôn c n n s hành pháp, h t s c ph c t p, ư c ti n hành
ph i h p c a hành pháp và tư pháp. Ch ng h n, thư ng xuyên v th i gian, r ng kh p v
trong công tác l p pháp, ki m tra vi c th c thi không gian và a i m và có tác ng tr c
hi n pháp và lu t... qu c h i luôn c n n s ti p t i t t c m i ngư i dân, m i t ch c và
ph i h p v i các cơ quan hành pháp và tư pháp luôn ư c chú tr ng u tư nhi u nh t c v t
và các cơ quan này luôn có vai trò quan tr ng. ch c b máy, l c lư ng con ngư i và các i u
Quy n hành pháp ư c hi u là quy n thi ki n v t ch t kÜ thu t; b) Ch c năng qu n lí
hành (ch p hành) pháp lu t và quy n này ư c i u hành, m t ch c năng có n i dung r t
giao cho các cơ quan hành chính nhà nư c r ng, xuyên su t t t c các lĩnh v c như kinh
(chính ph , các b ...). Tuy nhiên, xu t phát t t , văn hoá, xã h i, ngo i giao, an ninh, qu c
tính ch t và c i m c thù c a h th ng cơ phòng v i các m t ho t ng h t s c phong
quan hành chính nhà nư c, n i hàm c a quy n phú và ph c t p g m tài chính, ngân sách nhà
hành pháp ư c m r ng, bao g m hai n i nư c, k toán, ki m toán, th ng kê, ch ng
dung chính là quy n ch p hành pháp lu t do khoán, tín d ng, b o hi m, tài s n công, khoa
qu c h i ban hành ra và quy n hành chính, h c, công ngh , môi trư ng, tài nguyên thiên
ch ng, linh ho t trong vi c qu n lí, i u nhiên, phát tri n ngu n nhân l c, xây d ng cơ
hành các lĩnh v c c a i s ng xã h i. Như b n, bưu chính vi n thông, nông nghi p, lâm
v y, quy n hành c n ư c hi u là quy n ch p nghi p, thương nghi p, d ch v , du l ch, ô
hành và quy n i u hành c a cơ quan hành th ... Ch c năng qu n lí và i u hành c a
chính nhà nư c. Hai tính ch t này c a quy n quy n hành pháp m t m t ph i phù h p v i
hành pháp cho th y tính h p pháp và có th d hi n pháp và lu t nhưng m t khác nó òi h i
li u trư c ư c là yêu c u có tính nguyên t c cơ quan hành pháp ph i có năng l c và
i v i cơ quan hành pháp ng th i cũng cho th m quy n gi i quy t t t c các v n
th y tính ch ng, quy t oán, linh ho t và thu c ph m vi qu n lí, i u hành m t cách
sáng t o c a cơ quan hành pháp cũng là yêu nhanh chóng và có hi u qu . Chính nhu c u
c u không th thi u. Chính vì th , quy n l c qu n lí i u hành các ho t ng th c ti n và
46 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003
- nghiªn cøu - trao ®æi
vi c ch ng, sáng t o gi i quy t các v n , cơ quan hành pháp còn có ch c năng l p quy,
nh t là các v n có s bi n i ho c phát ban hành các văn b n quy ph m pháp lu t
sinh m i m t các k p th i và có hi u qu c a c th hoá, gi i thích, hư ng d n th c hi n các
cơ quan hành pháp là m t trong nh ng y u t văn b n pháp lu t do các cơ quan l p pháp ban
quan tr ng hình thành cơ s khoa h c và hành, k p th i i u ch nh các quan h m i phát
th c ti n cho vi c hoàn thi n chính sách, pháp sinh, áp ng nhu c u qu n lí, i u hành. Ho t
lu t b o m tính th ng nh t và phát huy s c ng l p quy có ý nghĩa r t quan tr ng, góp
m nh c a quy n l c nhà nư c nói chung; c) ph n kh c ph c s thi u pháp lu t và b o m
Ch c năng b o v các quy n và l i ích h p cho h th ng hành pháp ho t ng thông su t,
pháp c a công dân, th hi n trách nhi m c a nh t quán; ) Ch c năng ki m tra, thanh tra,
nhà nư c i v i công dân. Ch c năng này m t ho t ng không th thi u c a các cơ quan
bao g m nhi u ho t ng c th và ư c ti n hành pháp ti n hành xem xét và x lí i
hành m t cách ch ng, linh ho t b ng nhi u v i các vi ph m c a công dân ho c nhân viên
phương pháp khác nhau như theo dõi, ki m c a b máy nhà nư c, khi các vi ph m này
tra, phát hi n, ngăn ch n và x lí k p th i các chưa n m c truy c u trách nhi m hình s
hành vi vi ph m các quy n và l i ích h p pháp ho c áp d ng trách nhi m dân s . Các ch tài
c a công dân ng th i cũng là nh ng ho t ư c áp d ng trong trư ng h p này là các ch
ng thư ng nh t ư c ti n hành theo ngh , tài hành chính, v t ch t và k lu t. Ch c năng
yêu c u c a công dân. Trong xu hư ng m này có ý nghĩa quan tr ng, nó b o m cho
r ng dân ch và phát huy quy n l c nhân dân, quy n hành pháp ư c tôn tr ng, b o v tr t t
phát huy y u t con ngư i, các quy n con xã h i, b o m k lu t lao ng và b o v các
ngư i v dân s , chính tr , kinh t , văn hoá và quy n, l i ích h p pháp c a công dân; e) Ch c
xã h i ư c tôn tr ng, kh i lư ng các quy n năng t ch c b máy hành pháp: Các văn b n
cơ b n c a công dân ngày càng ư c ghi nh n pháp lu t v t ch c b máy nhà nư c nói
nhi u hơn thì ph m vi c a ch c năng b o v chung và b máy hành pháp nói riêng do cơ
quy n và l i ích h p pháp c a công dân ngày quan l p pháp ban hành gi m t v trí c bi t
càng m r ng và vi c th c hi n có hi u qu quan tr ng. Tuy nhiên, cơ s pháp lí ó chưa
ch c năng này có ý nghĩa chính tr xã h i ngày có th xây d ng h th ng cơ quan hành
càng l n, t o ra ni m tin c a nhân dân i v i pháp theo yêu c u, vì v y, òi h i ph i có s
quy n hành pháp nói riêng và quy n l c nhà c th hoá b ng các văn b n quy ph m pháp
nư c nói chung; d) Ch c năng t ch c th c thi lu t c a cơ quan hành pháp. Ví d , m tb
pháp lu t, cơ quan hành pháp ph i ti n hành có th ho t ng có hi u qu theo úng ch c
các ho t ng b o m cho pháp lu t ư c năng, th m quy n ư c giao thì c n ph i có
tôn tr ng như: Ph bi n, giáo d c pháp lu t ngh nh c a Chính ph quy nh chi ti t v
cho cán b và nhân dân, ki m tra vi c th c v trí, tính ch t, ch c năng nhi m v , th m
hi n pháp lu t, k p th i ngăn ch n và x lí k p quy n và cơ ch t ch c và ho t ng; s p
th i các vi ph m pháp lu t. Bên c nh ó, các x p, b trí cán b , phát tri n và qu n lí ngu n
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003 47
- nghiªn cøu - trao ®æi
nhân l c c a b máy hành pháp thì c n ph i có nguyên t c pháp lu t t ra i v i cơ quan l p
các văn b n quy nh c th v tiêu chu n, pháp dư ng như ch là mô hình lí tư ng, các
cách th c tuy n ch n, b nhi m, khen thư ng, lu t do qu c h i l p ra ho c là không ho c
k lu t... Bên c nh ó nh ng quy nh v th là có nh ng b ph n pháp lu t không có tính
t c ti n hành các ho t ng gi i quy t các kh thi và th m chí có th trái v i hi n pháp.
m i quan h theo chi u d c và chi u ngang, Th c ti n ó ã làm phát sinh nhu c u ph i
gi a các cơ quan hành pháp v i nhau, gi a cán m r ng khái ni m v quy n tư pháp, ph i c
b c a cơ quan ó v i công dân... cũng h t s c vũ cho vi c s d ng án l như m t ngu n b
ph c t p và thu c v quy n hành pháp. Ngoài sung c a pháp lu t; toà án có quy n phán x
ra, các ho t ng tác nghi p c thù trong lĩnh v tính h p hi n c a nh ng o lu t do cơ
v c t ch c b máy c a quy n hành pháp cũng quan l p pháp t ra và c tính h p pháp c a
là nh ng n i dung thu c ch c năng này. các văn b n dư i lu t cũng như các hành vi
Quy n tư pháp ư c hi u theo nghĩa chung h p pháp c a các cơ quan hành pháp. K t qu
nh t là quy n tài phán và quy n này ư c giao là, nguyên t c tư pháp c l p cũng không th
cho toà án. Trư c ây quy n tư pháp ư c có nghĩa toàn v n c a nó n a và v i xu
hi u theo nghĩa h p, ch y u ó là quy n xét hư ng m r ng quy n tư pháp ó, t ra nhu
x c a toà án i v i các vi c v hình s và c u ph i có s ki m soát v tính h p pháp c a
dân s . Cùng v i th i gian, khái ni m quy n các cơ quan tư pháp.
tư pháp ư c m r ng t i c nh ng pham vi Tóm l i, các quy n l p pháp, hành pháp và
xét xét tính h p hi n c a văn b n lu t, tính tư pháp là nh ng b ph n quy n l c nhà nư c.
h p pháp c a các hành vi hành chính và lao M i b ph n u có s c l p nh t nh
ng... Các thi t ch toà án m i ra i, bên nhưng gi a chúng luôn có s tác ng qua l i,
c nh các toà án tư pháp truy n th ng trong an xen và hoà quy n v i nhau. Vi c phân
nhi u nư c các toà án m i như: Toà án hi n nh r ch ròi m i b ph n quy n l c ó ch có
pháp, toà án hành chính, toà án lao ng ã th th c hi n ư c v m t lí thuy t còn trên
ư c thành l p. Cơ quan th c hành quy n tư th c ti n là không th th c hi n ư c. Vì v y,
pháp ư c c trưng b i tính c l p c a toà gi i pháp t t nh t và có ý nghĩa t c ti n nh t
án, khi xét x th m phán c l p và ch tuân là trên cơ s xác nh rõ tính ch t, c i m,
theo pháp lu t nhưng nguyên t c này t nó ã n i dung, hình th c và phương pháp bi u
gi nh r ng pháp lu t mà cơ quan l p pháp hi n c thù c a m i lo i quy n l c xây
ra là úng và . ng th i, n u như v y d ng cơ s khoa h c cho vi c tìm ra m c
thì tính c l p c a toà án cũng hàm ý là th m h p lí trong vi c phân công và ph i h p th c
phán ph i ph c tùng i v i pháp lu t; m i hi n có hi u qu cao nh t m i lo i quy n l c
hành vi c a th m phán u ph i tuân th các ó nói riêng và quy n l c nhà nư c nói
quy t c pháp lí. Th c ti n l i cho th y dư ng chung (chúng tôi s bàn kĩ v v n này
như i u ó là không th có ư c. Nh ng trong bài vi t sau)./.
48 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2003
nguon tai.lieu . vn
