Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
TS. NguyÔn ThÞ Ph−¬ng Hoa *
V ào cu i th k XVIII, sang th k XIX,
s phát tri n c a khoa h c-kĩ thu t ã
t o thu n l i cho các giao lưu qu c t nhưng
Tính ch t xuyên qu c gia ã làm cho cu c
u tranh v i t i ph m m i qu c gia riêng
l tr nên khó khăn hơn, ph c t p hơn. S n
cũng t o i u ki n cho b n t i ph m liên k t l c c a t ng qu c gia m t cách ơn l không
v i nhau. S liên k t này ã gây lo ng i cho em l i hi u qu mong mu n. Vì v y, trong
c ng ng qu c t . Tuy nhiên, vào u th k xu hư ng t t y u, các qu c gia ã h p s c
XX, do trên trư ng qu c t t n t i hai h v i nhau, kí k t hàng lo t các công ư c u
th ng i u là XHCN và TBCN, s giao tranh v i t i ph m xuyên qu c gia.(2)
lưu còn h n ch nên hi n tư ng t i ph m 1. S c n thi t quy nh nghĩa v t i
xuyên qu c gia chưa phát tri n m nh. n ph m hoá c a qu c gia trong các công ư c
gi a th k XX, có nh ng thay i sâu s c u tranh v i t i ph m xuyên qu c gia
trong i s ng qu c t . Làn sóng cách m ng Trong xu hư ng t t y u, các qu c gia
sâu r ng trong khoa h c, kĩ thu t, công ngh ph i h p tác v i nhau u tranh v i t i
ã ưa loài ngư i n nh ng thành công ph m xuyên qu c gia. Trong s h p tác ó,
vư t b c, m ra nh ng phương th c thu n n n t ng cơ b n u tiên là s th ng nh t
l i trong giao lưu và h p tác qu c t . Quá gi a các qu c gia v nh ng hành vi b coi là
trình khu v c hoá và toàn c u hoá di n ra t i ph m. Cu c u tranh v i t i ph m r a
sâu r ng trên nhi u lĩnh v c. Song song v i ti n, tham nhũng, buôn bán ma tuý, buôn
quá trình giao lưu, h i nh p gi a các nư c, bán ngư i… ã cho th y r ng s không hoà
t i ph m trong t ng qu c gia ơn l cũng h p v quy nh pháp lu t gi a các qu c gia
liên k t v i nhau, m r ng ph m vi và a là y u t làm h n ch hi u qu c a cu c u
bàn ho t ng, có t ch c ch t ch , có s tranh.(3) Vi c qu c gia này coi hành vi X là
phân công, chuyên môn hoá trong t ng khu t i ph m, trong khi qu c gia khác không coi
v c.(1) Như v y, trong nhi u th k trư c, t i hành vi X là t i ph m s d n n khó khăn
ph m thư ng ho t ng ơn l thì vào giai trong vi c tr n áp hành vi này. Chính vì v y,
o n này, t i ph m ã bi n i, phát tri n v trong cu c u tranh v i t i ph m xuyên
quy mô. Chúng l i d ng k h c a pháp lu t qu c gia c n ph i có s hoà h p tương i
các nư c và pháp lu t qu c t ph m t i.
Tác h i do chúng gây ra nh hư ng trên * Gi ng viên Khoa lu t hình s
ph m vi r ng, xuyên qu c gia, xuyên l c a. Trư ng i h c lu t Thành ph H Chí Minh
t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010 19
- nghiªn cøu - trao ®æi
trong n i lu t c a các nư c v t i ph m. 2. Các mô hình quy nh nghĩa v t i
Xu t phát t yêu c u ã nêu, các công ư c ph m hoá c a qu c gia trong các công ư c
u tranh v i t i ph m xuyên qu c gia quy u tranh v i t i ph m xuyên qu c gia
nh v nghĩa v t i ph m hoá c a các nư c Tuy cùng hư ng n m c tiêu là t o ra s
thành viên. Công ư c ch ra nh ng hành vi th ng nh t, s hoà h p trong pháp lu t hình
mà m i qu c gia thành viên c n xác l p s c a các nư c v t i ph m xuyên qu c gia,
trong lu t hình s c a mình là t i ph m. Xác các công ư c u tranh v i t i ph m xuyên
l p nh ng hành vi nêu trong công ư c là t i qu c gia áp d ng nh ng mô hình quy nh
ph m, các qu c gia thành viên m i có cơ s khác nhau. M t s công ư c li t kê nh ng
th c hi n các ho t ng tr n áp và phòng hành vi mà các nư c thành viên c n xác l p là
ng a t i ph m quy nh trong công ư c. t i ph m nhưng vi c t i ph m hoá tùy thu c
Xác l p nh ng hành vi nêu trong công ư c vào quy t nh c a qu c gia, căn c vào các
là t i ph m, m i qu c gia thành viên m i có gi i h n c a hi n pháp, các nguyên t c và
cơ s h p tác v i các qu c gia khác khái ni m cơ b n trong lu t hình s c a qu c
trong các ho t ng tương tr tư pháp v gia. Ví d : i u 36(1)(a) Công ư c th ng nh t
hình s . Nói cách khác, vi c m i qu c gia c a Liên h p qu c v các ch t hư ng th n
thành viên quy nh trong pháp lu t c a quy nh: “Tùy theo các h n ch do hi n
mình các hành vi nêu trong công ư c là t i pháp t ra, các bên áp d ng các bi n pháp
ph m chính là ti n c n thi t cho s h p b o m r ng vi c tr ng tr t, s n xu t,
tác gi a các qu c gia trong cu c u tranh i u ch , chi t xu t, pha ch , c t gi , bi u
v i t i ph m xuyên qu c gia. t ng, chào hàng, phân ph i, mua, bán, giao
Nghiên c u các công ư c u tranh v i hàng theo b t kì i u ki n nào, môi gi i, g i
t i ph m xuyên qu c gia cho th y m i công hàng, quá c nh, v n chuy n, nh p kh u,
ư c u có m t ho c m t s i u lu t quy xu t kh u ma tuý trái v i các quy nh c a
nh v nghĩa v t i ph m hoá c a qu c gia. Công ư c này và b t kì ho t ng nào khác
Ví d : các i u 5, 6, 8 và 23 Công ư c c a mà theo các bên có th trái v i quy nh c a
Liên h p qu c v ch ng t i ph m có t Công ư c này là nh ng t i ph m...”. Mô
ch c xuyên qu c gia năm 2000; i u 36 hình quy nh này có th ư c g i là mô
Công ư c th ng nh t c a Liên h p qu c v hình “quy nh m m”. V i mô hình quy nh
các ch t ma tuý năm 1961; i u 22 c a m m, qu c gia có quy n cân nh c vi c có
Công ư c c a Liên h p qu c v các ch t quy nh hay không trong pháp lu t hình s
hư ng th n năm 1971; i u 3 c a Công c a mình nh ng hành vi li t kê trong công
ư c c a Liên h p qu c v ch ng buôn bán ư c là t i ph m. Nói cách khác, nh ng hành
b t h p pháp ma tuý và các ch t hư ng th n vi li t kê trong công ư c ch mang tính ch t
năm 1988, các i u t 15 n 25 c a Công “hư ng d n” cho các nư c thành viên. V i
ư c c a Liên h p qu c v ch ng tham tính ch t như v y, mô hình quy nh m m có
nhũng năm 2003.... ưu i m là m r ng kh năng l a ch n, m
20 t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010
- nghiªn cøu - trao ®æi
r ng s linh ho t cho các qu c gia thành m t d ng k t h p, có nh ng công ư c
viên và do ó cũng tăng s thu n l i cho các áp d ng mô hình quy nh "v a c ng v a
nư c trong vi c phê chu n công ư c. Tuy m m”, có nghĩa là i v i m t s hành vi
nhiên, mô hình này có như c i m là không nh t nh, các qu c gia bu c ph i xác l p là
t o ư c tính th ng nh t cao trong quy nh t i ph m, còn i v i m t s hành vi khác
v t i ph m gi a các nư c thành viên. thì các qu c gia ư c quy n l a ch n. Ví d :
M t khác, m t s công ư c li t kê các i u 8(1) Công ư c ch ng t i ph m xuyên
hành vi mà các nư c thành viên ph i xác l p qu c gia năm 2000 quy nh c ng: “M i
là t i ph m và không có quy n vi n d n n qu c gia thành viên áp d ng bi n pháp pháp
gi i h n c a hi n pháp hay các khác bi t lu t và các bi n pháp khác n u c n thi t
trong lu t hình s qu c gia t ch i t i xác l p các hành vi sau ây là t i ph m khi
ph m hoá. Mô hình quy nh này có th chúng ư c th c hi n m t cách c ý:
ư c g i là mô hình “quy nh c ng”. Ví d : a. H a h n, ngh hay ưa n m t
i u 4 Công ư c c a Liên h p qu c v tr n cách tr c ti p hay gián ti p cho viên ch c
áp ho t ng tài tr kh ng b năm 1999 quy nhà nư c m t l i ích không chính áng cho
nh: “Các qu c gia thành viên ph i áp ngư i ó ho c ngư i khác ho c t ch c
d ng nh ng bi n pháp c n thi t : khác viên ch c ó làm ho c không làm
a. Xác l p trong pháp lu t qu c gia nh ng m t vi c trong khi th c hi n các nhi m v
hành vi quy nh t i i u 2 là t i ph m; chính th c c a mình;
b. Bu c nh ng t i ph m này ph i ch u b. òi h i ho c ch p nh n m t cách
nh ng hình ph t thích áng, có xét n tính tr c ti p hay gián ti p b i viên ch c nhà
nghiêm tr ng c a t i ph m”. nư c m t l i ích không chính áng cho
V i mô hình quy nh c ng, các qu c ngư i ó ho c ngư i khác ho c t ch c
gia không có quy n l a ch n trong vi c th c khác viên ch c ó làm ho c không làm
hi n nghĩa v t i ph m hoá. Các qu c gia m t vi c trong khi th c hi n các nhi m v
ph i xác l p trong pháp lu t hình s c a chính th c c a mình”.
mình t t c nh ng hành vi li t kê trong công Trong khi ó, i u 8(2) Công ư c này
ư c là t i ph m. Mô hình quy nh này có quy nh m m d o: “2. M i qu c gia thành
ưu i m là t o ra s th ng nh t cao trong viên xem xét vi c áp d ng bi n pháp pháp
quy nh v t i ph m gi a các nư c thành lu t và các bi n pháp khác n u c n thi t
viên công ư c. Tuy nhiên, v i mô hình này, xác l p các hành vi nêu t i kho n 1 i u
các qu c gia có th g p khó khăn khi phê này là t i ph m khi liên quan n m t viên
chu n cũng như khi th c hi n công ư c. Vì ch c nư c ngoài ho c m t viên ch c dân
v y, mô hình quy nh c ng thư ng ch ư c s qu c t ”.
áp d ng i v i nh ng t i ph m mà các Có th th y r ng mô hình quy nh k t
nư c t ư c s th ng nh t r t cao trong h p “v a c ng, v a m m” ư c áp d ng
quá trình so n th o. nhi u nh t trong các công ư c u tranh v i
t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010 21
- nghiªn cøu - trao ®æi
t i ph m xuyên qu c gia vì v a m b o v i t i ph m xuyên qu c gia ch quy nh
tăng cư ng s th ng nh t trong quy nh m t s d u hi u v m t khách quan và v
pháp lu t hình s c a các nư c thành viên, m t ch quan cơ b n c a t i ph m, còn lu t
v a m b o s linh ho t cho các nư c có qu c gia quy nh t ng th các d u hi u v
nh ng n n văn hoá pháp lí khác nhau. mô t i ph m ó. Vi c truy t , xét x t i ph m
hình này, i v i các hành vi mà vi c t i ph i căn c vào lu t qu c gia. Khi n i lu t
ph m hoá là thi t y u i v i ho t ng tr n hoá, tên g i và c u thành c a t i ph m trong
áp t i ph m thì nghĩa v t i ph m hoá c a lu t qu c gia không nh t thi t ph i tương
các nư c thành viên mang tính b t bu c. ng m t cách chính xác v i tên g i và các
Còn l i, i v i các hành vi mà vi c t i y u t c a nh ng t i ph m trong công ư c.
ph m hoá mang tính ch t h tr , b sung, Các công ư c thư ng áp d ng nguyên t c
nhân r ng hi u qu ho t ng tr n áp t i “s nh nghĩa ho c mô t t i ph m ư c
ph m thì nghĩa v t i ph m hoá c a các dành cho pháp lu t c a các qu c gia” (ví d :
nư c thành viên có tính m m d o, tùy nghi. i u 11(6) c a Công ư c ch ng t i ph m có
Liên quan n v n t i ph m hoá c a t ch c xuyên qu c gia năm 2000). Qu c gia
các qu c gia, cũng c n lưu ý r ng khi th c có th xây d ng nh ng c u thành t i ph m
hi n nghĩa v này, các qu c gia không nh t khác v i m i t i ph m li t kê trong công ư c
thi t ph i ban hành các văn b n pháp lu t (ví d : M t ho c hai t i ph m trong nư c
m i. N u pháp lu t hi n hành ã áp ng tương ng v i m t t i ph m trong i u ư c
y yêu c u c a công ư c thì qu c gia ho c ngư c l i, m t t i ph m trong i u ư c
không c n ph i ban hành nh ng văn b n tương ng v i m t vài t i ph m trong lu t
pháp lu t riêng bi t th c hi n công ư c. qu c gia). i u quan tr ng là nh ng quy
Vi c này ch gây ra s rư m rà, n ng n nh trong lu t pháp qu c gia ph n ánh ư c
không c n thi t cho h th ng pháp lu t qu c các quy nh c a công ư c. Do v y, liên
gia. N u pháp lu t qu c gia ã có nh ng quy quan n c u thành c a t i ph m xuyên qu c
nh liên quan nhưng chưa áp ng y gia c n lưu ý:
các òi h i c a công ư c thì qu c gia có th 1) Các c u thành t i ph m xuyên qu c
s a i, b sung các quy nh ó. gia trong các công ư c qu c t là c u thành
3. C u thành c a t i ph m xuyên qu c không y , ch ch a ng nh ng d u
gia trong các công ư c u tranh v i t i hi u cơ b n nh t v t i ph m. C u thành
ph m xuyên qu c gia t i ph m c th truy c u trách nhi m
Khi nói v c u thành t i ph m v i ý hình s ngư i ph m t i ph i ư c xây
nghĩa là mô hình pháp lí c a t i ph m c th , d ng trong lu t qu c gia.
t ng h p các d u hi u chung có tính ch t c 2) Tên g i và c u thành c a các t i ph m
trưng cho t i ph m c th c n lưu ý m t s quy nh trong lu t qu c gia không nh t thi t
i m sau: sao chép chính xác tên g i, c u thành c a t i
Th nh t, các công ư c qu c t u tranh ph m quy nh trong công ư c.
22 t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010
- nghiªn cøu - trao ®æi
Ví d : Kho n 1 i u 3 v t i ph m và - ã ư c t o i u ki n n nh cu c
hình ph t c a Công ư c ch ng buôn bán s ng (có nghĩa là ngư i vi ph m ã ư c
b t h p pháp ma tuý và các ch t hư ng Nhà nư c h tr các i u ki n v v t ch t,
th n năm 1988 quy nh: “1. Theo lu t c a tài chính, kĩ thu t có th b vi c tr ng cây
mình, các bên c a Công ư c c n áp d ng có ch a ch t ma tuý, chuy n i sang cây
nh ng bi n pháp c n thi t coi là t i tr ng khác. S h tr c a Nhà nư c cũng có
ph m hình s nh ng hành vi dư i ây n u th là cung c p lương th c, c p ti n ho c cho
là c ý th c hi n: vay ti n không l y lãi, c p gi ng cây tr ng
(i) s n xu t, i u ch , chi t xu t… m i cũng như hư ng d n kĩ thu t canh tác);
(ii) tr ng cây thu c phi n, cây cô ca hay - ã b x ph t vi ph m hành chính (có
cây c n sa trái v i các quy nh c a Công nghĩa là ngư i vi ph m ã b cơ quan nhà
ư c 1961 và Công ư c 1961 s a i. nư c có th m quy n áp d ng bi n pháp x
(iii)…”. ph t hành chính như c nh cáo, ph t ti n).
Quy nh trên cho th y Công ư c Ngoài ra, v hành vi “tr ng”, Thông tư
không xác nh c th t i danh và các d u liên t ch s 17/2007/TTLT-BCA-VKSNDTC-
hi u c u thành c a các t i ph m liên quan TANDTC ngày 24/12/2007 gi i thích: “… là
n ma tuý mà “giao” cho các qu c gia hành vi gieo tr ng, chăm bón, ho c thu
thành viên quy t nh. ho ch các b ph n c a cây (như lá, hoa,
V t i ph m tr ng cây thu c phi n ho c qu , thân cây có ch a ch t ma tuý)”.(4) Giáo
các cây khác có ch a ch t ma tuý, kho n 1 trình lu t hình s Vi t Nam c a Trư ng i
i u 192 B lu t hình s năm 1999 c a h c Lu t Hà N i (và m t s tài li u khác)
nư c ta quy nh: “Ngư i nào tr ng cây phân tích: “Hành vi tr ng … ư c hi u là
thu c phi n, cây cô ca, cây c n sa ho c các hành vi tham gia tr c ti p vào quá trình
lo i cây khác có ch a ch t ma tuý, ã ư c canh tác v i nh ng kĩ thu t khác nhau t
giáo d c nhi u l n, ã ư c t o i u ki n n gieo tr ng n chăm sóc… t o ra s n
nh cu c s ng và ã b x ph t hành chính ph m cu i cùng là cây thu c phi n ho c lo i
v hành vi này mà còn vi ph m thì b ph t tù cây khác có ch a ch t ma tuý”.(5)
t sáu tháng n ba năm”. m t s nư c, hành vi tr ng cây thu c
Theo lu t hình s Vi t Nam, hành vi phi n b coi là t i ph m n u nh m m c ích
“tr ng cây thu c phi n ho c các cây khác có thu ho ch ch t ma tuý mà không c n ph i
ch a ch t ma tuý” ch b coi là t i ph m n u tho mãn 3 i u ki n như lu t c a nư c ta.
tho mãn ng th i c 3 i u ki n: Ngoài ra, hành vi “tr ng” trong lu t pháp c a
- ã ư c giáo d c nhi u l n (có nghĩa m t s nư c ư c gi i thích là hành vi tham
là ngư i vi ph m ph i có ít nh t hai l n gia vào quá trình canh tác t giai o n chu n
ư c cơ quan có th m quy n nh c nh , yêu b t, h t gi ng cho n khi thu ho ch. S
c u ch m d t vi c tr ng cây và phá b s tham gia vào m t trong các giai o n c a quá
cây ã tr ng); trình là i u i u ki n truy c u v t i
t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010 23
- nghiªn cøu - trao ®æi
ph m này. Ngư i không tr c ti p tham gia hình s ngư i th c hi n t i ph m xuyên
vào vi c canh tác, nhưng thuê nh ng ngư i qu c gia là c u thành t i ph m quy nh
khác canh tác cũng ph m t i này.(6) trong pháp lu t hình s c a qu c gia./.
Như v y, vi c truy c u ngư i ph m t i
xuyên qu c gia ph i căn c vào các d u hi u (1). James O Finckenauer, Meeting the Challenge
of Transnational Crime, ngu n: http://www.ncjrs.
c u thành t i ph m quy nh trong lu t qu c
gov/pdffiles1/jr000244b.pdf; John R. Wagley,
gia, ch không ph i các d u hi u c u thành Transnational Organized Crime: Principal Threats
quy nh trong các công ư c u tranh v i and U.S. Responses (March 20, 2006) The Library of
t i ph m ó. Các d u hi u c a t i ph m quy Congress, http://ftp.fas.org/sgp/crs/natsec/RL33335.pdf
nh trong công ư c là nh ng d u hi u mang (2). Trong m t s tài li u c a nư c ta hi n nay, lo i
t i ph m này còn ư c g i là “t i ph m có tính ch t
tính ch t hư ng d n i v i vi c t i ph m qu c t ”, ví d : Giáo trình lu t qu c t c a Trư ng
hoá c a qu c gia. i h c Lu t Hà N i (2008), sách Lu t hình s qu c
Tóm l i, xu hư ng ph bi n trong vi c t do Nguy n Th Thu n ch biên (2007). Trong m t
quy nh nghĩa v t i ph m hoá c a qu c gia s tài li u nư c ngoài, lo i t i ph m này còn ư c g i
là: “t i ph m i u ư c”, “t i ph m xuyên qu c gia”,
t i các Công ư c u tranh v i t i ph m
ví d : xem Lu t hình s qu c t c a V.P. Panov
xuyên qu c gia là mô hình “v a c ng, v a (1997), Corruption in international banking and
m m”. i v i các hành vi mà vi c t i ph m financial systems c a Lynne Walker (bài vi t trình
hoá trong lu t hình s c a các nư c thành bày t i H i th o Transnational Crime Conference
viên là thi t y u, t i quan tr ng i v i ho t (ngày 9 - 10 tháng 3 năm 2000). Theo chúng tôi, nên
s d ng thu t ng “t i ph m xuyên qu c gia” b i l
ng h p tác u tranh v i t i ph m thì vi c ây là thu t ng ã ư c chính th c s d ng trong
t i ph m hoá ư c quy nh là nghĩa v m t s báo cáo c a U ban thư kí Liên h p qu c,
“c ng”, b t bu c. i v i các hành vi mà như: “Results of the supplement to the Fourth United
vi c t i ph m hoá có ý nghĩa h tr , b sung, Nations Survey of Crime Trends and Operations of
Criminal Justice Systems on Transnational Crime
nhân r ng hi u qu ho t ng tr n áp t i
(Interim Report by the Secretariat)”, United Nations,
ph m thì vi c t i ph m hoá ư c quy nh là April 4, 1995.
nghĩa v “m m”, tùy nghi. Khi th c hi n (3).Xem: United Nations Office on Drugs and Crime
lo i nghĩa v này, căn c vào các gi i h n 2004, Legislative guides for implementation of the United
c a hi n pháp, h th ng các nguyên t c, khái Nations Convention against Transnational Organized
Crime, Nxb. United Nations, New York, tr. 39.
ni m cơ b n trong lu t hình s qu c gia, các
(4).Xem: i m 1.2 M c II Thông tư liên t ch s
nư c thành viên có quy n l a ch n vi c có 17/2007/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày
xác l p hay không các hành vi nêu trong 24/12/2007 c a B công an, Vi n ki m sát nhân dân
công ư c là t i ph m. Khi th c hi n vi c t i t i cao và Toà án nhân dân t i cao.
ph m hoá, các qu c gia d a vào các d u hi u (5).Xem: Trư ng i h c Lu t Hà N i, Giáo trình
lu t hình s Vi t Nam (T p II), Nxb. Công an nhân
cơ b n c a t i ph m quy nh trong công
dân, Hà N i, 2007, tr. 168.
ư c nhưng toàn quy n quy t nh v các d u (6).Xem: Neil Boister, Penal Aspects of the UN Drug
hi u c th trong c u thành c a m t t i ph m Conventions, Nxb. Kluwer Law International
c th . C u thành truy c u trách nhi m (London), 2001.
24 t¹p chÝ luËt häc sè 6/2010
nguon tai.lieu . vn
