Xem mẫu
- T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, Kinh tÕ – LuËt, T.xxI, Sè 3, 2005
T− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i
Nh÷ng chÆng ®−êng tiªu biÓu
Hoµng ThÞ Kim QuÕ(*)
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hiÖn ë nhiÒu cÊp ®é: tr−êng ph¸i, häc
cña c¸c t− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - thuyÕt, quan niÖm, ®Þnh ®Ò; ë c¶ b×nh
ph¸p lý trong lÞch sö nh©n lo¹i gièng diÖn chung vµ chuyªn ngµnh nh− c¸c
nh− dßng s«ng cuén ch¶y, lu«n phñ nÆng quan ®iÓm vÒ téi ph¹m vµ h×nh ph¹t,
phï sa cho nh÷ng bÕn bê §«ng, T©y. h×nh ph¹t th©n thÓ vµ tinh thÇn, kinh
Kh«ng ai cã thÓ sèng b»ng t− t−ëng, tÕ... mµ M«nteski¬ ®· luËn gi¶i rÊt s©u
ch©n lý mu«n ®êi lµ nh− vËy, nh−ng s¾c trong t¸c phÈm bÊt hñ “Tinh thÇn
còng kh«ng thÓ sèng thiÕu t− t−ëng ph¸p luËt”.
®−îc, vµ sù thùc lµ, c¸c quèc gia, d©n téc HÇu nh− c¸c luËn thuyÕt cña ng−êi
vµ c¶ nh©n lo¹i nµy ®· vµ ®ang lÇn theo hËu thÕ ®Òu cã ®iÓm khëi nguån ®©u ®ã
nh÷ng c¬ së t− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh råi trong lÞch sö t− t−ëng nh©n lo¹i. T−
trÞ - ph¸p lý, kinh tÕ Êy mµ ho¹t ®éng víi t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý cña thêi ®¹i sau
nhau vµ víi tù nhiªn ®Ó råi ®¹t ®−îc kh«ng b¾t ®Çu tõ h− v«, ng−êi hËu thÕ
nhiÒu thµnh tùu vÜ ®¹i vµ kh«ng Ýt chØ bæ sung, hoµn thiÖn cho phï hîp víi
nh÷ng thÊt b¹i. T− t−ëng lµ g×, sao cø nh÷ng ®iÒu kiÖn míi. LÞch sö t− t−ëng
h−, h−, thùc, thùc, cô thÓ mµ trõu t−îng, chÝnh trÞ - ph¸p lý còng nh− lÞch sö nh©n
võa gÇn mµ võa xa, ®«i khi kh«ng l¹, lo¹i nãi chung chØ lµ sù nèi tiÕp hîp quy
còng kh«ng quen; v« h×nh nh−ng hiÖn luËt. C¸c t− t−ëng vÒ con ng−êi, gi¸ trÞ
h÷u trong tõng suy nghÜ, hµnh vi cña con ng−êi ®· ®−îc ®Ò cËp tõ xa x−a trong
mçi mét con ng−êi vµ c¸c thiÕt chÕ quèc lÞch sö nh©n lo¹i, tõ trong kinh VÖ ®µ,
gia vµ quèc tÕ. Theo dßng ch¶y v« tËn Upanisat, ®¹o ®øc PhËt gi¸o Ên §é, häc
cña cuéc sèng, t− t−ëng còng sinh s«i, thuyÕt Khæng Tö, Arixt«t... Víi häc
nÈy në, ®em ®Õn nh÷ng suy t−, nh÷ng thuyÕt nh©n, Khæng Tö lµ ng−êi ®Çu tiªn
quan niÖm míi vÒ x· héi, nhµ n−íc, ph¸p trong lÞch sö nh©n lo¹i ®Ò cËp ®Õn con
luËt, kinh tÕ, ®¹o ®øc, v¨n ho¸... Nh÷ng ng−êi (trªn b×nh diÖn nh©n ®¹o chø ch−a
t− t−ëng ph¸p lý lu«n ®−a ra xem xÐt, ph¶i trªn b×nh diÖn nh©n quyÒn) [3; tr.3].
lµm c¬ së cho mçi lÇn söa sang, ban Nh÷ng quan ®iÓm nµy ®· lµm c¬ së cho
hµnh ph¸p luËt hay ¸p dông ph¸p luËt viÖc h×nh thµnh quan ®iÓm vÒ quyÒn con
vµo cuéc sèng... Trong ch−¬ng tr×nh ®µo ng−êi ë c¸c thÕ kû XVII - XVIII. Céi
t¹o luËt häc ë tÊt c¶ c¸c quèc gia tiªn nguån cña t− t−ëng ph©n chia quyÒn lùc
tiÕn ®Òu cã mÆt bé m«n häc LÞch sö t− nhµ n−íc còng cã tõ thêi cæ ®¹i, «ng tæ
t−ëng chÝnh tÞ - ph¸p lý, ©u còng lµ ®iÒu cña nã chÝnh lµ bé ãc thiªn tµi Arixtèt....
dÔ hiÓu. Nh÷ng t− t−ëng ®ã ®−îc thÓ C¸c bé luËt lµ mét trong nh÷ng minh
(*)
PGS. TS, Khoa LuËt, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.
1
- Hoµng ThÞ Kim QuÕ
2
TriÕt lý ®ã cã trong c¸c dßng t− t−ëng, lý
chøng, kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ kü thuËt,
luËn khoa häc vµ c¶ trong triÕt lý d©n
c¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ quyÒn, nghÜa vô
gian. Ch¼ng h¹n, hiÖn nay chóng ta
hay chÕ tµi mµ lu«n hµm chøa nh÷ng t−
®ang yÕu, thiÕu vÒ khung ph¸p luËt xö
t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý nhÊt ®Þnh - c¬
lý vi ph¹m hµnh chÝnh vµ ®ang ®øng
së cña nh÷ng kiÕn gi¶i lËp ph¸p, nh÷ng
tr−íc mét bÓ quy t¾c, luËt lÖ ph¸p luËt ë
nguyªn t¾c vµ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt.
lÜnh vùc nµy. C¬ së lý luËn - t− t−ëng ë
Tr−íc ®©y, C¸c M¸c ®· tõng nhËn xÐt,
lÜnh vùc nµy ra sao, nªn b¾t ®Çu tõ ®©u
c¸c bé luËt cæ nh− bé luËt La M· tÇm cì
®Ó thiÕt kÕ ®−îc mét khung ph¸p luËt
lµ nh÷ng bé b¸ch khoa toµn th− vÒ x·
thèng nhÊt, æn ®Þnh t−¬ng ®èi mµ viÖc
héi, tÊm g−¬ng ph¶n ¸nh toµn bé ®êi
®Çu tiªn lµ cã trong tay mét Bé luËt xö lý
sèng x· héi, cßn phong phó h¬n c¶ nh÷ng
vi ph¹m hµnh chÝnh?.
th− viÖn khæng lå. T− t−ëng còng nh−
chÝnh cuéc sèng hiÖn thùc kh«ng ®øng T− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý xuÊt
hiÖn cïng víi nhµ n−íc vµ ph¸p luËt vµ
yªn mµ lu«n lu«n vËn ®éng, ngµy cµng
theo ®ã mµ bæ sung, ph¸t triÓn, kÕ thõa
®−îc phï sa, hoµn thiÖn. Con h¬n cha lµ
nhau, c¹nh tranh thËm chÝ xung ®ét
nhµ cã phóc, t− t−ëng ®êi sau kÕ thõa, bæ
nhau råi cã khi ®øt ®o¹n, thôt lïi...
sung, söa sang, ®æi míi Ýt nhiÒu cho ®êi
nh−ng vËn ®éng kh«ng ngõng, ®øng yªn
tr−íc. Nh−ng trong lÜnh vùc khoa häc x·
chØ lµ t−¬ng ®èi. LÞch sö c¸c t− t−ëng vµ
héi vµ nh©n v¨n, c«ng b»ng mµ nãi th× cã
häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý lµ qóa
rÊt nhiÒu quan ®iÓm, t− t−ëng cña mét
tr×nh nhËn thøc cña con ng−êi diÔn ra
sè nhµ t− t−ëng kiÖt xuÊt vÉn sèng m·i
hîp quy luËt. C¸c M¸c tr−íc ®©y ®· tõng
víi thêi gian vµ khã cã ai cã thÓ b−íc qua
nh¾c nhë, bÊt cø mét häc thuyÕt, t−
®−îc. LÞch sö ch¾c sÏ khã cã thÓ lÆp l¹i
t−ëng nµo còng ph¶i nghiªn cøu, chó ý
mét Arixt«t, Khæng Tö, Sixipia,
sö dông nh÷ng yÕu tè hîp lý cña nã.
Lept«nxt«i v.v...
Nghiªn cøu c¸c t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p
BÊt kú mét thiÕt chÕ chÝnh trÞ - ph¸p
lý kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ nghiªn cøu t−
lý nµo, mét ®¹o luËt, mét v¨n b¶n ¸p
t−ëng quan ®iÓm ng−êi x−a mµ chÝnh lµ
dông ph¸p luËt nµo suy cho cïng còng
tõ ®ã cã thÓ rót ra nh÷ng g× thiÕt thùc,
®Òu ®−îc x©y dùng trªn nh÷ng t− t−ëng
bæ Ých cho ®êi sèng chÝnh trÞ - x· héi h«m
nhÊt ®Þnh. KÓ c¶ hµnh vi cña con ng−êi
nay. Mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt, cã thÓ
trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian
ph©n chia lÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ -
kh¸c nhau còng ®Òu do t− t−ëng nµo ®ã
ph¸p lý nh©n lo¹i thµnh c¸c thêi kú: cæ
chi phèi, dÉn d¾t hay ®Òu lµ sù thÓ hiÖn -
®¹i, trung ®¹i, hiÖn ®¹i. Sù ph©n lo¹i nµo
sù hiÖn thùc ho¸ nh÷ng t− t−ëng nhÊt
còng chØ lµ t−¬ng ®èi, kÓ c¶ vÒ lÞch ®¹i,
®Þnh c¶ mµ th«i. Nhµ lµm luËt, thay v×
®Þa lý hay v¨n ho¸.
ph¶i loay hoay gät söa cho tõng c©u ch÷,
1. Rùc rì t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý
tõng ®iÒu luËt mÆc dï c¸i ®ã lµ cÇn thiÕt.
§«ng, T©y cæ ®¹i
§iÒu quan träng h¬n ®Ó cã thÓ ®Ò ra ®−îc
LÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý
nh÷ng ®iÒu luËt phï hîp víi cuéc sèng lµ
ph−¬ng §«ng ®−îc xuÊt hiÖn cïng víi sù
t×m ra triÕt lý x©y dùng vµ ¸p dông luËt.
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- T− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i… 3
xuÊt hiÖn giai cÊp, nhµ n−íc. Néi dung tr−¬ng dïng ®¹o ®øc, bæ sung thªm lÔ vµ
chøa ®ùng trong t− t−ëng chÝnh trÞ - nh¹c ®Ó gi¸o dôc, c¶m ho¸ con ng−êi. LÔ
ph¸p lý ph−¬ng §«ng rÊt phong phó: b¶n ®−a con ng−êi vµo kû c−¬ng, nh¹c ®iÒu
chÊt, chøc n¨ng; c¬ cÊu tæ chøc nhµ n−íc; hoµ tÝnh c¸ch con ng−êi. «ng t×m thÊy ë
trËt tù c¸c quan hÖ x· héi; ®Þa vÞ c¸c giai trong nh¹c c¸i thiÖn, c¸i ch©n, c¸i mü:
cÊp, tÇng líp; ph−¬ng ph¸p tæ chøc qu¶n "Nh¹c thiÒu tËn mü l¹i tËn thiÖn, Nh¹c
lý trong kinh tÕ, th−¬ng m¹i, n«ng Vò tËn mü nh−ng ch−a tËn thiÖn" [4;
nghiÖp, xÐt xö, hµnh chÝnh; quan hÖ tr.46]. Mäi rèi ren trong x· héi ®Òu b¾t
bang giao gi÷a c¸c quèc gia, vÊn ®Ò chiÕn nguån tõ ®¹o ®øc, chÝnh danh, tam
tranh vµ hoµ b×nh [13; tr.201]. T− t−ëng c−¬ng, c−¬ng th−êng (vµ lu©n th−êng) lµ
chÝnh trÞ - ph¸p lý cña Ên ®é cæ ®¹i ®−îc cèt lâi, nÒn t¶ng cña t− t−ëng ®¹o ®øc
thÓ hiÖn trong c¸c nguån chÝnh lµ kinh Nho gi¸o, lµ c¬ së ®Ó ®Þnh h−íng nh÷ng
Veda, kinh Upanishad, gi¸o lý Blamonn, néi dung c¬ b¶n ®¹o ®øc mçi c¸ nh©n [11;
triÕt lý ®¹o ®øc nh©n sinh cña PhËt gi¸o, tr.34]. Khæng Tö còng nhËn thøc ®−îc sù
bé luËt Manu vµ luËn v¨n chÝnh trÞ x· cÇn thiÕt cña ph¸p luËt ë nh÷ng møc ®é
héi Athahatra cña Caulia. LuËn v¨n nhÊt ®Þnh. §©y lµ quan ®iÓm cña nhiÒu
chÝnh trÞ x· héi Athahatra cña Caulia lµ nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc [7;
b−íc tiÕn v−ît bËc vÒ qu¶n lý nhµ n−íc, tr.240-241]. Theo ®¹o Khæng, ph¸p luËt
®Ò cËp ®Õn tr¸ch nhiÖm cña c¸c nhµ vua, ph¶i thÓ hiÖn ®−îc nh©n ®øc. Trong thùc
c¸c quan chøc ®èi víi nh©n d©n, c¸ch tÕ, mÆc dï h×nh luËt ®−îc xÕp sau lÔ
thøc ®iÒu hµnh chÝnh phñ; ho¹t ®éng toµ gi¸o, song kh«ng ph¶i Nho gi¸o phñ
¸n; c¸c vÊn ®Ò th−¬ng m¹i vµ mËu dÞch; nhËn sù cÇn thiÕt cña h×nh luËt. Tr¸i l¹i
quyÒn lîi phô n÷, thuÕ, thu nhËp, n«ng hä cho viÖc dïng h×nh luËt lµ ®iÒu dÜ
nghiÖp, thuû lîi, ho¹t ®éng cøu tÕ v.v... nhiªn, tÊt yÕu. Kinh nghiÖm ë trong
n−íc vµ thÕ giíi, khiÕn cho mÊy n¨m trë
T− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý cña
l¹i ®©y, ng−êi Trung Hoa lôc ®Þa ®· cã
Trung Hoa ®−îc tËp trung thÓ hiÖn trong
c¸ch nh×n nhËn kh¸c ®èi víi nho gi¸o
c¸c tr−êng ph¸i t− t−ëng tiªu biÓu lµ
trong lÞch sö còng nh− trong hiÖn t¹i.
Nho gia, MÆc gia, §¹o gia vµ Ph¸p gia.
Häc thuyÕt cña Khæng Tö lµ häc thuyÕt
Gi÷a c¸c hÖ t− t−ëng lín nµy cã nhiÒu sù
trÞ quèc, qu¶n lý ®Êt n−íc vµ còng chÝnh
kh¸c biÖt song còng gÆp nhau ë nh÷ng
lµ häc thuyÕt qu¶n lý, cã thÓ kÕ thõa
®iÓm chung nh− mét tÊt yÕu l«gÝch vµ
trong qu¶n lý vµ kinh doanh hiÖn ®¹i -
lÞch sö. §ã lµ môc ®Ých æn ®Þnh trËt tù x·
®ã lµ th«ng ®iÖp trong héi nghÞ khoa häc
héi, x©y dùng ®Êt n−íc th¸i b×nh, thÞnh
quèc gia t¹i B¾c Kinh, th¸ng 10 n¨m
v−îng nh−ng nhËn thøc vÒ c¸ch thøc,
1994 [7; tr.8].
biÖn ph¸p ®¹t ®−îc th× kh¸c biÖt nhau.
Nho gi¸o cã céi nguån tõ xa x−a trong M¹nh Tö, ng−êi kÕ tôc vµ ph¸t triÓn
lÞch sö Trung Quèc, ®−îc Khæng Tö hÖ xuÊt s¾c häc thuyÕt Khæng Tö víi c¸c
thèng l¹i vµ n©ng lªn thµnh häc thuyÕt quan ®iÓm vÒ vai trß nh©n d©n, sù cai trÞ
®å sé, tÇm cì vÒ ®¹o ®øc, chÝnh trÞ, ®−êng cña nhµ vua ph¶i hîp lßng d©n míi cã
lèi trÞ ng−êi, trÞ n−íc. Khæng Tö chñ th¸i b×nh. Toµn bé t− t−ëng cña «ng b¾t
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- Hoµng ThÞ Kim QuÕ
4
cai trÞ theo nguyªn t¾c: kh«ng lµm g×
®Çu tõ c¸i thiÖn vµ còng kÕt thóc ë c¸i
mµ kh«ng g× kh«ng lµm. Tuy cßn
thiÖn, phñ nhËn c¸i ¸c, xÊu. §Õn Tu©n
Tö th× lÔ ®· ®−îc kÕt hîp chÆt chÏ h¬n nhiÒu h¹n chÕ, song t− t−ëng “v« vi” cña
víi luËt trong phÐp trÞ n−íc. Tu©n Tö ®· L·o Tö còng cã nh÷ng ®iÓm tÝch cùc cho
b¾c mét nhÞp cÇu nèi liÒn gi÷a t− t−ëng qu¶n lý c¸c qu¸ tr×nh x· héi ®−¬ng ®¹i,
nh©n trÞ - lÔ trÞ cña Khæng M¹nh. TÝnh ®èi xö víi thiªn nhiªn vµ gi¶i quyÕt c¸c
¸c luËn lµ c¬ së lý luËn quan träng cña vÊn ®Ò phøc t¹p nÈy sinh. Ph¸i MÆc gia
Tu©n Tö. B¶n tÝnh con ng−êi lµ ¸c nªn do MÆc Tö s¸ng lËp, quyÒn lùc tèi cao
môc ®Ých cña h×nh ph¹t lµ ®Ó ng¨n cÊm thuéc vÒ d©n, d©n cã quyÒn lùa chän vµ
®iÒu b¹o ng−îc, lo¹i bá ®iÒu ¸c xÈy ra, kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña nhµ vua. Víi
viÖc dïng h×nh ph¹t ph¶i c«ng minh thuyÕt kiªm ¸i, MÆc gia chñ tr−¬ng dïng
®óng mùc. Tr−êng ph¸i Ph¸p gia víi ®¹o ®øc trÞ ng−êi vµ x· héi, dïng ®¹o ®øc
nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c lµ Qu¶n Träng, ®Ó c¶m ho¸ con ng−êi.
Th−¬ng −ëng vµ Hµn Phi Tö ®· ®em ®Õn T− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý ë ph−¬ng
cho häc thuyÕt cai trÞ x· héi nhiÒu luËn T©y cæ ®¹i chñ yÕu g¾n liÒn víi sù ph¸t
®iÓm míi, kh¸c biÖt c¬ b¶n víi tr−êng triÓn cña nÒn d©n chñ Hy L¹p vµ La M·,
ph¸i nho gia. Hµn Phi lµ ng−êi ph¸t cã phÇn s©u s¾c h¬n v× ®−îc dùa trªn c¬
triÓn t− t−ëng ph¸p trÞ lªn ®Ønh cao, së t− duy triÕt häc, thÓ hiÖn sù t×m kiÕm
ph¸p luËt lµ c¬ së duy nhÊt ®Ó trÞ n−íc, c¸i kh¸ch quan, c¸i duy lý l¹i ®−îc thÓ
qu¶n lý x· héi, thêi thÕ thay ®æi th× ph¸p nghiÖm trong bÇu kh«ng khÝ d©n chñ ë
luËt còng ph¶i thay ®æi, thêi biÕn, ph¸p tr×nh ®é t−¬ng ®èi cao. Ph¸p luËt kh«ng
biÕn. Hµn Phi Tö coi b¶n chÊt con ng−êi chØ lµ c«ng cô cai trÞ cña nhµ n−íc mµ
lµ ¸c, cai trÞ muèn cã hiÖu lùc ph¶i b»ng cßn t×m thÊy ë ph¸p luËt gi¸ trÞ x· héi
luËt lÖ hµ kh¾c, ®ñ ®é trõng ph¹t, r¨n cña nã, c«ng cô ®iÒu chØnh quan hÖ x·
®e. Hµn Phi coi ph¸p luËt ®−îc vÝ nh− c¸i héi, quy t¾c chung mµ b¶n th©n nhµ
th−íc kÎ cña ng−êi thî, thî dÉu cã vông n−íc còng ph¶i phôc tïng. Theo
nh−ng nÕu cã th−íc kÎ ®Ó vÏ khu«n, n¶y Hªmakrit, ph¸p luËt lµ h×nh thøc thÓ
mùc th× "tr¨m b¸nh xe chÕ ra ®Òu dïng hiÖn c¸i phæ biÕn, nh©n d©n ph¶i ®Êu
®−îc". Hµn Phi Ýt nhiÒu còng cã ®Ò cËp tranh b¶o vÖ ph¸p luËt nh− b¶o vÖ chèn
®Õn ®¹o ®øc, kh«ng phñ nhËn tuyÖt ®èi n−¬ng th©n cña chÝnh m×nh. X«crats nhµ
vai trß cña ®¹o ®øc, song ®iÒu kh¸c biÖt t− t−ëng lín cña Hy L¹p ®· kh¼ng ®Þnh
c¨n b¶n víi nho gia lµ ®¹o ®øc ë Hµn Phi r»ng, x· héi kh«ng thÓ tån t¹i nÕu thiÕu
chØ ë hµng thø yÕu “h×nh ph¹t lµ gèc cña ph¸p luËt, nhµ n−íc ph¶i t«n träng, phôc
lßng th−¬ng” [2; tr.232]. Ng−êi s¸ng lËp tïng ph¸p luËt, t«n träng ph¸p luËt lµ
ra ph¸i ®¹o gia lµ L·o Tö víi t¸c phÈm t«n träng lý trÝ, c«ng b»ng vµ trÝ tuÖ phæ
§¹o ®øc kinh næi tiÕng. T− t−ëng xuyªn biÕn, nÕu kh«ng quyÒn lùc sÏ l¹c lèi.
suèt lµ V« vi, “v« vi nhi trÞ”, ®Ó cho x· héi Quan ®iÓm chÝnh trÞ - ph¸p lý cña Plat«n
tù nhiªn nh− nã vèn cã, kh«ng can thiÖp rÊt Ên t−îng. VÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ
th¸i qu¸ sÏ lµm sinh rèi lo¹n [5; tr. 22- n−íc - x· héi vµ c¸ nh©n, coi con ng−êi
23]. Chñ tr−¬ng v« vi nhi trÞ, vua ph¶i quan träng h¬n x· héi, mét x· héi tèt
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- T− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i… 5
®Ñp cÇn ®Õn ®øc h¹nh, ®øc h¹nh l¹i tuú ë mét thÕ giíi xa x¨m h¬n trÇn thÕ. X·
thuéc vµo c¸c con ng−êi. Nh÷ng c«ng d©n héi T©y ¢u trung cæ lµ x· héi thèng trÞ
tèt t¹o nªn mét nhµ n−íc tèt, nh÷ng c«ng cña nhµ thê vµ t«n gi¸o trªn tÊt c¶ c¸c
d©n b¨ng ho¹i nªn mét nÒn chÝnh trÞ lÜnh vùc: triÕt häc, kinh tÕ, chÝnh trÞ, luËt
b¨ng ho¹i. Plat«n ph©n tÝch nh÷ng tiªu ph¸p. Nh÷ng nhµ t− t−ëng cña t− t−ëng
cùc cña chÕ ®é d©n chñ cùc ®oan, d©n t«n gi¸o tiªu biÓu thêi kú nµy lµ:
chñ chØ cã víi ®iÒu kiÖn cã hiÕn ph¸p vµ ¤guytxtanh víi luËn ®iÓm vÒ sù ph©n
nh÷ng con ng−êi ®øc ®é, trÝ tuÖ, «ng coi chia hai v−¬ng quèc: v−¬ng quèc cña
chÝnh thÓ céng hoµ lµ chÝnh thÓ kh¶ dÜ ®iÒu ¸c (nhµ n−íc phong kiÕn) vµ v−¬ng
lµnh m¹nh nhÊt, mÆc dï vËy, «ng vÉn quèc cña th−îng ®Õ trªn tr¸i ®Êt (lµ nhµ
chän chÝnh thÓ qu©n chñ nÕu nh− cã mét thê); T«m¸t®acanh. TriÕt lý ph¸p luËt
nhµ l·nh ®¹o, mét ®Êng minh qu©n cã cña T«m¸t®acanh coi th−îng ®Õ lµ nhµ
®¹o ®øc vµ trÝ tuÖ hoµn h¶o [12; tr.96]. lËp ph¸p tèi cao, ph¸p luËt cña nhµ n−íc
Plat«n nhÊn m¹nh: “nÕu ph¸p luËt b¾t nguån tõ luËt tù nhiªn. LuËt ph¸p lµ
kh«ng cã søc m¹nh, bÞ ®Æt d−íi quyÒn luËt ®−îc ®Þnh h×nh d−íi d¹ng thµnh
lùc cña ai ®ã th× nhµ n−íc sÏ diÖt vong" v¨n, thÓ chÕ ho¸ lÏ ph¶i b»ng lý luËn
[8; tr.188]. Arixt«t nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i thùc tÕ, nªn cã gi¸ trÞ b¾t buéc tu©n thñ,
nhÊt thêi cæ ®¹i kh¼ng ®Þnh vÒ sù thèng quyÒn tù nhiªn lµ c¬ së cho sù h×nh
trÞ cña ph¸p luËt, ®ång thêi ®−a ra lý thµnh c¸c quyÒn cô thÓ trong khu«n khæ
thuyÕt vÒ sù tæ chøc hîp lý cña quyÒn lùc ph¸p lý. Nhµ n−íc trÇn thÕ chØ buéc ®−îc
nhµ n−íc - bÊt kú nhµ n−íc nµo còng thÓ x¸c con ng−êi qui phôc, mµ kh«ng
ph¶i cã ba bé phËn: c¬ quan lµm luËt, c¬ buéc ®−îc sù qui phôc vÒ tinh thÇn cña
quan thùc hµnh ph¸p luËt, c¬ quan - toµ hä. Phª ph¸n vµ cã xu h−íng b−íc ra
¸n xÐt xö. Quan ®iÓm vÒ chÝnh thÓ: chØ lµ khái nh÷ng quan niÖm cùc ®oan cña hai
t−¬ng ®èi, kh«ng cã chÝnh thÓ tèi hoµn nhµ t− t−ëng trªn lµ R«giª Bªc¬n vµ
h¶o cho mäi d©n téc, mäi thêi ®¹i. ChÝnh Guy-«m-èc-cam. Hä ®· lªn ¸n chÕ ®é
thÓ tèt lµ chÝnh thÓ quan t©m ®Õn c¸c
phong kiÕn vµ nh÷ng téi lçi cña gi¸o sÜ
vÊn ®Ò an sinh cña d©n chóng, nÕu chØ
trong quan niÖm vÒ chÝnh trÞ ph¸p lý,
quan t©m ®Õn lîi Ých t− th× ®ã lµ chÝnh
v¹ch trÇn m©u thuÉn gi÷a nhµ n−íc
thÓ xÊu.
phong kiÕn vµ nhµ thê ë giai ®o¹n suy
tho¸i cña x· héi T©y ¢u trung cæ. Tuy
2. T©y ©u trung cæ - dÊu Ên ®Æc thï
trong dßng ch¶y lÞch sö t− t−ëng vËy, bøc tranh toµn c¶nh vÒ t− t−ëng
chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i triÕt häc, chÝnh trÞ - ph¸p lý thêi trung cæ
T©y ©u còng kh«ng chØ cã mét mÇu x¸m
LÞch sö t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý
chÕt. Trªn nÒn ¶m ®¹m ®ã ®· bõng lªn
nh©n lo¹i b−íc vµo thêi kú trung cæ víi
nh÷ng gam mÇu s¸ng thÓ hiÖn sù t×m
nhiÒu dÊu Ên ®Æc tr−ng, ®Æc biÖt lµ ë T©y
kiÕm, kh¸t khao vÒ lý trÝ, khoa häc trong
©u. D−êng nh− dßng ch¶y t− t−ëng vÜ ®¹i
mét t−¬ng lai nhÊt lµ vµo cuèi thêi
vÒ x· héi, nhµ n−íc, ph¸p luËt vµ c¶ triÕt
trung cæ.
häc t¹m nghØ ®Ó ®i vµo huyÒn bÝ, chê ®îi
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- Hoµng ThÞ Kim QuÕ
6
T− t−ëng chÝnh trÞ ph¸p lý cña thêi tuæi cña c¸c nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i ë Ph¸p,
kú phôc h−ng ®· mang ®Õn mét luång Anh, §øc. Néi dung chñ yÕu lµ chèng chÕ
sinh khÝ míi, vÐn bøc mµn huyÒn bÝ, ¶m ®é chuyªn quyÒn ®éc ®o¸n phong kiÕn,
®¹m, tiªu cùc cña nh÷ng t− t−ëng thèng ph¸p luËt d· man, v× mét nÒn ph¸p luËt
trÞ cña t«n gi¸o trong x· héi. Thêi ®¹i c«ng b»ng, nh©n ®¹o, b×nh ®¼ng; ph¸p
phôc h−ng ®−îc hiÓu lµ thêi ®¹i cña luËt gi÷ vai trß thèng trÞ trong c¸c quan
nh÷ng biÕn ®æi kinh tÕ - chÝnh trÞ - v¨n hÖ x· héi, chñ quyÒn nh©n d©n; ph−¬ng
ho¸ vµ x· héi rÊt s©u s¾c víi mong muèn thøc tæ chøc quyÒn lùc nhµ n−íc. Theo
phôc håi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cã tõ thêi J«n L«c-c¬ nhµ t− t−ëng ng−êi Anh, thÕ
k× Hy L¹p vµ La M· cæ ®¹i. T− t−ëng kû XVII, luËt ph¶i phï hîp víi luËt tù
chÝnh cña thêi kú nµy lµ sù thÓ hiÖn mét nhiªn, ®−a ra nguyªn t¾c: ®−îc lµm
c¸ch tæng thÓ xu h−íng phñ nhËn nhµ nh÷ng g× mµ ph¸p luËt cho phÐp, vµ ®−îc
thê vµ t«n gi¸o, kªu gäi b¶o vÖ c¸c quyÒn lµm tÊt c¶ nh÷ng g× ph¸p luËt kh«ng
vµ gi¸ trÞ bÊt biÕn cña con ng−êi, phñ cÊm. Lok¬ ®· phñ nhËn chÕ ®é chuyªn
nhËn häc thuyÕt thÇn quyÒn, phñ nhËn chÕ vµ ®−a ra m« h×nh vÒ tæ chøc nhµ
chÕ ®é phong kiÕn vµ b¶o thñ, thÓ hiÖn n−íc, trong ®ã cã sù ngù trÞ cña ph¸p
sù v−¬n tíi hoµn thiÖn. Ng−êi ®i ®Çu luËt, luËt ph¶i phï hîp víi ph¸p luËt tù
trong xu h−íng chÝnh trÞ - ph¸p luËt nãi nhiªn. Nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i n−íc Ph¸p
trªn lµ Nic«l« Machiavelli, «ng ®· t¸ch M«nteski¬, thÕ kû XVIII víi t¸c phÈm
viÖc nghiªn cøu lý luËn chÝnh trÞ khái c¸c næi tiÕng “Tinh thÇn ph¸p luËt” ®· x©y
gi¸o ®iÒu vµ lý luËn t«n gi¸o, nhµ n−íc lµ dùng thuyÕt ph©n quyÒn trong tæ chøc
do con ng−êi lËp ra chø kh«ng ph¶i do nhµ n−íc, theo ®ã ë mçi nhµ n−íc ®Òu cã
“thiªn sø” nµo ®ã. T− t−ëng chñ nghÜa x· ba lo¹i quyÒn, ®Ó tr¸nh l¹m quyÒn, ba
héi kh«ng t−ëng ®· tæng kÕt hîp c¶ hai quyÒn ®ã cÇn n»m trong tay ba c¬ quan
néi dung chèng phong kiÕn chuyªn chÕ, kh¸c nhau, kiÒm chÕ lÉn nhau. Sù ph©n
t− s¶n míi lªn, v¹ch ra con ®−êng ®i ®Õn chia vµ k×m chÕ lÉn nhau gi÷a ba quyÒn
víi tù do vµ b×nh ®¼ng b»ng mét thiÕt lµ ®iÒu kiÖn chñ yÕu ®Ó ®¶m b¶o tù do
chÕ thùc sù d©n chñ. C¸c ®¹i biÓu tiªu chÝnh trÞ trong nhµ n−íc. Tù do ë ®©y
biÓu lµ Tomat Mor¬, Tomado Capanela. ®−îc hiÓu lµ ®−îc lµm nh÷ng g× mµ ph¸p
luËt cho phÐp. Sau nµy, M¸c còng thÓ
3. ThÕ giíi quan ph¸p lý - chÝnh trÞ t−
hiÖn quan niÖm nh− vËy vÒ tù do: sù tù
s¶n - sù tiÕp nèi tÊt yÕu cña lÞch sö
t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i do vÒ mÆt ph¸p lý chØ tån t¹i trong nhµ
n−íc d−íi h×nh thøc luËt - luËt ë ®©y
Nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý
ph¶i hiÓu lµ luËt ph¸p chø kh«ng ph¶i lµ
xuÊt s¾c cña thêi cæ ®¹i, trçi dËy l¹i vµo
sù lµm luËt tuú tiÖn. Monteski¬ ®· ph©n
cuèi b−íc chuyÓn tõ chÕ ®é phong kiÕn
tÝch s©u s¾c vÒ b¶n chÊt, gi¸ trÞ x· héi vµ
lªn chÕ ®é t− b¶n, ®−îc tiÕp tôc bæ sung,
tÝnh bÞ quy ®Þnh x· héi cña ph¸p luËt.
hoµn thiÖn vµo thêi ®¹i cña c¸c cuéc c¸ch
§Æc biÖt «ng ®· chØ ra c¸c mèi quan hÖ
m¹ng d©n chñ t− s¶n, mang ®Õn mét thÕ
tÊt yÕu chi phèi cña ph¸p luËt trong ®ã
giíi quan ph¸p lý míi. Häc thuyÕt t− s¶n
cã c¸c nguyªn t¾c cña nÒn cai trÞ - c¸c
vÒ chÝnh trÞ - ph¸p lý g¾n liÒn víi tªn
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- T− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i… 7
chÝnh thÓ. Bªn c¹nh nh÷ng vÊn ®Ò chung chÕ chÝnh trÞ - ph¸p lý x· héi víi c¬ së
vÒ nhµ n−íc, ph¸p luËt, M«nteski¬ cßn cã kinh tÕ vµ lîi Ých cña c¸c giai cÊp thèng
nhiÒu quan ®iÓm tiÕn bé vÒ c¸c lÜnh vùc trÞ x· héi. NhÊn m¹nh ®Õn ph−¬ng diÖn
ph¸p luËt chuyªn ngµnh nh− h×nh sù, giai cÊp cña nhµ n−íc, ph¸p luËt, c¸c
d©n sù, hµnh chÝnh vµ th−¬ng m¹i. T− nhµ kinh ®iÓn còng ®· kh«ng quªn chØ ra
t−ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ n−íc vµ ph−¬ng diÖn x· héi - vai trß x· héi cña
c¸ nh©n thËt sù ®−îc n©ng lªn mét ®Ønh nhµ n−íc vµ ph¸p luËt nh− mét tÊt yÕu
cao míi víi t− t−ëng vÒ “nguån gèc quyÒn kh¸ch quan. Duy chØ cã, mét thêi do
lùc nhµ n−íc” vµ “chñ quyÒn nh©n d©n” nhiÒu lý do, c¸c ph−¬ng diÖn x· héi ®ã
cña J.JRutx«. Trªn quan ®iÓm triÕt häc, ch−a ®−îc lý luËn quan t©m tho¶ ®¸ng.
c¸c nhµ t− t−ëng §øc thêi kú c¸ch m¹ng VÒ vai trß, gi¸ trÞ cña ph¸p luËt, c¸c «ng
t− s¶n ®· ®−a ra nh÷ng kiÕn gi¶i ®éc ®¸o ®· cã tÇm nh×n s©u réng, ph¸p luËt lµ
vÒ nhµ n−íc, x· héi , ph¸p luËt, ®Æc biÖt ®¹i l−îng cña c«ng b»ng, tù do, b×nh
lµ nhµ n−íc ph¸p quyÒn. Imanuel Kant¬ ®¼ng. Nh÷ng quan ®iÓm khoa häc nµy
cho r»ng, nhµ n−íc lµ tËp hîp cña nhiÒu lu«n ®óng víi sù vËn ®éng cña x· héi.
ng−êi cïng phôc tïng ph¸p luËt, c¸c ®¹o C¸c nhµ kinh ®iÓn còng cã nhiÒu quan
luËt ph¸p quyÒn, chØ ë ®©u ¸p dông triÖt ®iÓm vÒ c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¸c nguyªn
®Ó nguyªn t¾c ph©n quyÒn th× ë ®ã cã t¾c ¸p dông ph¸p luËt, vÒ ph¸p chÕ, ý
nhµ n−íc ph¸p quyÒn cßn nÕu kh«ng th× thøc ph¸p luËt vµ qu¶n lý x· héi b»ng
sÏ lµ chuyªn quyÒn. Nhµ n−íc ph¶i lµ hiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt.
mét tæ chøc ph¸p lý, ph¸p luËt ph¶i cã Trong di s¶n t− t−ëng c¸ch m¹ng vÜ
tÝnh ph¸p lý, tÝnh c«ng b»ng, phæ biÕn. ®¹i cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cã mét bé
Heghen víi t¸c phÈm næi tiÕng "TriÕt häc phËn cÊu thµnh c¬ b¶n ®ã lµ t− t−ëng vÒ
ph¸p quyÒn" ®· ®−a ra lËp luËn, cÊu tróc nhµ n−íc vµ ph¸p luËt. T− t−ëng cña
cña nhµ n−íc ph¸p quyÒn víi c¸c yÕu tè Ng−êi ®· chøa ®ùng nhiÒu nh©n tè cña
x· héi c«ng d©n, trËt tù ph¸p luËt mang nhµ n−íc ph¸p quyÒn, ®Æc biÖt lµ t−
tÝnh chÊt ph¸p quyÒn t¹o thµnh. Theo t−ëng ph¸p quyÒn nh©n nghÜa, nhµ n−íc
Hªghen, nhµ n−íc còng chÝnh lµ ph¸p hïng m¹nh vµ hiÖu qu¶, mèi quan hÖ
luËt, nhµ n−íc lµ ph¸p luËt ph¸t triÓn. gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc; tù do, d©n
KÕ thõa t− t−ëng chÝnh trÞ - ph¸p lý chñ vµ ph¸p luËt; quyÒn con ng−êi vµ
cña c¸c nhµ t− t−ëng tiÒn bèi, ®Æc biÖt lµ quyÒn d©n téc; tÝnh giai cÊp, d©n téc vµ
ë §øc vµ c¸c nhµ khai s¸ng, C¸c M¸c, tÝnh nh©n lo¹i trong nhµ n−íc vµ ph¸p
Ph. Anghen ®· x©y dùng häc thuyÕt nhµ luËt. T− t−ëng cña Ng−êi ®· ®−îc hiÖn
n−íc, ph¸p luËt trªn nÒn triÕt häc duy thùc ho¸ trong Tuyªn ng«n ®éc lËp ngµy
vËy biÖn chøng vµ lÞch sö. Lªnin ®· kÕ 2/9/1945 vµ b¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn n¨m
thõa vµ ph¸t triÓn häc thuyÕt M¸c trong 1946. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh võa tiÕp thu
nh÷ng ®iÒu kiÖn míi víi nh÷ng bæ sung t− t−ëng "lÊy d©n lµm gèc" cña Khæng
quan träng. Néi dung c¬ b¶n cña häc Tö, M¹nh Tö, cña TrÇn H−ng §¹o,
thuyÕt M¸c - Lªnin vÒ nhµ n−íc, ph¸p NguyÔn Tr·i, võa tiÕp thu nh÷ng tinh
luËt, x· héi lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c thiÕt hoa cña t− t−ëng d©n chñ ph−¬ng t©y ®Ó
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- Hoµng ThÞ Kim QuÕ
8
x©y dùng nÒn t− t−ëng d©n chñ cña chÝnh trÞ - ph¸p lý cña nh©n lo¹i ®· cho
m×nh. T− t−ëng cña Ng−êi vÒ qu¶n lý x· chóng ta nhiÒu suy ngÉm, liªn hÖ, ®Æt
héi b»ng ph¸p luËt ®· h×nh thµnh tõ rÊt mét g¹ch nèi gi÷a qu¸ khø vµ hiÖn t¹i.
sím, trong B¶n yªu s¸ch cña nh©n d©n Sù ®a d¹ng, phong phó nh−ng cã nhiÒu
An Nam göi Héi nghÞ VÐc x©y n¨m 1919 ®iÓm t−¬ng ®ång gi÷a c¸c dßng t− t−ëng
"B¶y xin HiÕn ph¸p ban hµnh. Tr¨m ®«ng, t©y, bëi tÊt c¶ ®Òu cã h−íng vµo
®iÒu ph¶i cã thÇn linh ph¸p quyÒn". Hå mét t©m ®iÓm chung lµ v× sù x¸c lËp trËt
Chñ tÞch viÕt: "NghÜ cho cïng, vÊn ®Ò t− tù x· héi, x¸c lËp c¸i ®Ñp, c¸i ®óng, c¸i
ph¸p còng nh− mäi vÊn ®Ò kh¸c, trong thiÖn, lo¹i xa c¸i ¸c. Môc ®Ých c¬ b¶n hÇu
lóc nµy lµ vÊn ®Ò ë ®êi vµ lµm ng−êi, ë nh− thèng nhÊt song kh¸c nhau thËm
®êi vµ lµm ng−êi lµ ph¶i th−¬ng n−íc, chÝ ®èi lËp nhau vÒ c¸ch thøc lý gi¶i vµ
th−¬ng d©n, th−¬ng nh©n lo¹i ®au khæ, hµnh ®éng. H¬n nöa thÕ kû trë l¹i ®©y,
bÞ ¸p bøc" [1; tr.138]. §èi víi Ng−êi, nh©n lo¹i ®· bæ sung thªm nhiÒu quan
"gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã mèi quan niÖm, tr−êng ph¸i míi vÒ x· héi, nhµ
hÖ biÖn chøng nh− mèi quan hÖ gi÷a n−íc, ph¸p luËt vµ c¸ nh©n. Nghiªn cøu,
h×nh thøc vµ néi dung, néi dung lµ ®¹o suy ngÉm, vËn dông c¸c t− t−ëng, häc
®øc, ph¸p luËt lµ h×nh thøc". [9; tr.4] thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i, d©n
téc vµo cuéc sèng thùc tiÔn v× vËy lu«n lµ
Vµi lêi kÕt luËn
vÊn ®Ò th−êng trùc.
ChÊm ph¸ mét sè chÆng ®−êng tiªu
biÓu trong tiÕn tr×nh lÞch sö t− t−ëng
tµi liÖu tham kh¶o
Hå ChÝ Minh, Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, tËp 3, NXB Lao ®éng, 1971.
1.
Hµn Phi Tö, NXB V¨n ho¸, Thiªn III, tËp 2, 1996.
2.
Hoµng ThÞ Kim QuÕ, Nh÷ng nÐt ®Æc thï vµ gi¸ trÞ ®−¬ng ®¹i trong t− t−ëng ph¸p luËt
3.
Khæng Tö, T¹p chÝ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, sè 3/2005.
LuËn ng÷, NXB TrÝ ®øc tßng th¬, Sµi Gßn, 1950.
4.
Ph©n viÖn b¸o chÝ vµ tuyªn truyÒn, Häc viÖn chÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, LÞch sö
5.
t− t−ëng chÝnh trÞ, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 2001.
Phan N¶i ViÖt, Khæng Tö víi t− t−ëng qu¶n lý vµ kinh doanh hiÖn ®¹i, NXB V¨n hãa
6.
th«ng tin, H., 1997.
Phan N¶i ViÖt, Khæng Tö víi t− t−ëng qu¶n lý vµ kinh doanh hiÖn ®¹i, NXB V¨n ho¸
7.
th«ng tin, 1998.
Platon, Toµn tËp, tËp 3, phÇn 2, NXB T− t−ëng, Matxkova, tr.188 (b¶n tiÕng Nga)
8.
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
- T− t−ëng, häc thuyÕt chÝnh trÞ - ph¸p lý nh©n lo¹i… 9
Thµnh Duy, T− t−ëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh vµ mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc,
9.
®¹o ®øc vµ lîi Ých c«ng d©n, T¹p chÝ Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, ViÖn Nhµ n−íc vµ Ph¸p
luËt, sè 3/1995.
ViÖn nghiªn cøu Nhµ n−íc vµ Ph¸p luËt, X· héi vµ ph¸p luËt, NXB ChÝnh trÞ quèc gia,
10.
H., 1994.
Vò T×nh, §¹o ®øc häc ph−¬ng §«ng cæ ®¹i, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1998.
11.
William S. Sahkan, Mabel L. Sahkan, T− t−ëng cña c¸c triÕt gia vÜ ®¹i, biªn dÞch cña
12.
L©m ThiÖn Thanh vµ L©m Duy Ch©n, NXB Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2001.
Zavvaharrlal Nebrru, Ph¸t hiÖn Ên §é, tËp 1, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1990.
13.
VNU. JOURNAL OF SCIENCE, ECONOMICS-LAW, T.xXI, n03, 2005
Political-legal thoughts,
theories in the special stages of mankind
Assoc.Prof. Dr. Hoang Thi Kim Que
Faculty of Law, Vietnam National University, Ha Noi
The paper shows the most fundamental characteristics of each historical stage
about political - legal thoughts. The variety, complex, and solidarity of many similar
aspects, the preservation and development are theorical problems of political - legal
history. The paper focuses on the practical meanings of political - legal thoughts in the
process of building the Rule of law in our country nowsaday. Therefrom, the author
requested to research, apply the positive values of theories, political - legal thoughts.
T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, Kinh tÕ - LuËt, T.XXI, Sè 3, 2005
nguon tai.lieu . vn
