Xem mẫu
- x©y dùng ph¸p luËt
TS. TrÇn Minh H−¬ng *
X ây d ng Lu t trưng c u ý dân là m t c u ý dân là U ban thư ng v Qu c h i và
trong nh ng nhi m v thu c chương cơ quan này t ch c trưng c u ý dân trên cơ
trình chính th c năm 2006 c a Qu c h i s quy t nh c a Qu c h i ( i u 91).
nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Ngoài ra, trong toàn b h th ng văn
Nam.(1) Trong khuôn kh bài vi t này, xin b n quy ph m pháp lu t hi n hành ch có
ư c trao i v tính ch t và v trí c a Lu t m t văn b n duy nh t là “Quy ch ho t ng
trưng c u ý dân trong h th ng pháp lu t c a y ban thư ng v Qu c h i” năm 2004
nư c ta. có quy nh liên quan n vi c t ch c trưng
c u ý dân. i u 37 Quy ch quy nh như
1. V tính ch t c a Lu t trưng c u ý dân
Quy n tham gia bi u quy t khi Nhà nư c sau: “ y ban thư ng v Qu c h i t ch c
t ch c trưng c u ý dân là m t trong nh ng trưng c u ý dân theo quy t nh c a Qu c
quy n chính tr cơ b n c a công dân ư c h i; quy nh vi c phát hành phi u trưng
Hi n pháp ghi nh n. Tuy nhiên, trên th c t c u, th th c b phi u và ki m phi u; t
công dân Vi t Nam chưa có i u ki n s ch c vi c b phi u, t ng h p, công b k t
d ng quy n này do chưa có nh ng quy nh qu trưng c u và báo cáo v i Qu c h i t i
c th v nguyên t c, i tư ng, n i dung, kỳ h p g n nh t”.
Như v y, Quy ch trao cho y ban
b o m v tài chính và thông tin, th t c
thư ng v Qu c h i th m quy n quy nh
ti n hành, ánh giá k t qu và giá tr c a k t
qu trưng c u ý dân… Nghiên c u các quy mts vn v th t c ti n hành và xác
nh pháp lu t Vi t Nam hi n hành v trưng nh k t qu m t cu c trưng c u ý dân. Trên
th c t , y ban thư ng v Qu c h i chưa có
c u ý dân cho th y Hi n pháp ch quy nh
r t khái quát 3 i m sau ây: ho t ng c th nào th c hi n th m quy n
- Tham gia bi u quy t khi Nhà nư c t này. Có th k t lu n quy nh c a Quy ch v
ch c trưng c u ý dân là quy n cơ b n c a vi c t ch c trưng c u ý dân cũng chưa c
công dân ( i u 53); th , không có th i vào cu c s ng.
- Cơ quan có th m quy n quy t nh vi c
trưng c u ý dân là Qu c h i ( i u 84);
* Gi ng viên chính Khoa hành chính - nhà nư c
- Cơ quan có trách nhi m t ch c trưng Trư ng i h c Lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006 69
- x©y dùng ph¸p luËt
Nhi u nư c quy nh tham gia trưng c u
Chính vì nh ng lý do trên ây nên Lu t
ý dân là quy n công dân, m t s nư c quy
trưng c u ý dân s ư c xây d ng ph i bao
nh là quy n và nghĩa v công dân. Theo
g m nh ng quy nh c th , chi ti t công
quy nh c a Hi n pháp nư c C ng hoà xã
dân có th th c hi n ư c quy n chính tr cơ
h i ch nghĩa Vi t Nam thì ó là m t trong
b n này. Nhà nư c quy nh và b o m cho
nh ng quy n chính tr cơ b n c a công dân.
công dân th c hi n các quy n t do dân ch ,
Chính vì v y Nhà nư c ph i m b o ti n
i bi u vào các cơ quan
quy n b u c
hành trưng c u ý dân trên cơ s t do, t
quy n l c nhà nư c trung ương và a
nguy n, không cho phép b t kỳ ai, b t kỳ cơ
phương, quy n tham gia th o lu n và quy t
quan, t ch c nào ép bu c ho c c n tr công
quan tr ng c a t nư c,
nh nh ng v n
dân s d ng quy n này.
quy n bi u quy t khi Nhà nư c t ch c
Thành ph n tham gia trưng c u ý dân
trưng c u ý dân là bi u hi n tr c ti p cao
bao g m m i công dân có quy n b u c , có
nh t nguyên t c quy n l c nhà nư c thu c
th bao g m c công dân Vi t Nam cư trú
v nhân dân. Vi c nhà nư c b o m quy n
nư c ngoài ( nh ng nơi có i u ki n thành
t do ý chí c a công dân trong các cu c
l p khu v c trưng c u ý dân ho c t trưng
trưng c u ý dân có th coi như là s b sung
c u ý dân).
cho các hình th c dân ch i di n, cùng v i
i tư ng trưng
Nh ng v n thu c
dân ch i di n t o i u ki n cho công dân
c u ý dân c n ư c quy nh theo hư ng
tham gia m t cách tích c c và hi u qu nh t
m , t c là theo cách li t kê và thêm “các
vào quy t nh nh ng công vi c h tr ng c a
vn khác do Qu c h i quy t nh”. Quy
t nư c và c a a phương.
nh như v y m t m t m b o tính k p th i
Lu t trưng c u ý dân là o lu t mang
khi c n trưng c u ý dân v m t v n quan
tính toàn di n t c là trong ó bao hàm quy
tr ng trong i s ng chính tr - xã h i c a
nh v m i v n liên quan n quá trình t nư c mà lu t chưa quy nh; m t khác,
xư ng, chu n b , t ch c ti n hành, xác v i cách quy nh như v y chúng ta s có
nh k t qu cũng như ánh giá và s d ng th ti n hành hai hình th c trưng c u ý dân
k t qu các cu c trưng c u ý dân. là trưng c u ý dân b t bu c và trưng c u ý
Trư c h t là v n xác nh các nguyên dân khi Nhà nư c th y c n (tuỳ nghi). Kinh
t c ti n hành trưng c u ý dân. Theo chúng tôi, nghi m nhi u nư c cho th y nh ng trư ng
có th quy nh các nguyên t c t ch c trưng h p trưng c u ý dân b t bu c c n ph i ư c
c u ý dân tương t như các nguyên t c t quy nh trong Hi n pháp.
i bi u vào các cơ quan quy n
ch c b u c Cũng c n quy nh v ph m vi ti n hành
l c nhà nư c. ó là các nguyên t c: ph trưng c u ý dân và liên quan t i nó là th m
thông, bình ng, tr c ti p và b phi u kín. quy n quy t nh trưng c u ý dân. Lu t quy
70 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006
- x©y dùng ph¸p luËt
nh ph m vi trưng c u ý dân n c p nào thì dân thì ph i có văn b n phát kèm theo cho
cũng ph i quy nh th m quy n quy t nh t ng ngư i tham gia trưng c u; còn trong
trưng c u ý dân cho cơ quan i di n c a dân trư ng h p t ch c l y ý ki n nhân dân thì
(cơ quan quy n l c nhà nư c) c p ó. có th cho ăng t i văn b n trên báo, phát
V giá tr c a k t qu trưng c u ý dân thì tin trên ài truy n thanh, truy n hình, g i
d th o văn b n cho cơ quan, t ch c có
ch nên ti n hành các cu c trưng c u ý dân
liên quan t ch c góp ý… nói tóm l i là
nh, t c là nh ng cu c trưng
có tính quy t
ít t n kém hơn mà v n m b o ti p c n
c u ý dân mà k t qu có giá tr b t bu c i
ư c v i nh ng i tư ng khác nhau
v i các cơ quan nhà nư c. Nhân dân quy t
nh ng m c khác nhau, trong ó có
nh như th nào thì cơ quan nhà nư c có
nh ng i tư ng có s quan tâm c bi t và
trách nhi m căn c vào ó ban hành quy t
có kh năng chuyên môn óng góp i
nh tương ng. Nhi u nư c quy nh k t
v i v n c th ư c ưa ra l y ý ki n.
qu trưng c u ý dân b t bu c ư c coi là
Lu t trưng c u ý dân là o lu t có hi u
quy t nh cu i cùng, có hi u l c pháp lý
l c tr c ti p và ư c áp d ng chung cho t
ngay mà không c n s phê chu n c a b t c
ch c trưng c u ý dân trên ph m vi c nư c
cơ quan nào, b t c c p chính quy n nào. Có
và trên ph m vi các a phương. Các quy
như v y trưng c u ý dân m i th c s là vi c
nh c a lu t ph i r t c th , chi ti t có
nhân dân quy t nh. Qua nghiên c u pháp
th áp d ng ư c ngay và áp d ng th ng
lu t và th c ti n nư c ngoài v trưng c u ý
nh t trên c nư c, không c n ph i ban hành
dân, chúng tôi th y có nhi u trư ng h p Ngh nh quy nh chi ti t. c bi t lưu ý là
nh ư c thông qua t i các cu c trưng
quy t ph n các quy nh v th t c b i Lu t trưng
c u ý dân có hi u l c cao hơn so v i các o c u ý dân là o lu t duy nh t quy nh th
lu t ư c ngh vi n thông qua. i u ó th t c ti n hành m t ho t ng dân ch tr c
hi n ch lu t không th hu b quy t nh ti p, b o m cho công dân th c hi n quy n
ã ư c thông qua b i m t cu c trưng c u ý hi n nh c a mình trong vi c tham gia vào
dân nhưng quy t nh ư c thông qua b i th c thi quy n l p pháp, tham gia quy t nh
m t cu c trưng c u ý dân có th bãi b lu t. nh ng v n h tr ng c a t nư c.
N u làm ư c như v y thì có th coi ây
Nh ng trư ng h p c n tham kh o ý ki n
là ho t ng thi t th c góp ph n kh c ph c
nhân dân thì có th t ch c l y ý ki n nhân
tình tr ng Lu t ban hành ra không có hi u
dân là vi c mà chúng ta v n thư ng làm và
l c tr c ti p, không th i vào cu c s ng n u
ã có nhi u kinh nghi m. Hình th c l y ý
không có văn b n quy nh chi ti t và hư ng
ki n nhân dân t o i u ki n cho nhân dân
d n thi hành; ng th i cũng góp ph n d n
có th óng góp nhi u hơn mà ít t n kém
kh c ph c m t tình tr ng khá ph bi n hi n
hơn cho nhà nư c. N u t ch c trưng c u ý
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006 71
- x©y dùng ph¸p luËt
i văn b n
nay các c p, các ngành là ch ghi nh n t i kho n 14 i u 2 Lu t t ch c
hư ng d n thi hành (k c trong trư ng h p Qu c h i năm 2001 như sau: “Qu c h i
văn b n c a cơ quan nhà nư c c p trên ã quy t nh vi c trưng c u ý dân”. Cơ quan
có trách nhi m t ch c trưng c u ý dân là y
quy nh r t c th , chi ti t). Trong Báo cáo
c a Chính ph trư c Qu c h i trong phiên ban thư ng v Qu c h i (kho n 12 i u 91
Hi n pháp năm 1992 và kho n 11 i u 7
h p toàn th ngày 22/11/2005 ã nêu rõ
Lu t T ch c Qu c h i năm 2001 quy nh
trong m t s lu t, pháp l nh có nhi u quy
y ban thư ng v Qu c h i t ch c trưng
nh mang tính nguyên t c, không c th ;
chi ti t thư ng ư c giao cho
nhi u v n c u ý dân theo quy t nh c a Qu c h i).
Chính ph quy nh t i các văn b n dư i Ngoài ra, Hi n pháp hi n hành không t ra
lu t. Như v y, s lư ng văn b n Chính ph m t quy nh c th nào v nguyên t c, sáng
quy nh chi ti t và hư ng
ph i ban hành ki n, trình t , th t c, ph m vi ti n hành
cũng như giá tr c a k t qu trưng c u ý dân.
d n thi hành lu t, pháp l nh là r t l n và vi c
g n 39% t ng s văn b n quy nh chi ti t và i u ó cũng lí gi i m t ph n vì sao trong
hư ng d n thi hành lu t, pháp l nh ch m 60 năm qua Nhà nư c ta chưa t ch c ư c
ư c ban hành là i u d hi u.(2) m t cu c trưng c u ý dân nào.
N u như trong d th o Lu t trưng c u ý
2. V v trí c a Lu t trưng c u ý dân
dân chúng ta ưa vào các quy nh v trưng
trong h th ng pháp lu t Vi t Nam
Như trên ã trình bày, Lu t trưng c u ý c u ý dân trên ph m vi a phương thì s
vư ng v th m quy n. Vi c Qu c h i xem
dân là o lu t quy nh nguyên t c, n i
xét và quy t nh ti n hành trưng c u ý dân
dung, trình t , th t c ti n hành, xác nh và
c trong trư ng h p t ch c trưng c u ý dân
ánh giá k t qu i v i m t ho t ng quan
tr ng ư c Hi n pháp quy nh nên trư c h t trên ph m vi c nư c và c trong nh ng
trư ng h p t ch c các a phương s là
n i dung c a nó ph i phù h p v i các quy
nh c a Hi n pháp. Lu t ph i ư c xây m t s quá t i r t l n i v i cơ quan quy n
d ng trên cơ s nghiên c u t ng k t kinh l c nhà nư c cao nh t b i Qu c h i Vi t
nghi m l y ý ki n nhân dân nh ng năm qua Nam không ph i là cơ quan ho t ng
thư ng xuyên. Còn n u mu n ưa vi c ti n
và tham kh o, h c t p, ti p thu có ch n l c
kinh nghi m nư c ngoài. hành trưng c u ý dân các a phương vào
Theo pháp lu t hi n hành c a nư c ph m vi i u ch nh c a Lu t thì có l trư c
C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Nam thì ó (ho c ng th i) ph i ti n hành ki n ngh
Qu c h i là cơ quan duy nh t có quy n sa i quy nh c a Hi n pháp v th m
quy t nh vi c trưng c u ý dân. Ngoài vi c quy n quy t nh trưng c u ý dân. Ngoài ra
ư c quy nh t i kho n 14 i u 84 Hi n cũng c n xác nh rõ ph m vi khái ni m
pháp năm 1992 thì n i dung này còn ư c trưng c u ý dân a phương gi i h n n
72 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006
- x©y dùng ph¸p luËt
c p nào. Có ý ki n cho r ng ch nên t ch c Các o lu t khác ban hành sau Lu t
trưng c u ý dân trên ph m vi c nư c và trưng c u ý dân ph i phù h p v i quy nh
c p t nh; cũng có ý ki n cho r ng nên m c a lu t này v nh ng v n liên quan n
trưng c u ý dân. Nên thi t k theo cách
r ng n c c p huy n và c p xã. Có ý ki n
cho r ng nh ng v n lâu nay v n t ch c không t ra quy nh c th mà d n chi u
l y ý ki n nhân dân cơ s u có th ưa n Lu t trưng c u ý dân là t t nh t. Tuy
vào ph m vi i u ch nh c a Lu t trưng c u ý xu t này l i vư ng v i quy nh
nhiên,
c a Lu t ban hành văn b n quy ph m pháp
dân… Theo quan i m cá nhân tôi thì vi c t
ch c trưng c u ý dân ch nên gi i h n lu t. Kho n 3 i u 80 Lu t ban hành văn b n
trưng c u ý dân trên ph m vi c nư c và quy ph m pháp lu t quy nh: Trong trư ng
trưng c u ý dân trên ph m vi t nh ho c vùng h p các văn b n quy ph m pháp lu t v cùng
do cùng m t cơ quan ban hành
lãnh th (khái ni m vùng lãnh th ây m tvn
ư c quy ư c là vùng lãnh th l n hơn t nh). mà có quy nh khác nhau thì áp d ng quy
Như v y, Qu c h i là cơ quan có th m nh c a văn b n ư c ban hành sau.
quy n quy t nh trưng c u ý dân trên ph m Trong trư ng h p lu t ho c các văn b n
vi c nư c và vùng lãnh th . Bên c nh ó, khác ã ư c ban hành trư c ây có ch a
Hi n pháp c n quy nh cho h i ng nhân ng nh ng quy nh trái v i quy nh c a
dân c p t nh th m quy n quy t nh trưng Lu t trưng c u ý dân thì ưu tiên áp d ng
Lu t trưng c u ý dân.
c u ý dân trên ph m vi t nh. i v i nh ng
thu c ph m vi c p huy n và cơ s
vn Xu t phát t quan i m cho r ng vi c t
không nên t ch c trưng c u ý dân mà làm ch c trưng c u ý dân c n ti n hành trên cơ s
như lâu nay v n làm là t t nh t b i n u trưng nh ng nguyên t c và theo th t c như t ch c
b u c nên Lu t trưng c u ý dân không ư c
c u ý dân thì ph m vi tham gia c a dân s
thu h p ch khâu quy t nh ( ng ý hay phép t ra nh ng quy nh vênh v i các quy
không ng ý) thay vì tham gia vào c quá nh c a ch nh b u c v m t s v n
trình t kh i xư ng, xây d ng n i dung, tr c ch y u như nguyên t c ti n hành, vi c xác
i tư ng ư c tham gia và
ti p quy t nh, tr c ti p th c hi n và ki m nh nh ng
nh ng i tư ng không ư c tham gia, công
tra, ánh giá k t qu th c hi n.
C n xác nh rõ Lu t trưng c u ý dân là tác chu n b , t ch c, thành l p khu v c
trưng c u ý dân, t trưng c u ý dân...
o lu t quy nh t p trung v m i v n
liên quan n vi c ti n hành trưng c u ý dân. Có th h c t p cách quy nh c a Lu t
Các văn b n quy ph m pháp lu t khác n u b uc i bi u Qu c h i và Lu t b u c i
có quy nh nh ng v n liên quan n bi u h i ng nhân dân v nguyên t c ti n
trưng c u ý dân thì nh ng quy nh ó không hành (ph thông, bình ng, tr c ti p, b
ư c trái v i quy nh c a lu t này. phi u kín); i u ki n tham gia trưng c u ý
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006 73
- x©y dùng ph¸p luËt
dân (công dân Vi t Nam t 18 tu i tr theo Lu t khi u n i, t cáo thì ch th khi u
lên); nh ng trư ng h p không ư c tham gia n i là ngư i ch u tác ng tr c ti p c a
trưng c u ý dân (ngư i ang b tư c quy n quy t nh hành chính, hành vi hành chính;
còn trong Lu t trưng c u ý dân có th quy
b u c theo b n án, quy t nh c a toà án ã
có hi u l c pháp lu t, ngư i ang ph i ch p nh ph m vi ch th khi u n i r ng hơn,
hành hình ph t tù, ngư i ang b t m giam không nh t thi t ph i là ngư i ch u tác ng
và ngư i m t năng l c hành vi dân s ); th tr c ti p (các o lu t v t ch c b u c quy
t c ti n hành trưng c u ý dân; vi c xác nh nh “m i ngư i” u có quy n khi u n i v
k t qu trưng c u ý dân (thông qua ki m sai sót trong danh sách c tri). Ho c t các
phi u); công b k t qu trưng c u ý dân; gi i quy nh c a Lu t khi u n i, t cáo ta th y
quy t khi u n i trong quá trình t ch c trưng suy cho cùng m i trư ng h p khi u n i u
c u ý dân… Nói chung là trưng c u ý dân ph i th hi n thành văn b n thì trong trư ng
c n ư c ti n hành trên cơ s các nguyên t c h p này có th dùng công th c “ khi u n i
và theo th t c tương t như t ch c các b ng mi ng ho c b ng văn b n” như quy
i bi u vào các cơ quan quy n
cu c b u c nh trong các o lu t v b u c , th i h n
l c nhà nư c. gi i quy t khi u n i v trưng c u ý dân cũng
Trong tương lai, cũng c n nghiên c u ph i ng n hơn th i h n gi i quy t khi u n i
h c t p kinh nghi m c a Nga trong vi c quy nói chung m b o gi i quy t k p th i…
Lu t trưng c u ý dân là o lu t quy
nh v nh ng m b o quy n b u c và
quy n tham gia trưng c u ý dân chung trong nh v m t trong nh ng cách th c th c
m t o lu t - Lu t v nh ng b o m cơ hi n dân ch tr c ti p nên cũng c n t
b n quy n b u c và quy n tham gia trưng trong m i quan h m b o s phù h p c a
Lu t trưng c u ý dân v i các o lu t quy
c u ý dân c a công dân.
Trong t ch c trưng c u ý dân, m t v n nh nh ng v n liên quan n th c hành
ch c ch n s phát sinh là khi u n i và gi i dân ch , bao g m c dân ch i d i n và
quy t khi u n i. Nh ng quy nh v khi u dân ch tr c ti p./.
n i và gi i quy t khi u n i v trưng c u ý
(1).Xem: Ngh quy t v chương trình xây d ng lu t,
dân ph i phù h p v i nh ng quy nh mang
pháp l nh năm 2006 ư c Qu c h i nư c C ng hoà
tính nguyên t c c a Lu t khi u n i, t cáo. xã h i ch nghĩa Vi t Nam khoá XI, kỳ h p th 8
M t khác, Lu t trưng c u ý dân cũng ph i thông qua ngày 19 tháng 11 năm 2005.
(2).Xem: Báo cáo c a Chính ph trư c Qu c h i
t ra nh ng quy nh c thù phù h p v i
ngày 22/11/2005 v tình hình ban hành vă n b n quy
vi c gi i quy t khi u n i trong t ch c trưng
ph m pháp lu t c a Chính ph , các b , cơ quan
c u ý dân có th gi i quy t k p th i, b o hư ng d n thi hành lu t, ngh quy t c a
ngang b
v hi u qu quy n và l i ích chính áng c a Qu c h i; pháp l nh, ngh quy t c a y ban thư ng
ngư i tham gia trưng c u ý dân. Ch ng h n, v Q u c h i.
74 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2006
nguon tai.lieu . vn
