Xem mẫu
- Chuyªn ®Ò 4:
“ kÜ thuËt bμo chÕ dung dÞch
thuèc vμ ph−¬ng ph¸p kiÓm
nghiÖm”
- PhÇn 1:
Më ®Çu
- Tõ thêi nguyªn thuû con ng−êi ®· biÕt dïng c©y cá vμ
kho¸ng vËt quanh m×nh ®Ó ch÷a bÖnh. Tõ chç ban ®Çu
dïng nguyªn liÖu lμm thuèc ë tr¹ng th¸i tù nhiªn, dÇn dÇn
ng−êi ta ®· biÕt chÕ biÕn bμo chÕ chóng thμnh c¸c d¹ng
thuèc ®¬n gi¶n ®Ó tiÖn dïng vμ d÷ tr÷ ®Ó dïng hμng ngμy.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc viÖc bμo chÕ thuèc
ngμy cμng ®−îc nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn hoμn thiÖn, trong
®ã bμo chÕ thuèc d¹ng dung dÞch ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ lín
trong viÖc phßng vμ trÞ bÖnh. ChÝnh v× vËy nhãm chóng t«i
®· t×m hiÓu chuyªn ®Ò: “ KÜ thuËt bμo chÕ dung dÞch thuèc
vμ ph−¬ng ph¸p kiÓm nghiÖm”
- PhÇn 2:
Néi dung
- I. §¹i c−¬ng vÒ dung dÞch thuèc
1. §Þnh nghÜa, ®Æc ®iÓm vμ ph©n lo¹i dung dÞch thuèc
Dung dÞch thuèc lμ nh÷ng chÕ phÈm láng ®−îc ®iÒu chÕ b»ng
c¸ch hßa tan mét hoÆc nhiÒu d−îc chÊt trong mét dung m«i
hoÆc mét hçn hîp dung m«i. Dung dÞch thuèc cã thÓ dïng
trong hoÆc dïng ngoμi.
C¸c d¹ng bμo chÕ xÐt vÒ mÆt cÊu tróc hãa lý ®−îc coi lμ c¸c hÖ
ph©n t¸n. Mét hÖ ph©n t¸n bao gåm chÊt ph©n t¸n vμ m«i
tr−êng ph©n t¸n, kh¸c víi pha ph©n t¸n bÞ ph©n chia gi¸n ®o¹n,
m«i tr−êng ph©n t¸n mang tÝnh chÊt liªn tôc. HÖ ph©n t¸n ®−îc
chia lμm 3 lo¹i theo kÝch th−íc cña c¸c tiÓu ph©n t¸n nh− sau:
- HÖ ®ång thÓ (hÖ ph©n t¸n ph©n tö): Bao gåm c¸c d¹ng thuèc
cã d−îc chÊt ph©n t¸n d−íi d¹ng ph©n tö hoÆc ion (dung dÞch
thuèc uèng, thuèc tiªm...).
- - HÖ di thÓ: D¹ng thuèc bao gåm 2 pha kh«ng vi
®ång tan: pha ph©n t¸n vμ m«i tr−êng ph©n t¸n,
trong ®ã kÝch th−íc tiÓu phÇn ph©n t¸n tõ hμng
tr¨m nanomet ®Õn hμng tr¨m micromet.
- HÖ siªu dÞ thÓ (hay hÖ ph©n t¸n keo): KÝch
th−íc tiÓu phÇn ph©n t¸n tõ 1 - 100 nm
§å thÞ sau ®©y minh häa c¸ch ph©n lo¹i trªn:
- * Ph©n lo¹i dung dÞch:
- Ph©n lo¹i theo cÊu tróc hãa lý: Dung dÞch thuèc bao gåm
dung dÞch thËt, dung dÞch keo, dung dÞch cao ph©n tö.
- Ph©n lo¹i theo tr¹ng th¸i tËp hîp: Dung dÞch chÊt r¾n
trong chÊt láng, dung dÞch chÊt láng trong chÊt láng,
dung dÞch chÊt khÝ trong chÊt láng.
- Ph©n lo¹i theo b¶n chÊt dung m«i: Dung dÞch n−íc, dung
dÞch dÇu, dung dÞch cån.
- Ph©n lo¹i theo xuÊt xø c«ng thøc pha chÕ: C¸c dung dÞch
pha chÕ theo c¸c c«ng thøc quy ®Þnh trong D−îc ®iÓn
gäi lμ c¸c dung dÞch d−îc dông. C¸c dung dÞch pha chÕ
®¬n cña b¸c sü gäi lμ dung dÞch pha chÕ theo ®¬n.
- 2. ¦u nh−îc ®iÓm cña dung dÞch
a. ¦u ®iÓm:
-Dung dÞch thuèc lμ d¹ng thuèc ®−îc dïng nhiÒu
nhÊt trong ®iÒu trÞ, so víi c¸c d¹ng thuèc kh¸c
do cã nhiÒu −u ®iÓm, khi ®−îc sö dông d−íi
d¹ng dung dÞch, d−îc chÊt ®−îc hÊp thu nhanh
h¬n c¸c d¹ng thuèc r¾n v× trong c¸c d¹ng thuèc
r¾n, d−îc chÊt ph¶i tr¶i qua giai ®o¹n hßa tan
trong dÞch cña c¬ thÓ. Mét sè d−îc chÊt ë d−íi
d¹ng dung dÞch khi tiÕp xóc víi niªm m¹c
kh«ng g©y kÝch øng nh− khi dïng d−íi d¹ng th«
(natri bromid, natri iodid, cloral hydrat,...).
- b. Nh−îc ®iÓm:
- Tuy vËy, trong dung dÞch thuèc, d−îc
chÊt th−êng cã ®é æn ®Þnh kÐm, c¸c
ph¶n øng thuû ng©n, oxy hãa, racemic
hãa, ph¶n øng t¹o phøc còng nh− sù
ph¸t triÓn cña vi khuÈn, nÊm mèc cã
thÓ lμ nguyªn nh©n ph©n hñy d−îc
chÊt.
- 3. Thμnh phÇn cña dung dÞch thuèc
Dung dÞch cã hai hîp phÇn th−êng ®−îc gäi lμ dung m«i vμ
chÊt tan, chÊt tan trong dung dÞch thuèc bao gåm d−îc
chÊt vμ c¸c chÊt phô víi c¸c vai trß nh− sau:
- ChÊt phô æn ®Þnh (chèng oxy hãa, thñy ng©n...)
- ChÊt lμm t¨ng ®é tan.
- ChÊt b¶o qu¶n (chèng vi khuÈn, nÊm mèc)
- ChÊt t¹o hÖ ®Öm pH, ®iÒu chØnh pH (®¶m b¶o ®é æn®Þnh,
sinh kh¶ dông cña thuèc, tr¸nh kÝch øng...)
- C¸c chÊt ®¼ng tr−¬ng (th−êng dïng trong dung dÞch thuèc
tiªm, thuèc nhá m¾t).
- C¸c dung m«i ®−îc lùa chän cho dung dÞch thuèc tïy
theo môc ®Ých, t¸c dông ®iÒu trÞ vμ ®−êng dïng
thuèc...
D−îc chÊt vμ dung m«i ®−îc dïng ®Ó pha chÕ dung
dÞch thuèc ph¶i ®¹t c¸c chØ tiªu ®Ò ra theo tiªu chuÈn
D−îc ®iÓn vÒ lý hãa tÝnh, ®« tinh khiÕt, giíi h¹n t¹p
chÊt... Dung m«i ph¶i kh«ng ®−îc cã t¸c dông d−îc
lý, kh«ng ®éc h¹i, kh«ng t−¬ng kþ víi d−îc chÊt vμ
®å bao gãi.
- 4. Ph©n lo¹i chÊt tan vμ dung m«i theo ®é ph©n cùc,
kh¶ n¨ng hßa tan cña dung m«i.
§é ph©n cùc cña dung m«i vμ chÊt tan phô thuéc vμo kiÓu
liªn kÕt cña c¸c nguyªn tö vμ sù s¾p xÕp cña c¸c nhãm
nguyªn tö trong ph©n tö.
Liªn kÕt ®iÖn hãa trÞ hay liªn kÕt dÞ cùc (liªn kÕt ion –
l−ìng cùc) t¹o nªn ph©n tö ph©n cùc.
Liªn kÕt céng hãa trÞ (liªn kÕt cã sù gãp chung ®iÖn tö) t¹o
nªn ph©n tö kh«ng ph©n cùc.
Sù cã mÆt c¸c nhãm ph©n cùc nh− – OH, - NH2, - SH, -
CHO, - COOH, = CO trong ph©n tö lμm cho c¸c chÊt trë
nªn ph©n cùc.
Lo¹i chÊt cã ®é ph©n cùc trung gian gi÷a hai lo¹i ph©n cùc
vμ kh«ng ph©n cùc gäi lμ chÊt b¸n ph©n cùc.
- Qu¸ tr×nh hßa tan x¶y ra khi lùc hót gi÷a c¸c ph©n tö dung
m«i víi ph©n tö hoÆc ion chÊt tan lín h¬n lùc hót gi÷a
c¸c ph©n tö ion cïng lo¹i.
Lùc hót hay t−¬ng t¸c tÜnh ®iÖn gi÷a dung m«i vμ chÊt tan
cã thÓ bao gåm c¸c lo¹i:
- Lùc hót ion – l−ìng cùc (Na+Cl víi H2O)
- Lùc hót l−ìng cùc – l−ìng cùc (nitribenzen – n−íc)
- Lùc hót l−ìng cùc – khö l−ìng cùc (methanol – benzen)
- Lùc hót khö l−ìng cùc – khö l−ìng cùc (parafin – hexan).
C¸c lùc t−¬ng t¸c trªn thóc ®Èy qu¸ tr×nh hßa tan x¶y ra
nhanh.
Nguyªn tö c¬ b¶n ®Ó xÐt ®o¸n kh¶ n¨ng hßa tan lμ c¸c chÊt
cã tÝnh chÊt t−¬ng tù th× hßa tan trong nhau.
Nh− vËy c¸c chÊt ph©n cùc tan trong dung m«i ph©n cùc,
kh«ng tan trong dung m«i kh«ng ph©n cùc, vμ ng−îc l¹i
víi chÊt kh«ng ph©n cùc chØ tan trong dung m«i kh«ng
ph©n cùc.
- B¶ng 2. H»ng sè ®iÖn m«i vμ kh¶ n¨ng hßa tan
cña mét sè dung m«i
H»ng sè ®iÖn
m«i (trÞ sè gÇn Dung m«i khả năng hoà tan
®óng)
80 N−íc Muèi v« c¬, h÷u c¬
50 C¸c glycol Đ−êng, tanin
30 Ethanol, methanol DÇu thÇu dÇu
C¸c aldehyd, xeton, c¸c Nhùa, tinh dÇu, c¸c
20 alcol bËc cao, ether, este.. alcaloid, c¸c
phenol...
Benzen, tetraclorid ChÊt bÐo, parafin,
carbon, ether dÇu háa, c¸c hydrocarbon...
5
dÇu kho¸ng vËt, dÇu thùc
vËt.
- ViÖc phèi hîp c¸c dung m«i lμm thay ®æi h»ng sè ®iÖn
m«i vμ ®é ph©n cùc cña hçn hîp dung m«i, tõ ®ã lμm
thay ®æi kh¶ n¨ng hßa tan ®èi víi mét chÊt tan, lín h¬n
nhiÒu so víi viÖc dïng tõng dung m«i.
Liªn kÕt hydro lμ liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö nhê mét
nguyªn tö hydro lμm trung gian. Sù h×nh thμnh liªn kÕt
Hydro gi÷a c¸c chÊt víi n−íc lμm t¨ng lμm ®é hßa tan
cña c¸c chÊt trong n−íc nh− ®èi víi c¸c chÊt cã hãa
chøc alco, amin, amid.
5. §é hßa cña chÊt tan vμ nång ®é dung dÞch.
§é tan cña mét chÊt trong mét dung m«i ë mét ®iÒu kiÖn
nhiÖt ®é, ¸p suÊt x¸c ®Þnh lμ tû lÖ gi÷a l−îng chÊt tan vμ
l−îng dung m«i cña dung dÞch b·o hßa chÊt tan trong
dung m«i ®· cho khi qu¸ tr×nh ®· ®¹t ®Õn tr¹ng th¸i
b·o hßa.
- 2. C¸c dung m«i ph©n cùc th©n n−íc.
C¸c alco nãi chung lμ nh÷ng dung m«i ph©n cùc
do sù cã mÆt cña c¸c nhãm hydroxyl trong
ph©n tö cña chóng. Alcol bËc nhÊt lμ nh÷ng
chÊt tan trong n−íc vμ lμ dung m«i tèt cho c¸c
chÊt ph©n cùc m¹nh.
M¹ch hydrocarbon trong d·y ®ång ®¼ng cμng
t¨ng, tÝnh ph©n cùc vμ kh¶ n¨ng trén lÉn víi
n−íc cña alcol cμng gi¶m. C¸c alcol bËc cao cã
nhiÒu nhãm hydroxyl cã tÝnh ph©n cùc m¹nh
h¬n c¸c alcol t−¬ng øng chØ cã mét nhãm
hydroxyl.
- II. C¸c lo¹i dung m«i:
1. Dung m«i n−íc:
N−íc nguyªn chÊt lμ mét lo¹i dung m«i l−ìng tÝnh. N−íc
muèn dïng lμm dung m«i th× n−íc ph¶i khö kho¸ng. §Ó
kiÓm tra chÊt l−îng khö kho¸ng ë ®Çu èng ra cña n−íc khö
kho¸ng ®−îc n¾p mét ®ång hå ®o ®iÖn trë. N−íc khö
kho¸ng tèt cã ®iÖn trë trªn 1,4 triÖu /cm , nÕu nhá h¬n 1
triÖu/cm lμ n−íc cã chÊt l−îng kÐm.
§Ó khö kho¸ng n−íc ng−êi ta th−êng dïng ph−¬ng ph¸p trao
®æi ion v× kh«ng cÇn nguån nhiÖt, dÔ thùc hiÖn trong c¸c
hiÖu thuèc vμ phßng bμo chÕ. Ngoμi ra cßn cã thÓ dïng
ph−¬ng ph¸p ®iÖn thÈm ph©n nh−ng chóng Ýt ®−íc dïng.
- * Ethanol:
Trong c¸c alcol, ethanol ®−îc sö dông réng r·i nhÊt
trong ngμnh d−îc. Nã cã thÓ hßa tan c¸c acid, c¸c
kiÒm h÷u c¬, c¸c ancaloid vμ muèi cña chóng, 1 sè
glycosid nhùa, tinh dÇu, mét sè lipid mμu, ... ethanol
kh«ng hßa tan pectan, protid, enzym...
Ethanol t¹o hçn hîp víi bÊt cø tû lÖ nμo víi n−íc vμ
glycerin.
Khi trén lÉn ethanol víi n−íc sÏ cã hiÖn t−îng táa nhiÖt
vμ thÓ tÝch hçn hîp thu ®−îc nhá h¬n tæng thÓ thÓ tÝch
cña ethanol vμ n−íc tham gia vμo hçn hîp.
§èi víi mét sè d−îc chÊt, hçn hîp ethanol – n−íc cã
kh¶ n¨ng hßa tan cao h¬n so víi c¸c thμnh phÇn
ethanol vμ n−íc riªng rÏ.
- Ethanol cã −u ®iÓm lμ cã t¸c dông s¸t khuÈn.
Mét sè d−îc chÊt v÷ng bÒn trong ethanol h¬n
lμ trong n−íc. Ethanol lμ dung m«i cã kh¶
n¨ng lμm t¨ng ®é æn ®Þnh vμ sinh kh¶ dông
thuèc uèng. Tuy nhiªn ethanol còng cã nh−îc
®iÓm lμ kh«ng hoμn toμn tro vÒ mÆt d−îc lý, dÔ
bay h¬i, dÔ ch¸y, lμm ®«ng vãn albumin, c¸c
enzym vμ dÔ bÞ oxy hãa
nguon tai.lieu . vn
