Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
TS. Vò Thu H¹nh *
th m chí x y ra ngay c i v i nh ng
1. Các quan ni m khác nhau v d ch v
ngư i làm công tác qu n lí và nghiên c u
môi trư ng và chi tr d ch v môi trư ng
Trong các tài li u, sách báo nư c ngoài, trong lĩnh v c môi trư ng. C th :
chi tr d ch v môi trư ng (payments for Th nh t, có s nh m l n gi a các khái
ni m d ch v môi trư ng v i d ch v b o v
environmental services- vi t t t là PES) còn
ư c vi t dư i các d ng khác như payments môi trư ng (environmental protection
sevices) ư c quy nh t i i u 116 Lu t
for ecological services (chi tr d ch v sinh
b o v môi trư ng năm 2005. Theo ó, d ch
thái) và payments for ecosystem services
v b o v môi trư ng là nh ng ho t ng
(chi tr d ch v h sinh thái). Câu h i t ra
là 3 thu t ng nêu trên có ng nghĩa v i gi gìn v sinh, b o v môi trư ng như ho t
nhau hay không khi mà n i hàm c a các ng thu gom, tái ch , x lí ch t th i, quan
khái ni m môi trư ng, sinh thái, h sinh thái tr c, phân tích môi trư ng, ánh giá tác
ng môi trư ng… S nh m l n này càng
là không hoàn toàn gi ng nhau.
T i Vi t Nam, cho n trư c khi tr tăng thêm khi Vi t Nam v i WTO có các
thành thành viên c a WTO, cũng như trư c cam k t v d ch v môi trư ng, bao g m:
khi Nhà nư c ban hành Chi n lư c phát D ch v x lí ch t th i, d ch v x lí rác
tri n lâm nghi p Vi t Nam giai o n 2006 - th i, d ch v làm s ch khí th i và d ch v x
2020 ( u năm năm 2007) ch có th tìm lí ti ng n, d ch v ánh giá tác ng môi
trư ng. Th c ch t, ây chính là n i dung
th y thu t ng d ch v sinh thái hay d ch v
c a d ch v b o v môi trư ng.
h sinh thái trong các t i n chuyên
(1)
Hi n t i, trong các văn b n pháp lu t
ngành. n th i i m này, thu t ng d ch
v môi trư ng ã xu t hi n trong m t s ang t n t i 3 thu t ng d gây nên s nh m
văn b n quy ph m pháp lu t. Tuy nhiên, có l n, trong ó có hai thu t ng có tên g i
m t i m áng chú ý là các văn b n pháp khác nhau nhưng n i dung gi ng nhau ( ó
là d ch v môi trư ng trong các cam k t v i
lu t khác nhau l i c p thu t ng này v i
WTO và d ch v b o v môi trư ng trong
các n i dung pháp lí hoàn toàn không gi ng
nhau. Lí do là vì d ch v môi trư ng và chi Lu t b o v môi trư ng năm 2005) và có
tr d ch v môi trư ng là v n còn r t m i
Vi t Nam nên không tránh kh i s mơ h
* Gi ng viên chính Khoa pháp lu t kinh t
trong cách hi u và ti p c n chúng. i u này Trư ng i h c Lu t Hà N i
16 t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
hai thu t ng có tên g i gi ng nhau nhưng nư c th i, phân hu ch t th i r n, cung c p
ngu n gen… Ngư i th hư ng nh ng d ch
n i dung pháp lí l i hoàn toàn khác nhau
( ó là d ch v môi trư ng trong các cam k t v nêu trên ph i chi tr dư i d ng chia s
v i WTO và d ch v môi trư ng trong l i m t ph n l i ích mà mình thu ư c t
Chi n lư c phát tri n lâm nghi p Vi t Nam nh ng c tính h u ích c a môi trư ng.
Th ba, chưa có s th ng nh t trong
giai o n 2006 - 2020).
Th hai, còn t n t i nhi u cách hi u vi c v n d ng các nguyên t c chi tr d ch
khác nhau v d ch v môi trư ng như sau: v môi trư ng:
+ D ch v môi trư ng ư c hi u là ho t + Vi c chi tr ph i d a trên c 2 nguyên
t c: 1) Ngư i gây ô nhi m ph i tr ; 2) Ngư i
ng cung c p nguyên li u u vào cho quá
hư ng l i t môi trư ng ph i chi tr , trong
trình chu chuy n kinh t (bao g m ho t ng
s n xu t, tiêu dùng hay sinh ho t...). Ngư i ó ngư i gây ô nhi m ph i tr là nguyên t c
s d ng d ch v này s ph i chi tr dư i cơ b n ư c áp d ng xác nh trách
nhi m óng góp tài chính c a các i tư ng
d ng thu tài nguyên, thu s d ng t, ti n
thuê t, thuê m t nư c, phí thu l i…; gây ô nhi m môi trư ng. Theo quan i m
+ D ch v môi trư ng là ho t ng u này thì phí b o v môi trư ng i v i nư c
tư làm tăng thêm giá tr sinh thái c a môi th i mà Vi t Nam ang áp d ng là m t hình
trư ng (còn g i là u tư gia tăng, u tư th c chi tr d ch v môi trư ng, vì nh ng i
th c p hay u tư c p 2), như u tư vào tư ng x nư c th i ã s d ng d ch v t
làm s ch (h p thu ch t th i) c a môi trư ng
vi c xây d ng các khu du l ch sinh thái, khu
ngh dư ng, resorts,(2) hình thành các khu x lí (phân hu ) các ngu n th i phát sinh
b o t n r ng, b o t n bi n… Ngư i th t ho t ng c a mình. Tuy nhiên, khi xây
hư ng các d ch v này ph i chi tr dư i d ng m c phí thì nh ng ngư i theo quan
i m này l i cho r ng m c phí ư c xây
d ng phí tham quan danh lam th ng c nh
d ng căn c vào m c kinh phí u tư x lí
ho c m t t l % ti n tr nh t nh c u thành
nư c th i t tiêu chu n môi trư ng. N u
trong giá các tour du l ch (thông qua các
hi u như v y thì phí b o v môi trư ng i
h p ng d ch v du l ch)… nh m bù p
v i nư c th i ch là m t d ng c a chi tr
m t ph n ho c toàn b chi phí v duy tu,
b o dư ng, qu n lí i v i công trình ã d ch v b o v môi trư ng mà thôi;
ư c u t ư; i v i chi tr d ch v môi trư ng thì
+
+ D ch v môi trư ng ch nên hi u là không áp d ng nguyên t c ngư i gây ô
nh ng l i ích mà môi trư ng mang l i t nhi m ph i tr mà ch áp d ng nguyên t c
ch c năng v n có c a nó như i u hoà khí ngư i hư ng l i t môi trư ng chi tr .
Ngư i gây ô nhi m ph i tr là nguyên t c
h u, t o c nh p thiên nhiên, cung c p
nư c s ch, không khí s ch, h p th khí th i, áp d ng i v i u ra c a quá trình chu
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007 17
- nghiªn cøu - trao ®æi
h p này i tư ng nh n chi tr l i là các cơ
chuy n kinh t , hay nói khác i nguyên t c
này áp d ng i v i nh ng ngư i gây nh quan, t ch c ư c giao nhi m v qu n lí
hư ng x u n môi trư ng và h b bu c và b o v môi trư ng;
ph i th c hi n nghĩa v tài chính + Nh ng ngư i ư c Nhà nư c giao tr c
kh c
ph c tình tr ng ó và ương nhiên là không ti p trông coi, qu n lí, b o v các ngu n tài
nguyên thiên nhiên và y u t môi trư ng m i
th áp d ng nguyên t c này i v i nh ng
ngư i th hư ng các l i ích do môi trư ng là ngư i ư c nh n chi tr (như ch r ng,
ngư i dân b n a, c ng ng dân cư thôn...).
mang l i. Theo quan i m này thì ti n
c a vi c chi tr d ch v môi trư ng là ngư i Th năm, nh n nh Vi t Nam ã có
s d ng d ch v ph i s n lòng chi tr theo công c pháp lí i u ch nh v n chi tr
phương th c tho thu n (willing to pay). d ch v môi trư ng hay chưa ph thu c vào
Th tư, chưa có s th ng nh t trong các cách hi u và lí gi i khác nhau. N u cho
i tư ng nh n chi tr : r ng chi tr d ch v môi trư ng là vi c hoàn
cách hi u v
+ Theo hi n pháp Vi t Nam, t ai, tr l i giá tr kinh t , giá tr tài s n c a các
r ng núi, sông h , ngu n nư c, tài nguyên y u t môi trư ng thì cơ ch chi tr d ch v
này ã ư c nh hình khá rõ nét Vi t
trong lòng t, ngu n l i vùng bi n… u
thu c s h u toàn dân, do Nhà nư c i Nam (vào u nh ng năm 1990, thông qua
di n ch s h u. Như v y, n u m t ngư i h th ng thu tài nguyên, phí thu l i, phí
th hư ng nh ng l i ích do các ngu n tài s d ng nư c, ti n s d ng t, thu s
nguyên thiên nhiên và môi trư ng mang l i d ng t nông nghi p, ti n thuê t, thuê
thì h ph i có nghĩa v chia s v i Nhà m t nư c...). N u cho r ng chi tr d ch v
nư c m t ph n l i ích mà h ư c hư ng môi trư ng là vi c hoàn tr l i giá tr gia
tăng các y u t môi trư ng thông qua các
(thông qua các ngu n thu vào ngân sách nhà
nư c). Nói khác i, trong trư ng h p này ho t ng u tư vào lĩnh v c môi trư ng
Nhà nư c là i tư ng nh n chi tr ; thì cơ ch chi tr cũng d ch v này ã ư c
+ Chi tr d ch v môi trư ng là các hình hình thành m t s lĩnh v c thông qua h
th c chi tr tr c ti p ho c gián ti p gi a th ng phí tham quan danh lam th ng
ngư i th hư ng nh ng l i ích do môi c nh… Ví d , năm 1999, B tài chính ã
trư ng mang l i v i nh ng ngư i th c hi n ban hành m c thu phí tham quan Vư n
nhi m v qu n lí và b o v môi trư ng (ví qu c gia B ch Mã (t i Quy t nh s
d , nh ng ngư i làm nhi m v duy tu, b o 149/1999/Q -BTC ngày 30/11/1999 c a
dư ng, qu n lí i v i danh lam th ng B tài chính v vi c ban hành m c thu phí
c nh), t c là nh ng ngư i gián ti p thông tham quan Vư n qu c gia B ch Mã). N u
qua môi trư ng cung c p các d ch v c n cho r ng chi tr d ch v môi trư ng là vi c
thi t cho i tư ng chi tr . Trong trư ng hoàn tr l i giá tr sinh thái, l i ích môi sinh
18 t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
c a các y u t môi trư ng thì cơ ch chi tr là nh ng bư c ti n v nh n th c c a các
d ch v này m i b t u ư c hình thành t i nhà ho ch nh chính sách và pháp lu t
Vi t Nam. trong vi c s d ng các công c kinh t
Thi t nghĩ, ã n lúc ph i th ng nh t qu n lí các ngu n tài nguyên. Tuy nhiên,
trong cách hi u v d ch v môi trư ng và các công c này m i ch nh m t i các i
chi tr d ch v môi trư ng. Trư c h t, n u tư ng khai thác tài nguyên thiên nhiên ho c
d ch v môi trư ng bao g m các lo i d ch s d ng d ch v gia tăng t các ngu n tài
v c a con ngư i v thu gom, x lí ch t nguyên mà chưa hư ng t i các i tư ng s
th i, làm s ch môi trư ng… thì khái ni m d ng nh ng d ch v do chính các ngu n tài
này ch nên hi u là d ch v b o v môi nguyên thiên nhiên và các y u t môi
trư ng mà thôi. Còn d ch v môi trư ng trư ng tr c ti p cung c p. Nói khác i là
trong nghiên c u này ư c hi u là nh ng các công c kinh t hi n hành m i nh m t i
ch c năng, tính h u ích c a môi trư ng hay các i tư ng th hư ng giá tr kinh t c a
còn g i là nh ng l i ích mà môi trư ng các ngu n tài nguyên mà chưa hư ng t i
mang l i (d ch v t môi trư ng). Nh ng l i vi c th hư ng các giá tr sinh thái hay giá
ích ó bao g m: Cung c p và b o t n a tr môi sinh c a các ngu n tài nguyên ó.
Trong tương lai, vi c chi tr d ch v môi
d ng sinh h c, t o c nh quan thiên nhiên,
cung c p ngu n nư c, h p th carbon… B t trư ng c n ư c pháp lu t ghi nh n căn c
c ngư i nào th hư ng nh ng l i ích do vào kh năng cung c p các lo i d ch v c a
môi trư ng mang l i nêu trên u có trách môi trư ng, g m: Kh năng b o t n và phát
tri n a d ng sinh h c; kh năng h p th
nhi m óng góp vào vi c duy trì và phát
carbon; kh năng cung c p ngu n nư c và
tri n nh ng l i ích ó.
kh năng ki n t o c nh quan. Cơ ch chi tr
2. C n ghi nh n v m t pháp lí cơ ch
c th cho t ng lo i d ch v nêu trên có th
chi tr d ch v môi trư ng t i Vi t Nam
Chi tr d ch v môi trư ng là v n t ng bư c ư c hình thành như sau:
hoàn toàn m i Vi t Nam, c t phương 2.1. Chi tr d ch v môi trư ng t vi c
di n lí lu n và th c ti n. Do quan ni m tài ti p c n các ngu n tài nguyên sinh h c nói
nguyên thiên nhiên là “t ng v t” c a t riêng, a d ng sinh h c nói chung
nhiên trao cho con ngư i nên t trư c n Ngoài m t s các quy nh hi n hành v
n p thu tài nguyên(3) và các kho n chi phí
nay con ngư i luôn tư duy ương nhiên
ư c th hư ng nh ng giá tr ó c a tài khác khi sưu t m m u v t, ngu n gen hay
nguyên ó. Các quy nh c a pháp lu t v trao i m u v t, ngu n gen t i các khu
thu tài nguyên, ti n thuê m t nư c, phí s r ng c d ng; tr ti n thuê hi n trư ng,
d ng nư c (ti n nư c), thu l i phí, phí m u v t và ph i thanh toán các kho n chi
tham quan danh lam th ng c nh... ư c xem phí d ch v khi nghiên c u khoa h c trong
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007 19
- nghiªn cøu - trao ®æi
r ng... (Ngh nh s 23/2006/N -CP), Ngoài ra, pháp lu t c n có các quy nh v
pháp lu t c n có ngay các quy nh v chia nguyên t c chi tr cho vi c s d ng các y u
s l i ích t vi c ti p c n ngu n gen, c t c nh quan thiên nhiên vào m c ích
thương m i (như quay phim, ch p nh...).
bi t là vi c ti p c n ngu n gen ph c v cho
các m c ích thương m i, như s n xu t, ch 2.3. Chi tr d ch v môi trư ng t vi c
bi n hương li u, dư c li u... L i ích ư c h p th carbon
chia s trong trư ng h p này là m t t l Kh năng h p th carbon là m t trong
nh ng tính năng vư t tr i c a môi trư ng,
thích h p v i ph n l i nhu n mà bên ti p
c n ngu n gen có ư c t vi c khai thác c bi t là môi trư ng r ng, có tác d ng rõ
tính năng c a ngu n gen mà không ph nét trong vi c gi m khí nhà kính. Trong
nh ng năm qua, Vi t Nam cũng ã xây
thu c vào y u t th i gian và không gian
c a vi c phát sinh l i nhu n. Phương th c d ng ư c r t nhi u phương án lâm nghi p
cơ b n c a vi c chia s lo i l i ích này c n ư c bi t n v i tên g i “Cơ ch phát tri n
ư c tho thu n ngay vào th i i m bên s ch - CDM” nh m t o thêm thu nh p t
ti p c n ngu n gen ti n hành vi c thu th p, vi c trao i các d án gi m khí phát th i
cũng như t ng bư c hình thành th trư ng
l y m u ngu n gen ph c v cho các m c
khí th i CO2... Tuy nhiên, t phương di n
ích nêu trên.
2.2. Chi tr d ch v môi trư ng t vi c pháp lí, n i dung này còn khá m nh t.
th hư ng v Pháp lu t c n có các quy nh c th hơn v
p c nh quan
Ngoài các quy nh v phí tham quan h n ng ch phát th i khí gây hi u ng nhà
i v i danh lam th ng c nh, du l ch sinh kính và vi c chi tr d ch v h p th carbon
t môi trư ng r ng i v i nh ng i tư ng
thái trong các khu r ng, theo ó m c phí
phát th i vư t h n ng ch.
tham quan i v i danh lam th ng c nh
thu c a phương qu n lí s do h i ng Ngoài tính năng h u ích nêu trên, tài
nguyên r ng còn cung c p m t lư ng sinh
nhân dân c p t nh quy nh trên nguyên t c
m c thu ư c áp d ng th ng nh t i v i kh i r t l n, b sung áng k cho ngu n
ngư i Vi t Nam và ngư i nư c ngoài năng lư ng tái t o, năng lư ng s ch (theo
(ngư i l n, m c thu không quá Chương trình t ng th v phát tri n năng
15.000 ng/l n/ngư i; tr em, m c thu lư ng cho giai o n 2000 - 2010 nh hư ng
không quá 7.000 ng/l n/ngư i). t i năm 2020, ngu n năng lư ng t sinh kh i
ivi
nh ng danh lam th ng c nh ư c t ch c t kho ng 200 - 400 MWe và s ư c
s
hoà vào lư i i n qu c gia cung c p cho các
qu c t công nh n có th áp d ng m c thu
cao hơn nhưng t i a không quá hai l n vùng nông thôn). Tuy nhiên, t i Vi t Nam,
m c thu trên (Thông tư s 71/2003/TT- sinh kh i ư c khai thác ch y u s d ng
t i ch , r t ít dùng cho m c ích thương m i
BTC ngày 30/7/2003 c a B tài chính).
20 t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
nên chính sách năng lư ng nói chung, cơ ch m i (như s n xu t i n, xây d ng các công
chi tr d ch v môi trư ng nói riêng ít c p trình thu l i....) ph i chi tr m t kho n ti n
n n i dung này. Hi n t i ch có Lu t b o nh t nh cho vi c tr ng r ng, ph xanh t
v môi trư ng năm 2005 tr ng, i núi tr c vùng thư ng ngu n c a
cpti iu
kho n v chính sách ưu ãi, h tr ho t ng nh ng lưu v c sông cung c p ngu n nư c
b o v môi trư ng. Theo ó, ho t ng s n cho vi c s d ng vào các m c ích nêu trên.
xu t năng lư ng s ch, năng lư ng tái t o (t Tóm l i, phát tri n n n kinh t th
gió, m t tr i, a nhi t, nư c, sinh kh i…) trư ng cũng có nghĩa là ngư i dân Vi t
ư c mi n ho c gi m thu doanh thu, thu Nam ph i d n xoá b tư tư ng ư c bao
giá tr gia tăng, thu môi trư ng, phí b o v c p trong vi c s d ng các ngu n tài
môi trư ng ( i u 33, i u 117 Lu t b o v nguyên thiên nhiên. ã n lúc c n ph i
môi trư ng năm 2005). nh n th c r ng có môi trư ng trong lành,
2.4. Chi tr d ch v môi trư ng t cung s ch p, áp ng các yêu c u v ch t
c p ngu n nư c lư ng cu c s ng c a con ngư i, òi h i
Tương t như i v i tài nguyên r ng, ph i có chi phí xã h i nh t nh cho vi c
vi c khai thác tài nguyên nư c ph i n p gìn gi , b o t n và phát huy nh ng giá tr
thu tài nguyên hay vi c s d ng nư c s ch sinh thái c a các ngu n tài nguyên ó.
ph i n p phí s d ng nư c... u chưa ư c Nh ng chi phí ó cho dù t ngu n nào
xem là ã tính n cơ ch chi tr d ch v (ngân sách nhà nư c hay công s c c a
môi trư ng t vi c cung c p ngu n nư c. ngư i dân, c a c ng ng...) thì cũng c n
Trên th c t , ngu n nư c ư c cung c p ph i ư c bù p, duy trì và b sung t phía
thư ng xuyên ph thu c r t nhi u nh ng ngư i th hư ng,
y c bi t là t
vào công tác b o v , chăm sóc và phát tri n nh ng ngư i khai thác kh năng, tính h u
r ng u ngu n nhưng nh ng y u t này ích c a môi trư ng ph c v cho m c ích
dư ng như chưa ư c tính n trong quá sinh l i. ó cũng chính là ti n kinh t
trình khai thác, s d ng ngu n nư c. Do c a vi c nghiên c u và phát tri n cơ ch chi
v y, cơ ch chi tr d ch v môi trư ng òi tr d ch v môi trư ng t i Vi t Nam./.
h i ph i t ng bư c ti p c n vi c lư ng giá
(1). T i n a d ng sinh h c và phát tri n b n v ng
giá tr tài nguyên nư c, trong ó có tính n
(Anh - Vi t). Nxb. Khoa h c và kĩ thu t.
nh ng chi phí liên quan n vi c b o v và kinh doanh c nh quan, ngh dư ng,
(2). Thuê r ng
phát tri n r ng u ngu n, ch ng xói mòn, du l ch sinh thái - môi trư ng.
(3). C n lưu ý là thu tài nguyên ch áp d ng i v i các
b i l ng... Lu t tài nguyên nư c năm 1998
ho t ng khai thác s n ph m r ng t nhiên (căn c vào
c n ư c s a i, b sung theo hư ng quy
s n lư ng tài nguyên thương ph m). Vi c l y m u v t
nh trách nhi m c a ngư i s d ng ngu n hay ngu n gen sinh v t r ng có b n ch t pháp lí hoàn
nư c thiên nhiên vào các m c ích thương toàn khác v i vi c khai thác tài nguyên r ng nêu trên.
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2007 21
nguon tai.lieu . vn
