- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Báo cáo Bàn về khái niệm và cơ sở áp dụng thủ tục đối với người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo là người chưa thành niên trong luật tố tụng hình sự Việt Nam
Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. §ç ThÞ PH−îng *
1. Khái ni m th t c t t ng i v i Th nh t, ngư i chưa thành niên là
ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b ngư i chưa phát tri n y , toàn di n v
cáo là ngư i chưa thành niên th l c, trí tu và tinh th n, ngư i chưa
Trong th c t áp d ng pháp lu t ang có thành niên là ngư i ang giai o n phát
cách hi u chưa chính xác v ngư i chưa tri n và hình thành nhân cách và chưa th
thành niên ph m t i và ngư i b b t, ngư i có suy nghĩ chín ch n khi quy t nh hành
b t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa vi c a mình. Do tư duy c a h chưa phát
thành niên. Qua nghiên c u các d th o s a tri n hoàn thi n nên h chưa có hi u bi t
i, b sung B lu t t t ng hình s y v nh ng khái ni m thông thư ng
(BLTTHS) và BLTTHS ư c s a i, b trong cu c s ng hàng ngày, tính làm ch
sung và ư c thông qua ngày 26/11/1003 b n thân còn th p, kh năng t ki m ch
t i kì h p Qu c h i khoá XI nư c C ng hoà chưa cao... H có xu hư ng mu n t kh ng
xã h i ch nghĩa Vi t Nam, chúng tôi th y nh mình nhưng l i là ngư i d t ái, t ti,
tên c a chương XXXII (theo BLTTHS m i) hi u th ng, thi u kiên nh n, thi u tính th c
ã ư c các nhà làm lu t cân nh c r t nhi u t , d b t n thương, d b kích ng vào
khi s d ng các thu t ng b can, b cáo là nh ng ho t ng phiêu lưu, m o hi m.
ngư i chưa thành niên, ngư i ph m t i là Th hai, ngư i chưa thành niên chưa có
ngư i chưa thành niên hay ngư i chưa y quy n và nghĩa v công dân. Chính
thành niên phù h p v i các th t c t tu i c a ngư i chưa thành niên là s
t ng mà v n bao hàm h t n i dung, ý nghĩa phân ranh gi i phân bi t gi a h v i
c a chương th t c c bi t này. ngư i thành niên. Do c i m c a ngư i
Theo t i n ti ng Vi t thì khái ni m Vi t Nam mà Nhà nư c ta ã nh t quán xác
"ngư i chưa thành niên" ư c nh nghĩa nh tu i ranh gi i này là t 18 tu i
như sau: "Ngư i chưa thành niên là ngư i tròn. tu i i v i m t ngư i có y
chưa phát tri n y , toàn di n v th l c, quy n và nghĩa v công dân là 18 tu i.
trí tu , tinh th n cũng như chưa có y Ngư i dư i 18 tu i chưa có y quy n
quy n và nghĩa v công dân".(1) D a vào
khái ni m này chúng ta có th xác nh * Gi ng viên Khoa lu t hình s
ư c ngư i chưa thành niên trên hai góc : Trư ng i h c lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 33
- nghiªn cøu - trao ®æi
và nghĩa v công dân liên quan n m t s ph t và các bi n pháp tư pháp khác c n áp
quy n, nghĩa v v chính tr . d ng v i ngư i chưa thành niên ph m t i
Trên cơ s gi i h n tu i, các văn b n cho phù h p v i tính ch t, m c nguy
pháp lu t nư c ta cũng gi i h n quy n, hi m cho xã h i c a t i ph m mà h ã th c
nghĩa v , trách nhi m c a ngư i chưa thành hi n trên cơ s nh ng c i m tâm, sinh lí
niên khi tham gia vào các quan h pháp c a h vào th i i m h ph m t i.
lu t. Trong pháp lu t hình s , i u 68 Ngư i b b t bao g m ngư i b b t trong
BLHS Vi t Nam quy nh ngư i chưa thành trư ng h p kh n c p, ph m t i qu tang,
niên t 14 tu i n dư i 18 tu i ph m t i ngư i b b t theo quy t nh truy nã...
ph i ch u trách nhi m hình s theo nh ng Ngư i b t m gi là ngư i b b t trong
quy nh i v i ngư i chưa thành niên trư ng h p kh n c p, ph m t i qu tang,
ph m t i và nh ng quy nh khác c a ph n ngư i b b t theo quy t nh truy nã ho c
chung BLHS không trái v i nh ng quy nh ngư i ph m t i t thú, u thú và i v i h
i v i ngư i chưa thành niên ph m t i. ã có quy t nh t m gi . B can là ngư i
Như v y, "ngư i chưa thành niên ph m t i" ã b kh i t v hình s . B cáo là ngư i ã
trong lu t hình s ch bao g m nh ng ngư i b toà án quy t nh ưa ra xét x . Ngư i
t 14 tu i nhưng chưa 18 tu i. Vi c b b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là
quy nh v n ngư i chưa thành niên ngư i chưa thành niên tho mãn nh ng quy
ph m t i trong Lu t hình s trư c h t có ý nh pháp lí v ngư i b b t, ngư i b t m
nghĩa xác nh ranh gi i gi a hành vi ph m gi , b can, b cáo nhưng h l i ang
t i v i hành vi không ph i là t i ph m do tu i t 14 nhưng chưa 18. Do ó,
h th c hi n. M t ngư i n u chưa 14 nh ng th t c i v i ngư i b b t, ngư i b
tu i th c hi n hành vi nguy hi m cho xã h i t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa thành
ho c m t ngư i t 14 nhưng chưa 16 niên ph i ư c ti n hành theo th t c c
tu i ph m t i ít nghiêm tr ng, t i nghiêm bi t ư c quy nh t i chương XXXII
tr ng ho c t i r t nghiêm tr ng v i l i vô ý BLTTHS. Các quy nh này nh m m c ích
thì u không ph i ch u trách nhi m hình ưa ra nh ng th t c t t ng sao cho phù
s . Ngoài ra, quy nh v n ngư i chưa h p v i các c i m tâm, sinh lí c a ngư i
thành niên ph m t i trong lu t hình s còn b b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là
có ý nghĩa th hi n nguyên t c cá th hoá ngư i chưa thành niên nh m b o v quy n
trách nhi m hình s , nguyên t c giáo d c, và l i ích h p pháp c a h trư c các cơ
giúp ngư i chưa thành niên ph m t i s a quan ti n hành t t ng. Ngoài ra, các quy
ch a sai l m, phát tri n lành m nh và tr nh này còn nh m k t h p hài hoà gi a các
thành công dân có ích cho xã h i. Như v y, bi n pháp cư ng ch và giáo d c, thuy t
khái ni m "ngư i chưa thành niên ph m ph c, t o ra nh ng i u ki n c n thi t
t i" ư c quy nh trong lu t hình s ch ngư i chưa thành niên s a ch a nh ng sai
y u nh m xác nh t i ph m i v i hành vi l m, s m tr thành ngư i có ích cho xã h i.
do ngư i chưa thành niên th c hi n, hình Do ó, có th hi u, ngư i b b t, ngư i b
34 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa thành x t i phiên toà... Như v y, vào th i i m
niên v i nghĩa h là ngư i ang tu i t các th t c t t ng hình s ư c th c hi n
14 tu i n dư i 18 tu i th i i m các i v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b
cơ quan có th m quy n ti n hành các ho t can, b cáo là ngư i chưa thành niên, h
ng t t ng hình s iv ih . ang tu i t 14 tu i n 18 tu i. Do
Như v y, khái ni m ngư i chưa thành ó, i u 301 BLTTHS m i quy nh: “Th
niên ph m t i và khái ni m ngư i b b t, t c t t ng i v i ngư i b b t, ngư i b
ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa thành
chưa thành niên có m t s i m khác nhau niên ư c áp d ng theo quy nh c a
xu t phát t th i i m phát sinh quan h Chương này ng th i theo nh ng quy nh
pháp lu t mà trong ó ngư i chưa thành khác c a B lu t này không trái v i nh ng
niên là ch th . Quy nh i v i ngư i quy nh c a Chương này”. i u này có
chưa thành niên ph m t i trong BLHS ch nghĩa, khi i u tra, truy t , xét x i v i
áp d ng v i i tư ng là ngư i chưa thành ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b
niên th i i m h th c hi n hành vi ph m cáo là ngư i chưa thành niên không ch
t i. Còn quy nh th t c i v i ngư i b ph i th c hi n các quy nh chung v th
b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là t c t t ng mà còn th c hi n theo quy nh
ngư i chưa thành niên trong BLTTHS ư c c a chương XXXII BLTTHS. T t c nh ng
áp d ng v i i tư ng là ngư i b b t, th t c c bi t này u nh m m c ích b o
ngư i b t m gi , b can, b cáo vào th i v quy n và l i ích chính áng c a ngư i
i m mà h là ngư i chưa thành niên nên chưa thành niên.
c n áp d ng các bi n pháp t t ng có nh ng Tóm l i, t s phân tích các c i m
khác bi t so v i nh ng ngư i thành niên. trên ây v b can, b cáo là ngư i chưa
Trong trư ng h p m t ngư i vào th i i m thành niên và th t c t t ng áp d ng i
th c hi n t i ph m là ngư i chưa thành niên v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can,
nhưng khi h b phát hi n và là ngư i b b cáo là ngư i chưa thành niên có th hi u:
b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo c a v Th t c t t ng i v i ngư i b b t, ngư i
án ang ư c gi i quy t l i là ngư i thành b t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa
niên thì không áp d ng th t c này vì hi n thành niên là nh ng th t c c bi t c n
t i h là ngư i thành niên. N u áp d ng th th c hi n khi ti n hành gi i quy t v án mà
t c này thì s không phù h p trong các ho t ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b
ng t t ng n a mà áp d ng th t c t t ng cáo là ngư i chưa thành niên t 14 tu i
bình thư ng t c là không b t bu c ph i có n dư i 18 tu i nh m gi i quy t úng
lu t sư cũng như không nh t thi t ph i có n, khách quan v án và b o v quy n l i
h i th m là giáo viên, ho c cán b oàn h p pháp c a h trong các ho t ng t
thanh niên c ng s n H Chí Minh khi xét t ng hình s .
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 35
- nghiªn cøu - trao ®æi
T các khái ni m ã phân tích trên ta ó, theo chúng tôi, nên t tên chương này
th y n u s d ng thu t ng b can, b cáo là: “Th t c t t ng i v i ngư i b b t,
như trong tên c a chương theo BLTTHS cũ ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i
thì xét v nghĩa tương i nó ã bao hàm chưa thành niên” là úng hơn c .
ư c nh ng n i dung c a chương này là th 2. Nh ng cơ s quy nh th t c t t ng
t c t t ng i v i nh ng v án mà b can i v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b
và b cáo là ngư i chưa thành niên. Tuy can, b cáo là ngư i chưa thành niên
nhiên, trong chương XXXII thì i tư ng b - Cơ s v tâm - sinh lí c a ngư i chưa
áp d ng th t c này không ch có b can, b thành niên
cáo mà còn có ngư i b b t, ngư i b t m Ngư i chưa thành niên trong tu i t
gi . Do ó, n u t tên chương là “th t c 14 n dư i 18 là ngư i ang tu i
t t ng v nh ng v án mà b can, b cáo là phát tri n m nh v th ch t và tinh th n.
ngư i chưa thành niên” s không hàm ch a ây là th i kì chuy n ti p t tu i tr con
h t n i dung c a chương. Ti p theo, d th o sang tu i ngư i l n. Bên c nh nh ng ngư i
7 ã thay i tên chương là: “Th t c t chưa thành niên ang c g ng trau d i ki n
t ng v nh ng v án mà ngư i ph m t i là th c, n l c vươn lên t hoàn thi n mình thì
ngư i chưa thành niên”. Như chúng tôi ã v n còn có m t s ngư i thi u s rèn luy n
phân bi t hai khái ni m “ngư i chưa thành nghiêm túc. H luôn có thói quen d a d m,
niên ph m t i” và “ngư i b b t, ngư i b thi u cương quy t và không có kh năng
t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa thành c l p gi i quy t nh ng v n ang t ra
niên” trên thì vi c s d ng thu t ng trư c cu c s ng. Chính vì v y, hành ng
ngư i chưa thành niên ph m t i như trong c a h thư ng d manh ng, mù quáng,
d th o 7 là không chính xác. Còn v i tên khó tránh kh i h u qu nguy hi m cho xã
chương: "Th t c t t ng hình s i v i h i. Ngoài ra, do ti p xúc v i nh ng i u
ngư i chưa thành niên” như BLTTHS m i ki n tiêu c c mà nhân cách c a ngư i chưa
m c dù khái quát ư c h t các ch th là thành niên b gi m sút nghiêm tr ng. V i
ngư i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b nh ng c i m tâm sinh lí c a ngư i chưa
can, b cáo là ngư i chưa thành niên song thành niên như v y cho nên òi h i
nó l i quá r ng. Ngư i c có th nh m l n BLTTHS c n ph i có nh ng quy nh c
là th t c t t ng này không nh ng dành bi t v th t c t t ng trong v án mà b
cho ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, can, b cáo là ngư i chưa thành niên sao
b cáo là ngư i chưa thành niên mà còn áp cho phù h p v i l a tu i, v i nh ng c
d ng v i c ngư i b h i, ngư i có quy n i m tâm - sinh lí c a h . Có như v y, m i
l i, nghĩa v liên quan n v án... là ngư i có th t t i nhi m v c a t t ng hình s
chưa thành niên. Và như v y tên chương t ra trong giáo d c công dân tuân th
XXXII này s không còn chính xác n a. Do pháp lu t và tôn tr ng các quy t c c a cu c
36 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
s ng xã h i. 3. Th c ti n áp d ng các quy nh c a
- Cơ s xã h i BLTTHS v th t c t t ng i v i ngư i
Nh ng quy nh c a th t c t t ng i chưa thành niên
v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b M c dù quy nh v các th t c t t ng
cáo là ngư i chưa thành niên trong lu t t i v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can,
t ng hình s Vi t Nam cũng ã t o nên hành b cáo là ngư i chưa thành niên trong
lang pháp lí v ng ch c b o v , chăm sóc BLTTHS khá y nhưng khi áp d ng
và giáo d c ngư i chưa thành niên m t cách nh ng quy nh này vào th c ti n ã b c l
có hi u qu . Nh ng quy nh này cũng xu t nhi u i m b t h p lí. i u này d n n ch t
phát chính t n i dung ch y u c a nguyên lư ng gi i quy t các v án mà ngư i b b t,
t c: "Vi c x lí ngư i chưa thành niên ph m ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i chưa
t i ch y u nh m giáo d c, giúp h s a thành niên không cao. Bên c nh ó, tình tr ng
ch a sai l m, phát tri n lành m nh và tr các cơ quan ti n hành t t ng l m quy n, vi
thành công dân có ích cho xã h i" (kho n 1 ph m các quy nh c a BLTTHS, không tôn
i u 69 BLHS). D a trên nguyên t c này, tr ng quy n l i c a ngư i b b t, ngư i b t m
BLTTHS ã th hi n rõ quan i m ngư i b gi , b can, b cáo chưa thành niên v n x y ra
b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i d n n nhi u trư ng h p b oan sai...
chưa thành niên c n ư c i x theo cách Trư c tiên ó là nh ng quy nh c a
th c phù h p v i c i m l a tu i, trên tinh BLTTHS nh m m b o quy n c a ngư i b
th n tôn tr ng nhân cách, ph m giá và các b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i
quy n t do cơ b n c a các em cũng như chưa thành niên. Vi c ngư i bào ch a tham
tăng cư ng lòng tôn tr ng c a tr em i v i gia trong nh ng v án mà b can, b cáo là
các quy n con ngư i và các quy n t do cơ ngư i chưa thành niên là b t bu c m
b n c a ngư i khác nh m m c ích giáo b o quy n l i cho h . Tuy nhiên, trên th c t
d c, thúc y s tái hoà nh p c a ngư i chưa vi c áp d ng th t c này v n còn nhi u thi u
thành niên trong c ng ng, tránh làm cho sót. Nhi u ngư i bào ch a ư c ch nh
các em có nh ng ác c m, m c c m v i m i nhưng do quá b n vi c ho c vô trách nhi m
ngư i, v i xã h i. Gi i quy t ư c i u này nên ch g i b n bào ch a cho toà án mà
cũng có nghĩa gi i quy t v án ư c khách không tham d phiên toà ho c có trư ng h p
quan, toàn di n và y , góp ph n vào vi c h có m t t i phiên toà nhưng ch ơn thu n
giáo d c ngư i b b t, ngư i b t m gi , b là thay m t b cáo chưa thành niên xin gi m
can, b cáo là ngư i chưa thành niên nh n nh án ch chưa th c s b o v cho các em.
th c ư c l i l m và s a ch a l i l m ng Vi c tham gia c a i di n gia ình, nhà
th i t o i u ki n cho các cơ quan, t ch c trư ng và các t ch c xã h i cũng chưa ư c
h u quan có nh ng bi n pháp c th trong chú tr ng úng m c. H ch ư c cơ quan
u tranh phòng, ch ng t i ph m ngư i i u tra m i n khi s p k t thúc i u tra hay
chưa thành niên. khi c n gi i quy t v b i thư ng thi t h i v t
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 37
- nghiªn cøu - trao ®æi
ch t cho ngư i b h i do ngư i chưa thành do cơ c u h i th m nhân dân là giáo viên
niên ph m t i gây ra ho c h tham d phiên hay cán b oàn hi n nay v n chưa ư c chú
toà ch y u là ch n xem toà xét x và tr ng cho nên s lư ng còn quá ít so v i
nghe toà tuyên án. nh ng v án do ngư i chưa thành niên th c
Th hai, nh ng quy nh c a BLTTHS hi n mà toà án ph i xét x . Trong giai o n
v kh i t , i u tra, truy t , xét x iv i thi hành án, i u ki n giam gi có nơi, có lúc
nh ng v án mà ngư i b b t, ngư i b t m còn chưa b o m úng các quy nh c a
gi , b can, b cáo là ngư i chưa thành niên. Pháp l nh thi hành án ph t tù. Do i u ki n
Hi n nay, chúng ta chưa có i ngũ cơ s v t ch t và i u ki n th c t nên t i
chuyên trách gi i quy t nh ng v án mà m t s cơ s giam ngư i chưa thành niên
ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo ph m t i còn chưa t ch c ư c vi c h c
là ngư i chưa thành niên. Chính vì v y, văn hoá và h c ngh cho ph m nhân. Vi c
nh ng ngư i ti n hành t t ng thư ng ít có chu n b cho ngư i chưa thành niên h t h n
s phân bi t khi gi i quy t nh ng v án mà tù tái hoà nh p c ng ng t i các tr i giam
ngư i b b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo ư c ti n hành m t cách th ng.
là ngư i chưa thành niên v i nh ng v án do Tóm l i, nh ng quy nh c a BLTTHS
ngư i thành niên th c hi n và ôi khi h v n Vi t Nam v th t c i v i ngư i b b t,
có nh ng hành vi, nh ng c ch , l i nói thô ngư i b t m gi , b can, b cáo là ngư i
b o i v i ngư i chưa thành niên khi h i chưa thành niên v a th hi n tính khoa h c,
cung ho c trong các ho t ng t t ng khác. v a th hi n m t cách tích c c nh t, c th
Vi c quy nh chưa ch t ch trong BLTTHS nh t m t nhân o, tính giáo d c trong chính
cũng là nguyên nhân d n n tình tr ng vi sách c a ng và Nhà nư c ta i v i ngư i
ph m pháp lu t c a các cơ quan ti n hành t b b t, ngư i b t m gi , b can, b cáo là
t ng. Cơ quan i u tra khi áp d ng bi n pháp ngư i chưa thành niên, ó là b o v , giúp
ngăn ch n b t, t m gi , t m giam ngư i có hi u qu cho các em trong su t quá trình
chưa thành niên ã không th c hi n y t t ng. Ngoài ra, các quy nh c a BLTTHS
các quy n cho các em như quy n ư c bi t còn th hi n vi c chăm sóc, giáo d c, t o
mình b kh i t v t i gì, quy n ưa ch ng i u ki n cho ngư i chưa thành niên ph m
c và yêu c u... có nhi u trư ng h p b can, t i s a ch a sai l m, phát tri n lành m nh,
b cáo là ngư i chưa thành niên còn b t m tái hoà nh p xã h i. Tuy nhiên, c n thi t ph i
giam chung v i ngư i thành niên. Trong giai có các quy nh c th , ch t ch , th ng nh t
o n xét x , toà án cũng g p r t nhi u khó hơn n a trong BLTTHS v th t c t t ng
khăn khi áp d ng các th t c dành cho i v i ngư i b b t, ngư i b t m gi , b
nh ng b cáo là ngư i chưa thành niên. Ví can, b cáo là ngư i chưa thành niên./.
d , BLTTHS quy nh ph i có m t h i th m
nhân dân là giáo viên ho c cán b oàn (1).Xem: T i n Ti ng vi t - Trung tâm ngôn ng
thanh niên tham gia vào vi c xét x nhưng h c Vi t Nam, H.2002.
38 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
nguon tai.lieu . vn
