Xem mẫu
- :u6c song tinh than; 5. Cho horn la nai gin giii cac di san van hoa I di san van hoa phi vat the ciia ChiroTig 3 P H A N L O A I DI SAN V A N H O A a day CO nhidu khoi sSc, nhidu tiep dan lang v6i du khach, con jfng lau dai ciia ngirori dan da c6 moi cho cir dan d day. Tuy mdri I kho khan ban dCi nhimg Trung 3.1. K H A I N I E M P H A N L O A I D I S A N V A N H O A Lian. Gac hudng dSn vien la con D i san van hoa la nhirng gia tri tinh tiiy (ca vat chat va tinh than) thuoc gioi thieu van hoa truyen thong qua k h u ciia cac thai ky lich sir khac nhau. D i san van hoa la toan bo san iu khach nhung cuoc bieu diin pham sang tao ciia cac thanh vien trong cong dong nguai nhat dinh. No gtam. dugc the hien dual dang cac doi tugng vat the (hiiu hinh) va phi vat the (v6 thai tuy m6i bat ddu a di san hinh) mang tinh bieu tugng, dugc Ian toa, khong c6 y thuc, y do c6 truac ihong phij them nhieu van de v^ ciia con nguai, va trao truyen, c6 y thuc, c6 y do cua con nguai tir cong ong cua cac di san the gioi ma dong nay sang cong dong khac, tir the he truac cho the he sau. san van hoa dan gian, dan toe bao ton va phat trien ben vimg, D i san van hoa dan tgc la k i t tinh t r i tue, y chi, tinh cam va cong sue ciia moi ca nhan va tap the, hinh thanh nen nhung chuan muc gia tri xa hoi, phan niem ly lu^n mdi, nhan manh anh nhiing sac thai rieng biet va truyen thong tot dep cua tung dan toe. D i hoan chinh va noi dau tien sinh san van hoa dan toe dong dau an cua moi thai dai, la buc thong diep cua cac vat the or nhieu loai hinh di tfch thk he di truac gui lai cho cac t h i he hom nay, la chung tich phan anh buac tang Maqueze (Phap), van hoa di cua moi dan tgc trai qua nhiing giai doan lich su nhat dinh. V i vay, di san lieu a Thoa Giap (Quy Chau, van hoa dan tgc la mot bg phan ciia di san van hoa nhan loai. V a i su phong la duong cue dia phuong va cu phii va phuc tap ciia di san chiing ta can phai tien hanh phan loai de hieu thac. Bao tang sinh thai la mot biet chiing mot each sau sac ban. ic xuat hien tir thuc tifin do nhu 3.1.1. C a c linh vu'c di san !i6a tmoc nhiJng bien doi to Idn phoi nhiing san pham van hoa Nhijmg thu ma nguai ta mu6n giij lai that rgng Ian, ca di san tir nhien va' ;ho van hoa nhan loai ngheo d i . van hoa, nhung xet thuc te c6 the dugc chia lam 7 loai'. Su phan chia cac ng sir nghiep bao tang va ngay linh vuc di san nhu vay nham huang tai su boat dong cho timg loai, tuy tao mo thiic nay. Tuy vay neu nhien trong viec quan ly tung di san cu the viee phan chia nay chi la nhan i6i quen, tap quan ciia nhiing manh d8n dac d'lkm chii y l u , con boat dong thuc te phai xem xet nhirng yeu sinh thai do thuong hai, to mo to gia tri khac cua di san: Cach phan chia ciia Fetre Howard. Di san - quan ly, dien giai va ban sac. Sdd. tr 42. 113
- Cac llnh vyc Noi bao ton Doi tirong di san va truyen thong 1. Thien nhien Khu vyc bao tang tir nhien, He dgng vat, thirc vat, dja chat, moi viron thii, vien bao tang truang, khong khi va nuac. 2. Danh lam Vuon quoc gia (lam vien), Khu vuon va cong vien, canh quan thang canh khu vuc tir nhien, vjnh va van hoa va khao c6 hoc, day niii, bo bien di san. vung dong bang va bof bien. 3. Di tich kien Cac cong trinh dirge xep Toa nha, giao thong duong bg, tan tnic va khao c6 hang, di tich Ijch su dugc tich khao c6, tugng dai ky niem. hoc xep hang, khu vuc bao ton. 4. Khu di tich Chien truofng quoc gia, dau Chien truong, khu di tich than thoai, lich sur moc lich su. khu tuong niem 5. Di vat (do tao Vien bao tang, khu trung Hien vat bao tang, cuon album gia tac, san pham, bay, vien bao tang ngoai dinh, tac pham nghe thuat, tau thuy. van vat'S^'^^) troi, phong trung bay nghe thuat, cac bg suu tap. 6. Hoat dong Cau lac bg va cac hoi, Ngon ngif, ton giao, nghe thuat bieu bao ton di tich phap che. dien, the thao, che do an uong, Ijch, phong tuc, hang thu cong. 7. Con ngirai Khu xay ra nhung hanh Thanh tich, anh hiing, nan nhan, tai dgng tan ac, bia, tugng san ciia nh&ng nguoi noi tieng. tuong niem (bia ky). Hien nay theo UNESCO, thi viec cac ITnh vuc nay bao gom di san thien nhien va di san van hoa de ghi danh vac Danh sach di san th8 giai UNESCO. Nhimg d i san dugc ghi danh phai tuan thu cac quy dinh cua cac hoi dong chuyen gia nhu: U y ban di tich va di chi qu6c te (ICOMOS) phu trach cac di san van hoa va Lien minh bao t6n Thien nhien qu6c tS ( l U C N ) phu trach cac di san thien nhien. Sir phan chia giiia van hoa va thien nhien nay c6 nguon goc la sir phan chia giua nghe thuat va khoa hoc. D i san van hoa dugc nghien cuu phkn Ian cua nganh khoa hoc xa hoi nhan van hoac nhirng nguai quan tarn den qua khu nhu: su hoc, khao c6 hoc, su hoc nghe thuat, dan tgc hoc, my thuat. Trong ITnh virc bao ton thien nhien hau h i t la nhung nha nghien cuu dku dugc dao tao trong cac nganh sinh hoc, sinh thai hoc va dia chat hoc. Su bao 114
- t6n thien nhien dat trong sir hoc tap cung v a i moi truong giao due va nghien Doi tuang cuu vai mue dieh v i con nguai, lay eon nguai lam trung tarn. dong vat, tliirc vat, dja chat, moi Hai ITnh virc nay c6 anh huang Ian nhau va c6 the hoc hoi Ian nhau. Tuy rirong, khong khi va nuac. nhien, c6 the nhkn manh vai diem ve sir tuang dong va khac biet giija bao Chu viron va cong vien, canh quan ton, truyen thong cua linh vire di san van hoa va di san t u nhien. Sir tuang 'an hoa va khao c6 hoc, day niii, dong de nhan thay do la cac di san dhu phai dugc bao hg bai phap luat cua oing dong bang va ba biln. quoc te cQng nhu tirng quoc gia, muc dieh sir bao ton la v i eon nguofi, vi sir '6a nha, giao thong dirong bo, tan phat trien cua xa hoi; viec bao ton phai dugc sir chap nhan cua cong chung ich khao c6, tuong dai ky niem. va ngay eang c6 sir tham gia cua cong chung trong van de bao ton ciing nhu viec truySn thong, d i l n giai di san. :hiin truong, khu di tich than thoai, Sir khac nhau ro ret nim trong cac ky thuat dae biet la bao ton co tinh vat hu tuong niem chAt cua d i san. V i du nhu ky thuat bao ton loai gau khac vai ky thuat bao lien vat bao tang, cu6n album gia t6n tranh bich hga. K y thuat bao t6n la sir gin g i u mot each chSc chan cac inh, tac pham nghe thuat, tau thiiy. doi tugng bai cac chuyen gia chuyen nganh, v a i sir hieu biet can ke cac chuyen nganh khac nhau cho du la cac kien true su, nha dong vat hgc, sinh thai hgc, nha su hgc nghe thuat hay cac nha dia chat hgc. Hg dugc dao tao Jgon ngir, ton giao, nghe thuat hiku chuyen nganh va ngay ca chuyen nganh bao ton. D o i vai cac nha quan ly, eo ien, the thao, che do an uong, Ijch, th6 tra l a i cau hoi "Chung ta can phai bao ton nhijng gi, tai sao va cho ai?". hong tuc, hang thii cong. Nhung cau hoi "Chung ta nen bao ton nhu the nao?" phai danh cho nhieu Tianh tich, anh hung, nan nhan, tai chuyen gia khac nhau. an cua nhung nguai noi tieng. Sir khac nhau dang ke co tinh nguyen tac la: doi vai cac di san van hoa, theo ICOMOS dugc UNESCO chip thuan do la tinh xdc thuc (authentique) 1 VUG nay bao g6m di san thien cua di san con doi vai di san tu nhien theo l U C N la tinh todn dien hay tinh 10 Danh sach di san t h i giai nguyen ven ban ddu - nguyen goc (origine) cua di san. i tuan thu cac quy dinh cua cac Tai lieu nay chi tap trung viec nghien cuu dac diem va phan loai nhiing di chi qu6c t8 (ICOMOS) phu di san van hoa. 3n Thien nhien qu6c ti ( l U C N ) 3.1.2. Phan loai va phan loai van hoa 1 nay c6 ngu6n goc la sir phan 3.1.2.1. Phan loai hoa dugc nghien cuu phhn Ian Phan loai la sir chia, tach d6i tugng va sir vat thanh tirng loai, timg nhom ihung nguai quan tarn dSn qua C O nhijng dac diem giong nhau. Phan loai {^W) la chia ra timg loai, giong ; thuat, dan toe hoc, my thuat. (classifier). [ T u dien Han Viet cua Dao Duy A n h ] . la nhung nha nghien cuu deu thai hoc va dia chat hoe. Su bao Type: kieu, loai hinh (kieu ehir). 115
- 3.1.2.2. Phan loai hoc Phan loai hoc la nganh khoa hoc nghien cmi \h phuong phap va quy luat v l su sap x i p he thSng cac d6i tugng nghien cuu thanh loai, nham ca quan he vai nhau. Phan loai hoc nghien cuu ve phan loai moi vat - vat song, vat v6 sinh, dia dilm va su kien - t^t ca dugc phan loai theo gian do phan loai (taxonomic scheme?). Trong khoa hoc, nhiSu nguai cho rang phan loai la phuang thuc nhan thuc rat manh. Cac nha khoa hoc l i y tu duy khoa hoc lam trong. Anghen da viSt: Tu duy la a trong viec phan loai nhiing doi tuang cua y thuc thanh nhung yiu to cm no, cung nhu trong viec thong nhdt nhiing yeu to c6 lien quan vai nhau thanh mot the thong nhdf'. Phan loai khong nhiing chi ung dung trong khoa hoc ma con trong nhieu ITnh vuc xa hoi va cuoc song. Khi tien hanh phan loai trong nghien cuu, dau tien nguai ta phai xac dinh ro muc dich cua su phan loai. Can cu vao muc dich do ma xay dung cac y l u t6 hay tieu chi, tieu chuan de phan loai. Tieu chi phan loai la cac yeu to, dac diem de loai biet giira nhom nay va nhom kia. Nhu vay, truac mot doi tugng nghien cuu c6 nhieu muc dich nghien cuu khac nhau, do do c6 nhieu muc dich phan loai khac nhau, va vi the c6 nhiSu k i t qua phan loai khac nhau. Van de la lira chon each phan loai tot nhat cho nghien cuu. Phan loai khoa hoc hay phan loai sinh hoc la mot phuang phap theo do cac nha sinh hoc gom nhom va phan loai cac loai sinh vat. Phan loai khoa hoc Cling can dugc phan biet vai phan loai hoc dan gian. Phan loai khoa hoc hien dai dua tren ca so cong trinh cua Carolus Linnaeus, nguai da sap xep cac loai dua tren dac diem hinh thai cua chiing. Cach sap xep nay lien tuc dugc cai ti6n, sua doi de dam bao su nhat quan vai nguyen tac to tien chung nhat cua Charles Darwin. » Mot vi du la phan loai khoa hoc diing trong Sinh hoc (do Carolus Linnaeus xay dimg). Trong do, nut goc la Sinh vat (Organism), vai y nghia rang phan loai nay ap dung cho tat ca cac sinh vat song. Ben dual la cac dan ^ Cbong Duy rinh (ban tifing Phap). Pari, 1950, tr 74. Dan theo Tir difin trigt hoc do M. Ru-den-tan va P.I.U-din chu bien. (Lien X6), Matxcova, 1960. Ban djch tidng Vift. Nha xuk ban Sir that, H.I972.
- vi phan loai (taxon) nhu: giai (kingdom), nganh (phylum), lap (class), bo cuu ve phuong phap va quy luat (order), ho (family), chi (genus) va loai (species). en cuu thanh loai, nham ca quan Trong khoa hoc xa hoi ciing c6 nhieu cong trinh ung dung phuong phap phan loai moi vat - vat song, vat phan loai trong nghien cuu nhu: Ngon ngij hoc phan loai cac ngon ngij ra phan loai theo gian do phan loai cac ngO he, ngii chi; Nhan chung hoc phan loai theo dai chung, tieu chiing; Khao C O hoc, thu vien, su hoc, xa hoi hoc... deu tien hanh phan loai. phan loai la phuong thuc nhan Mot so quan diem cho rang tu duy cua con nguai tu phan loai nhung gi ' khoa hoc lam trong. Anghen da da biet theo nhung he thong. Cach nhin nay thuang dua theo nhan thuc luan mg doi tuang ciia y thuc thanh cua Immanuel Kant. Cac nha nhan loai hoc da quan sat rang cac he phan thong nhat nhitng yeu to c6 lien loai thuong dugc su dung trong van hoa dia phuang va cac he thong xa hoi, va dap ling cac chuc nang xa hoi da dang. Co le bai nghien cuu noi tieng va ng khoa hoc ma con trong nhieu CO gia tri nhat ve he phan loai dan toe la Nhung loai hinh ca ban cua dai phan loai trong nghien cuu, dau song ton gido (The Elementary Forms of Religious Life) cua Emile a su phan loai. Can cu vao muc Durkheim. Cac triet ly cua Kant va Durkheim ciing anh huong tai Claude hi, tieu chuan de phan loai. Tieu Levi-Strauss, nguai sang lap ra thuyet cau true trong nhan hoc. Levi-Strauss )ai biet giiia nhom nay va nhom viet hai bo sach quan trong ve he phan loai: Tin nguang totem (Totemism) va Tarn thuc tho sa (The Savage Mind). cuu CO nhieu muc dfch nghien han loai khac nhau, va vi the c6 Noi theo ngon ngix toan hoc, mot phan loai c6 cau true phd he Id mot e la lira chon each phan loai t6t cau true cay gom cac phan loai cho mot nhom doi tuang cho truac. Tren dinh cau true la mot phan loai duy nhat, nut goc, ap dung cho tat ca cac doi tugng. Cac nut ben duai goc la cac phan loai cu the hon, ap dung cho cac loc la mot phuong phap theo do tap con ciia tap chua tat ca cac doi tugng dang dugc phan loai. ;ac loai sinh vat. Phan loai khoa 3.1.2.3. Cac each phan loai van hoa loc dan gian. Phan loai khoa hoc )lus Linnaeus, nguai da sap xep Phan loai la tu duy chii quan cua con nguai ap dat len cac su vat, hien iiing. Cach sap xip nay lien tuc tugng khach quan ma von giua chiing khong phai bao gia ciing c6 ranh giai uan vai nguyen tac t6 tien chung r5 ret. Do vay, bat cu each phan loai nao cQng c6 do "chenh" giira tu duy chu quan va thuc tai khach quan, giua tinh hgp ly va khong hgp ly cua no. Vai doi tugng van hoa, tir xua tai nay da c6 nhieu each phan loai khac ig trong Sinh hoc (do Carolus nhau. Tuy nhien, tuu trung lai c6 hai each phan loai chinh, do la: !inh vat (Organism), vai y nghia ih vat song. Ben duai la cac don 1. Phan loai theo dang ton tai cua van hoa: Thugc huong phan loai thu nhat - phan loai theo dang ton tai cua van hoa thi C O each phan van hoa thanh: fir di^n trial hoc do M . Ru-den-tan va P.I.U-din KuSt ban Sir that, H.I972. - Van hoa vat chat/Van hoa tinh than. 117
- - Van hoa vat thlA^an hoa phi vat the ("van hoa him the" va "van hoa v6 the"). D o i vai hai each phan loai tren xira nay deu c6 each hieu lam theo huong tuyet doi hoa. Do la phan chia van hoa thanh hai nua: vat chat / tinh than hay vat the/phi vat the, roi tu do tach bach va tham chi doi lap chung voi nhau. 2. Phan logi theo link vuc hogt dong hay chitc ndng cua van hoa Thuoc loai t h u hai, ta c6 the dan ra mot so each phan loai van hoa thanh cac linh vuc boat dong, nhu chia van hoa thanh ba tieu he thong. Con ngiroi tuu trung c6 the xem xet trong ba m o i quan he chinh yeu de ton tai va phat trien: - Truoc het con nguai phai ung x u v a i thien nhien de ton tai, nhirng san pham nay dugc goi la van hoa sinh ton, (van hoa san xuat) van hoa bdo dam dai song. - Sau do con nguai phai giai quyet su ung x u quan he giiia con nguai va con nguofi, quan he cha con, chong v g , trong gia dinh; quan he thay tro, quan he ca nhan va cong dong lang xom, quoc gia dugc goi la van hoa ung xu xd hoi. - Con nguai cung phai giai quyet quan he v a i chinh ban than minh, nhung van de ve tarn linh, tinh than t u do sinh ra tin nguang, ton giao va nghe thuat, goi la van hoa tinh than, van hoa tdm linh. Thuc ra, moi hien tugng van hoa deu it rJiieu ton tai hay bieu hien dual dang vat chat (vat the) hay tinh than (phi vat ihk). hky ngay hien tugng le hoi CO truyen thi ai cung c6 the de dang xep no vao van hoa tinh than hay van hoa phi vat the. Tuy nhien, nSu khong c6 cac di tich (dSn, dinh, chua...), nai dien ra le hoi, cac do te t u nhu tugng, tranh, do l l , cac loai trang phuc, nhac cu..., tuc cac dang vat the thi ciing khong the c6 le hoi dugc. Hay nhu am nhac la van hoa tinh than (phi vat the), tuy nhien neu khong c6 nhac cu, tuc cac hien vat van hoa, thi lam sao c6 am nhac. M o t ngoi den, dirih, chua neu khong c6 huyen thoai, truyen thuyet, than tich thi no cung khong tra thanh linh thi eng... Trong thuc te c6 hien tugng van hoa nay thi ton tai hay bieu hien dual dang vat chat (vat the) la chinh, nhu nha cua, trang phuc, an uong, cong cu san xuat va phuang tien giao thong, cac di tich kien true..., con hien tugng
- van hoa khac thi t6n tai hay hiku hien duoi dang tinh than (phi vat the) la chinh, nhu trilt hoc, van hoc, am nhac, mua, ca hat, tin nguong ton giao, phong tuc... Nhu vay, du goi mot hien tugng van hoa nay hay van hoa kia la van hoa vat chAt (van hoa vat thl) hay van hoa tinh ihkn (van hoa phi vat the) deu la each phan loai mang tinh tuong d6i. No ciing nhu nhieu each phan loai khac, chi dap ung cho nhilng muc tieu va yeu cau nghien cuu, ung dung cu thI, chu khong phai la each phan loai duy nhat. 3.1.3. Phan loai di san van hoa Can cu Nghi dinh s6 98/2010/ND-CP ngay 21/09/2010 cua Thu tuong Chinh phu Quy dinh chi iik viec bao ve va phat huy gia tri di san van hoa phi vat thS; viec bao ve va phat huy gia tri di tich lich su - van hoa, danh lam thing canh, di san van hoa dugc phan loai nhu sau: 1. Di san van hoa phi vat the bao gom: >^ a) Tieng noi, chiJ viet; b) Ngii van dan gian; c) Nghe thuat trinh dien dan gian; d) Tap quan xa hoi va tin nguong; d) Le hoi truyen thong; e) Nghe thu cong truyen thong; d) Tri thiic dan gian. 2. Di san van hoa vat the bao gom: a) Di tich lich su - van hoa, danh lam thang canh (sau day goi la di tich); b) Di vat, CO vat, bao vat quoc gia. Di san Di san thien nhien Di san van lioa Di san hon liop Di san vSn hoa Di san vSn hoa vat the phi vat the 119
- 3.2. DAC D I E M DI SAN VAN HOA PHI V A T T H E 3.2.1. Dinh nghia 3.2.1.1. Dinh nghia chung Di san phi vat the (hitangible Heritage - l^-l^^i^jfi?^- di san phi vat chSt, cung dugc dich la di san v6 hinh - ^MMf^), hoac cac di san van hoa phi vat the (Intangible Cultural Heritage - ^I'A^^^itMf^- di san van hoa phi vat ch4t, di san van hoa v6 hinh - "^M^it^f^). Intangible: tinh tu: khong the so thay dugc, khong the hieu thau dugc, khong the nam dugc, ma ho; danh tu: vat khong \hk so thSy dugc, diku khong the hieu thau dugc, dieu khong the nam dugc, dieu ma ho. "Di san van hoa phi vat the - dugc hieu la cac tap quan, cac hinh thuc the hien, bieu dat, tri thuc, ky nang va kem theo do la nhiing cong cu, d6 vat, d6 tao tac va cac khong gian van hoa c6 lien quan ma cac cgng dong, cac nhom nguai va trong mot so truong hgp la cac ca nhan, cong nhan la mot phhn di san van hoa cua hg. Dugc chuyen giao tir the he nay sang the he khac, di san van hoa phi vat the dugc cac cgng dong va cac nhom nguai khong ngung tai tao de thich nghi vai moi truong va moi quan he qua lai giila cgng dong vai tu nhien va lich su ciia hg, dong thai hinh thanh trong hg mot y thiic ve ban sac va su ke tuc, qua do khich le them y thuc ton trgng doi vai su da dang van hoa va tinh sang tao ciia con nguai. V i nhirng muc dich ciia Cong uac nay, chi xet den nhiing di san van hoa phi vat t h i phii hgp vai cac van kien Quoc te hien hanh ve quyen con nguai, ciing nhu nhirng yeu cau ve su ton trgng Ian nhau giCra cac cgng dong, cac nhom nguai va ca nhan, va ve phat trien ben vimg"^. Di san van hoa phi vat the nhu dinh nghia tren, dugc thk hien a nhiing hinh thuc sau: a) Cac truyen thong va bilu dat truyen khSu, trong do ngon ngu la phuang tien cua di san van hoa phi vat the; b) Nghe thuat trinh dien; c) Tap quan xa hgi, tin nguong va cac le hoi; d) Tri thuc va tap quan lien quan den tu nhien va vu try; ' UNESCO. Cong uac ve hdo ve di san van hoa phi vat the. Paris, 17/10/2003. Ban dich cQa B6 ngoai giao, internet. 120
- VAT T H E ':i e) Nghe thu cong truyen thong... Di san van hoa phi vat the la toan bg nhung sang tao dua tren ca sa truyen thong cua mot cong dong van hoa, dugc the hien bai mot nhom hoac ca nhan va dugc cong nhan la phan anh nhung mong muon cua mot cong ^l^f^iMiSi^- di san phi vat chSt, dong tai muc ma chung phan anh dugc ban sac van hoa va xa hoi cua cong ), hoac cac di san van hoa phi dong do; nhung tieu chuan va gia tri cua nhirng sang tao nay dugc truyen f^^itMf^- di san van hoa phi n mieng bang each mo phong hay bang cac hinh thuc khac. Trong so nhiing hinh thiic sang tao nay bao gom ngon ngu, van hgc, am nhac, dieu miia, tro rgc, khong thg hilu thau dugc, chai, than thoai, le nghi, phong tuc, do thu cong, kien true va cac loai hinh khong the so thdy dugc, dieu nghe thuat khac. Ngoai nhirng hinh thuc nay, nguofi ta ciing tinh den thong n dugc, dieu ma ho. tin, lien lac truyen thong. cac tap quan, cac hinh thiic thg do la nhiJng cong cu, d6 vat, d6 in ma cac cong dong, cac nhom Than, cong nhan la mot phSn di he nay sang thi he khac, di san ic nhom nguoi khong ngung tai Di san vSn hoa Di san vSn hoa vat the phi vat the 1 he qua lai giua cong dong vai anh trong hg mot y thuc ve ban rc ton trong d6i vai sir da dang Ngon ngiJr Nghe va bieu dat Nghe Tri thCrc Le hoi thu cong nhijng muc dich ciia Cong uac thuat ve tin truyen truyen it the phii hgp vai cac van kien khau, bleu dien tirnhien nguang thong nhu nhung yeu cau ve su ton Gan vdi khong gian, cong dong n nguoi va ca nhan, va v^ phat Luat Di san van hoa Viet Nam nam 2001 dugc sira doi, bo sung nam la tren, dugc the hien a nhiJng 2009, dinh nghia: Di san van hod phi vat the la san pham tinh than c6 gia tri lich su, van khau, trong do ngon ngii la hoa, khoa hgc, dugc luu giir bang tri nha, chu" viet, dugc luu truyen bang truyen mieng, truyen nghS, trinh dien va cac hinh thuc luu giu, luru truySn khac, bao gom tieng noi, chu viet, tac pham van hgc, nghe thuat, khoa hgc, ngii van truyen mieng, dien xuang dan gian, loi song, nep song, le hgi, bi quyet ve nghe thu cong truyen thong, tri thiic ve y, dugc hgc c6 truyen, ve ien va vu tru; van hoa am thuc, ve trang phuc truyen thong dan tgc va nhung tri thuc dan gian khac. 0/2003. Ban dich cua B6 ngoai giao, internet 121 1
- Luat Di san van hoa Viet Nam dugc sua doi, bo sung nam 2009, dinh nghla nhu sau: "Di san van hoa phi vat the la san phdm tinh than gan vai cong dong hogc cd nhan, vat the vd khong gian van hoa lien quan, c6 gid tri lich sic, van hoa, khoa hoc, the hien ban sac cua cong dong, khong ngimg duac tdi tgo vd duac lini truyen tic the he nay sang the he khdc bang truyen mieng, truyen nghe, trinh dien vd cdc hinh thicc khdc" 3.2.1.2. Mot so dinh nghla lien quan 1. Dinh nghia ve Nhicng bdu vat nhan van song^ Doi vai nhieu cong dong dan cu, tai san van hoa v6 hinh la ngu6n khong the thieu dugc cua ban sac von bat re sau trong qua khu. Tuy nhien that khong may la mot so hinh thuc bilu hien cua no, ching han nhu am nhac truyen thong va dan gian, cac dieu miia, le hoi va cac bi quyet san xuat thu cong, truyen thong truyen mieng va ngon ngii dia phuong da bien mat va c6 nguy ca bien mat. Nguyen nhan chinh cua su bien mat ay la do di san van hoa phi vat the dia phuang bi nhanh chong thay the bai van hoa quoc te dugc tieu chuan hoa, quy trinh nay dien ra nhanh chong cong them vai sir tac dong cua "hien dai hoa" kinh te - xa hoi, nhung dong thai cung bai sir tien bg to Ian cua ky thuat thong tin va chuyin tai. Ban chkx phi vat the cua di san lam cho no de bi ton thuong. Cham dut bat ky mat mat nao them la dieu rat khan thiet. Mot trong nhung each hieu qua nhdt d l bao ve an toan cho di san van hoa phi vat the la gift no bang each thu thap, ghi chep va luu trii. Hay hieu qua han la dam bao nguai mang di san tiep tuc thu nhan nhung kien thuc cung vai ky nang va truyen lai chung cho the he ke tiep. Vai muc dich do, nhung nguai nam giij di san can dugc nhan dien va dugc cong nhan chinh thuc. Nhi6u nude tren the gidi va khu vuc da c6 nhiJng chinh sach de bao ton di san Bdu vat nhdn van song. T\x nam 1950 den 1994, Chinh phii Nhat Ban da cong nhan 7 loai hinh nghe thuat bi6u di6n (36 ky nang cu the) va 9 loai " Luat di san van hoa nam 2001 dirac sira ddi, b6 sung nam 2009. Nha xuat ban Chfnh tri Qudc gia, H.2009, tr 33. ' Theo de xuat cua G S N g u y i n van Huy, sii dung khai niem "Ngucri dang gia kho bau di san" thay cho Bau vat nhan van song ( L i v i n g Human Treasure) hoSc L i v i n g National Treasure khi thap nien cu6i cua the ky X X van hoa phi vat the bat dSu dugic chii trong, nhCrng ngucri nam gia di san nay dirpc ton vinh. "Treasure" la danh tCr, nghTa la bau vat, vat quy, kho bau. "Human" la tinh tir, chi "nguoi", "con ngucri". V i "treasure" la danh tir nen khi dich ra, nSu bam qua sat van ban, s2 nghieng ve tinh vat the c u a "bau vat". C o n nguoi Nhat, trong b6i canh van hoa cua hp thi nguai ta gpi la "nhan tai qu6c bao". 122
- hinh nghe thuat ling dung (39 ky thuat cu the). Nhiing ky nang nay dugc nam giir bai 52 ca nhan va 23 nhom. Ttr nam 1964 den 1994, Chinh phu Han Quoc da bao ton va chuyen giao 92 tai san van hoa phi vat the quan trong cho 167 ca nhan va 50 to chiic nam giu. Chinh phii Philippin cong nhan "Nghe sT quoc gia" vdi chuong trinh bao ton d i san van hoa phi vat the va cho phep ho mot s6 dac quygn va vinh du. Thai Lan, nam 1993 da vinh danh cho 8 Nghe sT quoc gia cho loai hinh nay. C) Phap, nam 1994, Bo Van hoa da cong nhan "20 Nghe nhan gioi", c6 tai nang va kien thiic. UNESCO, da dua ra nhiing dinh huong co ban ve vide thanh lap he thong "Bau vat nhan van song" va dua ra dinh nghia: "Nhwig bdu vat nhan van song la nhiing ngudi la hien than cua nhiing ngudi c6 trinh do cao nhd't, nhiing ky nang va ky thuat can thiet cho viec tao ra nhiing khia cqnh duac IvCa chon ciia ddi song van hoa cua mot dan tgc va dam bao sU ton tai tiep tuc ciia di san van hoa dan toe do". Cung tuorng tu nhu vay, la nhiing truy6n thong v6 hinh dugc thuc hien bcfi nhiing nguM bao ve va bao ton di san van hoa: chang han nhu ky thuat sita chiia nhac cu truyen thong, cham khac da de tu sira nhiing di tich, chuan bi vat lieu phu tuong theo phuong phap truydn thong cho nhiing phong lich sir. Do vay, noi den bao ton tai san van hoa phi vat the la noi den viec bao t6n va truyen lai nhiing ky nang va ky thuat can thiet de tao ra chung. Dieu nay chi CO the thuc hien dugc vdri su cong nhan dac biet doi vdi nhiing ngucfi c6 ky nang va ky thuat nay or trinh do cao nhat. " Nhiing bdu vat nhan van song la nhiing ngucfi hay nhom ngucfi ma gia tri sang tao cua hg noi bat va hiem c6, su dgc dao hay it nhat la bang chiing ciia su hiem c6 ve truydn thong van hoa va lich sir, dac diem phan biet mot viing hay mot h6i nghe thuat biet trudc. Nhiing bau vat nhan van nay dang c6 nguy CO bien mat v i nhi6u nguyen nhan nhu: "Su sut giam nghiem trgng so nguofi thuc hanh ky nang hoac/va nhung nguofi ke tuc hg, su mat mat dang ke tinh xac thuc lich s i , su mat mat nghiem trgng y nghia van hoa hay su sira doi quan trgng vi tri phap ly ciia tai san van hoa phi vat the lam giam su bao ve cho no"*. U N E S C O . Nhung dinh hucmfi ve hdu vat song. Cue Bao t6n Bao tang, T a i liSu tap huan T u b6 di ti'ch va Dinh huomg bao ve di san van hoa phi vat the. Thanh Hoa, thing 11/2CX)2. 123
- 2. Dinh nghla veVan hoa dan gian Hoi dong chap hanh ciia UNESCO hop ky 25 tCr ngay 17/10 den 16/11/1989 tai Pari da thong qua "Khuyen nghi ve viec bao ve Van hoa truyen thong va van hoa dan gian) dua ra dinh nghla: "Van hoa dan gian (hoqc van hoa truyen thong va binh dan) la toan bo nhifng sang tao dUa tren CO sd cua mot cong dong van hoa, ducfc the hien hoi mot nhom hoqc cd nhdn vd dugc cong nhqn Id da phdn dnh nhung y nguyen cua mot cong dong a nntc ma chung phdn dnh ban sac van hoa vd xd hoi cua cong dong do; nhifng tieu chudn vd nhifng gia tri ducfc truyen mieng, bang each mo phdng hoqc bang cac hinh thitc khac. Cac the loqi van hoa dan gian la ngon ngit, van hoc, dm nhqc, dieu mua, cac trd choi, than thoqi, le nghi, phong tuc, do thu cong, kien true vd cac loqi hinh nghe thuqt khac". 3.2.2. Mot so dac trirng ciia di san van hoa phi vat the TLT nhiing dinh nghla tren, chiing ta nhan thay a mdi quoc gia dan toe c6 di6u kien dia ly - tu nhien va hoan canh lich sit khac nhau, m6i quoc gia lai CO nhieu cong dong dan toe cung sinh song, nhieu ton giao ton tai trong mot dan toe, va nhieu ngon ngCr, tho ngii khac nhau. V i vay, phai nhat quan cac nguyen tic v6 quyen con nguai the hien trong van hoa la: Truorc het la quyen song trong doc lap, hoa binh va hiJu nghi, quyen dupe an, a, hoc hanh va cham soc siic khoe. Ton trong ban sSc, sir da dang van hoa eiia timg cong dong dan toe cung nhu cac quoc gia dan toe khac nhau. Ton trong binh dang van hoa, sir khoan dung eung nhu chap nhan sir khac biet v6 van hoa giua cae quoc gia dan toe. Binh dang trong dong gop, sang tao va huong thu cac gia tri di san van hoa phi vat the. Dupe tao mpi dieu kien tiep can vai cae gia tri di san van hoa ciia cac dan toe khac, eung nhu eo ca hoi the hien, trmh dien, gidfi thieu cac gia tri di san van hoa cua dan toe minh. Cae nha khoa hpe mot mat dat ra yeu cau phai xac dinh ro dac trung chung nhat eung nhu sir khac biet giira di san van hoa vSt the va di san van hoa phi vat the, mat khac phai lai doi hoi xem xet chiing nhu mot chinh the khong tach biet ma no gSn bo mat thiet vdfi nhau. Di san van hoa vat the va di san van hoa phi vat the chiing deu mang nhiJng dac tinh chung ciia di san van hoa la: no deu ham chiia cac mat gia tri ve lich sir, van hoa, khoa hpe; chiing deu la epi nguon ciia sir sang tao van hoa; ehiing deu la tam guong phan chie'u ban sic van hoa dan toe cung nhu su da dang ciia van hoa. Gidi 124
- han, tach bach giiia di san van hoa vat the va phi vat the la rat mong manh, chiing CO the dan xen, gdn bo mat thiet v6i nhau va trong nhieu trircmg hop kho CO the tach bach hai loai di san do. 3.2.2.1. Tilth "dgng" cua di san van lioa plii vat the Dac trung de nhan biet nhat cua van hoa phi vat the la no tiem an trong mot t h l vat chat khac, trong tri nha va tam thuc cua con nguoi va chi boc 16 ra thong qua hanh vi va hogt dong cm con nguai trong mot moi truong dien xuong nhat dinh. Ngudi nam giiJ di san la thanh vien cua mot cong dong, ho la nguoi phat hien, sang tao, luu truydn, cai bien, hinh thanh van hoa trong cong dong va cho cong dong. Voi dac trung nay, van hoa vat the la dang tinh, con di san van hoa phi vat t h i la dang dong. Noi each khac, neu van hoa vat the dugc khach the hoa, tiic t6n tai nhu mot thuc \hk ngoai ban than con nguoi, thi van hoa phi vat the lai tiSm hn trong ban than con nguoi, va thong qua dien xuong thi cac hien tuong von tiem an ay moi c6 the boc 16, the hien ra nhu mot hien tuong van hoa. V i du, mot ban ghi chep nhac ca tru chua du la di san van hoa phi vat the, gia tri ca tru chi dugc trinh dien trong mot khong gian nhat dinh no moi boc 16 nhiing gia tri cua no. Voi mot dat nuac ma den nay nong dan van chiem khoang 70% dan so thi nhung di san van h6a phi vat the chinh la nhung sang tao cua nguoi n6ng dan, du la ho sinh song noi niii cao, hay mien dong bang, chau th6 qua tien trinh lich su. Dac diem nay chi phoi di san van hoa phi vat the ca ve noi dung, gia tri, phuong thuc bieu hien Ian phuong thuc trinh dien, phuong thuc luu truyen... Phuong thuc canh tac cua nhimg nong dan la trong liia, c6 thi la lua nuoc noi d6ng bSng, chau th6, c6 the la lua kh6 noi nuong ray. Chinh phuong thuc canh tac nay se lai la yeu t6 chi ph6i nhiing di san van hoa phi vat the ca ve noi dung va hinh thuc Ian phuong thiic luu truyen, tai tao. La sang tao cua n6ng dan, cho nen phuong thuc sang tao cua nhiing sang tac phi vat the se truySn mieng, su t6n tai cua ban than nhiing sang tac dy ciing se la truydn mieng, dang thuc t6n tai bang van ban cua cac di san van hoa phi vat the kh6ng nhieu. Boi vay, nhieu nha nghien cuu van hoa hay noi toi dang thuc t6n tai trong tam thuc cac the he con nguoi cua no. Dat nhung di san van hoa phi vat the ky trong tuong quan voi chu the sang tao. 125
- chung ra se rut ra d u g c n h i e u d i e u bo i c h cho c o n g tac s\iu tarn, n g h i e n c u u Ian bao t o n va phat h u y . N h i n d i san v a n hoa p h i vat the tir goc do c h u the sang tao, chiing ta can y t h u c h a n n i i a ve qua t r i n h sang tao, l u u t r u y e n l o a i h i n h d i san v a n hoa nay. B o p h a n quan t r o n g nhat ciia d i san v a n hoa p h i vat the la n h i j n g sang tac f o l k l o r e . K h a i nguyen, c o i n g u o n ciia sir sang tao v a n hoa dan gian, v a n hoa p h i vat the la cua n h i r n g ca the. T r o n g x a h o i V i e t N a m CO p.- L D - f.r L /• i. • u i i ° • , , • , Dan ca quan no Bac rJinn (ann minh hoa) truyen, n h u n g ca the ay c6 the la n g u a i n o n g dan chan l a m tay b u n , n h u n g c u n g c6 the la n g u a i t h g t h u c o n g , c u n g CO the la cac nha n h o . C h a n g han, k h a n h i e u \bi ca t r o n g hat p h u a n g v a i N g h e A n la sang tao cua cac nha n h o . N g u y e n D u , Phan B o i Chau... liic sinh t h a i , tirng l a n h u n g " t h a n h v i e n " rat t i c h cue v a say m e hat p h u a n g v a i . N h i n v a i tro cua cac ca the t r o n g sang tao v a n hoa p h i vat the, c h u n g ta lai p h a i n h i n thay t r o n g qua k h i i , cac ca the nay g o m rat n h i e u l o a i nguofi khac nhau, CO the do la n g u a i n o n g dan, c i i n g c6 the do l a m o t nha t h a , c i i n g c6 the la nha s u , m o t thay thuoc, m o t gia lang. L a u nay, c h u n g ta quen g o i , do la cac nghe nhan, n h u n g k h i dat n h u n g c o n n g u a i ay vao qua t r i n h sang tac f o l k l o r e , qua t r i n h sang tac d i san v a n hoa p h i vat the, p h a i thay c h i n h day la n h i i n g n h a n vat d o n g v a i tro c h u the sang tao cua v a n hoa n o i c h u n g va v a n hoa p h i vat the n o i r i e n g . N h u vay, c h u the sang tao v a n hoa dan gian, v a n hoa p h i vat the k h o n g c h i la n o n g dan. N o i den m o i t r u o n g s i n h t h a n h , l u u t r u y e n cac d i san v a n hoa p h i vat the, nguofi ta hay n o i den l a n g xa. T h e n h u n g , a n u a c ta, l a n g x a lai la d o n v i x a h o i gan bo v a i toe n g u a i , ban t h a n lang x a cua m o t toe n g u a i c u n g c6 n h u n g net khac biet k h i no v a n d o n g t r o n g k h o n g gian. V a i n g u a i K i n h ( V i e t ) , n h i n a p h u a n g d i e n k h o n g gian, lang V i e t c6 sir khac nhau ve m o t so p h u a n g dien k h i dat t r o n g c u n g he de so sanh. L a n g V i e t a Bac B o c6 n h i j n g khac biet v a i lang V i e t a N a m B o va T r u n g B o a n g u o n goc h i n h t h a n h , dac d i e m quan c u , c a cau to c h u c , quan he sa h u u , cac l o a i dan c u . . . 126
- Tren goc do nghe nghiep, lang ciia nguai Viet c6 the tarn chia thanh hai loai: lang cua ngu dan (lang van chai) va lang cua nhiing cu dan song bang nghk trSng lua nuac. Hai loai lang nay ro rang c6 nhung net khac nhau trong cam quan ve thien nhien, trong ung xu voi thien nhien cung nhu trong quan he xa hoi, trong cong dong. Neu nhu lang xa cua cu dan trong Ilia nuac thof Thanh Hoang thi cu dan song bang nghe danh bat hai san lai thof cung Ca Voi/Ca 6ng, neu nhu cu dan song bang nghe liia nuac c6 ruong dinh de lay kinh phi to chuc le hoi hang nam thi ngu dan lai dong gop mot khoan kinh phi de to chuc le hoi. Nguofi dan trong lua nuac cau mong miia mang boi thu thi nguai dan danh bat hai san cau mong dugc triing mua ca. Lang xa cua cu dan nong nghiep song bang nghe trong lua nuac CO su gin k i t chat che hon lang xa cua cu dan song bang nghe danh bat hai san nai bien khai. Bai moi ben khac nhau a su phu thuocian nhau hay khong trong qua trinh san xuat. ^ , , Tren goc do toe nguai, lang xa cua nguai dan toe thieu so khac vai lang xa cua nguai Kinh (Viet) vai tu each la toe nguai chu the. Neu nhu trong mot thai ky dai truac Cach mang thang Tarn nam 1945, lang xa ciia nguai Kinh (Viet) la mot "nuac cong hoa tu tri be nho" - chu diing cua Pon Dume - thi lang xa cua cac toe nguai thieu so, du dual cac ten goi khac nhau: "phum, soc" vai nguai Kh' Me, "bon" vai nguai Ma, "plei" vai nguai Gia Rai, "plai" vai nguai Ba Na, "buon" vai nguai E De, "ban" vai nguai Tay, Thai... lai la nhijng cong dong xa hoi mang tinh chat tu quan rat cao. Lang xa cua nhung cong dong nay la nhimg dan vi xa hoi cua cac dan toe rk khac nhau trong su phat trien tren hanh trinh lich su, c6 dan toe da a chang duang phat trien ciia phuang thuc san xuat phong kien, c6 dan toe lai con dang a dem cuoi cua che do cong san nguyen thuy. Roi tat ca cac dan toe dhu chiu su xam luge cua thuc dan Phap vao cuoi the ky XIX, chinh cuoc khang chiln chong thuc dan Phap Ian thii nhat roi Ian thu hai, cuoc khang chiln chong My da dua cac dan toe a nuac ta cung den vai he tu tuang tien tien ciia thai dai, de roi chien thang trong chong ngoai xam, ciing buac vao chang duang dau tien cua thai ky qua do len chu nghia xa hoi. 3.2.2.2. Tinh van hoa toe nguM va vai trb sang tqo cua cd nhan Van hoa noi chung, dac biet van hoa phi vat the deu la cua mot cong dong toe nguai nhat dinh, cua mot gia toe, cua mot lang xa va cua mot dia 127
- phuong, toe nguai, vi vay no mang tinh dan toe, tinh dia phuong. Nhung no tiem an trong tri nho va tarn thue eiia timg eon nguai eu the, qua sir tiep nhan va the hien eua timg con nguai cu the, nen no mang dau an ca nhan va vai tro sang tao cua ca nhan rat ro ret. Bai su sang tao, bao ton va trao truyen ciia van hoa phi vat the lai phu thuoc veto cuoc dai cua timg cd nhan. Vi vay, no vita mang tinh ben chac (tiem an trong tam thiic dan toe) lai vita mong manh, de bi ton thuang (phu thuoc vao cuoc song cua mot ca nhan vai bao may rui, bat nga). Ciing chinh vi dac trung neu tren, van hoa phi vat the khong chi phu thuoc vao Li hoi dam trdu a Tdy Nguyen (anh minh hoa) tung ca nhan, ma con phu thuoc vao cdc nhom xd hoi khdc nhau, ma truac nhat la gia dinh, dong toe, lang xa, phu thuoc vao cac nhom tuoi: gia, tre, giai tinh: nam, mx... tinh cd nhan vd tinh nhom xd hoi khien cho van hoa phi vat ihh phong phii va da dang han nhieu, noi each khac tinh di ban cua no cao han so vai van hoa vat the. Di san van hoa phi vat the phan anh nhijng sac thai rieng biet va truyen thong tot dep cua timg dan toe vi the no mang tinh dan toe dam da. Tir nhijng dac tinh tren ta thay vai tro to Ian cua giao due gia dinh va cong dong doi vai viee trao truyen va tiep nhan cua moi ca nhan doi vai cac di san van hoa phi vat the, ma nhieu nha nghien cuu da vi no nhu la mot hinh thiic cua "gien di truyen xd hoi". Su phan biet van hoa vat th^ va van hoa phi vat t h i la mot sir gia dinh chu quan cua con nguai, giup con nguai c6 the nhan thirc ban ch4t thue tai khach quan. Van hoa vai tu each la khach the, ton tai va phat trien tren ea so ket hop hiiu ca giija mat vat t h i va mat phi vat thi. Mat nay la t i l n de t6n tai cua mat kia va ngugc lai. Do vay, trong tu duy ciing nhu trong boat dong thue tien tranh sir c6 lap, doi lap mot each tuyet d6i giura mat vat \hk va phi vat the cua mot hien tugng van hoa. Ciang chinh vi vay, UNESCO, sau mot thai gian dua ra he thong cong nhan cac di san van hoa vat Xhk va phi vat Xhk 128
- cua cac dan toe, cac quoc gia tren the giai, nay ciing dang xem xet lai sir tach bach giira di san van hoa vat the va phi vat the da thoa dang chua. V i nhu, Nha nhac cung dinh Hue lieu c6 hinh thanh va ton tai den nay neu khong CO moi truong kinh thanh Hue? 3.2.2.3. Tilth nltdn van ciia disan van hoa phi vat the Di san van hoa phi vat the the hien khat vong cua con nguai ve cuoc song nhan ai, hoa binh vi vay di san van hoa phi vat the ban than no mang gia tri nhan van. , , Nhung gia tri nhan van do chinh la tinh nhan loai cua di san van hoa noi chung va di san van hoa phi vat the noi rieng. Di san van hoa phi vat the chang nhijng phan anh ma con ghi lai nhilng ma uac, nhirng ly giai cua con nguai ve tu nhien va sir song. Chinh vi the di san van hoa phi vat the ghi lai cac chang duong phat trien ciia cac dan toe va nhan loai, no la loai su lieu dac biet, la su thi cua nhan dan. 3.2.2.4. Hir&ng t&i "chdn - thien - my" Ban chat cua di san van hoa phi vat the la huang tai cai dep, cai tham my, cai chan, cai thien vi vay no c6 tinh giao due cong dong rat cao, va chinh dieu do lam cho no truong ton. Ban chat con nguofi la yeu cai dep, huang tai su hoan my. Di san van hoa phi vat the la su phan anh va nggi ca que huang dat nuac tuai dep. Tom lai: - D i san van hoa phi vat the la san pham dugc Im giQ chii yeu bang tri nhdf, chiJ viet; dugc licii truyen bang mieng, truyen nghe va hinh thuc trinh di6n. The' hien tinh dan gian, phi chuyen nghiep hoa, khong san xuat hang loat, ma mang tinh ca biet, dan chiec vai nhieu net doc dao va dac s^c. - D i san phi vat the gSn vdi moi trudng thien nhien va moi trucmg xa hoi, khong gian cu the da san sinh ra no, no song dong bai vSn dugc sir dung trong dai song thucmg nhat ciia timg cong dong va bieu hien tu y thiic ve ban sac a'y. - Di san van hoa phi vat the gSn chat vdi chu the sang tao va la chu sahOn tri tue cua mot cong dong, mot ca nhan trong cong dong. Cong dong dugc 129
- hieu la cong dong van hoa dia phirong, ban dia chinh la net di phan biet vdfi cong dong khac. - Di san van hoa phi vat the c6 tinh ky xao va nghe thuat cao, c6 bi quyfi't ngh6 nghiep, each thuc truyen nghe chi c6 the cam nhan ducfc chii khong the mo ta bang Icri hay van ban. - No gSn vdri chiic nang ban dau la muc tieu ma no da dugc sang tao de dap ling nhu cau ciia cong dong. - Cac cong cu, do vat, di vat (ma ve ban than no la di san van hoa vat the) nhimg no dugc su dung trong trinh di6n, nghi thiic va 16 hoi dugc xem la thanh to ciia di san van hoa phi vat the. Viec bdo ve di san van hoa phi vat the khac v&i viec bdo ve di san van hoa vat the va di san tu nhien Bao ve di san van hoa phi vat t h i la cac bien phap c6 muc tieu dam bao kha nang ton tai cua di san van hoa phi vat the, bao gom viec nhan dien, tu lieu hoa, nghien cuu, bao ton, bao ve, phat huy, cung c6, chuyen giao, dac biet la thong qua hinh thuc giao due chinh thuc hoac phi chinh thuc ciing nhu viec phuc hoi cac phuong dien khac nhau cua loai hinh di san nay. Cac bien phap can thiet nham dam bao cong tac bao ve di san van hoa phi vat the hien c6 tren lanh tho, can nhan dien va xac dinh ro cac loai hinh khac nhau cua di san van hoa phi vat the hien c6 tren lanh tho minh, c6 su tham gia cua cac cong deng, nhom nguai va cac to chuc phi chinh phu c6 lien quan. 3.2.3. Nhan dien di san van hoa phi vat the De dam bao cho viec nhan dien nham muc dich bao ve, moi quoc gia thanh vien, dua tren nhijng dieu kien thuc te rieng, phai lap ra mot hoac nhieu danh muc thong ke ve di san van hoa phi vat the hien c6 tren lanh tho minh. Nhung danh muc thong ke nay se dugc thuang xuyen cap nhat. Co the ke ra day nhijng dang thuc chinh ciia van hoa phi vat ihk (tuc cac dang thuc van hoa ma a do mat the hien chii yeu cua no la phi vat the): 3.2.3.1. Cac truyen thong vd bieu dqt truyen khdu, trong do ngon ngu la. phuong tien cua di san van hoa phi vat the Cac hinh thiic bieu di6n hoac the hien bang tho ca, lich sir, than thoai, truydn thuyet va cac dang truyen ke khac c6 gia tri doi voi cac cong ddng van 130
- dia chinh la net di phan biet vai hoa, nhu than thoai, c6 tich, truyen thuyet, ca dao, thank ngit, tuc ngu, ve, ngu ngon... Cac the loai ngu van ke tren von hinh thanh, ton tai thong qua .0 va nghe thuat cao, c6 bi quyet hinh thiic truySn mieng va tri nha cua nhan dan, nay a mot so tgc nguai, mot lecdm nhan dugc chu khong the so vung da dugc van ban hoa. Co le trong linh vuc ngii van dan gian ke tren, thi viec van ban hoa truyen c6, ca dao dugc thuc hien sam han ca, sau do la tieu ma no da dugfc sang tao de dan ca cua nguai Viet va cac dan tgc thieu so, thanh ngii va tuc ngil, ve... Viec van ban hoa cac the loai ngii van dan gian ke tren, mot mat, bao ton lan no la di san van hoa vat the) mot di san van hoa truygn mieng dang bi nguy ca mai mot, nhat la trong dieu ghi thiJc va 16 hoi dugc xem la kien xa hgi do thi hoa va cong nghiep hoa hien tai; mat khac, chiing ta ciing can thay mat trai ciia viec van ban hoa, do la lam "dan nhat hoa", lam ngheo 'Mc vai viec bdo ve di san van nan mot hien tugng van hoa dan gian nay sinh va ton tai chii yeu duoi dang truyen khau vol nhung di ban v6 cung phong phii va da dang. Do vay, de bien phap c6 muc tieu dam bao khac phuc hien tugng noi tren, mot mat, chiing ta van phai "van ban hoa" de the, bao gom viec nhan dien, tu bao luu mot hien tugng van hoa de bi ton thuang, mat khac phai tao moi buy, cung c6, chuygn giao, dac truang can thi^t de cac the loai ngu van truyen mieng nay tiep tuc sinh soi, thuc hoac phi chinh thiic cung phat trien trong long cua dan tgc, chii nhan chan chinh ciia di san van hoa nay. u ciia loai hinh di san nay. 3.2.3.2. Nghe thuat bieu dien ;6ng tac bao ve di san van hoa Cac hinh thuc dien xuang vd trinh dien bao gom cac hinh thiic ca mua, ien va xac dinh ro cac loai hinh nhqc, san khdu (nghe thuat dien xuang). Do la hinh thuc boat dgng cua con ?n CO tren lanh tho minh, c6 su a cac to chuc phi chinh phu c6 nguai thong qua am thanh, ngon ngii, dgng tac, hanh vi... de thong tin ve mot v4n dh d8n vai rgng rai khan gia. Dien xuang dan gian la dang the hien chii yeu ciia van hoa dan gian. Chinh vi vay, ngay nay nhieu hgc gia nuac ta coi dien xuang nhu la mot dac luc dich bao ve, moi quoc gia trung ca ban ciia van hoa dan te rieng, phai lap ra mot hoac gian. Dac trung ca ban ciia cac )hi vat th6 hien c6 tren lanh th6 loai hinh nghe thuat dien xuong thuang xuyen cap nhat. dan gian la nghe thuat gan vai ;ua van hoa phi vat th8 (tuc cac thai gian, tiic hanh dgng va lai ^eu ciia no la phi vat thI): noi (lai hat) ciia nguai trinh lyen khdu, trong do ngon ngu dien theo tfinh tu thai gian, c6 e truac CO sau, khac vai hgi hga. bg tho ca, lich su, than thoai, dieu khac, kien triic chii yeu la " ia tri ddi vdri cac cgng dong van nghe thuat khong gian. Hat ca tru (dnh minh hoa) 131
- - Sau mang ngu van, cdc hinh thuc dien xu&ng dugc gioi nghien cuu chii y SITU tarn, trong do tieu bieu nhat la am nhac, mua, san khau. Doi vai ngu van ngudi ta tien hanh van ban hoa, thi v a i loai hinh dien xuong trong nhieu nam nay, nguoi ta eiing dang no lire vua ket hop "van ban hoa" vira "bang hinh hoa". Cach "bang hinh hoa" d6i v a i dien xuong dan gian eGng gay ra tac dung hai mat, vua tich eue va vua tieu cue. Tuy nhien, xu huang do la tat yeu va bat kha khang. 3.2.3.3. Tap qudn xd hoi, tin nguffng vd cdc le hoi Nhimg hdnh vi ung xu cua con nguofi, do la ung x i i giua ca nhan v a i ca nhan, ca nhan trong cong dong, ung x u giua cac cong dong. Cong dong a day dugc hieu v a i nhieu pham v i va miie do khae nhau, nhu gia dinh, dong ho, lang xa, dia phuong, toe nguai, quoc gia, trong do cong dong lang xa va gia toe CO vai tro quan trong han ea. Dieu nay eang tra nen quan trong khi ma trong xa hoi eo truyen cua cac toe nguai, tinh cong dong luon la tang nen va dae trung ea ban eiia xa hoi. D o i v a i moi xa hoi, nhung hanh v i ung x u cua con nguai v a i moi truang tu nhien hay vai xa hoi thuang dugc quy chuan hoa thanh chuan muc, roi t u nhung chuan muc do, trong nhung moi quan he cu the, timg ea nhan the hien ra thanh hanh v i ung x u eua niinh. Tuy nhien, nhijng chuan muc ay khong phai hoan toan cung nhac, ma tuy theo tung dieu kien cu the no dugc van dung va the hien ra eo khi la khac nhau, tham chi "trai nguge" nhau. V i du, ung x u than toe la nen tang ung x u xa hoi eo truySn theo kieu "mot giot mau dao han ao nuac la", nhung eiing c6 k h i lai la: "ban anh em xa, mua lang gieng gan". Hay "khong thay do may lam nen", nhung trong moi quan he cu the khae thi lai la "hoc thay khong tay hoc ban"... Cac hinh thuc nghi le, t i n nguang ton giao, phong tue, le hoi nhu Phat giao, Ki-to giao, Dao giao, Thof eiing to tien, dao Mau... Cac nghi thiie liSn quan den vong ddi ciia eon nguori nhu: sinh no, cuoi hoi, ma chay, nghi thiic di lai, di chuyen; cac tro choi va cac mon the thao; ngay 16 eiia cac dong ho, 16 nghi lien quan den su thang tien trong dSng cap xa h6i; cac 16 h6i theo mCia, cac tap quan sinh boat; nghe thuat am thuc; cac tap quan xa hoi li6n quan den vi6c phan cong gidi, cac tap quan san bat, 132
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học