Xem mẫu
- ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
♦ ♦ ♦
CHƯƠNG TRÌNH BỒI DƯỠNG
NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ĐẠI HỌC
BÀI THU HOẠCH
CHUYÊN ĐỀ: GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THẾ GIỚI VÀ
VIỆT NAM
Học viên: PHẠM ANH XUÂN
Ngày sinh: 25/02/1992
Nơi sinh: Liên Bang Nga
Đơn vị công tác: Công ty TNHH Thiên Tường
Năm 2021
NỘI DUNG THU HOẠCH
Câu hỏi:
Anh chị hãy phân tích tác động của cuộc CMCN 4.0 tới giáo dục Đại học Việt Nam
trên các khía canh triết lý giáo dục; phương pháp tiếp cận; tổ chức giảng dạy, kiểm
tra đánh giá và chuẩn đầu ra sản phẩm đào tạo
- BÀI LÀM:
Tác động của cuộc CMCN 4.0 tới giáo dục đại học Việt Nam trên các khía
cạnh triết lý giáo dục
1. Khái quát về cuộc cách mạng 4.0
Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (cách mạng 4.0) bắt đầu xuất hiện từ thập
niên đầu tiên của thế kỷ XXI. Cuộc cách mạng 4.0 là sự gắn kết giữa các nền công
nghệ, làm xóa đi ranh giới giữa thế giới vật thể, thế giới số hóa và thế giới sinh
học. Đó là các công nghệ internet vạn vật, trí tuệ nhân tạo, người máy, xe tự lái, in
ba chiều, máy tính siêu thông minh, công xưởng thông minh, công nghệ nano, công
nghệ sinh học… Đây là cuộc cách mạng về sản xuất thông minh dựa trên các thành
tựu đột phá trong các lĩnh vực công nghệ khác nhau với nền tảng là các đột phá của
công nghệ số. Trung tâm củacuộc cách mạng 4.0là công nghệ thông tin và internet
kết nối vạn vật (IoT), không chỉ giúp con người giao tiếp với con người, mà còn là
con người giao tiếp với máy, con người giao tiếp với đồ vật và đồ vật giao tiếp với
nhau.
Cuộc cách mạng 4.0 sẽ tạo ra sự thay đổi mạnh mẽ về phân bố nguồn lực
sản xuất, cách thức sản xuất và tiêu dùng nhờ vào sự phát triển mạnh mẽ của khoa
học công nghệ. Nền sản xuất “tự động” đặc trưng của cách mạng công nghiệp lần
thứ 3 sẽ sớm chuyển sang nền sản xuất “thông minh”, trong đó các máy móc được
kết nối internet và liên kết với nhau qua một hệ thống có thể tự vận hành toàn bộ
quá trình sản xuất theo một kế hoạch đã được xác lập từ trước.
Làn sóng công nghệ mới với sản xuất thông minh sẽ giúp công nghệ phát
triển và kéo theo năng suất tăng cao. Nhưng để có thể áp dụng được “sản xuất
thông minh” vào thực tiễn thì không thể thiếu một nguồn nhân lực chất lượng cao.
Vì vậy, nhiệm vụ đặt ra đối với ngành Giáo dục là cần phải có định hướng cụ thể
để thích ứng với thời cuộc, để đào tạo ra nguồn nhân lực tốt, đáp ứng với yêu cầu
đòi hỏi của thị trường lao động. Bởi, nguồn nhân lực chất lượng cao luôn là yếu tố
quyết định cho sự phát triển.
2. Lực lượng lao động trước đòi hỏi của cuộc cách mạng 4.0
Theo Báo cáo phân tích môi trường kinh doanh (Doing Business Report) của
Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2016, Việt Nam xếp thứ 90 trong 189 nước tham gia
xếp hạng. Với sự tác động của cách mạng 4.0, các nước đang phát triển như Việt
Nam sẽ buộc phải thay đổi lợi thế cạnh tranh. Dự báo, từ năm 2020 trở đi, chúng ta
không cạnh tranh với các quốc gia như Trung Quốc, Bănglađét, Malaixia, Ấn Độ
hay Mêxicô, mà là cạnh tranh với những công ty tự động hóa của Mỹ hay Nhật
Bản.
- Trong lịch sử, các cuộc cách mạng công nghiệp đều đi kèm với những hệ lụy
như bất công gia tăng kéo theo hàng loạt những chuyển dịch lớn về chính trị cũng
như thể chế. Diễn đàn kinh tế thế giới đã rung một hồi chuông cảnh báo người lao
động và chính phủ các nước cần chuẩn bị cho việc nguồn lực lao động sẽ có
những dịch chuyển đột ngột, khiến cho người lao động đối diện nguy cơ mất việc
làm. Có khoảng 47% các công việc hiện tại ở Mỹ có thể biến mất vì tự động hóa,
dẫn đến nguy cơ phá vỡ thị trường lao động và gia tăng căng thẳng về việc làm.
Nhìn vào một ngành cụ thể như ngành Dệt may, đã xuất hiện rôbốt làm việc
cùng con người trong các nhà máy. Điều đó còn chưa dừng lại. Theo ILO, 2/3 trong
số 9,2 triệu lao động ngành Dệt may và Da giày tại Đông Nam Á đang bị đe dọa,
trong đó 86% lao động của Việt Nam, 88% lao động của Campuchia và 64% lao
động Inđônêxia trong ngành May mặc, Da giày sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề từ làn
sóng tự động hóa, công nghiệp hóa trong ngành. Hay như hệ thống tổng đài (Call
Center) trả lời trong ngành Viễn thông, Ngân hàng, Bảo hiểm, Chứng khoán cũng bị
đe dọa, khi mà hàng trăm nghìn người đang làm việc cho các “call center” trên khắp
thế giới có thể mất việc.
Cùng với sự ảnh hưởng của công nghệ, việc gia tăng tầng lớp trung lưu và
quá trình đô thị hóa ở các thị trường mới nổi cũng sẽ ảnh hưởng đến xu hướng
việc làm. Nhu cầu lao động có tay nghề cao gia tăng trong khi nhu cầu đối với lao
động có tay nghề và kỹ năng thấp đã giảm. Điều đó có lợi cho tầng lớp giàu hơn là
nghèo và dẫn đến tình trạng bất bình đẳng lớn hơn. Diễn đàn Kinh tế Davos năm
ngoái đã dự đoán, cách mạng 4.0 diễn ra sẽ khiến 7 triệu việc làm trước đây biến
mất và 2.000.000 việc làm mới được tạo ra.
Với khoảng 60% dân số trong độ tuổi lao động, Việt Nam còn ở thời kỳ dân
số vàng trong ít nhất 20 năm nữa. Tuy nhiên, do nguồn nhân lực có sự thiếu hụt
trầm trọng lao động có trình độ tay nghề cao và công nhân kỹ thuật lành nghề
khiến cho chỉ số cạnh tranh nguồn nhân lực Việt Nam chỉ đạt 3,39/10 điểm và năng
lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam xếp thứ 73/133 nước (WB, 2014). Hi ện
có khoảng 52% dân số Việt Nam sử dụng internet, dự báo đến năm 2020 sẽ có
khoảng 1000.000 lao động làm việc trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Đây là
những nền tảng và lợi thế rất quan trọng mà nhiều tập đoàn công nghệ cao như
Fujitsu, Intel, Samsung, Siemens, Acatel... đang tranh thủ để mở rộng đầu tư vào
Việt Nam.
Năm 2016, lần đầu tiên Việt Nam có hơn 110.000 doanh nghiệp thành lập
trong một năm, bình quân một giờ đồng hồ có 12 doanh nghiệp mới ra đời. Việt
Nam đặt mục tiêu đến năm 2020 có hơn 1.000.000 doanh nghiệp, hỗ trợ khoảng
600 doanh nghiệp, với 2.000 dự án trong lĩnh vực khởi nghiệp sáng tạo để thúc đẩy
các doanh nghiệp tiếp cận với công nghệ mới. Đồng thời, việc đàm phán hoặc ký
kết các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới hy vọng đem lại những cơ hội
- việc làm mới. Tuy nhiên, nền kinh tế Việt Nam hiện nay vẫn dựa nhiều vào các
ngành thâm dụng lao động giá rẻ.
Nhà vật lý, vũ trụ học Stephen Hawking gần đây đã có phát ngôn chấn động
khi dự đoán về tác động khủng khiếp của công nghệ rôbốt trong tương lai: “Loài
người đang đối diện với khả năng diệt vong trong 1.000 năm nữa, nếu không phải
vì chiến tranh hạt nhân, thì cũng vì công nghệ rô bốt phát triển”. Mới đây, Elon
Musk tuyên bố thành lập một công ty chuyên nghiên cứu cách liên kết bộ não con
người với trí tuệ nhân tạo của máy tính. Viễn cảnh các nhà máy thông minh, trong
đó các máy móc được kết nối internet và liên kết với nhau qua một hệ thống có thể
tự hình dung toàn bộ quy trình sản xuất rồi đưa ra quyết định có lẽ sẽ không còn xa
xôi nữa.
Thách thức lớn nhất của mỗi cá nhân là vượt qua chính mình, vượt qua tâm lý
tư duy phát triển tự hài lòng của người tiểu nông, không dám chấp nhận mạo hiểm
để khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Cần chủ động đưa tư duy của mình thoát khỏi
lối mòn với những ý tưởng, những hệ thống thậm chí chưa bao giờ nghĩ tới. Xét
đến cùng, nếu không muốn bị lệ thuộc vào những quốc gia đi trước thì mỗi cá
nhân, doanh nghiệp hay rộng hơn là đất nước, đều cần phải liên tục đổi mới để
sinh tồn.
Cách mạng 4.0 trong đó cách mạng năng lượng, cách mạng ICT và trí tuệ nhân
tạo cùng công nghệ in 3D đang tạo ra môi trường kinh doanh mới mẻ. Nơi mà tài
năng, tri thức sẽ đại diện cho yếu tố quan trọng của sản xuất, hơn là yếu tố vốn.
Đồng thời, tạo cơ hội phát sinh một thị trường việc làm ngày càng tách biệt và có
thu nhập cao trong xã hội.
Lực lượng lao động của nước ta hiện nay không thiếu về số lượng nhưng lại
thiếu về kiến thức chuyên môn, yếu về kỹ năng giải quyết vấn đề, lãnh đạo và
giao tiếp dẫn đến năng suất lao động thấp (chỉ bằng 4,4% Singapore; bằng 17,4%
của Malaysia; 35,2% của Thái Lan; 48,5% của Philippines và 48,8% của Indonesia).
Với thực trạng như vậy, lợi thế về chi phí nhân công thấp tại Việt Nam đang dần
mất đi sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài.
Trước thực tế trình độ lao động như vậy, cùng với làn sóng của cuộc cách
mạng công nghiệp 4.0, mối lo này càng trở nên lớn hơn. Một số báo cáo về thị
trường lao động đánh giá cách mạng công nghiệp 4.0 không chỉ đe dọa tới việc làm
của những lao động trình độ thấp (lực lượng sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất) mà ngay
cả các lao động có kỹ năng bậc trung cũng sẽ bị ảnh hưởng nếu họ không trang bị
kiến thức mới, chủ yếu là kỹ năng sáng tạo. Một số nghề như lái xe, lắp ráp điện
tử, rô bốt cũng sẽ dần thay thế. Thách thức ở đây chính là, nếu muốn ứng dụng
được công nghệ 4.0, con người phải có trí tuệ mới tham gia được quá trình sản
xuất, bản thân mỗi con người trong đó phải có sự sáng tạo.
- Do đó, để phát huy được sự sáng tạo của mỗi lao động, không còn cách nào
khác là phải cải cách, thay đổi ngay từ khâu đào tạo.
3. Tác động của cuộc cách mạng 4.0 tới giáo dục của Việt Nam
Trước những đòi hỏi của thị trường lao động ngày càng cao để phù hợp với
môi trường sản xuất mới, các hoạt động đào tạo của các cơ sở đào tạo càng phải
được gắn kết với doanh nghiệp nhằm rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo, nghiên
cứu và triển khai. Đẩy mạnh phát triển đào tạo tại doanh nghiệp, phát triển các
trường trong doanh nghiệp để đào tạo nhân lực phù hợp với công nghệ và tổ chức
của doanh nghiệp. Tăng cường việc gắn kết giữa cơ sở giáo dục và doanh nghiệp,
trên cơ sở trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, hướng tới doanh nghiệp thực sự là
“cánh tay nối dài” trong hoạt động đào tạo của cơ sở giáo dục nhằm sử dụng có
hiệu quả trang thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp phục vụ cho công tác đào
tạo, hình thành năng lực nghề nghiệp cho người học trong quá trình đào tạo và thực
tập tại doanh nghiệp.
Như vậy, có thể thấy sự tác động của cuộc cách mạng 4.0 tới giáo dục là rất
lớn, vừa tạo ra cơ hội nhưng cũng đặt ra những thách thức ngày càng nhiều hơn
cho các cơ sở giáo dục. Cơ hội và thách thức đối với các cơ sở giáo dục trước sự
tác động của cuộc cách mạng 4.0 luôn có sự đan xen lẫn nhau. Cụ thể là:
Thứ nhất, tạo ra nhu cầu đào tạo cao cho các cơ sở giáo dục. Trong mọi lĩnh
vực ngành nghề, những bước đi có tính đột phá về công nghệ mới như trí thông
minh nhân tạo, robot, mạng internet, phương tiện độc lập, in 3D, công nghệ nano,
công nghệ sinh học, khoa học về vật liệu, lưu trữ năng lượng và tin học lượng tử
sẽ còn tác động mạnh mẽ hơn tới đời sống xã hội. Trong cuộc cách mạng 4.0, hệ
thống giáo dục nghề nghiệp sẽ bị tác động rất mạnh và toàn diện, danh mục nghề
đào tạo sẽ phải điều chỉnh, cập nhật liên tục vì các ranh giới giữa các lĩnh vực rất
mỏng manh. Theo đó, sẽ là sự liên kết giữa các lĩnh vực lý sinh; cơ điện tử
sinh, từ đó hàng loạt nghề nghiệp cũ sẽ mất đi và thay vào đó là cơ hội cho sự phát
triển của những ngành nghề đào tạo mới, đặc biệt là sự liên quan đến sự tương tác
giữa con người và máy móc. Thị trường lao động trong nước cũng như quốc tế sẽ
có sự phân hóa mạnh mẽ giữa nhóm lao động có trình độ thấp và nhóm lao động có
trình độ cao. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0
không chỉ đe dọa tới việc làm của những lao động trình độ thấp, mà ngay cả lao
động có kỹ năng bậc trung cũng sẽ bị ảnh hưởng nếu họ không được trang bị kiến
thức mới kỹ năng sáng tạo cho nền kinh tế 4.0. Cách mạng công nghiệp 4.0 không
chỉ tạo ra cơ hội đào tạo những người mới chưa qua đào tạo, còn đòi hỏi ngay cả
những người đã đi làm, từ công nhân đến kỹ sư đều phải thay đổi, cập nhật về
kiến thức, kỹ năng ở mức độ cao hơn. Theo mục tiêu của Chính phủ, năm 2020,
nước ta sẽ có khoảng 1.000.000 doanh nghiệp, tức là cũng cần một triệu cán bộ
công nghệ thông tin. Tuy nhiên, hiện nay chúng ta mới có 300.000 cán bộ công nghệ
thông tin, nên chỉ riêng nhu cầu đào tạo mới của ngành này để cung cấp cho xã hội
- một lực lượng lao động làm chủ công nghệ thông tin đã là cơ hội lớn cho các
trường đào tạo.
Thứ hai, làm thay đổi mọi hoạt động trong các cơ sở đào tạo. Để đáp ứng đủ
nhân lực cho nền kinh tế sáng tạo, đòi hỏi phải thay đổi các hoạt động đào tạo,
nhất là ngành nghề đào tạo, hình thức và phương pháp đào tạo với sự ứng dụng
mạnh mẽ củacông nghệ thông tin. Theo đó, các phương thức giảng dạy cũ không
còn phù hợp với nhu cầu của xã hội. Với sự vận dụng những thành tựu của cách
mạng 4.0 thì người học ở bất cứ đâu đều có thể truy cập vào thư viện của nhà
trường để tự học, tự nghiên cứu. Như vậy, không thể chỉ tồn tại mô hình thư viện
truyền thống mà các trường phải xây dựng được thư viện điện tử. Hoặc chúng ta
sẽ có những mô hình giảng dạy mới như đào tạo trực tuyến không cần lớp học,
không cần giáo viên đứng lớp, người học sẽ được hướng dẫn học qua mạng.
Những lớp học ảo, thầy giáo ảo, thiết bị ảo có tính mô phỏng, bài giảng được số
hóa và chia sẻ qua những nền tảng như Facebook, YouTube, Grab, Uber... s ẽ trở
thành xu thế phát triển trong hoạt động đào tạo nghề nghiệp trong thời gian tới.
Khi đó, kiến thức không thể bó hẹp và độc quyền bởi một người hay trong một
phạm vi tổ chức. Người học có nhiều cơ hội để tiếp cận, tích lũy, chắt lọc cái
mới, cái hay, có nhiều cơ hội để trở thành một công dân toàn cầu người lao động
tương lai có khả năng làm việc trong môi trường sáng tạo và có tính cạnh tranh.
Phần thưởng cuối cùng không còn là bằng cấp trên giấy tờ nữa, mà là bằng cấp
theo nghĩa mở rộng, trao đổi tri thức, sáng tạo, giá trị đóng góp cho xã hội. Bởi một
doanh nghiệp tuyển dụng là cần người làm được việc chứ không cần người có văn
bằng cao. Từ đó có thể bỏ việc yêu cầu về bằng cấp hay xem đó là điều kiện tiên
quyết khi tuyển dụng lao động. Như vậy, các cơ sở giáo dục sẽ phải chuyển đổi
mạnh mẽ sang mô hình chỉ đào tạo “những gì thị trường cần”, những nội dung của
các môn cơ bản sẽ phải được rút ngắn và thay thế vào đó là những nội dung cần
thiết để đáp ứng nhu cầu của các doanh nghiệp, của nền kinh tế nói chung và đảm
bảo để người học thực hiện được phương châm “học tập suốt đời”. Theo mô hình
mới này, việc gắn kết giữa cơ sở giáo dục đào tạo với doanh nghiệp là yêu cầu tất
yếu để bổ sung cho nhau. Đồng thời, đẩy mạnh việc hình thành các cơ sở đào tạo
trong doanh nghiệp để phân chia các nguồn lực chung, làm cho các nguồn lực được
sử dụng một cách tối ưu hơn. Điều này sẽ tác động đến việc bố trí cán bộ quản lý,
phục vụ và đội ngũ giáo viên của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Khi đó, tại các
cơ sở giáo dục, tất cả các dữ liệu của người học từ mã số, điểm số, thông tin cá
nhân... đều đã được số hóa tại một nơi lưu trữ. Trong nhiều trường hợp, người dạy
chỉ cần “vứt” tài liệu lên “mây” (Cloud), tất cả mọi người tranh luận trên “mây” mà
vẫn đảm bảo được sự riêng tư, hiệu quả và tính đồng bộ. Trước thực tế này, nếu
các trường không thay đổi thì sẽ không có người học. Doanh nghiệp nói riêng và thị
trường nói chung có nhu cầu như thế nào, thì người học sẽ càng hướng tới tìm học
những nơi đáp ứng được nhu cầu đó. Đây thực sự là một thách thức vì hầu như các
trường hiện nay mới chỉ dừng lại ở mức độ giáo viên giảng dạy bằng máy chiếu,
- video, chia sẻ tài liệu trên mạng. Kinh phí eo hẹp cũng là một trong những điểm
chính khiến các ứng dụng khoa học công nghệ chưa phát triển trong trường học.
Phương pháp tiếp cận
Chúng ta cần phải đẩy mạnh các hoạt động đào tạo để thích ứng với cuộc
CMCN 4.0. Cụ thể, trước mắt cần phải xác định lĩnh vực đào tạo hướng về tương
lai vì CMCN 4.0 đã diễn ra mạnh mẽ với những xu hướng khá rõ ràng về chuyển
dịch cơ cấu ngành nghề của nền công nghiệp. Xu hướng thay đổi công nghiệp
cũng đã được thảo luận và làm rõ tại các diễn đàn công nghiệp thế giới, từ kết quả
các công trình nghiên cứu về CMCN 4.0 và thực tế triển khai các chương trình công
nghiệp tại các quốc gia hàng đầu, như Đức, Mỹ, Nhật Bản… Trên cơ sở đó, các
trường đại học cần xác định các lĩnh vực đào tạo trọng tâm, các lĩnh vực đào tạo
hướng về tương lai nhằm đáp ứng nhu cầu thời đại và chuẩn bị nguồn lực đào tạo
đáp ứng yêu cầu công nghiệp. Các lĩnh vực đặc biệt nên hướng vào đểđào tạo
gồm: công nghệ thông tin, quản lý mạng, khai thác dữ liệu, bảo mật, vật liệu, y
sinh học, rôbốt …
Bên cạnh đó, các cơ sở đào tạo cần phải thiết kế chương trình linh động hơn,
kiến thức cập nhật hơn, hướng tới phát triển các kỹ năng phù hợp với CMCN 4.0,
phát triển tư duy hệ thống và liên ngành. Đối với các chương trình đào tạo bậc cử
nhân, bên cạnh các kiến thức về nghề nghiệp, cần phải mở rộng cung cấp thêm
các khối kiến thức tự nhiên xã hội, công nghệ thông tin, quản lý mạng… nhằm
mục đích làm cho người học có thể thích nghi nhanh với sự thay đổi của công
nghệ, làm việc hiệu quả trong môi trường có tính kết nối cao, giữa các lĩnh vực,
giữa thế giới ảo và thật. Các kỹ năng quan trọng đối với nguồn nhân lực trong môi
trường tương tác công nghệ cần phải được đưa vào chuẩn đầu ra của chương trình
đào tạo: kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng sáng tạo, tư duy phản biện, tư duy hệ
thống, kỹ năng ra quyết định trong điều kiện không chắc chắn… đặc biệt giáo dục
người học phương pháp và ý thức học tập suốt đời.
Thiết kế các khóa đào tạo ngắn hạn hay các chương trình bổ sung kiến thức cho
từng đối tượng khác nhau tại các doanh nghiệp là thực sự cần thiết trong bối cảnh
CMCN 4.0. Nhu cầu của xã hội về bổ sung kiến thức sẽ vô cùng lớn khi có sự
chuyển dịch trong cơ cấu ngành nghề, sự thay đổi công nghệ. CMCN 4.0 sẽ mở ra
thị trường đào tạo và huấn luyện vô cùng lớn đối với các công ty cung cấp dịch vụ
giáo dục, đặc biệt đối với các trường đại học vốn có thế mạnh về đào tạo. Tuy
nhiên, các trường đại học cần phải cởi mở và đối thoại nhiều hơn với xã hội, với
thị trường lao động để triển khai và thực hiện các chương trình thiết thực và hiệu
quả, nhưng vẫn không đánh mất bản chất học thuật riêng biệt và nhiệm vụ giáo
dục rộng hơn.
Ngoài ra, cách thức tổ chức và phương pháp giảng dạy tại các trường đại
học cũng phải thay đổi.Công nghệ phát triển với chi phí rẻ là điều kiện thuận lợi
để các trường đại học đầu tư cơ sở vật chất, các công cụ và phương tiện giảng
dạy hiện đại. Bên cạnh hình thức giảng dạy trực tiếp cho người học, các trường
- cần sử dụng nhiều hơn các hình thức khác như đào tạo online, thiết kế môi trường
ảo để người học và người dạy có thể tương tác lẫn nhau và truyền đạt thông tin,
tổ chức thực hành tại các phòng thí nghiệm hay phòng mô phỏng ảo. Sử dụng hệ
thống máy tính và dữ liệu big data để thiết kế chương trình, tổ chức giảng dạy cho
từng đối tượng một cách hiệu quả nhất. Hệ thống học online ngày càng được phổ
biến hơn, thông qua hệ thống online sẽ thu thập dữ liệu cho từng cá nhân. Khi tích
tụ được lượng data đủ lớn về cá nhân người học (thời lượng học, phương pháp, lộ
trình đào tạo, mức độ tương tác, kết quả học tập…), các thuật toán Machine
Learning sẽ đưa ra một phương pháp giáo dục tốt nhất cho từng học sinh với lộ
trình tối ưu cá nhân hóa phương pháp học tập mà ngay cả giáo viên tốt nhất cũng
không bằng được. Do vậy các trường đại học cần đẩy mạnh hơn việc sử dụng
cách thức tổ chức đào tạo và học tập này.
Đào tạo đáp ứng yêu cầu CMCN 4.0 đòi hỏi đội ngũ giảng dạy phải có trình độ
cao về chuyên môn, công nghệ thông tin, hệ thống mạng…, do vậy công tác chuẩn
bị nguồn nhân lực cũng là yếu tố đòi hỏi các trường đại học phải chuẩn bị kỹ
lưỡng. Cán bộ giảng dạy phải liên tục cập nhật kiến thức chuyên môn, công
nghệ… bằng cách thường xuyên tham gia các lớp huấn luyện, hội thảo, hội nghị.
Ngoài ra, các trường đại học phải mở rộng đối thoại, hợp tác với doanh nghiệp
trong các hoạt động nghiên cứu, tập huấn và tư vấn; qua đó cán bộ giảng dạy có cơ
hội tiếp cận điều kiện sản xuất, kinh doanh thực tế và nắm bắt được những thay
đổi của thị trường để thực hiện các điều chỉnh trong giảng dạy.
Chiến lược phát triển con người Chủ thể và trung tâm của sự sáng tạo
Sự phát triển như vũ bão của KH&CN trong 2 thập kỷ đầu tiên của thế kỷ
XXI với Internet kết nối vạn vật, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo và những sáng chế
mới trong nhiều lĩnh vực chính là những nền tảng then chốt tạo nên những cú hích
cho sự tăng trưởng và phát triển.
Trong thời đại CMCN 4.0, KH&CN sẽ mang tính liên ngành và xuyên ngành
ngày càng sâu rộng, viễn cảnh đó đặt ra thách thức phải có chiến lược về phát
triển con người. Trong khi chúng ta nói nhiều về những đặc trưng của CMCN 4.0,
những thành tựu về công nghệ với những thách thức và cơ hội, chúng ta cần đặc
biệt chú trọng phát triển nguồn lực con người, cần xây dựng một kịch bản cho sự
phát triển của xã hội Việt Nam trong bối cảnh CMCN 4.0, trong đó con người là
chủ thể và là trung tâm của sự sáng tạo.
Trong thời đại CMCN 4.0, các cơ sở giáo dục đại học sẽ không còn chỉ là
thầy, trò, giảng đường, thư viện, các phòng thí nghiệm… mà sẽ là môi trường sinh
thái với 3 đặc trưng cốt lõi xuyên suốt và tác động lên mọi hoạt động của nhà
trường là: số hóa, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Vì vậy, trong chiến lược phát
triển của mình, các trường đại học phải bám sát những nội dung này. Đầu ra của
quá trình đào tạo trong CMCN 4.0 là nguồn nhân lực có năng lực, tinh thần đổi mới
sáng tạo và khởi nghiệp.
- Thời đại CMCN 4.0, các kiến thức có tính liên ngành, xuyên ngành (một
ngành được nhúng sâu vào ngành khác) và ngày càng có xu hướng xóa nhòa ranh
giới giữa các ngành. Trong khi đào tạo lại có tính cá thể hóa ngày càng cao. Xu
hướng “Uber hóa” trong giáo dục là tất yếu và ngày càng trở nên phổ biến. Kiến
thức và thông tin, cơ sở dữ liệu, cơ hội cho mọi người, mọi cơ sở giáo dục ở mọi
nơi, mọi chỗ, không còn cứng nhắc và bó hẹp trong không gian và thời gian, biên
giới, vùng lãnh thổ.
Các nghiên cứu và tổng kết từ kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để đạt được
đầu ra đó, các nội dung cơ bản mà nhà trường cần cung cấp cho người học trong
thời đại CMCN 4.0 sẽ là giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán
học) và giáo dục khai phóng đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Bên cạnh đào tạo kiến
thức và kỹ năng, tăng cường thực hành thực tập, công nghệ thông tin và ngoại ngữ,
thì đào tạo với tư duy tầm nhìn, đổi mới sáng tạo, phát triển bền vững rất quan
trọng. Các giá trị nhân văn, giá trị truyền thống và sự hài hòa phải là bệ đỡ và nền
tảng cho sự phát triển của xã hội trong bối cảnh CMCN 4.0. Chính vì vậy, chúng ta
cần có kịch bản phát triển con người trong giai đoạn mới, với nòng cốt và nền tảng
là giáo dục.
Trong bối cảnh CMCN 4.0, lợi thế cạnh tranh lớn nhất không phải tài nguyên, công
nghệ mà là con người. Ai có nhân tài, sẽ nắm trong tay lợi thế cạnh tranh và phát
triển trong thời đại mới. Cần xây dựng chiến lược phát triển con người và đổi mới
mạnh mẽ giáo dục để trang bị kiến thức, phát huy năng lực sáng tạo và kỹ năng,
tầm nhìn cho người học. Song song với đào tạo và thu hút nhân tài, đặc biệt trong
lĩnh vực KH&CN, việc chú trọng phát triển con người trong một xã hội hài hòa và
nhân văn là cốt lõi để Việt Nam nắm bắt được các cơ hội cũng như vượt qua thách
thức để phát triển và hội nhập.
Các nước như Anh, Hoa Kỳ, Nga, Pháp, Đức... đã tận dụng và nắm bắt
được cơ hội ngay từ cuộc CMCN lần thứ 2 để phát triển; Trung Quốc, Nhật Bản,
Hàn Quốc, Ấn Độ... đã nắm bắt được cơ hội ở cuộc CMCN lần thứ 3 để vươn
lên... Việt Nam hoàn toàn có thể nhận diện và nắm bắt được thời cơ để vươn lên
thành “con rồng, con hổ” của châu Á và thế giới trong thế kỷ XXI nếu biết tận
dụng những cơ hội và vượt qua thách thức của cuộc CMCN 4.0. Mấu chốt là chúng
ta phải có nguồn nhân lực chất lượng cao và thu hút được nhân tài để phát triển các
công nghệ lõi, các hình thức kinh doanh mới. Nguồn lực con người, cùng với
KH&CN chính là “chiếc đũa thần” để đưa dân tộc ta theo kịp và sánh vai các nước
trên thế giới. Suy cho cùng, Việt Nam có thể tận dụng được cơ hội từ cuộc CMCN
4.0 thông qua việc thay đổi cách tiếp cận giáo dục, nhanh chóng hội nhập sâu rộng
với quốc tế và then chốt là xây dựng chiến lược phát triển con người.
Đổi mới giáo dục đại học Đòn bẩy quan trọng của sự phát triển
- Từ thực tiễn và kinh nghiệm của các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung
Quốc và Ấn Độ cho thấy, đổi mới giáo dục (đặc biệt là giáo dục đại học cả đào
tạo bậc đại học và sau đại học), để đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao có ý
nghĩa quyết định đến sự thành công của Việt Nam trong CMCN 4.0. Để đổi mới
giáo dục đại học, trong thời gian tới chúng ta nên thực hiện một số giải pháp cơ
bản sau:
Một là, phải xây dựng một triết lý mới về giáo dục đại học : nhu cầu đổi mới
giáo dục xuất phát từ yếu tố thời đại. Hiện nay, các đại học nghiên cứu của các
nước phát triển trên thế giới đang chuyển mình sang đại học đổi mới sáng tạo, gắn
kết nghiên cứu khoa học và chuyển giao các kết quả nghiên cứu với doanh nghiệp.
Vì vậy, triết lý đào tạo phải thay đổi. Triết lý của đào tạo nhân lực trong thời đại
CMCN 4.0 là số hóa, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp.
Hai là, đổi mới cấu trúc và yêu cầu, chuẩn đầu ra của các chương trình đào
tạo, hội nhập với quốc tế và phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của Việt
Nam: ngoài kiến thức chuyên môn, ngoại ngữ, công nghệ thông tin và các kỹ năng
mềm như hiện nay; các trường đại học phải trang bị được cho người học kỹ năng
thu thập, xử lý và kiểm soát thông tin, trải nghiệm học tập đồng hành với thực tế,
thực tập và các công nghệ mới. Chương trình đào tạo phải chuyển đổi phù hợp với
xu thế liên ngành, xuyên ngành của CMCN 4.0. nhất là những ngành khoa học tự
nhiên, công nghệ kỹ thuật, kinh tế…; chương trình đào tạo cần hội nhập sâu rộng
với chương trình đào tạo của khu vực và thế giới. Sinh viên ra trường không chỉ có
công ăn việc làm, mà còn phải có tầm nhìn, có khát vọng đổi mới sáng tạo và tinh
thần khởi nghiệp. Hiện nay, ở Việt Nam đang nhắc nhiều đến giáo dục khai
phóng, tuy nhiên, không thể nắm bắt và làm chủ được các công nghệ nếu nguồn
nhân lực của chúng ta không được đào tạo và trang bị kiến thức STEM. Vì vậy, với
triết lý giáo dục như trên, trong thời đại CMCN 4.0, giáo dục khai phóng với STEM
và phát triển bền vững chính là những nội dung đổi mới cốt lõi và cần có của
chương trình đào tạo. Luật Giáo dục đại học sửa đổi năm 2018 cũng đã đề ra
nhiệm vụ các trường đại học phải tham gia vào bảng xếp hạng đại học trên thế
giới. Đây là những sức ép và đòn bẩy quan trọng để các trường đại học phải đổi
mới mạnh mẽ và nâng cao chất lượng theo các tiêu chí và chuẩn mực của giáo dục
đại học trên thế giới trong thời gian tới.
Ba là, cần có quy hoạch và phát triển ngành nghề cho tương lai: hiện nay,
chúng ta còn quá mỏng lực lượng chuyên gia và nguồn nhân lực trong các lĩnh vực
tự động hóa và trí tuệ nhân tạo. Bên cạnh công nghệ thông tin, chúng ta cũng phải
đẩy mạnh nghiên cứu về tích hợp hệ thống, công nghệ tương tác thực tế, an toàn
thông tin, năng lượng mới, các vật liệu mới tiên tiến, thông minh… để ứng dụng
cho các lĩnh vực công nghệ, kỹ thuật mới cũng như nguồn nhân lực quản trị doanh
nghiệp theo các mô hình mới. Gần đây, một số trường đại học lớn của Việt Nam
(trong đó có Đại học Quốc gia Hà Nội) đã nhanh chóng bắt kịp xu thế thời đại, mở
- đào tạo các ngành/chuyên ngành mới như an toàn thông tin, kỹ thuật máy tính,
robotic, công nghệ hàng không vũ trụ, công nghệ nano, năng lượng mới, an ninh phi
truyền thống, khoa học dữ liệu, phát triển bền vững, biến đổi khí hậu… Đó là
những đáp ứng rất phù hợp và kịp thời của giáo dục đại học Việt Nam trong thời
gian qua.
Bốn là, khẩn trương xây dựng chiến lược và giải pháp đổi mới đào tạo tài
năng và chất lượng cao trong các trường đại học: cần triển khai đẩy mạnh đầu tư
đào tạo cử nhân/kỹ sư tài năng về công nghệ thông tin, mạng máy tính, tự động
hóa, cơ điện tử, trí tuệ nhân tạo và các lĩnh vực khác. Thời đại ngày nay đang có xu
thế đào tạo tài năng và chất lượng cao theo cá thể hóa, do vậy các trường đại học ở
Việt Nam cần sớm đổi mới mô hình đào tạo tài năng và chất lượng cao ở bậc đại
học. Một trong những mô hình hay là đào tạo “kỹ sư toàn cầu” đã bắt đầu được
đào tạo tại Nhật Bản từ 2015. Chương trình đào tạo này có các kiến thức liên
ngành về toán học, vật lý, cơ học cộng với nền tảng về công nghệ thông tin, ngoại
ngữ và phát triển bền vững.
Năm là, đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập: với sự ra đời của các
công nghệ mới và IoT đã mở ra những khả năng có thể giảng dạy và học tập ở mọi
nơi mọi lúc, học xuyên biên giới, đồng thời tạo ra các cơ hội để tranh thủ và tối ưu
hóa các nguồn lực (về con người, học liệu, cơ sở vật chất…) kiểu như “uber hóa
trong giáo dục” và đương nhiên sẽ kéo theo những thay đổi tiêu chí đánh giá về
kiểm định chất lượng và xếp hạng các trường đại học.
Sáu là, tập hợp lực lượng, thu hút nhân tài để xây dựng và phát triển tiềm lực
KH&CN của nước nhà thông qua các nhóm nghiên cứu: để có thể tiếp cận và phát
triển công nghệ mới, theo kịp với thế giới và làm chủ các công nghệ lõi, chúng ta
cần có chiến lược để tập hợp lực lượng trong và ngoài nước nhằm xây dựng bằng
được các nhóm nghiên cứu mạnh, các trung tâm nghiên cứu, viện nghiên cứu xuất
sắc trong các lĩnh vực kỹ thuật công nghệ chủ chốt và các lĩnh vực mới phát sinh
trong CMCN 4.0. Chúng ta cần tập hợp, tạo mọi điều kiện phát huy nguồn lực đội
ngũ trí thức tài năng trong và ngoài nước thông qua các nhóm nghiên cứu mạnh để
nắm bắt những cơ hội của thời đại. Bên cạnh các nhóm nghiên cứu mạnh, các
nhóm nghiên cứu chính cũng cần được quan tâm phát triển. Thông qua các nhóm
nghiên cứu chính để nâng cao chất lượng đào, nghiên cứu, nâng cao chất lượng và
tiềm lực nghiên cứu khoa học của các cơ sở giáo dục đại học. Muốn như vậy, có
lẽ chúng ta phải có những đột phá trong chính sách phát triển các nhóm nghiên cứu,
sử dụng và đãi ngộ nhân tài.
Bảy là, cần có những đột phá về cơ chế chính sách: để có nguồn lực, các
trường đại học Việt Nam đang chuyển mình theo xu thế tự chủ và đang rất
cần “cơ chế khoán 10” trong giáo dục đại học nhằm giải phóng và phát huy mọi
nguồn lực cho sự phát triển của nhà trường. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ
- khởi nghiệp và triển khai mô hình 4 nhà: nhà nước nhà trường nhà khoa học và
doanh nghiệp.
nguon tai.lieu . vn
