Xem mẫu
- • Phßng hé ch¾n sãng: Môc ®Ých lμ chèng xãi lë ven biÓn, ven s«ng lín. Nh÷ng
®ai rõng nμy nh»m h¹n chÕ møc ®é va ®Ëp cña sãng biÓn, cè ®Þnh sù l¾ng ®äng cña biÓn
vμ c¸t. Ng−êi ta th−êng bè trÝ c¸c ®ai rõng ch¾n sãng cã chiÒu réng Ýt nhÊt lμ 30 m vμ
rõng ph¶i ë t×nh tr¹ng khÐp t¸n, bè trÝ Ýt nhÊt cã hai ®ai vμ cã cöa so le nhau theo h−íng
giã chÝnh.
3.3.3 Rõng s¶n xuÊt
Rõng s¶n xuÊt bao gåm c¸c diÖn tÝch rõng vμ ®Êt rõng ®−îc sö dông ®Ó chuyªn s¶n
xuÊt gç vμ c¸c lo¹i l©m s¶n ngoμi gç. Thùc tr¹ng cña rõng tù nhiªn ë n−íc ta, tr¶i qua
mét thêi k× dμi bÞ tμn ph¸ do chiÕn tranh, còng nh− viÖc khai th¸c l¹m dông, n¹n ch¸y
rõng, nªn trong thùc tÕ ®a sè lμ nh÷ng rõng thø sinh nghÌo. V× vËy, nhiÖm vô cña ®iÒu
chÕ rõng lμ ph¶i tõng b−íc n©ng cao chÊt l−îng cña rõng tù nhiªn, n©ng cao søc s¶n xuÊt
b»ng c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn, lμm giμu rõng, khai th¸c hîp lý ®Ó nh»m
®iÒu chØnh s¶n l−îng theo h−íng cã kh¶ n¨ng cung cÊp l©u dμi vμ liªn tôc, ®ång thêi gãp
phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i ë n−íc ta.
Rõng s¶n xuÊt lμ ®èi t−îng cña ®iÒu chÕ bao gåm c¸c lo¹i rõng nh−:
- Rõng s¶n xuÊt gç lín.
- Rõng s¶n xuÊt gç nhá.
- Rõng s¶n xuÊt gç - tre nøa.
- Rõng s¶n xuÊt l©m ®Æc s¶n kh¸c.
3.4 Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông
ë n−íc ta, toμn bé rõng vμ ®Êt rõng lμ së h÷u cña toμn d©n, tμi nguyªn rõng phôc vô
cho lîi Ých cña toμn x· héi th«ng qua viÖc cung cÊp l©m s¶n vμ c¸c mÆt cã lîi kh¸c. Tõ
n¨m 1954, rõng vμ ®Êt rõng thuéc së h÷u toμn d©n víi h×nh thøc së h÷u chñ yÕu lμ quèc
doanh. Do ®Þa bμn s¶n xuÊt l©m nghiÖp rÊt réng lín, lùc l−îng s¶n xuÊt nghÒ rõng ch−a
ph¸t triÓn t−¬ng øng víi h×nh thøc s¶n xuÊt quèc doanh, v× vËy nghÒ rõng ch−a mang
tÝnh chÊt x· héi cao. Tõ n¨m 1982, trong quyÕt ®Þnh 184/H§BT vμ chØ thÞ 29/CT/TW,
nhμ n−íc ta ®· chÝnh thøc giao quyÒn sö dông kinh doanh rõng cho c¸c thμnh phÇn kinh
tÕ kh¸c nhau nh−: quèc doanh, tËp thÓ, hé gia ®×nh th«ng qua viÖc ®Èy m¹nh c«ng t¸c
giao ®Êt giao rõng. Giao ®Êt giao rõng thùc chÊt lμ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt l©m nghiÖp, thu
hót sù tham gia tÝch cùc cña ng−êi d©n vμ c¸c céng ®éng sèng trong vμ gÇn rõng tham
gia qu¶n lý b¶o vÖ vμ kinh doanh rõng. Nhμ n−íc x¸c lËp tr¸ch nhiÖm lμm chñ cô thÓ
cho tõng ®¬n vÞ s¶n xuÊt, tõng ng−êi cô thÓ trªn tõng ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ®ai, t¹o ®iÒu
kiÖn cho kinh doanh l©m ngiÖp cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch, tõng b−íc ®i vμo s¶n xuÊt æn
®Þnh. §Ó thuËn tiÖn cho qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, nhiÖm vô cña quy ho¹ch l©m
nghiÖp cÇn ph©n chia rõng vμ ®Êt rõng theo c¸c lo¹i h×nh, tøc quyÒn sö dông kh¸c nhau
cã ranh giíi râ rμng, æn ®Þnh nh− rõng quèc doanh, rõng tËp thÓ vμ rõng thuéc hé gia
®×nh, rõng céng ®ång.
4 Tæ chøc kh«ng gian rõng
Tæ chøc kh«ng gian rõng lμ kÕ ho¹ch toμn bé vÒ tæ chøc kh«ng gian s¶n xuÊt ®Ó ®¹t
®−îc môc tiªu ®iÒu chÕ.
69
- Trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®Çu tiªn lμ viÖc ph©n chia tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng
trªn ph¹m vi réng lín thμnh nh÷ng ®¬n vÞ nhá thuÇn nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, thèng
nhÊt vÒ môc ®Ých kinh doanh vμ ý nghÜa kinh tÕ. Th−êng bao gåm c¸c néi dung ph©n
chia: Ph©n chia rõng theo l·nh thæ, theo hiÖn tr¹ng th¶m che, theo chøc n¨ng - ý nghÜa
kinh tÕ, theo quyÒn sö dông, theo ph©n bè tù nhiªn...
Tõ c¸c sè liÖu c¬ së trªn, ®iÒu chÕ rõng tiÕp tôc tæ chøc kh«ng gian rõng nh−: s¾p
xÕp Ên ®Þnh quy m« cña c¸c chuçi ®iÒu chÕ thÝch hîp vμ ®Æt c¸c coupe t¸c nghiÖp hμng
n¨m.
4.1 Chuçi ®iÒu chÕ
Chuçi ®iÒu chÕ lμ diÖn tÝch rõng ®ñ lín cã cïng môc ®Ých kinh doanh vμ t¹o
thμnh ®èi t−îng cho viÖc Ên ®Þnh thèng nhÊt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Quy m« mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ phô thuéc vμo c¸c yÕu tè sau:
• Giíi h¹n nhá nhÊt cña mét chuçi ®iÒu chÕ ph¶i b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi, liªn
tôc, nghÜa lμ b¶o ®¶m s¶n xuÊt hμng n¨m mét khèi l−îng l©m s¶n nh− nhau trong
suèt chu kú hoÆc lu©n kú.
- Rõng chÆt chän viÖc s¶n xuÊt liªn tôc cã thÓ thùc hiÖn ngay trªn diÖn
tÝch 15 - 20 ha, nªn ®é lín nhá nhÊt cña chuçi ®iÒu chÕ cã thÓ b»ng
diÖn tÝch nμy.
- Rõng chåi hay rõng h¹t gç mÒm mäc nhanh, chu kú kinh doanh ng¾n,
s¶n xuÊt khÐp kÝn cã thÓ thùc hiÖn trªn diÖn tÝch 10 - 15 ha.
- Rõng h¹t ®ång tuæi gç lín, diÖn tÝch nμy kho¶ng 100 ha.
• Giíi h¹n cña nã cßn ph¶i b¶o ®¶m liªn tôc vÒ mÆt tæ chøc s¶n xuÊt, ph¶i phï hîp
víi c«ng nghÖ khai th¸c.
• Môc tiªu s¶n xuÊt, nhu cÇu s¶n phÈm: Nhu cÇu s¶n phÈm cμng nhiÒu th× quy m«
cña chuçi ph¶i lín.
• §Æc ®iÓm tμi nguyªn rõng: C¬ cÊu ®Êt ®ai, møc ®é tËp trung cña tμi nguyªn, ®Æc
®iÓm cÊu tróc, tr¹ng th¸i rõng...¶nh h−ëng ®Õn viÖc x¸c ®Þnh quy m« cña tõng
chuçi ®iÒu chÕ.
• Thêi l−îng cña chu kú hay lu©n kú: Chu kú hoÆc lu©n kú cμng dμi th−êng ®ßi hái
quy m« cμng lín.
Chu kú hay lu©n kú l¹i phô thuéc vμo tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ loμi c©y, vμo
®iÒu kiÖn lËp ®Þa, søc s¶n xuÊt cña rõng vμ c−êng ®é kinh doanh tõng n¬i. C¸c yÕu tè
nμy thay ®æi dÉn ®Õn chu kú, lu©n kú thay ®æi vμ cuèi cïng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn quy m«
cña chuçi ®iÒu chÕ. Loμi c©y mäc nhanh, lËp ®Þa tèt, søc s¶n xuÊt cao chu kú, lu©n kú sÏ
ng¾n vμ quy m« cã thÓ nhá h¬n. C−êng ®é kinh doanh cμng cao, cã thÓ tiÕn hμnh th©m
canh, nu«i d−ìng tèt, rõng ®¹t n¨ng suÊt cao nªn quy m« cã thÓ nhá.
Quy m« chuçi ®iÒu chÕ phï hîp víi chu kú hay lu©n kú lμ ®Ó tháa m·n ®iÒu kiÖn
x©y dùng cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn, b¶o ®¶m viÖc s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc.
Trªn thÕ giíi, tïy tr×nh ®é kinh tÕ mμ mçi n−íc quy ®Þnh diÖn tÝch mét ®¬n vÞ
®iÒu chÕ kh¸c nhau:
70
- - Collet ®øng trªn quan ®iÓm cña c¸c c«ng ty khai th¸c, ®èi víi rõng nhiÖt ®íi ®Ò
nghÞ diÖn tÝch 4.500 - 9.000ha, cßn ®èi víi rõng rËm nhiÒu loμi gç quý ®Ò nghÞ
diÖn tÝch 20.000 - 30.000ha.
- Catinot ®èi víi rõng nhiÖt ®íi Ch©u Phi ®Ò nghÞ diÖn tÝch 2.500 - 5.000ha.
- ë Ph¸p ng−êi ta chÊp nhËn diÖn tÝch 200 - 2.000ha vμ cho r»ng diÖn tÝch tèi −u
lμ 800 - 1.000ha.
- ë §øc chÊp nhËn diÖn tÝch 5.000 - 8.000ha vμ tèi ®a lμ 10.000ha
- ë n−íc ta, theo NguyÔn Hång Qu©n (1982), quy m« cña mét chuçi ®iÒu chÕ
cña l©m tr−êng kho¶ng 500 - 2.000ha lμ thÝch hîp. T¸c gi¶ ®Ò nghÞ kh«ng chia
qu¸ lín v× ®iÒu kiÖn tù nhiªn, cÊu tróc l©m phÇn qóa phøc t¹p, vμ còng kh«ng
nªn chia qu¸ nhá v× tr×nh ®é kinh doanh cña ta cßn thÊp.
VÝ dô: Mét l©m tr−êng dù kiÕn khai th¸c hμng n¨m 4.000m3 trªn rõng chÆt chän,
s¶n l−îng lÊy ra lμ 40m3/ha. VËy hμng n¨m cÇn mét diÖn tÝch khai th¸c lμ 4.000/40 =
100ha (t−¬ng ®−¬ng víi 1 kho¶nh). NÕu lu©n kú khai th¸c L=20 n¨m, th× cÇn cã diÖn
tÝch rõng thuéc ®èi t−îng khai th¸c lμ 20x100=2.000ha, tøc lμ chuçi ®iÒu chÕ cho ®èi
t−îng nμy cÇn cã diÖn tÝch 2.000ha ®Ó cã thÓ khai th¸c khÐp kÝn trong lu©n kú.
Trong thùc tÕ, mét ®¬n vÞ kinh doanh l©m nghiÖp bao gåm nhiÒu lo¹i rõng, tr¹ng
th¸i rõng, ®Êt rõng kh¸c nhau, mçi ®èi t−îng cã mét chu kú hay lu©n kú kh¸c nhau, do
®ã sÏ h×nh thμnh c¸c chuçi ®iÒu chÕ kh¸c nhau.
DiÖn tÝch chuçi ®iÒu chÕ ph¶i æn ®Þnh Ýt nhÊt trong mét chu kú hay lu©n kú, v×
mäi tÝnh to¸n vÒ cÊu tróc, t¨ng tr−ëng, l−îng khai th¸c, khèi l−îng l©m sinh, ®Çu t− lao
®éng, vËt t− tiÒn vèn....trong ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ ®Ó b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc
®−îc thùc hiÖn cho mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ, nÕu thay ®æi sÏ lμm ®¶o lén c¶ mét kÕ ho¹ch
s¶n xuÊt, ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thμnh vèn s¶n xuÊt rõng chuÈn.
Tãm l¹i, øng víi mçi chu kú, lu©n kú lμ mét chuçi ®iÒu chÕ. Chuçi ®iÒu chÕ cã 2
mÆt:
- VÒ kh«ng gian, ®ã lμ mét chuçi diÖn tÝch liªn tiÕp t¸c nghiÖp theo chu kú hoÆc
lu©n kú trän vÑn.
- VÒ thêi gian, ®ã lμ mét chuçi n¨m t¸c nghiÖp kÕ tiÕp nhau cho hÕt mét chu kú
hoÆc lu©n kú.
4.2 Coupe t¸c nghiÖp
DiÖn tÝch æn ®Þnh ®óng cho mét n¨m t¸c nghiÖp gäi lμ mét coupe t¸c nghiÖp. Mçi
coupe cã vÞ trÝ, diÖn tÝch, ph©n giíi cô thÓ vμ æn ®Þnh l©u dμi. Coupe ë ®©y t−¬ng ®−¬ng
nh− mét l« kinh doanh, gäi lμ tÕ bμo ®iÒu chÕ.
Trong thùc tÕ, rõng vμ ®Êt rõng th−êng ph©n bè kh«ng liªn tôc, do ®ã mét coupe
sÏ øng víi mét nhãm l« kinh doanh (hoÆc gåm c¸c m¶nh).
Nh− vËy trong mét chuçi ®iÒu chÕ, coupe lμ ®¬n vÞ ®Þa bμn t¸c nghiÖp hμng n¨m
theo trËt tù ®· v¹ch tr−íc. DiÖn tÝch coupe lμ ha, ®¬n vÞ thêi gian t¸c nghiÖp lμ 12 th¸ng,
®ã lμ c¬ së cña kÕ ho¹ch hμng n¨m. CÇn l−u ý lμ ®Ó b¶o ®¶m mïa vô thi c«ng 12 th¸ng
t¸c nghiÖp cña coupe, tuy lμ 1 n¨m nh−ng kh«ng b¾t buéc ®óng n¨m hoμn chØnh tõ ngμy
71
- 1 th¸ng 1 ®Õn ngμy 31 th¸ng 12, mμ cã thÓ tõ mïa kh« hay mïa m−a n¨m nμy ®Õn mïa
kh« hay mïa m−a n¨m sau.
NÕu chu kú hoÆc lu©n kú lμ N n¨m, th× cã N coupe t¸c nghiÖp lμm thμnh mét
chuçi ®iÒu chÕ hoμn chØnh, ®Æt trong mét khu ®iÒu chÕ æn ®Þnh, §ã lμ c¬ së cña kÕ
ho¹ch dμi h¹n tÝnh cho N n¨m ®Ó hoμn chØnh ®−îc toμn bé chu tr×nh x©y dùng, sö dông
vμ qu¶n lý
vèn rõng
trong ph¹m
vi diÖn tÝch
cña khu ®iÒu
chÕ.
Trªn c¬
së quy m«
cña tõng ®¬n
vÞ ®iÒu chÕ,
tiÕn hμnh
thiÕt kÕ, ph©n
chia toμn bé
diÖn tÝch cña
tõng chuçi
®iÒu chÕ ra
®ñ sè coupe
øng víi sè Ph©n chia coupe t¸c nghiÖp trªn b¶n ®å vμ hiÖn tr−êng
n¨m cña chu
kú hoÆc lu©n
kú. Mçi coupe (øng víi mét l« hoÆc nhãm l« kinh doanh) cã ranh giíi, mèc cè ®Þnh, dÔ
nhËn biÕt ë thùc ®Þa.
Coupe ®−îc bè trÝ theo nguyªn t¾c:
• Cã d¹ng h×nh häc ®¬n gi¶n, dμi theo ®−êng ®ång møc.
• Cã ®−êng vËn xuÊt kh«ng ¶nh h−ëng lÉn nhau ®Ó tr¸nh khai th¸c coupe nμy tæn
h¹i cho coupe kh¸c.
Trong thùc tÕ rõng vμ ®Êt rõng cña mét ®èi t−îng x©y dùng ph−¬ng ¸n rÊt phøc
t¹p, bao gåm c¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng, ®Êt ®ai kh¸c nhau.. do ®ã h×nh thμnh c¸c
chuçi ®iÒu chÕ kh¸c nhau. DiÖn tÝch mçi chuçi ®−îc x¸c ®Þnh bao gåm c¸c diÖn tÝch
rõng hoÆc ®Êt ®ai ®ång nhÊt vÌ c¸c ®Æc tr−ng l©m sinh, tr¹ng th¸i, cã cïng môc tiªu ®iÒu
chÕ, ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ, ph−¬ng thøc xö lý, chu kú hoÆc lu©n kú. Th−êng cÇn x¸c
®Þnh c¸c lo¹i diÖn tÝch rõng, tr¹ng th¸i, ®Êt ®ai ®Ó h×nh thμnh tõng chuçi ®iÒu chÕ nh−
sau:
• DiÖn tÝch rõng thuÇn lo¹i ®Òu tuæi khai th¸c tr¾ng.
• DiÖn tÝch rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi khai th¸c chän. Trong ®ã chia ra:
- DiÖn tÝch rõng khai th¸c.
72
- - DiÖn tÝch rõng nu«i d−ìng.
- DiÖn tÝch rõng lμm giμu.
- DiÖn tÝch rõng xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn.
- DiÖn tÝch rõng khoanh nu«i phôc håi.
• DiÖn tÝch ®Êt trång rõng, n«ng l©m kÕt hîp.
• DiÖn tÝch c¸c lo¹i rõng kh¸c :Tre lå «, ®Æc s¶n...
Mçi lo¹i nãi trªn sÏ h×nh thμnh mét chuçi ®iÒu chÕ riªng. Tõ diÖn tÝch cña tõng
chuçi, tiÕn hμnh chia ®Òu diÖn tÝch cho sè n¨m cña chu kú hoÆc lu©n kú ®Ó h×nh thμnh
c¸c coupe khÐp kÝn.
Víi c¸ch tÝnh nμy diÖn tÝch cña tõng coupe trong tõng chuçi ®iÒu chÕ lμ b»ng nhau,
v× mét trong nh÷ng môc ®Ých cña ®Æt coupe lμ b¶o ®¶m thu ho¹ch mét khèi l−îng l©m
s¶n hμng n¨m b»ng nhau. Nh−ng theo c¸ch tÝnh nμy, s¶n l−îng gç hμng n¨m chØ b»ng
nhau khi:
- Khai th¸c tr¾ng.
- §iÒu kiÖn hoμn c¶nh ®ång nhÊt trªn toμn bé diÖn tÝch cña chuçi ®iÒu chÕ.
- C¸c l©m phÇn sÏ ®¹t ®Õn mét ®é thμnh thôc nh− nhau hoÆc sÏ thμnh thôc cïng
mét tuæi trong mét chuçi ®iÒu chÕ.
NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn nμy kh«ng ®ång nhÊt sÏ dÉn ®Õn l−îng khai th¸c sÏ kh«ng
b»ng nhau ë c¸c n¨m, mÆc dï khai th¸c trªn mét diÖn tÝch b»ng nhau.
Trong tr−êng hîp kh«ng ®ång nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn trªn th× diÖn tÝch khai th¸c hμng
n¨m (®é lín cña coupe) sÏ kh«ng b»ng nhau. V× vËy diÖn tÝch coupe x¸c ®Þnh theo diÖn
tÝch nh− trªn ph¶i ®−îc kiÓm tra vμ c©n ®èi l¹i qua l−îng khai th¸c thÓ tÝch hμng n¨m, tõ
®ã Ên ®Þnh chÝnh x¸c diÖn tÝch coupe.
Sau ®©y lμ c¸ch x¸c ®Þnh coupe cã diÖn tÝch b»ng nhau cho tõng chuçi ®iÒu chÕ
4.2.1 Coupe khai th¸c
4.2.1.1 Coupe khai th¸c rõng ®Òu tuæi
§èi víi rõng ®ång tuæi hoÆc ®ång tuæi trong c¸c chu kú sau, ¸p dông ph−¬ng thøc
khai th¸c tr¾ng. DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m Ls:
Ls = S / r (3.33)
Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch lo¹i rõng nμy.
r: Chu kú.
Nh− vËy cã r coupe khÐp kÝn trong mét chu kú.
Trong tr−êng hîp diÖn tÝch rõng qu¸ Ýt, cÇn ®Èy nhanh tèc ®é khai th¸c hoÆc chuyÓn
sang kinh doanh c©y c«ng nghiÖp, ®Æc s¶n, th× l−îng khai th¸c theo diÖn tÝch sÏ ®−îc
tÝnh lμ L's:
L's = S / r' (3.34)
Trong ®ã: r': sè n¨m ®Þnh h×nh c¸c loμi c©y nãi trªn.
73
- 4.2.1.2 Coupe khai th¸c rõng chÆt chän (Hçn lo¹i kh¸c tuæi)
Chia ra thμnh c¸c tr−êng hîp sau:
• NÕu diÖn tÝch rõng ph©n bè gÇn ®ñ cho c¸c giai ®o¹n ®iÒu chÕ:
NghÜa lμ diÖn tÝch rõng giμu, trung b×nh chiÕm chñ yÕu th× tÝnh to¸n diÖn tÝch coupe
theo 1 trong 2 c¸ch sau:
C¸ch 1:
DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S':
S' = S / L (3.35)
Trong ®ã S: tæng diÖn tÝch rõng chÆt chän.
L: Lu©n kú.
L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = S'.MKT (3.36)
Trong ®ã : MKT: L−îng khai th¸c trªn 1 ha.
VÝ dô: Tæng diÖn tÝch rõng hçn giao kh¸c tuæi lμ S = 5.000ha, lu©n kú ®−îc x¸c
®Þnh lμ L = 20 n¨m. VËy diÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S':
S' = 5.000ha / 20n¨m = 250 ha/n¨m.
NÕu l−îng khai th¸c trªn ha lμ MKT = 60 m3/ha th× l−îng khai th¸c hμng n¨m
Lv: Lv = 250x60 = 15.000m3/n¨m.
C¸ch 2:
L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = ΣM.PM/100 (3.37)
ΣM: Tæng tr÷ l−îng cña lo¹i rõng nμy.
Trong ®ã :
PM: SuÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng.
DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S':
S' = Lv / MKT (3.38)
VÝ dô: Còng víi ®èi t−îng nh− vÝ dô trªn, tæng diÖn tÝch lo¹i rõng nμy lμ
S=5.000ha, tr÷ l−îng b×nh qu©n trªn ha M/ha = 150m3/ha, l−îng khai th¸c trªn ha
MKT=60m3/ha, suÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng ®−îc x¸c ®Þnh lμ PM=2%.
L−îng khai th¸c hμng n¨m: Lv = 5.000x150x2/100 = 15.0003/n¨m.
DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S' = 15.000/60 = 250 ha/n¨m.
74
- Nh− vËy cã L coupe khÐp kÝn trong mét lu©n kú.
• NÕu diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c qu¸ Ýt:
Trong khi rõng non vμ nghÌo qu¸ nhiÒu, ®ßi hái ph¶i nu«i d−ìng l©u míi khai th¸c
®−îc, nÕu tÝnh to¸n coupe nh− trªn sÏ cã giai ®o¹n thiÕu hôt rõng ®ñ tiªu chuÈn khai
th¸c, lóc nμy cã 2 c¸ch lùa chän:
- NÕu chØ cÇn khai th¸c Ýt gç vÉn cã ®ñ vèn nhê s¶n xuÊt N«ng L©m kÕt hîp, kinh
doanh l©m ®Æc s¶n kh¸c, th× chia toμn bé diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c
cho giai ®o¹n chê ®îi ®Ó nu«i d−ìng c¸c diÖn tÝch rõng nghÌo vμ rõng non phôc
håi ®¹t ®Õn kh¶ n¨ng khai th¸c. Lóc nμy diÖn tÝch coupe khai th¸c ®−îc tÝnh:
S' = SKT / T (3.39)
Trong ®ã: SKT: DiÖn tÝch tr¹ng th¸i rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c.
T: Thêi gian nu«i d−ìng rõng nghÌo, non ®¹t ®Õn tiªu chuÈn khai
th¸c.
- Trong thùc tÕ c¸c c¬ së l©m nghiÖp ®Òu cÇn vèn ban ®Çu ®Ó x©y dùng c¬ b¶n,
ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, ®Þnh h×nh nhanh c¬ së s¶n xuÊt vμ
®êi sèng x· héi. Ngoμi ra viÖc kÐo dμi thêi gian khai th¸c víi l−îng l©m s¶n qu¸
nhá hμng n¨m sÏ ¶nh h−ëng tíi tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp rõng. Tr−êng hîp
nμy chia diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c cho sè n¨m dù kiÕn khai th¸c hÕt
sè rõng nãi trªn. Sau khi khai th¸c hÕt rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, sÏ cã mét
sè n¨m chê ®îi, kh«ng cã diÖn tÝch vμ s¶n l−îng khai th¸c chÝnh, do vËy cÇn cã
ph−¬ng ¸n tËn dông trong nu«i d−ìng, lμm giμu rõng ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu gç.
Lóc nμy diÖn tÝch coupe khai th¸c §−îc tÝnh:
S' = SKT / L' (3.40)
Trong ®ã:L' lμ thêi gian dù kiÕn sÏ khai th¸c hÕt rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c.
4.2.2 Coupe nu«i d−ìng rõng
DiÖn tÝch rõng cÇn nu«i d−ìng chia lμm 3 lo¹i:
• Lo¹i I: DiÖn tÝch rõng chØ cßn nu«i d−ìng 1 giai ®o¹n, sÏ khai th¸c ®−îc trong
giai ®oan II, th× kh«ng cÇn chÆt nu«i d−ìng. Theo quy ph¹m hiÖn nay th× c¸c
diÖn tÝch rõng nghÌo cã kh¶ n¨ng khai th¸c trong vßng 8-12n¨m tíi ®èi víi gç
lín vμ 3-5n¨m ®èi víi gç nhá kh«ng cÇn chÆt nu«i d−ìng.
• Lo¹i II: Cã diÖn tÝch lμ S1, thêi gian nu«i d−ìng lμ 2n n¨m, tiÕn hμnh chÆt nu«i
d−ìng 1 lÇn, sÏ khai th¸c trong giai ®o¹n III.
• Lo¹i III: Cã diÖn tÝch lμ S2, thêi gian nu«i d−ìng lμ 3n n¨m, tiÕn hμnh chÆt nu«i
d−ìng 2 lÇn, sÏ khai th¸c trong giai ®o¹n IV.
- Tæng diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng: Víi rõng lo¹i III cã diÖn tÝch S2 cÇn t¸c ®éng 2
lÇn nªn tæng diÖn tÝch cÇn t¸c ®éng chÆt nu«i d−ìng lμ:
S = S1 +2.S2 (3.41)
- §èi víi rõng lo¹i II: Cã diÖn tÝch t¸c ®éng S1, nu«i d−ìng ë giai ®o¹n I vμ II
thêi gian 2n n¨m, diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m S’1:
75
- S'1 = S1/2n (3.42)
- §èi víi rõng lo¹i III: Cã diÖn tÝch t¸c ®éng 2S2, nu«i d−ìng ë giai ®o¹n I, II vμ
III thêi gian 3n n¨m, diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m S’2:
S'2 = 2S2/3n (3.43)
- DiÖn tÝch coupe chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m:
Trong giai ®o¹n I vμ II lμ C1:
C1 = S'1 + S'2 = S1/2n + 2S2/3n (3.44)
Trong giai ®o¹n III lμ C2:
C2 = S'2 = 2S2/3n (3.45)
Tæng diÖn tÝch t¸c ®éng c¶ 3 giai ®o¹n ph¶i b»ng S1 + 2S2, thËt vËy:
(S1/2n + 2S2/3n).2n + (2S2/3n).n = S1 + 4S2/3 + 2S2/3 = S1 + 2S2
ViÖc ®Æt coupe cÇn l−u ý trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch S2 ®−îc t¸c ®éng 2 lÇn, nªn cã 2
lÇn ®Æt coupe víi thêi gian t¸c ®éng kh¸c nhau.
Nh− vËy cã 3n coupe trong toμn bé thêi gian nu«i d−ìng.
4.2.3 Coupe lμm giμu rõng
DiÖn tÝch coupe lμm giμu rõng hμng n¨m X:
X=S/m (3.46)
Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch thuéc ®èi t−îng lμm giμu rõng.
m: Thêi gian hoμn thμnh lμm giμu rõng, tïy thuéc kh¶ n¨ng vèn,
vËt t− kü thuËt cña ®¬n vÞ, th−êng lÊy kho¶ng 25-35n¨m.
Nh− vËy cã m coupe trong toμn thêi gian lμm giμu rõng.
4.2.4 Coupe trång rõng, n«ng l©m kÕt hîp
Dùa vμo ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai vμ ®Æc tÝnh loμi c©y trång, x¸c ®Þnh diÖn tÝch trång cho
tõng loμi lμ Si.
X¸c ®Þnh chu kú kinh doanh cho tõng loμi c©y trång lμ ri.
DiÖn tÝch coupe trång rõng cho loμi c©y i hμng n¨m:
S'i = Si / ri (3.47)
øng víi mçi loμi cã ri coupe khÐp trong chu kú.
Tæng diÖn tÝch trång rõng hμng n¨m b»ng tæng diÖn tÝch trång hμng n¨m cña c¸c
loμi.
4.2.5 Coupe khai th¸c rõng tre nøa, lå «
Ph−¬ng thøc khai th¸c chñ yÕu cña ®èi t−îng nμy lμ khai th¸c chän. DiÖn tÝch coupe
khai th¸c hμng n¨m ®−îc tÝnh:
s=S/T (3.48)
76
- Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch rõng tre nøa, lå «.
T: Lu©n kú khai th¸c.
Nh− vËy sÏ cã T coupe khÐp kÝn trong lu©n kú ®· x¸c ®Þnh.
4.2.6 Bè trÝ kh«ng gian cho c¸c mÆt s¶n xuÊt kh¸c
LËp kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng l©m kÕt hîp, ch¨n nu«i....bao
gåm x¸c ®Þnh quy m« diÖn tÝch, thêi gian tiÕn hμnh...
Cuèi cïng, ®iÒu cÇn l−u ý thªm lμ c¸c yÕu tè thêi gian vμ kh«ng gian kh«ng nªn
nghiªn cøu vμ sö dông t¸ch biÖt trong ®iÒu chÕ rõng. Nãi ®Õn tæ chøc rõng theo thêi gian
kh«ng nªn hiÓu ®¬n thuÇn lμ sù s¾p xÕp c¸c l©m phÇn theo cÊp tuæi liªn tôc ®Òu ®Æn,
hoÆc s¾p xÕp tr×nh tù t¸c ®éng. Cßn nãi ®Õn tæ chøc rõng theo kh«ng gian kh«ng chØ lμ
nãi ®Õn sù ph©n chia, bè trÝ c¸c diÖn tÝch rõng trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ. Mμ trong thùc
tiÔn, kh«ng gian vμ thêi gian lμ hai ph¹m trï lu«n lu«n tån t¹i vμ x©m nhËp lÉn nhau vμ
mäi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña rõng ®Òu ®−îc tiÕn hμnh trong kh«ng gian vμ thêi gian.
Mét chuçi ®iÒu chÕ rõng bao hμm c¶ 2 mÆt kh«ng gian - thêi gian vμ kh«ng t¸ch
biÖt nhau. HoÆc cÊu tróc kh«ng gian rõng lu«n biÕn ®æi theo thêi gian th−êng ®−îc gäi
lμ ®éng th¸i cÊu tróc...Nh− vËy nhiÒu kh¸i niÖm trong tæ chøc rõng biÓu hiÖn sù phèi hîp
gi÷a kh«ng gian vμ thêi gian, sù xem xÐt kh¸i niÖm ®ã d−íi gãc ®é thêi gian hay kh«ng
gian ®Òu mang tÝnh t−¬ng ®èi.
5 Vèn rõng chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng
5.1 S¶n l−îng æn ®Þnh
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc ®iÒu chÕ rõng, kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh
ra ®êi rÊt sím vμ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, v× ®iÒu chÕ rõng thùc chÊt lμ m«n khoa häc vÒ
®iÒu tra, x©y dùng vμ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh s¶n l−îng (Richter - 1963).
X©y dùng s¶n l−îng æn ®Þnh lμ nh»m b¶o ®¶m tÝnh l©u dμi liªn tôc cña viÖc cung
cÊp l©m s¶n cho nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng nh©n d©n. Qua c¸c giai ®o¹n h×nh thμnh vμ ph¸t
triÓn, nhiÒu nhμ khoa häc ®iÒu chÕ rõng nh− Hartig (1804), Hundeshagen (1828),
Wagner (1938), Badder (1942)...®· tËp trung nghiªn cøu vÊn ®Ò nμy vμ ®−a ra nhiÒu ®Þnh
nghÜa vÒ s¶n l−îng æn ®Þnh c¨n cø tõ nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau.
Kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh ®−îc xem xÐt ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh−
sau:
• æn ®Þnh s¶n l−îng gç:
VÊn ®Ò duy tr× æn ®Þnh vÒ mÆt s¶n l−îng gç lμ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n trong lý luËn vμ
thùc tiÔn ®iÒu chÕ rõng. Néi dung cña nã lμ b¶o ®¶m viÖc cung cÊp gç cao nhÊt mét c¸ch
l©u dμi vμ liªn tôc.
• æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç:
Quan ®iÓm nμy cho r»ng ®Ó æn ®Þnh s¶n l−îng ph¶i dùa trªn viÖc æn ®Þnh qu¸
tr×nh s¶n xuÊt gç. C.Heyer (1841) lÇn ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm æn ®Þnh viÖc s¶n xuÊt
gç, sau ®ã Judeich (1871) ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç mét c¸ch
râ nÐt h¬n nh− sau:
77
- Rõng ®−îc coi lμ kinh doanh æn ®Þnh khi ng−êi ta quan t©m ®Õn viÖc t¸i sinh
toμn bé diÖn tÝch rõng sau khai th¸c nh»m qua ®ã ®Êt rõng phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt gç
mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt.
• æn ®Þnh s¶n l−îng tiÒn:
æn ®Þnh s¶n l−îng tiÒn còng t−¬ng tù nh− æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç, v× c¶
hai ®Òu quan niÖm rõng lμ vèn cè ®Þnh ®Ó t¹o ra lîi tøc cao nhÊt mét c¸ch æn ®Þnh, chØ
kh¸c ë ®¬n vÞ tÝnh to¸n vèn cè ®Þnh vμ lîi nhuËn, mét bªn b»ng tiÒn vμ mét bªn b»ng gç
vμ l©m s¶n.
Theo quan ®iÓm nμy th× l−îng khai th¸c bÞ chi phèi bëi thÞ tr−êng. NÕu gi¸ c¶
t¨ng lªn, l−îng khai th¸c cã thÓ rÊt cao, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña rõng, ng−îc l¹i qu¸ tr×nh
khai th¸c cã thÓ bÞ ®×nh chØ dÇu r»ng ph¶i chÊp nhËn sù ø ®äng mét bé phËn tr÷ l−îng
qu¸ thμnh thôc.
• æn ®Þnh c¸c nhu cÇu x· héi:
æn ®Þnh c¸c nhu cÇu x· héi lμ lμ viÖc tháa m·n toμn diÖn c¸c t¸c dông cña rõng
®èi víi x· héi loμi ng−êi mét c¸ch tèi ®a, l©u dμi vμ liªn tôc.
Nh×n t¸c dông cña rõng theo tõng gãc ®é kh¸c nhau th× nh÷ng kh¸i niÖm vÒ sù
æn ®Þnh cña rõng nªu trªn ®Òu qóa hÑp, v× cïng víi sù ph¸t triÓn ®êi sèng x· héi, nhu
cÇu cña con ng−êi ®èi víi rõng ngμy cμng ®a d¹ng nh−: ngoμi viÖc cung cÊp gç, l©m s¶n
ngoμi gç cßn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng du lÞch, nghØ ng¬i, b¶o vÖ m«i tr−êng, ®a d¹ng
sinh häc phôc vô cho ®êi sèng, s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, ®iÒu hßa khÝ hËu...
Tõ nh÷ng quan ®iÓm, kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh nãi trªn cho thÊy viÖc x©y
dùng vμ b¶o ®¶m tÝnh æn ®Þnh cña s¶n xuÊt l©m nghiÖp ®ãng vai trß hÕt søc quan träng
trong c«ng t¸c ®iÒu chÕ rõng.
5.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn
5.2.1 Kh¸i niÖm vÒ vèn s¶n xuÊt chuÈn
Vèn s¶n xuÊt lμ toμn bé c©y hay l©m phÇn cña mét khu rõng. Khèi l−îng vèn s¶n
xuÊt biÕn ®æi theo ®é lín cña rõng, cßn trong ph¹m vi mét khu rõng nã phô thuéc vμo
loμi, tuæi, ®é ®Çy vμ cÊp s¶n xuÊt (cÊp ®Êt). T¨ng tr−ëng cña vèn s¶n xuÊt còng thay ®æi
theo nh÷ng nh©n tè nμy.
Khi cÊu tróc vèn rõng b¶o ®¶m s¶n xuÊt liªn tôc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ
cã lîi nhÊt th× vèn s¶n xuÊt gäi lμ vèn chuÈn. Nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ cÊu tróc, ®é lín...cña
vèn chuÈn nμy lμ nh÷ng ®Æc tr−ng chuÈn, cÇn ®−îc x¸c ®Þnh, thùc hiÖn vμ duy tr× khai
th¸c mét c¸ch thÝch hîp.
Khèi l−îng vèn tån t¹i ë mét thêi ®iÓm nμo ®ã gäi lμ vèn s¶n xuÊt thùc, nã cã
thÓ chuÈn hay kh«ng chuÈn.
§é lín cña vèn s¶n xuÊt thùc ®−îc x¸c ®Þnh qua ®o ®Õm ®iÒu tra trªn thùc ®Þa,
cßn cña vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc x¸c ®Þnh qua tÝnh to¸n x©y dùng m« h×nh hay qua con
®−êng quy n¹p b»ng c¸ch lùa chän, kh¸i qu¸t quy luËt tõ nh÷ng m« h×nh tèt nhÊt cã
trong tù nhiªn. Nh÷ng m« h×nh nμy sÏ lμm c¬ së ®Ó ®Þnh h−íng c¸c khu rõng hiÖn t¹i
dÇn vÒ vèn s¶n xuÊt chuÈn, cÊu tróc chuÈn qua ®iÒu chÕ.
§èi víi rõng ®ång tuæi ®¬n vÞ cÊu tróc vèn s¶n xuÊt lμ hecta, cßn rõng chÆt chän
lμ c©y c¸ lÎ.
78
- 5.2.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn trong rõng ®Òu tuæi:
§Ó b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc, c¸c l©m phÇn ë tuæi kh¸c nhau cÇn cã diÖn
tÝch thÝch hîp ®Ó mçi l©m phÇn ®−îc khai th¸c ®óng tuæi thμnh thôc, víi khèi l−îng
hμng n¨m nh− nhau.
• §èi víi rõng thuÇn lo¹i cã cïng n¨ng suÊt (cïng cÊp ®Êt):
§iÒu kiÖn nμy ®−îc b¶o ®¶m khi rõng bao gåm c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi (hoÆc
cÊp tuæi) tõ tuæi 1 (hoÆc cÊp tuæi 1) ®Õn tuæi khai th¸c (hoÆc cÊp tuæi khai th¸c) vμ:
- Khi l©m phÇn ®ång tuæi, mçi tuæi chiÕm mét diÖn tÝch b»ng nhau lμ S/r (S lμ
diÖn tÝch cña ®¬n vÞ ®iÒu chÕ, r lμ chu kú).
- Khi l©m phÇn gÇn ®ång tuæi, mçi cÊp tuæi chiÕm mét diÖn tÝch b»ng nhau lμ
S.n/r (n lμ sè n¨m cña mét cÊp tuæi b»ng 5, 10, 15, 20 n¨m).
Víi c¸ch bè trÝ nh− vËy, sau khi khai th¸c l©m phÇn ®¹t tuæi thμnh thôc vμ tiÕn hμnh
trång míi hoÆc t¸i sinh tù nhiªn l¹i ngay th×:
Hμng n¨m sÏ khai th¸c mét l−îng gç nh− nhau.
Khai th¸c mçi n¨m trªn mét diÖn tÝch nh− nhau.
H»ng n¨m trång l¹i rõng hoÆc xóc tiÕn t¸i sinh víi mét diÖn tÝch b»ng nhau.
• §èi víi rõng thuÇn lo¹i cÊu t¹o bëi c¸c l©m phÇn cã n¨ng suÊt kh¸c nhau
(ph©n bè trªn c¸c cÊp ®Êt kh¸c nhau):
Lóc nμy tuæi thμnh thôc, khèi l−îng vμ t¨ng tr−ëng ë c¸c l©m phÇn kh«ng b»ng
nhau. CÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc thùc hiÖn khi rõng bao gåm c¸c l©m phÇn ë c¸c
tuæi (hoÆc cÊp tuæi) tõ tuæi 1 (hoÆc cÊp tuæi 1) ®Õn tuæi khai th¸c (hoÆc cÊp tuæi khai
th¸c) vμ diÖn tÝch ë mçi tuæi (cÊp tuæi) tû lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt cña nã.
Tr−êng hîp nμy diÖn tÝch ë c¸c tuæi (cÊp tuæi) sÏ kh«ng b»ng nhau khi cÊp ®Êt
kh¸c nhau, cÊp ®Êt cμng tèt sÏ cho tr÷ s¶n l−îng lín h¬n xÊu trªn cïng mét diÖn tÝch, do
®ã ®Ó c©n b»ng s¶n l−îng hμng n¨m, l©m phÇn cã cÊp ®Êt cμng tèt th× diÖn tÝch sÏ cμng
nhá.
Lóc nμy ph¶i dïng nh©n tè tr÷ l−îng, l−îng t¨ng tr−ëng ®Ó s¾p xÕp vèn rõng theo
hÖ thèng khÐp kÝn trong chu kú kinh doanh.
VÝ dô: Ng−êi ta Ên ®Þnh l−îng khai th¸c hμng n¨m vÒ thÓ tÝch lμ Lv, tõ ®ã suy ra
diÖn tÝch l©m phÇn ë mét tuæi (cÊp tuæi) trªn cÊp ®Êt i lμ Si:
Si = Lv / Mri (3.49)
Trong ®ã: Mri : tr÷ l−îng trªn ha ë tuæi khai th¸c cña cÊp ®Êt i.
Cho thÊy, cÊp ®Êt cμng tèt th× Mri cμng lín dÉn ®Õn diÖn tÝch l©m phÇn trªn cÊp
®Êt nμy sÏ cμng nhá.
Tr−êng hîp phøc t¹p h¬n khi rõng cÊu t¹o tõ c¸c l©m phÇn hçn lo¹i ë c¸c cÊp ®Êt
kh¸c nhau, lóc nμy cÇn dùa vμo tr÷ l−îng, l−îng t¨ng tr−ëng theo loμi ë tõng cÊp ®Êt ®Ó
c©n ®èi diÖn tÝch tõng l©m phÇn trªn tõng cÊp ®Êt ë c¸c tuæi.
79
- 5.2.2.1 Ph−¬ng ph¸p x©y dùng m« h×nh vèn s¶n xuÊt chuÈn rõng ®Òu tuæi
§Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña vèn s¶n xuÊt chuÈn ng−êi ta th−êng sö dông c¸c ph−¬ng
ph¸p sau:
a) Lý luËn rõng tiªu chuÈn
Tr−íc thÕ kû 19 ng−êi ta ®· ®Ò ra nguyªn t¾c lîi dông rõng th¨ng b»ng vÜnh viÔn.
Thùc chÊt nguyªn t¾c nμy lμ c¨n cø vμo l−îng t¨ng tr−ëng cña rõng mμ x¸c ®Þnh l−îng
khai th¸c ®Ó cã thÓ lîi dông rõng th¨ng b»ng vÜnh viÔn, nghÜa lμ liªn tôc khai th¸c.
Nguyªn t¾c nμy ph¶n ¶nh cô thÓ trong häc thuyÕt rõng tiªu chuÈn nh− sau:
Mét khu rõng (®¬n vÞ ®iÒu chÕ) víi cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn theo tuæi ®·
®−îc thùc hiÖn th× l−îng khai th¸c hμng n¨m sÏ nh− nhau vμ b»ng l−îng t¨ng tr−ëng.
Gäi tr÷ l−îng c¸c l©m phÇn tõ tuæi 1 ®Õn tuæi r (tuæi khai th¸c chÝnh, øng víi sè
n¨m cña chu kú) lÇn l−ît lμ M'1. M'2,...., M'r.
L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m ë c¸c tuæi:
Z1 = M'1
Z2 = M'2 - M'1
Z3 = M'3 - M'2
......................
Zr-1 = M'r-1 - M'r-2
Zr = M'r - M'r-1
Cña c¶ chuçi: ZM = M'r
Nh− vËy l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña c¶ khu rõng chÝnh b»ng
tr÷ l−îng l©m phÇn ë tuæi khai th¸c chÝnh.
Vμ nh− vËy l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = M'r
Hay Lv = ZM
Nh− vËy hμng n¨m liªn tôc khai th¸c mét tr÷ l−îng thμnh thôc nh− nhau lμ M'r vμ
®ã chÝnh lμ khèi l−îng ®−îc t¹o ra tõ t¨ng tr−ëng r n¨m liªn tiÕp cña chuçi ®iÒu chÕ.
§Ó tÝnh to¸n ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn (tøc lμ tæng tr÷ l−îng ë c¸c tuæi), gi¶
thuyÕt lμ l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi ®Òu
b»ng nhau (Z):
80
- M(m3)
A
M’r
M’r - 1
A (Tuæi)
B
0
1 2 r-1 r
H×nh 3.10: Ph©n bè vèn s¶n xuÊt chuÈn (tr÷ l−îng) theo tuæi.
Cã Z1 = Z2 =.....= Zr = Z
Suy ra ZM = Z1 + Z2 +.....+ Zr = r.Z
Tr÷ l−îng ë c¸c tuæi:
M'1 = Z
M'2 = Z + M'1 = 2.Z
M'3 = Z + M'2 = 3.Z
................................
M'r-1 = Z + M'r-2 = (r-1).Z
M'r = Z + M'r-1 = r.Z
Nh− vËy ZM = M'r = r.Z
Vμ l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = M'r = ZM = r.Z
V× l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m ë c¸c tuæi b»ng nhau nªn ®−êng
biÓu diÔn tr÷ l−îng M theo tuæi A lμ ®−êng th¼ng (xem h×nh 3.10). Vèn s¶n xuÊt chuÈn
Mc chÝnh lμ tæng tr÷ l−îng ë c¸c tuæi, b»ng diÖn tÝch h×nh tam gi¸c OAB:
Mc = AB.OB / 2
Hay Mc = M'r.r / 2
Mc = Lv.r / 2 (3.50)
Mc = ZM .r / 2
Mc = r.Z.r / 2
Nh− vËy theo lý luËn rõng tiªu chuÈn, l−îng khai th¸c hμng n¨m:
Lv = 2.Mc / r (3.51)
81
- VÝ dô: Tæng diÖn tÝch cña mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ lμ S = 500ha, chu kú r = 25 n¨m,
l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m trªn ha b»ng nhau ë c¸c tuæi lμ
Z/ha=5m3/ha/n¨m. TÝnh vèn s¶n xuÊt chuÈn, l−îng khai th¸c hμng n¨m?
- DiÖn tÝch mçi tuæi (coupe):
Ls = S / r = 500/25 = 20ha.
- L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña tõng l©m phÇn ë c¸c tuæi:
Z = Z/ha.Ls = 5x20 = 100m3/coupe/n¨m.
- Vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc:
Mc = r.Z.r / 2 = 25x100x25/2 = 31.250m3.
- L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = 2.Mc / r = 2x31.250/25 = 2.500m3/n¨m.
Lý luËn nμy m¾c sai lÇm khi xem tr÷ l−îng gi÷a c¸c tuæi ®Òu chªnh lÖch nhau
mét l−îng Z, hay l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m lμ nh− nhau ë mäi tuæi,
®−êng sinh tr−ëng tr÷ l−îng c¸c l©m phÇn chuÈn theo tuæi lμ mét ®−êng th¼ng. Thùc tÕ
®©y lμ mét ®−êng cong (biÓu biÓn trªn h×nh 4.1). §Ó kh¾c phôc sai lÖch nμy ng−êi ta ®−a
vμo c«ng thøc tÝnh vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc hÖ sè ®iÒu chØnh K:
Mc = K.Lv.r (3.51)
Vμ Lv = Mc / K.r (3.52)
K phô thuéc vμo loμi c©y, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
b) Ph−¬ng ph¸p dïng biÓu sinh tr−ëng:
Trªn c¬ së biÓu sinh tr−ëng lËp cho tõng loμi, cÊp ®Êt, lùa chän biÓu thÝch hîp vμ
x¸c ®Þnh ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn nh− sau:
Mc = Ls.(M1 + M2 +.....+ Mr) (3.53)
Trong ®ã:
Ls lμ diÖn tÝch ë tõng tuæi:
Ls = S / r
M1 , M2 ,....., Mr : tr÷ l−îng trªn ha lÇn l−ît ë c¸c tuæi 1, 2, ..., r. Qua biÓu sinh
tr−ëng x¸c ®Þnh ®−îc c¸c tr÷ l−îng nμy.
Lóc nμy l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv:
Lv = ZM = Ls.Mr
c) Ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa:
Vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc tÝnh:
Mc = Ls.(M1 + M2 +....+ Mr)
82
- Víi Ls lμ diÖn tÝch l©m phÇn ë c¸c tuæi vμ diÖn tÝch nμy lμ nh− nhau khi ®¬n vÞ
®iÒu chÕ cã cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn theo tuæi. Nh− vËy ®Ó cã ®−îc vèn s¶n xuÊt
chuÈn Mc th× tr÷ l−îng ë c¸c tuæi (Mi) trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch ph¶i tèi −u.
Tr÷ l−îng tèi −u trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch øng víi mét tuæi i, trªn mét cÊp ®Êt cña
mét loμi c©y ®−îc tÝnh:
Miopt = Niopt.Vi (3.54)
Trong ®ã: Niopt: MËt ®é tèi −u t¹i tuæi i, ®−îc x¸c ®Þnh theo loμi, cÊp ®Êt vμ
môc ®Ých kinh doanh.
Vi: ThÓ tÝch b×nh qu©n cña mét c©y nu«i d−ìng t¹i tuæi i, ®−îc
x¸c ®Þnh theo loμi, cÊp ®Êt.
Nh− vËy ®Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña vèn s¶n xuÊt chuÈn cÇn x¸c ®Þnh tr÷ l−îng tèi −u
cho tõng l©m phÇn ë c¸c tuæi, ®ã chÝnh lμ viÖc x©y dùng m« h×nh mËt ®é tèi −u vμ m«
h×nh sinh tr−ëng c©y c¸ thÓ.
• M« h×nh mËt ®é tèi −u (Nopt)
Trong qóa tr×nh kinh doanh rõng thuÇn loμi ®Òu tuæi, biÖn ph¸p l©m sinh hÕt søc
quan träng lμ ®iÒu khiÓn mËt ®é rõng theo môc tiªu ®iÒu chÕ. ë tõng giai ®o¹n sinh
tr−ëng, rõng ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt mËt ®é ®Ó b¶o ®¶m kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y rõng
sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt nhÊt, ®¸p øng ®−îc môc ®Ých kinh doanh khi khai th¸c chÝnh,
lμm cho rõng lîi dông ®−îc tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa, n¨ng suÊt s¶n l−îng cao, rót ng¾n
®−îc chu kú kinh doanh...®ång thêi lîi dông s¶n phÈm trung gian trong chÆt tØa th−a.
Nh− vËy viÖc x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u lμ mét néi dung hÕt søc cÇn thiÕt phôc vô
c«ng t¸c tØa th−a vμ dù ®o¸n sù biÕn ®æi mËt ®é, s¶n l−îng.
Khi x©y dùng m« h×nh mËt ®é tèi −u cÇn xem xÐt c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn nã:
- Môc tiªu ®iÒu chÕ: C«ng viÖc ®Çu tiªn cña ®iÒu chÕ rõng lμ Ên ®Þnh ®−îc môc
tiªu mμ khu rõng cÇn ®¹t ®Õn, khi cã môc tiªu kÕt hîp th× ph¶i x¸c ®Þnh thø tù
−u tiªn.
Trªn c¬ së môc tiªu ®iÒu chÕ, ng−êi ta t×m kho¶ng sèng tèi −u, kh«ng gian dinh
d−ìng tèi −u ®Ó c©y rõng sinh truëng ph¸t triÓn tèt, ®¸p øng ®−îc môc tiªu ®Ò ra vμ tõ ®ã
x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u.
VÝ dô: Rõng Th«ng 3 l¸ ë L©m §ång, cã 3 môc tiªu kh¸c nhau: gç giÊy, gç lín
vμ trÝch nhùa, th× mËt ®é tèi −u còng ph¶i thay ®æi theo tõng môc tiªu, vμ Nopt sÏ tõ dÇy
®Õn thËt th−a øng víi thø tù môc tiªu trªn.
C«ng t¸c ®Çu tiªn cña x¸c ®Þnh Nopt lμ ph©n cÊp c©y rõng, tõ ®ã lùa chän nh÷ng
cÊp phï hîp víi môc tiªu ®iÒu chÕ vμ t×m hiÓu kh«ng gian dinh d−ìng thÝch hîp cho nã
lμm c¬ së x¸c ®Þnh Nopt. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ph©n cÊp c©y rõng, trong ®ã hÖ thèng
ph©n cÊp cña Kraft (1884 - 1888) th−êng ®−îc sö dông nhÊt.
- Loμi c©y: Mçi loμi c©y cã yªu cÇu kh«ng gian dinh d−ìng kh¸c nhau trong tõng
giai ®o¹n tuæi nªn Nopt còng kh¸c nhau.
83
- - CÊp ®Êt: Cïng mét loμi, cïng mét môc tiªu ®iÒu chÕ, nh−ng trªn cÊp ®Êt kh¸c
nhau th× sinh tr−ëng vμ yªu cÇu kh«ng gian dinh d−ìng trong mét giai ®o¹n tuæi
còng kh¸c nhau, nªn Nopt ph¶i thay ®æi theo cÊp ®Êt.
- Tuæi: Cïng mét môc tiªu, loμi c©y, cÊp ®Êt, khi tuæi t¨ng lªn kh«ng gian dinh
d−ìng c¸ thÓ më réng, do ®ã Nopt ph¶i gi¶m khi tuæi t¨ng.
Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p, mçi ph−¬ng ph¸p dùa trªn c¸c c¬ së kh¸c nhau ®Ó x¸c
®Þnh mËt ®é tèi −u nh−: th«ng qua diÖn tÝch dinh d−ìng, ®é ®Çy, t¨ng tr−ëng, diÖn tÝch
t¸n l¸...Nh−ng dï lμ ph−¬ng ph¸p nμo, ®Òu cã mét môc tiªu chung lμ x¸c ®Þnh mËt ®é ®Ó
l©m phÇn cho s¶n l−îng, t¨ng tr−ëng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch lμ cao nhÊt.
Trong c¸c ph−¬ng ph¸p trªn, mËt ®é tèi −u x¸c ®Þnh qua diÖn tÝch t¸n l¸ ®−îc sö
dông réng r·i nhÊt do viÖc thu thËp sè liÖu ®¬n gi¶n h¬n, ngoμi ra nhiÒu nghiªn cøu ®·
cho thÊy: diÖn tÝch t¸n l¸ lμ mét chØ tiªu ph¶n ¶nh kh¸ tèt yªu cÇu kh«ng gian dinh
d−ìng cña c©y rõng trong tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng vμ ®iÒu kiÖn hoμn c¶nh kh¸c nhau.
Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh Nopt ®· vμ ®ang ®−îc ¸p dông trong
nghiªn cøu vμ s¶n xuÊt:
X¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u trªn c¬ së diÖn tÝch t¸n l¸ tèi −u cña c©y phï hîp môc
®Ých kinh doanh:
L.Kairutstis (1980) ®· ®−a ra c«ng thøc x¸c ®Þnh mËt ®é rõng chuÈn (Nopt) trªn
hecta:
Sk
N opt = (3.55)
Popt ⎞
⎛
⎜ 100 ⎟
St opt ⎜1 − ⎟
⎠
⎝
Trong ®ã:
Sk: §é tμn che tèi ®a (®−îc tÝnh lμ tæng diÖn tÝch h×nh chiÕu t¸n tèi ®a cã thÓ cã
trªn hecta), trong tr−êng hîp rõng lîi dông ®−îc tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa
Sk=10.000m2/ha.
Stopt (m2): DiÖn tÝch t¸n l¸ tèi −u, tøc lμ diÖn tÝch t¸n l¸ b×nh qu©n cña mét c©y
phï hîp môc ®Ých kinh doanh, ®−îc tÝnh theo tuæi vμ cÊp ®Êt.
Potp (%): % b×nh qu©n diÖn tÝch t¸n bÞ chång cña mét c©y môc ®Ých kinh doanh.
C«ng thøc x¸c ®Þnh mËt ®é trªn ®©y tÝnh to¸n ®ñ kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y
môc ®Ých kinh doanh sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt theo ®¬n vÞ tuæi vμ cÊp ®Êt th«ng qua Stotp
vμ Potp, nªn ®ã chÝnh lμ m« h×nh mËt ®é tèi −u Nopt t−¬ng øng.
Trong tr−êng hîp kh«ng cã hiÖn t−îng chång t¸n vμ l©m phÇn lîi dông ®−îc tèi
®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa th× Sk=10.000m2/ha vμ Potp=0%, c«ng thøc x¸c ®Þnh Nopt trë thμnh:
10.000
N opt = (3.56)
St opt
NguyÔn Ngäc Lung (1987) ®· sö dông m« h×nh (3.56) ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u
cho rõng Th«ng 3 l¸ L©m §ång, trong ®ã t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh Stopt theo tuæi vμ cÊp ®Êt
qua m« h×nh:
84
- Stopt = a + bi .A (3.57)
Trong ®ã : a: H»ng sè b¶o ®¶m mËt ®é ban ®Çu.
bi: Tham sè thay ®æi theo cÊp ®Êt.
A: Tuæi c©y.
Lóc nμy mËt ®é tèi −u:
10.000
N opt = (3.58)
a + bi . A
Khi A=0, Nopt = 10.000 / a , do ®ã a quyÕt ®Þnh mËt ®é ban ®Çu cña rõng.
Cô thÓ ®èi víi rõng Th«ng 3 l¸ L©m §ång, t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh hμm:
Stopt = 3,03 + bi.A (3.59)
Trong ®ã tham sè bi theo cÊp ®Êt nh− sau:
CÊp ®Êt i I II III IV
0,42667 0,38333 0,34667 0,29667
bi
Lóc nμy Nopt = 10.000 / (3,03 + bi.A) (3.60)
Víi bi cho tõng cÊp ®Êt ë trªn, thÕ lÇn l−ît tuæi A vμo (3.60) x¸c ®Þnh ®−îc mËt
®é tèi −u theo tuæi tu¬ng øng cho tõng cÊp ®Êt.
Nh− vËy trong thùc tÕ ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u, chØ cÇn thiÕt lËp m« h×nh Stotp-A
cho tõng cÊp ®Êt, c¸c b−íc tiÕn hμnh nh− sau:
- Thu thËp sè liÖu: Lùa chän c¸c l©m phÇn sinh tr−ëng tèt ë c¸c tuæi trªn c¸c cÊp
®Êt. Mçi tuæi, trªn mçi cÊp ®Êt lùa chän trªn 30 c©y tiªu chuÈn phï hîp môc
®Ých kinh doanh, ®o ®−êng kÝnh t¸n l¸ (Dt).
- Xö lý sè liÖu:
+ TÝnh diÖn tÝch t¸n l¸ cho tõng c©y tiªu chuÈn (st):
st = π.Dt2/4
+ TÝnh diÖn tÝch t¸n b×nh qu©n theo tuæi vμ cÊp ®Êt Stopt:
TËp hîp sè liÖu diÖn tÝch t¸n theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt vμ tuæi vμ tÝnh:
Stopt = Σst / n
Víi n lμ sè c©y ®o t¸n ë 1 tuæi, trªn 1 cÊp ®Êt.
- LËp quan hÖ Stopt - A: §−îc lËp cho tõng cÊp ®Êt, tËp hîp c¸c cÆp sè liÖu Stopt-
A theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt. Dïng ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu ®Ó −íc l−îng
hμm Stopt=a+bi.A. T×m ®−îc c¸c tham sè (a, bi) cña hμm, hÖ sè t−¬ng quan R,
kiÓm tra tån t¹i cña R b»ng tiªu chuÈn Fr, tÝnh c¸c sai sè, biÕn ®éng cña
ph−¬ng tr×nh: Sy/x, V%, P%.
85
nguon tai.lieu . vn
