Xem mẫu
- Nh− vËy kh¸i niÖm chu kú lμ nh»m thu ho¹ch ®óng tuæi thμnh thôc, b¶o ®¶m
n¨ng suÊt rõng lín nhÊt, ®ång thêi lμ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn khai th¸c liªn tôc.
Nãi râ h¬n chu kú lμ kho¶ng thêi gian lμm c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n, Ên ®Þnh cÊu
tróc (ph©n bè diÖn tÝch, tr÷ l−îng theo tuæi) vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn, sao cho nã
t−¬ng øng víi sè n¨m (thêi gian chu kú) trong ®ã l©m phÇn cña thÕ hÖ míi cã thÓ ®¹t
®Õn tuæi khai th¸c.
§èi víi loμi c©y cã tuæi thμnh thôc nhá (kinh doanh gç nhá), chu kú lÊy ®¬n vÞ lμ
n¨m. §èi víi rõng gç lín, chu kú dμi (th−êng trªn 40 n¨m), dïng ®¬n vÞ lμ cÊp tuæi, mçi
cÊp 5 hoÆc 10 n¨m, chu kú ®−îc n¾n trßn theo cÊp tuæi. Lμm nh− vËy kh«ng tæn h¹i ®Õn
n¨ng suÊt rõng, v× thêi gian thμnh thôc cña rõng ®−îc duy tr× trong nhiÒu n¨m.
2.2 N¨m håi quy
§èi víi rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, ¸p dông ph−¬ng thøc khai th¸c chän th«, n¨m håi
quy biÓu thÞ qu¸ tr×nh lÆp l¹i gi÷a c¸c lÇn khai th¸c nh÷ng bé phËn c©y rõng ®¹t quy
c¸ch, kÝch th−íc nhÊt ®Þnh.
N¨m håi quy ®−îc tÝnh lμ hiÖu sè n¨m gi÷a tuæi ®¹t ®−êng kÝnh cao nhÊt vμ tuæi ®¹t
®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c, chÝnh lμ sè n¨m cÇn thiÕt ®Ó l©m phÇn sinh tr−ëng, phôc
håi, líp c©y kÕ cËn ®¹t ®−îc ®−êng kÝnh cao nhÊt, cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c l¹i.
VÝ dô: Mét lo¹i h×nh kinh doanh gç lín, ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm,
®−êng kÝnh cao nhÊt lμ 70 cm, tuæi t−¬ng øng víi hai ®−êng kÝnh nμy lμ 65 n¨m vμ 110
n¨m, n¨m håi quy = 110 - 65 n¨m = 45 n¨m.
§Ó x¸c ®Þnh n¨m håi quy cÇn x¸c ®Þnh ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c, nh− ®· tr×nh
bμy trong c¸c lo¹i thμnh thôc sè l−îng vμ c«ng nghÖ, ®−êng kÝnh nμy nªn x¸c ®Þnh xÊp
xØ tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc c«ng nghÖ theo tõng nhãm loμi, ngoμi ra cÇn x¸c ®Þnh
tuæi øng víi ®−êng kÝnh cao nhÊt sÏ tiÕn hμnh nu«i d−ìng.
V× vËy x¸c ®Þnh n¨m håi quy chñ yÕu tËp trung vμo viÖc tÝnh tuæi c©y t−¬ng øng víi
c¸c ®−êng kÝnh. Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p:
• Ph−¬ng ph¸p Grakob:
Grakob ®· sö dông c«ng thøc Martin ®Ó x¸c ®Þnh tuæi øng víi tõng ®−êng kÝnh
nh− sau:
Trªn cïng mét sè c©y, x¸c ®Þnh tuæi (A) theo c«ng thøc:
A=a+ D .n
(3.15)
2
Trong ®ã: a: Sè n¨m c©y ®¹t chiÒu cao 1,3m.
D: ®−êng kÝnh (cm) t¹i vÞ trÝ 1,3m.
n: sè vßng n¨m trªn 1 cm b¸n kÝnh ë vÞ trÝ 1,3m.
VÝ dô:
§−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c lμ 40 cm.
52
- §−êng kÝnh khai th¸c cao nhÊt lμ 70 cm.
Sè n¨m c©y ®¹t chiÒu cao 1,3 m lμ a = 5 n¨m.
Sè vßng n¨m trªn 1 cm b¸n kÝnh ë ®é cao 1,3m lμ n = 3 vßng.
Tuæi c©y rõng ®¹t ®−êng kÝnh b¾t ®Çu khai th¸c (A1):
A1 = 5 + 40x3/2 = 65 n¨m.
Tuæi c©y rõng ®¹t ®−êng kÝnh khai th¸c cao nhÊt (A2):
A2 = 5 + 70x3/2 = 110 n¨m.
N¨m håi quy = 110 - 65 = 45 n¨m.
Do chØ chän mét sè c©y trong l©m phÇn ®Ó x¸c ®Þnh tuæi cho c¶ 2 cì kÝnh tõ ®ã
tÝnh n¨m håi quy nªn m¾c sai sè lín.
V× vËy Grakob còng sö dông c«ng thøc Martin ®Ó tÝnh tuæi c©y rõng, nh−ng «ng
®Ò xuÊt chän c©y nghiªn cøu ph¶i trªn cïng mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, cïng tæ thμnh vμ chän
c©y cho tõng cÊp kÝnh ®Ó x¸c ®Þnh tuæi cho nã, sau ®ã tÝnh ®−îc n¨m håi quy. Do nghiªn
cøu cho nhiÒu c©y trong tõng cÊp kÝnh, cã nghÜa ®· t×m hiÓu c¶ qu¸ tr×nh sinh tr−ëng
®−êng kÝnh, nªn ®· kh¾c phôc ®−îc sai sè gi÷a quan hÖ ®−êng kÝnh víi tuæi vμ ®¹t kÕt
qu¶ ®¸ng tin cËy h¬n.
• Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh:
TiÕn hμnh x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh sinh tr−ëng ®−êng kÝnh (quan hÖ D1,3/A), tõ c¸c
®−êng kÝnh suy ra tuæi ®Ó tÝnh n¨m håi quy.
Gi¶i tÝch th©n c©y cho tõng loμi, trªn tõng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, thu thËp sè liÖu
D1,3/A, sau ®ã thiÕt lËp quan hÖ nμy b»ng biÓu ®å hoÆc ph−¬ng ph¸p lËp hμm quan hÖ:
- Ph−¬ng ph¸p biÓu ®å: ChÊm c¸c cÆp sè liÖu D1,3/A lªn hÖ trôc täa ®é, sau ®ã
n¾n thμnh mét ®−êng cong qua ®¸m m©y ®iÓm.
- Ph−¬ng ph¸p gi¶i tÝch: TiÕn hμnh m« pháng qu¸ trinh sinh tr−ëng D theo mét
d¹ng hμm phï hîp nh−:
D = a.Exp(-b.A-m)
Schumacher: (3.16)
Gompertz: D = m.Exp(-a.Exp(-b.A)) (3.17)
D = m.Exp(-a.A-b)
Korf: (3.18)
¦íc l−îng c¸c hμm nμy b»ng c¸ch tuyÕn tÝnh hãa vμ dïng ph−¬ng ph¸p b×nh
ph−¬ng tèi thiÓu, hoÆc cã thÓ −íc l−îng trùc tiÕp b»ng ph−¬ng ph¸p phi tuyÕn.
Tõ biÓu ®å hoÆc ph−¬ng tr×nh ®· lËp, thÕ c¸c ®−êng kÝnh vμo suy ®−îc c¸c tuæi
t−¬ng øng, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc n¨m håi quy cho loμi ®ã trªn mét ®iÒu kiÖn lËp ®Þa.
Rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi, mçi loμi cã tèc ®é sinh tr−ëng ®−êng kÝnh kh¸c nhau,
do ®ã n¨m håi quy cña tõng loμi c©y còng kh«ng nh− nhau. V× vËy ®Ó tÝnh n¨m håi quy
cho c¶ l©m phÇn, cÇn tÝnh n¨m håi quy cho mét sè loμi c©y chñ yÕu, sau ®ã tÝnh mét gi¸
trÞ n¨m håi quy b×nh qu©n. Cuèi cïng n¨m håi quy ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh chung cho tõng
®¬n vÞ ®iÒu chÕ b»ng c¸ch lÊy trÞ sè b×nh qu©n n¨m håi quy cña c¸c l©m phÇn.
53
- CÇn ph©n biÖt n¨m håi quy víi thêi gian gi¸n c¸ch gi÷a 2 lÇn khai th¸c (®Þnh kú
chÆt). §Ó hoμn c¶nh rõng kh«ng bÞ thay ®æi ®ét ngét, trong thêi gian cña n¨m håi quy
chia ra lμm nhiÒu lÇn khai th¸c vμo nh÷ng c©y ®¹t ®−êng kÝnh khai th¸c.
2.3 Lu©n kú
2.3.1 Kh¸i niÖm
Lu©n kú lμ kh¸i niÖm ¸p dông ®èi víi rõng chÆt chän (hçn giao, kh¸c tuæi) ®Ó
chØ thêi gian sau ®ã ng−êi ta trë l¹i khai th¸c trªn chÝnh diÖn tÝch rõng Êy. Nã chÝnh
b»ng thêi gian cÇn thiÕt ®Ó nu«i d−ìng rõng ®¹t ®−îc tr÷ s¶n l−îngb»ng hoÆc lín h¬n
lÇn khai th¸c tr−íc.
Lu©n kú (L) th−êng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc:
L = MKT / ZM (3.19)
MKT: Tr÷ l−îng khai th¸c (m3/ha).
Trong ®ã
ZM: L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m vÒ tr÷ l−îng
3
(m /ha/n¨m).
NÕu hμng n¨m khai th¸c mét l−îng b»ng l−îng t¨ng tr−ëng hμng n¨m:MKT = ZM ,
th× L=1n¨m, nÕu hμng n¨m khai th¸c mét l−îng b»ng 20 lÇn l−îng t¨ng tr−ëng hμng
n¨m:MKT = 20.ZM th× L = 20 n¨m. VËy lu©n kú lμ thêi gian ®Ó rõng t¨ng tr−ëng bï ®¾p
l¹i l−îng khai th¸c (MKT) ®· lÊy ra.
2.3.2 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh lu©n kú
Lu©n kú ®−îc tÝnh:
I%
Mkt
L= = (3.20)
Zm Pm%
Trong ®ã: I: C−êng ®é khai th¸c chän (%):
I = MKT.100 / M (3.21)
PM: SuÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng (%):
PM = ZM.100 / M (3.22)
Víi M: tr÷ l−îng rõng tr−íc khai th¸c (m3).
Nh− vËy ®Ó tÝnh lu©n kú cÇn x¸c ®Þnh MKT hoÆc I(%) vμ ZM hoÆc PM(%).
Trong khai th¸c chän tØ mØ, c−êng ®é khai th¸c (hoÆc l−îng khai th¸c) ®−îc xem
lμ mét ph−¬ng c¸ch ®Ó c¶i thiÖn vμ x©y dùng cÊu tróc rõng theo d¹ng chuÈn, ®ång thêi
thu ho¹ch gç thμnh thôc. C−êng ®é khai th¸c phô thuéc vμo cÊu tróc rõng, cÊp n¨ng
suÊt, tû lÖ tæ thμnh nh÷ng loμi môc ®Ých, c−êng ®é kinh doanh. Do ®ã khi x¸c ®Þnh
c−êng ®é khai th¸c cÇn theo c¸c c¨n cø:
• C¨n cø vμo cÊu tróc ®Þnh h−íng N-D1,3, tõ ®ã so s¸nh cÊu tróc N-D1,3 cña l©m
phÇn khai th¸c víi cÊu tróc ®Þnh h−íng ®Ó x¸c ®Þnh sè c©y bμi chÆt trong tõng
cì kÝnh (tõ nhá ®Õn lín). Môc ®Ých lμ ®−a l©m phÇn tiÕp cËn víi cÊu tróc chuÈn
d¹ng gi¶m, b¶o ®¶m sù kÕ tôc liªn tôc cña c¸c thÕ hÖ trong rõng chÆt chän.
54
- • C¨n cø vμo vèn rõng cÇn ®Ó l¹i sau khai th¸c ®Ó rõng cã thÓ phôc håi, t¨ng
tr−ëng nhanh nhÊt.
• C¨n cø vμo ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c øng víi tuæi thμnh thôc sè l−îng hoÆc
c«ng nghÖ cña nhãm loμi môc ®Ých kinh doanh. TiÕn hμnh bμi chÆt tõ lín ®Õn
nhá vμ kh«ng ®−îc nhá h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu. Cã thÓ kh«ng bμi chÆt hÕt c¸c
c©y lín h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu nh»m b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn sinh th¸i ®Ó rõng cã
thÓ phôc håi; ®iÒu nμy dùa trªn c¸c c¬ së sau:
- C−êng ®é khai th¸c kh«ng qu¸ lín, th−êng quy ®Þnh kh«ng qu¸ 45% kÓ c¶
l−îng ng· ®æ do khai th¸c.
- §é tμn che kh«ng ®−îc h¹ qu¸ thÊp, th−êng kh«ng ®−îc d−íi 0,4.
- Sau khai th¸c tæ thμnh nh÷ng loμi c©y môc ®Ých ph¶i chiÕm −u thÕ, th−êng
kh«ng d−íi 70%.
Tõ sè c©y bμi chÆt tÝnh ®−îc tr÷ l−îng khai th¸c vμ c−êng ®é khai th¸c.
Nh− vËy c−êng ®é khai th¸c chÝnh lμ gi¶i ph¸p kü thuËt ®iÒu chØnh cÊu tróc rõng,
n©ng cao tû lÖ tæ thμnh nhãm loμi c©y môc ®Ých, h¹ ®é tμn che thÝch hîp cho t¸i sinh, sau
®ã míi lμ lîi dông l©m s¶n thμnh thôc. Do vËy c−êng ®é khai th¸c thay ®æi theo tõng ®èi
t−îng khai th¸c (kiÓu rõng, cÊp n¨ng suÊt, tr¹ng th¸i, t×nh h×nh t¸i sinh). ViÖc Ên ®Þnh
cøng nh¾c mét c−êng ®é khai th¸c cã thÓ lμm cho l©m phÇn nμy bÞ t¸c ®éng qu¸ m¹nh
cßn l©m phÇn kh¸c l¹i kh«ng thay ®æi ®−îc hoμn c¶nh rõng sau khai th¸c ®Ó xóc tiÕn t¸i
sinh, c¶i thiÖn quÇn thÓ n©ng cao n¨ng suÊt.
Trong tr−êng hîp ®èi t−îng ®iÒu chÕ ch−a ®−îc nghiªn cøu t¨ng tr−ëng, ng−êi ta
th−êng chÊp nhËn mét suÊt t¨ng tr−ëng b×nh qu©n vÒ tr÷ l−îng cho rõng hçn lo¹i kh¸c
tuæi lμ PM = 2%. Tõ ®ã cã thÓ suy ra l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m:
ZM = PM.M / 100 (3.23)
§Ó tÝnh to¸n lu©n kú, ®Çu tiªn ®−îc x¸c ®Þnh lu©n kú cho tõng « tiªu chuÈn
nghiªn cøu (tõng l©m phÇn hoÆc l« kinh doanh), sau ®ã lu©n kú cÇn ®−îc tÝnh chung cho
c¶ mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ (chuçi ®iÒu chÕ) b»ng c¸ch lÊy trÞ sè lu©n kú b×nh qu©n cña c¸c
l©m phÇn.
Lu©n kú x¸c ®Þnh nh− trªn lμ nh»m b¶o ®¶m ®ñ thêi gian ®Ó rõng phôc håi l¹i tr÷
l−îng b»ng lÇn khai th¸c tr−íc. Ngoμi ra trong ®iÒu chÕ rõng, ®Ó h−íng rõng vÒ tr¹ng
th¸i chuÈn, ®¹t ®−îc vèn s¶n xuÊt chuÈn ®Ó kinh doanh l©u dμi liªn tôc, lu©n kú ph¶i lμ
thêi gian ®Ó nu«i d−ìng rõng sau khai th¸c ®¹t ®−îc vèn chuÈn, c«ng thøc tÝnh to¸n nh−
sau:
M c − M skt
L= (3.24)
ZM
Trong ®ã: Mc: Tr÷ l−îng rõng chuÈn.
Mskt: Tr÷ l−îng rõng sau khai th¸c.
Mskt = Mt - MKT (3.25)
Mt: Tr÷ l−îng rõng lóc khai th¸c.
55
- MKT: Tr÷ l−îng rõng khai th¸c (lÊy ra)
M KT + ( M c − M t )
L=
VËy (3.26)
ZM
Gäi Q lμ chªnh lÖch gi÷a tr÷ l−îng rõng hiÖn t¹i víi tr÷ l−îng chuÈn:
Q = Mt - M c (3.27)
M kt − Q
L= (3.28)
ZM
NÕu Q > 0, tøc lμ Mt > Mc , lu©n kú ®−îc rót ng¾n h¬n ®Ó lo¹i trõ d− thõa.
NÕu Q < 0, tøc lμ Mt < Mc , lu©n kú cÇn kÐo dμi h¬n ®Ó ®−a rõng vÒ vèn chuÈn.
2.3.3 C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn lu©n kú
• C−êng ®é khai th¸c cμng lín lu©n kú cμng dμi, c−êng ®é khai th¸c l¹i phô thuéc
vμo viÖc ®−a rõng vÒ tr¹ng th¸i chuÈn vμ c−êng ®é kinh doanh. Rõng cμng xÊp xØ
tr¹ng th¸i chuÈn vμ c−êng ®é kinh doanh cμng cao th× c−êng ®é sÏ bÐ vμ lu©n kú
sÏ ng¾n h¬n.
• Loμi c©y sinh tr−ëng nhanh th× l−îng t¨ng tr−ëng sÏ lín nªn lu©n kú ng¾n h¬n so
víi loμi c©y sinh tr−ëng chËm.
• §iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt, phï hîp th× t¨ng tr−ëng cμng lín, do ®ã lu©n kú sÏ ng¾n.
• BiÖn ph¸p nu«i d−ìng tèt cã t¸c dông n©ng cao l−îng t¨ng tr−ëng vμ rót ng¾n
®−îc lu©n kú.
Tãm l¹i, lu©n kú khai th¸c ®ãng vai trß quan träng trong viÖc tæ chøc rõng chÆt
chän theo thêi gian. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lμm cho rõng tù nhiªn ViÖt Nam tμn
kiÖt lμ lu©n kú ch−a ®−îc t«n träng trong khai th¸c, hoÆc viÖc x¸c ®Þnh lu©n kú ch−a dùa
trªn c¬ së khoa häc, chñ yÕu dùa vμo −íc l−îng th¨m dß mét sè loμi, do thiÕu ®Çu t− x©y
dùng ®−êng giao th«ng...nªn rõng bÞ khai th¸c ®i l¹i nhiÒu lÇn khi ch−a ®ñ thêi gian
phôc håi, ®iÒu nμy ®· lμm rõng gi¶m sót chÊt l−îng vμ sè l−îng, ®Êt rõng tho¸i hãa.
Bé L©m nghiÖp n¨m 1989 ®· chØ thÞ vÒ c«ng t¸c x©y dùng ph−¬ng ¸n ®Òu chÕ
rõng ®¬n gi¶n cho c¸c l©m tr−êng, trong ®ã cho phÐp n¬i ch−a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu,
x¸c ®Þnh lu©n kú chÝnh x¸c th× chÊp nhËn quy −íc lu©n kú sau:
- §èi víi n¬i ®Êt tèt, nÕu sau khai th¸c kh«ng cßn hoÆc cßn rÊt Ýt c©y trªn mét
®¬n vÞ diÖn tÝch cã ®−êng kÝnh lín h¬n ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c th× chÊp
nhËn lu©n kú 20 n¨m.
- NÕu sau khai th¸c chØ cßn Ýt c©y gÇn ®¹t ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c vμ cã
nhiÒu c©y nhá h¬n nhiÒu so víi ®−êng kÝnh tèi thiÓu khai th¸c th× chÊp nhËn
lu©n kú 25 n¨m.
- §èi víi n¬i ®Êt xÊu lu©n kú sÏ ®−îc t¨ng thªm 5 n¨m.
Qua quy −íc lu©n kú trªn, cho thÊy nã phô thuéc vμo hai yÕu tè:
- N¬i ®Êt tèt, cã nghÜa l−îng t¨ng tr−ëng sÏ lín nªn lu©n kú cμng ng¾n.
56
- - Sau khai th¸c, vèn rõng vμ líp c©y dù tr÷ cßn nhiÒu th× thêi gian phôc håi cμng
nhanh nªn lu©n kú cμng ng¾n.
2.4 Lu©n kú khai th¸c rõng tre nøa, lå «:
¸p dông trong khai th¸c chän rõng tre nøa, lå «, lμ kho¶ng thêi gian gi÷a 2 lÇn
chÆt kÕ tiÕp nhau.
Lu©n kú ng¾n hay dμi phô thuéc vμo c−êng ®é khai th¸c vμ l−îng t¨ng tr−ëng.
NÕu chÆt c−êng ®é cao th× lu©n kú ph¶i dμi v× rõng cÇn cã thêi gian t¸i sinh. Kinh doanh
rõng tre nøa víi c−êng ®é cao, sau khai th¸c cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc, phñ dôc, ®iÒu chØnh
mËt ®é thÝch hîp sÏ n©ng cao l−îng t¨ng tr−ëng cña rõng, rót ng¾n ®−îc lu©n kú chÆt.
Lu©n kú chÆt chän rõng tre nøa, lå « (T) ®−îc tÝnh:
T = P / ZN (3.29)
HoÆc T = G / ZM (3.30)
Trong ®ã:
P: L−îng chÆt tÝnh theo sè c©y/ha.
G: L−îng chÆt tÝnh theo tr÷ l−îng/ha.
ZN: L−îng t¨ng tr−ëng theo mËt ®é (c©y/ha/n¨m), ®−îc tÝnh:
ZN = N / a (3.31)
ZM: L−îng t¨ng tr−ëng theo tr÷ l−îng (m3/ha/n¨m), ®−îc tÝnh:
ZM = M / a (3.32)
N: MËt ®é l©m phÇn/ha.
M: Tr÷ l−îng l©m phÇn/ha.
a: Tuæi thμnh thôc tre nøa, lå « (tuæi khai th¸c chÝnh).
VÝ dô: C−êng ®é khai th¸c theo mËt ®é lμ 50%, tuæi thμnh thôc lμ 5 n¨m, th×:
L−îng khai th¸c: P = 0,5.N
L−îng t¨ng tr−ëng: ZN = N/5
Lu©n kú: T = 0,5.N / (N/5) = 0,5x5 = 2,5 n¨m. LÊy trßn lμ 3 n¨m.
3 C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng
§Ó cã thÓ qu¶n lý tèt tμi nguyªn rõng, nhiÖm vô c«ng t¸c ®iÒu tra thiÕt kÕ th−êng
ph¶i x¸c ®Þnh ranh giíi gi÷a c¸c bé phËn tμi nguyªn cã c¸c ®Æc tr−ng, chøc n¨ng kh¸c
nhau nh»m tiÖn lîi cho viÖc thiÕt kÕ, x¸c ®Þnh môc ®Ých vμ môc tiªu kinh doanh lîi dông
còng nh− ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chÕ rõng thÝch hîp.
Ph©n chia rõng trong l©m nghiÖp th−êng bao gåm:
• Ph©n chia rõng theo l·nh thæ.
• Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che.
• Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng.
57
- • Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông.
3.1 Ph©n chia rõng theo l·nh thæ
Ph©n chia rõng theo l·nh thæ thùc chÊt lμ quy ho¹ch vÒ mÆt ®Þa lý cho toμn bé ®èi
t−îng quy ho¹ch ®Ó tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ, kinh doanh rõng, x¸c lËp gi¶i ph¸p kü thuËt
l©m sinh, t¹o tiÒn ®Ò thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ®iÒu hμnh s¶n xuÊt vμ kiÓm tra.
Toμn bé diÖn tÝch cña ®èi t−îng quy ho¹ch cÇn ®−îc chia thμnh nh÷ng ®¬n vÞ víi
diÖn tÝch cè ®Þnh, ranh giíi râ rμng bÒn v÷ng.
3.1.1 C¸c cÊp ®¬n vÞ ph©n chia
HiÖn t¹i ë ViÖt Nam, theo ®¬n vÞ hμnh chÝnh cÊp huyÖn ®Ó ph©n chia c¸c ®¬n vÞ
qu¶n lý vμ kinh doanh rõng s¶n xuÊt cña quèc doanh. Tõ huyÖn sÏ ph©n chia thμnh c¸c
l©m tr−êng, d−íi l©m tr−êng sÏ ph©n chia thμnh c¸c ®¬n vÞ nhá h¬n nh− ph©n tr−êng,
tiÓu khu, kho¶nh vμ l«.
• L©m tr−êng:
Lμ mét ®¬n
vÞ kinh tÕ c¬
së, cã nhiÖm
vô kinh
doanh toμn
diÖn cña
ngμnh l©m
nghiÖp. DiÖn
tÝch kho¶ng
10.000 -
30.000 ha.
LÊy tªn lÞch
sö, ®Þa danh.
• Ph©n tr−êng:
Lμ mét phÇn
diÖn tÝch cña
l©m tr−êng Ph©n chia rõng theo l·nh thæ trªn b¶n ®å
®−îc chia ra
®Ó tiÖn viÖc
qu¶n lý kinh doanh rõng theo ph¹m vi ®Þa lý. Quy m« ph¶i b¶o ®¶m cho ho¹t
®éng s¶n xuÊt liªn tôc trong mét chu kú kinh doanh khÐp kÝn, diÖn tÝch kho¶ng
5.000 ha. §−îc ®¸nh sè La m· (I, II, III...) liªn tôc trong l©m tr−êng, hoÆc cã thÓ
lÊy tªn theo ®Þa danh.
• TiÓu khu: §¬n vÞ c¬ së ®Ó tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ rõng, lËp kÕ ho¹ch kinh doanh
rõng. DiÖn tÝch kho¶ng 1.000 ha. §¸nh sè ¶ RËp ®Æt trong vßng trßn liªn tôc
trong ph©n tr−êng (VD: 4 ), tiÓu khu ®éc lËp cã thÓ lÊy tªn ®Þa ph−¬ng.
• Kho¶nh: §¬n vÞ c¬ b¶n ®Ó thèng kª tμi nguyªn rõng vμ lËp hå s¬ thiÕt kÕ s¶n
xuÊt hμng n¨m. DiÖn tÝch kho¶ng 100 ha. §¸nh sè ¶ RËp (1, 2, 3...) liªn tôc
trong tiÓu khu.
58
- • Ph©n kho¶nh: Mét phÇn diÖn tÝch kho¶nh ®−îc chia ra ®Ó tiÖn cho viÖc x¸c ®Þnh
vÞ trÝ vμ tæ chøc s¶n xuÊt trong tõng kho¶nh. DiÖn tÝch trung b×nh 10 ha. Ký hiÖu
b»ng ch÷ La Tinh viÕt th−êng (a, b, c...) ®¸nh liªn tôc trong tõng kho¶nh.
• L«: Lμ ®¬n vÞ nhá nhÊt ®−îc chia ra trong tõng ph©n kho¶nh ®Ó tiÕn hμnh ®iÒu tra
thèng kª, m« t¶ vμ x¸c lËp gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh. L« cÇn ®ång nhÊt c¸c
nh©n tè chñ yÕu:
- §ång nhÊt vÒ tr¹ng th¸i rõng ®Ó ¸p dông cïng mét gi¶i ph¸p kü thuËt.
- §ång nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa ®Ó cïng loμi c©y trång vμ ph−¬ng thøc kinh
doanh.
- DiÖn tÝch nhá nhÊt ®Ó t¸ch l«: 1 ha ®èi víi ®Êt cã rõng, 0,5 ha ®èi víi ®Êt
kh«ng cã rõng n»m trong ®Êt cã rõng vμ ng−îc l¹i. DiÖn tÝch l« th−êng tõ 0,5
- 10 ha, trung b×nh 5 ha.
- L« ®−îc ký hiÖu sè ¶ RËp sau ký hiÖu ph©n kho¶nh (a1, a2, b1, b2...). Trong
thùc tÕ ®Ó ®¬n gi¶n ng−êi ta cã thÓ bá qua cÊp ph©n kho¶nh, lóc nμy l« ®−îc
ph©n chia tõ kháanh vμ cã ký hiÖu nh− ph©n kho¶nh (a, b, c...).
ViÖc ®¸nh sè, ký hiÖu c¸c ®¬n vÞ ph©n chia tõ ph©n tr−êng ®Õn l« ®Òu theo nguyªn
t¾c tõ trªn xuèng vμ tõ tr¸i sang ph¶i.
Ngoμi ra ph©n chia tiÓu khu cã thÓ ®−îc tiÕn hμnh trªn toμn bé rõng vμ ®Êt l©m
nghiÖp, trªn ®Þa bμn huyÖn vμ tØnh. ViÖc ®¸nh sè tiÓu khu ®−îc tiÕn hμnh trän vÑn trong
huyÖn vμ nèi tiÕp tõ huyÖn nμy sang huyÖn kh¸c trong ph¹m vi tØnh, theo nguyªn t¾c tõ
trªn xuèng d−íi, vμ tr¸i sang ph¶i råi tõ ph¶i sang tr¸i.
C¸ch ph©n chia nμy phôc vô cho qu¶n lý kinh doanh cña l©m nghiÖp quèc doanh vμ
®èi víi rõng s¶n xuÊt. HiÖn nay chóng ta ®· b¾t ®Çu giao ®Êt giao rõng cho c¸c tæ chøc
t− nh©n, hé gia ®×nh, céng ®ång qu¶n lý; do ®ã cßn cã c¸c ®¬n vÞ kh¸c tham gia kinh
doanh rõng vμ h×nh thμnh c¸c kiÓu ph©n chia l·nh thæ ®Ó qu¶n lý rõng kh¸c nhau ë tõng
®Þa ph−¬ng.
Ngoμi ra ®èi víi rõng phßng hé vμ ®Æc dông, quy m« vμ diÖn tÝch cña chóng th−êng
l¹i khã n»m gän trong mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh cÊp huyÖn; ®«i khi còng kh«ng thÓ n»m
gän trong cÊp tØnh; do ®ã ®èi t−îng nμy l¹i cã kiÓu ph©n chia kh¸c cho phï hîp h¬n.
H×nh 3.9 kh¸i qu¸t hÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho c¸c chñ rõng kh¸c
nhau
59
- Toμn quèc
TØnh
Ph©n
L©m tr−êng tr−êng
Khu
phßng hé, TiÓu
Rõng ngoμi
HuyÖn khu
®Æc dông
quèc doanh
Kho¶nh
X· L«
Rõng céng
®ång
Th«n b¶n Rõng hé gia
®×nh
HÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho
c¸c chñ rõng kh¸c nhau ë ViÖt Nam
H×nh 3.9: HÖ thèng ph©n chia rõng theo l·nh thæ cho c¸c chñ rõng kh¸c nhau
3.1.2 Ph−¬ng ph¸p ph©n chia c¸c ®¬n vÞ (l©m tr−êng ®Õn ph©n kho¶nh):
• Ph©n chia l©m tr−êng: CÇn c¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ vμ ranh giíi tμi nguyªn
rõng ®ång thêi kÕt hîp víi ranh giíi hμnh chÝnh.
• Ph©n chia ph©n tr−êng: CÇn c¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ, ®ång thêi bao qu¸t lÊy
mét ®−êng vËn chuyÓn chÝnh hay nh¸nh cña l−íi ®−êng vËn chuyÓn trong l©m
tr−êng.
60
- • Ph©n chia tiÓu khu: C¨n cø vμo ®Þa h×nh ®Þa thÕ, th−êng bao qu¸t mét l−u vùc
hay mét d¹ng ®Þa h×nh.
• Ph©n chia kho¶nh, ph©n kho¶nh: Th−êng kÕt hîp 3 ph−¬ng ph¸p:
- Ph−¬ng ph¸p ph©n chia nh©n t¹o: ¸p dông cho nh÷ng diÖn tÝch rõng b»ng
ph¼ng, c¸c ®−êng ph©n chia th¼ng gãc nhau, ®¬n vÞ cã h×nh d¹ng chÝnh t¾c.
¦u ®iÓm: §¬n gi¶n, dÔ ®o ®Õm diÖn tÝch, dÔ nhËn ra ph−¬ng h−íng ë thùc ®Þa.
Nh−îc ®iÓm: §èi víi vïng nói ®Þa h×nh phøc t¹p ph−¬ng ph¸p nμy khã thùc hiÖn,
vμ do kh«ng xÐt ®Õn yÕu tè ®Þa h×nh nªn ¶nh h−ëng ®Õn viÖc bè trÝ më ®−êng vËn
xuÊt, vËn chuyÓn.
- Ph−¬ng ph¸p ph©n chia tù nhiªn: ¸p dông cho vïng ®åi nói, lÊy ranh giíi tù
nhiªn nh−: khe, s«ng, suèi, d«ng nói...DiÖn tÝch vμ h×nh d¹ng thay ®æi theo
®Þa h×nh.
¦u ®iÓm: Lîi dông ®Çy ®ñ biÕn ®æi ®Þa h×nh vμ ®Æc ®iÓm ph©n bè cña rõng, c¸c
®−êng ph©n chia cã thÓ lîi dông lμm ®−êng vËn xuÊt.
Nh−îc ®iÓm: DiÖn tÝch c¸c ®¬n vÞ kh«ng theo d¹ng h×nh häc nªn khã ®o ®Õm
diÖn tÝch, kh«ng lîi dông ®−îc ®−êng ph©n chia ®Ó x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng.
- Ph−¬ng ph¸p ph©n chia tæng hîp: Lμ ph−¬ng ph¸p tæng hîp cña 2 ph−¬ng
ph¸p trªn. ¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nμy lμ lo¹i bá ®−îc mét sè nh−îc ®iÓm
cña 2 ph−¬ng ph¸p trªn. Vïng ®åi b¸t óp vμ b»ng ph¼ng ph©n chia theo
ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o lμ chÝnh, ®ång thêi hÕt søc lîi dông ranh giíi tù nhiªn.
Vïng ®Þa h×nh phøc t¹p dïng ph−¬ng ph¸p ph©n chia tù nhiªn lμ chÝnh, n¬i
nμo kh«ng cã ranh giíi tù nhiªn míi v¹ch ®−êng nh©n t¹o.
3.1.3 Ph−¬ng ph¸p khoanh vÏ tr¹ng th¸i rõng vμ ph©n chia l«:
§Ó ph©n chia l«, tr−íc tiªn cÇn khoanh vÏ tr¹ng th¸i c¸c kiÓu rõng, c¸c d¹ng lËp ®Þa
øng víi tõng loμi c©y trång, sau ®ã c¨n cø vμo c¸c tiªu chuÈn cña l« ®Ó t¸ch l«.
øng víi mçi kiÓu rõng cã c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i kh¸c nhau:
• Rõng gç tù nhiªn l¸ réng th−êng xanh vμ nöa rông l¸ dùa trªn tiªu chuÈn ph©n
chia tr¹ng th¸i rõng cña Loetschau (1963): Chia rõng thμnh 4 kiÓu I, II, III, IV,
trong mçi kiÓu l¹i bao gåm c¸c kiÓu phô, ph©n biÖt nhau bëi møc ®é t¸c ®éng,
phôc håi, h×nh th¸i cÊu tróc, tr÷ s¶n l−îng rõng...
• Rõng rông l¸ (rõng Khép vμ c¸c l©m phÇn rông l¸ kh¸c) chia ra lμm 4 kiÓu chÝnh:
RI, RII, RIII, RIV vμ trong mçi kiÓu l¹i chia ra thμnh c¸c kiÓu phô, tiªu chuÈn
ph©n chia dùa vμo cÊu tróc hiÖn t¹i, møc ®é t¸c ®éng vμ kh¶ n¨ng khai th¸c gç.
• Rõng tre nøa, lå « ph©n chia theo loμi c©y, cÊp kÝnh, cÊp mËt ®é.
• Rõng hçn giao gç - tre nøa:
- Rõng tre nøa xen gç: Ph©n chia theo tr¹ng th¸i tre nøa vμ ghi thªm tªn loμi gç
chñ yÕu.
- Rõng gç xen tre nøa: Ph©n chia theo tr¹ng th¸i rõng gç vμ ghi thªm tªn loμi
tre nøa.
61
- • Rõng gç trång l¸ réng, rõng c©y gç l¸ kim vμ rõng ngËp mÆn, ph©n chia theo c¸c
chØ tiªu: loμi c©y, cÊp tuæi, chiÒu cao b×nh qu©n, ®−êng kÝnh b×nh qu©n, tæng tiÕt
diÖn ngang.
• §Êt trång rõng ph©n chia theo loμi c©y dù ®Þnh trång c¨n cø vμo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa
kh¸c nhau.
C¸c ph−¬ng ph¸p khoanh vÏ tr¹ng th¸i vμ ph©n chia l«:
• Sö dông ¶nh m¸y bay hoÆc vÖ tinh: §èi víi vïng cã ¶nh m¸y bay hoÆc ¶nh vÖ
tinh, x¸c ®Þnh trªn ¶nh c¸c ®¬n vÞ ph©n chia ®Õn kho¶nh hoÆc ph©n kho¶nh, c¨n
cø vμo c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng th¸i vμ quy ®Þnh l« ®Ó khoanh vÏ trªn ¶nh,
sau ®ã ®iÒu chØnh l¹i qua kh¶o s¸t thùc ®Þa vμ chuyÓn lªn b¶n ®å c¬ b¶n.
• Khoanh vÏ trªn thùc ®Þa: §èi víi vïng kh«ng cã ¶nh m¸y bay hoÆc ¶nh vÖ tinh
viÖc ph©n chia tr¹ng th¸i vμ l« ®−îc lμm cho tõng kho¶nh (ph©n kho¶nh) theo
mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p sau:
- Khoanh vÏ tr¹ng th¸i theo dèc ®èi diÖn: §−îc tiÕn hμnh trªn thùc ®Þa
dùa trªn quan s¸t theo dèc ®èi diÖn vμ c¨n cø vμo c¸c tiªu chuÈn ph©n chia tr¹ng
th¸i vμ quy ®Þnh l« ®Ó khoanh vÏ. ¸p dông n¬i ®Þa h×nh dÔ nhËn d¹ng, thùc b×
kh«ng giíi h¹n tÇm quan s¸t vμ ph¶i cã b¶n ®å ®Þa h×nh chÝnh x¸c tû lÖ lín.
- Khoanh vÏ tr¹ng th¸i theo tuyÕn ®iÒu tra: ¸p dông n¬i ®Þa h×nh phøc
t¹p, tÇm nh×n bÞ h¹n chÕ. Më hÖ thèng tuyÕn ®iÒu tra ®Ó khoanh vÏ nh− sau:
i1) Më c¸c tuyÕn ®iÒu tra song song vμ c¸ch ®Òu cho tõng kho¶nh (cã thÓ
cho tõng tiÓu khu hoÆc nhãm tiÓu khu), ®é chÝnh x¸c yªu cÇu cao ®¬n vÞ lËp
tuyÕn lμ kho¶nh.
i2) HÖ thèng tuyÕn kh«ng ®−îc song song víi ®−êng ®ång møc vμ c¸c d«ng
chÝnh ®Ó cã thÓ ®i qua hÇu hÕt c¸c d¹ng ®Þa h×nh, kiÓu rõng kh¸c nhau.
i3) Cù ly gi÷a c¸c tuyÕn tïy thuéc vμo ®Æc ®iÓm ph©n bè kiÓu rõng, tr¹ng
th¸i, ®Þa h×nh, lËp ®Þa..., biÕn ®éng tõ 100 - 500m, nÕu yªu cÇu ®é chÝnh x¸c cμng
cao th× cù ly ph¶i cμng nhá (kho¶ng 100 - 300m).
i4) Trªn mçi tuyÕn tiÕn hμnh m« t¶ ®o¹n: §o ®¹c cù ly vμ m« t¶ c¸c kiÓu
rõng, tr¹ng th¸i, lËp ®Þa theo mÉu phiÕu nh− sau:
i5) ChuyÓn néi dung m« t¶ ®o¹n lªn b¶n ®å c¬ b¶n ®Ó khoanh vÏ tr¹ng th¸i,
ph©n chia l« theo c¸c tiªu chuÈn ®· quy ®Þnh.
62
- B¶ng 3.5: PhiÕu m« t¶ ®o¹n
TuyÕn sè: Ngμy ®iÒu tra: Ng−êi ®iÒu tra:
Ghi
Cù ly KiÓu Tr¹ng Lo¹i Loμi Tæng MËt ®é §Æc
§é tμn
chÐp
rõng th¸i ®Êt −u thÕ tiÕt c©y/ha ®iÓm
che
kh¸c
diÖn ®Þa
1/10
ngang h×nh
m2/ha
• Sö dông m¸y GPS (§Þnh vÞ to¹ ®é ®Þa lý toμn cÇu): Sö dông m¸y GPS ®Ó x¸c
®Þnh c¸c to¹ ®é ®iÓm ranh giíi tr¹ng th¸i ë thùc ®Þa. Sau ®ã sö dông phÇn mÒm
vÏ b¶n ®å nh− Mapinfo ®Ó khoanh vÏ thμnh b¶n ®å tr¹ng th¸i, ph©n chia l« vμ ®o
®Õm diÖn tÝch trªn m¸y vi tÝnh.
Ph©n chia rõng theo l·nh thæ thùc chÊt lμ viÖc qui ho¹ch vÒ mÆt ®Þa lý cho toμn
bé diÖn tÝch rõng vμ ®Êt rõng cña mét chñ rõng nμo ®ã nh»m phôc vô cho c«ng t¸c thèng
kª tμi nguyªn rõng c¶ vÒ mÆt sè l−îng, chÊt l−îng còng nh− sù ph©n bè cña chóng, ®ång
thêi gióp cho c«ng t¸c qu¶n lý, tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh rõng hiÖu qu¶ h¬n. Th«ng
qua viÖc ph©n chia rõng, c¸c khu vùc rõng réng lín sÏ ®−îc ph©n thμnh nh÷ng ®¬n vÞ cã
diÖn tÝch cè ®Þnh râ rμng bÒn v÷ng, thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý tμi nguyªn vμ lËp kÕ ho¹ch
s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
3.2 Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che
KÕt cÊu cña c¸c bé phËn tμi nguyªn rõng (gåm cã rõng vμ ®Êt rõng) rÊt ®a d¹ng vμ
phøc t¹p. VÝ dô nh−: cã bé phËn lμ rõng tù nhiªn, cã bé phËn lμ rõng nh©n t¹o, hay cã
n¬i l¹i lμ rõng tre nøa hoÆc rõng ®Æc s¶n, n¬i th× cã rõng giμu, n¬i th× cã rõng nghÌo, n¬i
lμ ®Êt kh«ng cã rõng hoÆc ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp,vvv ph©n bè xen kÎ nhau.
V× vËy, ®Ó tiÖn cho qui ho¹ch ®iÒu chÕ trong viÖc nhËn biÕt møc ®é phong phó cña
tμi nguyªn rõng lμm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ còng nh− qui ho¹ch sö
dông ®Êt hîp lý, x¸c ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®iÒu chÕ rõng,... ng−êi ta tiÕn hμnh ph©n chia
rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che. C¬ së ®Ó ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che lμ x©y
dùng tiªu chuÈn thèng nhÊt nh»m cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸c bé phËn tμi
nguyªn rõng, tõ ®ã sÏ ph¶n ¶nh ®−îc t×nh h×nh kÕt cÊu cña tμi nguyªn cña ®¬n vÞ ®iÒu
chÕ.
63
- Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che
nh−:
• Dùa vμo nguån gèc ph¸t sinh ng−êi ta chia ra rõng tù nhiªn vμ rõng nh©n t¹o.
• Dùa vμo chñng lo¹i l©m s¶n cã thÓ chia ra: rõng gç, rõng tre nøa, rõng ®Æc s¶n.
• Dùa theo møc ®é che phñ cã thÓ ph©n ra: ®Êt cã rõng vμ ®Êt kh«ng cã rõng.
Theo tæ chøc L−¬ng n«ng thÕ giíi (FAO) ®· ®Ò nghÞ hÖ thèng ph©n chia theo hiÖn
tr¹ng th¶m che nh− sau:
Tæng diÖn tÝch tù nhiªn:
A. §Êt cã rõng
1. Rõng tù nhiªn
- Rõng c©y l¸
réng.
- Rõng c©y l¸ kim.
- Rõng hçn giao
c©y l¸ réng vμ l¸
kim
- Rõng tre nøa
thuÇn lo¹i.
- Rõng ®−íc vÑt.
- Rõng dõa b·i
biÓn ven s«ng.
- Nh÷ng diÖn tÝch
t¹m thêi vμ bá
hoang.
2. Rõng nh©n B¶n ®å ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che, tr¹ng th¸i rõng
t¹o: bao gåm b¶y
kiÓu nh− ë môc 1
B. §Êt cã c©y gç r·i r¸c:
1. Rõng th−a (Woodland) rõng Savanah.
2. §Êt trång c©y bôi vμ c©y gç r·i r¸c.
3. Hμng c©y, b¨ng c¶n giã, vμnh ®ai b¶o vÖ.
4. §Êt kh¸c.
C. §Êt kh«ng cã rõng:
1. §Êt n«ng nghiÖp: bao gåm.
- §Êt canh t¸c vμ ®ång cá ch¨n th¶ ®−îc c¶i t¹o.
- §ån ®iÒn c©y c«ng nghiÖp.
64
- 2. C¸c lo¹i ®Êt kh¸c:
- §Êt trèng träc.
- Vμnh ®ai tù nhiªn.
- §Çm lÇy.
- §Êt trèng c©y bôi.
- §Êt ngo¹i « thμnh phè vμ khu c«ng nghiÖp.
- C¸c lo¹i ®Êt kh¸c.
ë ViÖt Nam hÖ thèng ph©n chia theo hiÖn tr¹ng th¶m che nh− sau:
Tæng diÖn tÝch tù nhiªn
A. §Êt cã rõng
1. Rõng tù nhiªn
- Rõng giμu (IIIA3, IIIB vμ IV).
- Rõng trung b×nh(IIIA2).
- Rõng nghÌo (IIIA1)
- Rõng non (IIA, IIB)
- Rõng tre nøa c¸c lo¹i
- Rõng hèn giao gç, tre nøa
- Rõng nói ®¸
2. Rõng nh©n t¹o:
- Rõng gç c¸c lo¹i
- Rõng tre, nøa
- Rõng ®Æc s¶n
B. §Êt kh«ng cã rõng:
1. §Êt n«ng nghiÖp, bao gåm:
- §Êt trång lóa mét vô vμ 2 vô.
- §Êt n−¬ng rÉy cè ®Þnh.
- §Êt trång c©y c«ng nghiÖp.
- §Êt ch¨n th¶...
- ......................
2. §Êt thæ c−
3. §Êt chuyªn dïng
4. §Êt trèng träc
- §Êt tr¹ng th¸i kh«ng cã rõng: IA, IB, vμ IC
65
- - §Êt n−¬ng rÉy kh«ng cè ®Þnh
5. §Êt kh¸c.
3.3 Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng
Nh− chóng ta ®· biÕt, rõng cã hai chøc n¨ng c¬ b¶n lμ kh¶ n¨ng cung cÊp cho x·
héi c¸c lo¹i l©m ®Æc s¶n nãi chung vμ chøc n¨ng phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng. Do rõng ë
n−íc ta rÊt ®a d¹ng, víi sù phong phó vÒ c¸c loμi ®éng thùc vËt cho nªn vai trß còng nh−
kh¶ n¨ng cung cÊp vμ phßng hé m«i tr−êng rÊt lμ to lín. Tuy nhiªn, do ®Þa h×nh cña khu
vùc cã rõng rÊt phøc t¹p, ph©n bè ë nh÷ng vïng khÝ hËu, ®Êt ®ai, l−u vùc kh¸c nhau, cho
nªn c¸c khu hÖ ®éng vËt vμ thùc vËt còng rÊt kh¸c nhau. HiÖn nay, viÖc sö dông rõng
ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù kÕt hîp hμi hßa gi÷a lîi dông vμ phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sinh
th¸i, kÕt hîp víi tham quan, du lÞch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Trong thùc tiÔn gi÷a nhu
cÇu vÒ khai th¸c l©m s¶n vμ nhu cÇu vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, tham quan du lÞch
th−êng m©u thuÈn víi nhau, vμ ®ã lμ mét vÊn ®Ò rÊt nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch
sö dông tμi nguyªn rõng.
§Ó cã thÓ ®Þnh h−íng cho viÖc sö dông tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng, ®ång
thêi duy tr× ®−îc mèi quan hÖ t−¬ng hç gi÷a khai th¸c lîi dông tμi nguyªn rõng vμ
phßng hé b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i th× trong quy ho¹ch l©m nghiÖp viÖc ph©n chia
rõng theo chøc n¨ng, ý nghÜa kinh tÕ lμ néi dung quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. C¬ së
®Ó ph©n chia ph¶i xuÊt ph¸t tõ vai trß, vÞ trÝ cña khu rõng còng nh− t¸c dông cña nã ®Õn
sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng cña con ng−êi vμ ng−îc l¹i ph¶i xuÊt ph¸t tõ yªu
cÇu tæng hîp nhiÒu mÆt cña nÒn kinh tÕ vμ céng ®ång ®èi víi khu rõng ®ã. §Ó lμm s¸ng
tá vÊn ®Ò trªn, cã thÓ xem xÐt mét sè tr−êng hîp sau:
• Cã quan ®iÓm c¨n cø vμo môc ®Ých sö dông ®Ó ph©n chia rõng theo chøc n¨ng.
Nh− vËy môc ®Ých lÊy gç lμ rõng s¶n xuÊt, môc ®Ých phßng hé (gi÷ n−íc, b¶o vÖ
®ª ®iÒu, ®iÒu tiÕt nguån n−íc) gäi lμ rõng phßng hé, cßn nh÷ng khu rõng khoanh
l¹i kh«ng t¸c ®éng ®Ó phôc vô cho viÖc b¶o tån, nghiªn cøu khoa häc) gäi lμ rõng
®Æc dông.
• Quan ®iÓm kh¸c xuÊt ph¸t tõ viÖc ph©n c«ng hãa cho tõng vïng kinh tÕ ®Ó s¶n
xuÊt ra c¸c s¶n phÈm phï hîp víi c¸c vïng ®ã nh−: vïng rõng kinh doanh gç lín,
vïng rõng kinh doanh gç nhá, vïng kinh doanh tre nøa vμ vïng kinh doanh c¸c
loμi c©y ®Æc s¶n.
ë n−íc ta viÖc ph©n chia rõng theo chøc n¨ng ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ n¨m 1961 vμ
cho ®Õn n¨m 1986 cã 4 hoÆc 5 lo¹i rõng. Song cã mét ®iÒu cÇn xem xÐt ®ã lμ: Lμm thÕ
nμo ®Ó n−íc ta cã mét m¹ng l−íi rõng phßng hé còng nh− rõng s¶n xuÊt æn ®Þnh vμ bÒn
v÷ng? Nh− vËy, tr−íc tiªn tõng vïng sinh th¸i ph¶i cã m¹ng l−íi rõng cña m×nh víi qui
m« vÒ mÆt diÖn tÝch ph¶i ®ñ søc ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ vÒ mÆt phßng hé hoÆc s¶n xuÊt.
Sau ®ã sù g¾n kÕt gi÷a m¹ng l−íi tõ vïng sinh th¸i nμy ®Õn vïng sinh th¸i l©n cËn ®Ó cã
thÓ h×nh thμnh ®−îc m¹ng l−íi hoμn chØnh trong c¶ n−íc. BÊt kú lý do nμo m¹ng l−íi
vïng sinh th¸i nμy bÞ ph¸ vì th× sÏ g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn vïng sinh th¸i kia. §Ó lμm
®−îc ®iÒu nμy cÇn ph¶i c¨n cø vμo nh÷ng c¬ së khoa häc vÒ m«i tr−êng, ®ång thêi ph¶i
xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc thï cña c¸c bé phËn tμi nguyªn rõng trong c¶ n−íc.
Xu h−íng chung hiÖn nay trªn thÕ giíi lμ trong mét quèc gia, ngμnh l©m nghiÖp
ph¸t triÓn theo ba lÜnh vùc chÝnh lμ: s¶n xuÊt, phßng hé vμ b¶o tån (rõng ®Æc dông). ViÖc
66
- qui ho¹ch rõng theo ba lÜnh vùc trªn ph¶i ®ång bé, tr−íc tiªn lμ −u tiªn cho vïng sinh
th¸i, cho tõng ®Þa ph−¬ng th× míi b¶o vÖ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn vèn rõng mét c¸ch bÒn
v÷ng. NhËn thøc vÒ vÊn ®Ò nμy vμ ®Ó thèng nhÊt qui tr×nh quy ho¹ch, ®iÒu chÕ rõng
trong c¶ n−íc, bé L©m nghiÖp còng ®· ban hμnh quyÕt ®Þnh sè 1171 ngμy 30-12-1986 vÒ
viÖc ph©n chia toμn bé diÖn tÝch rõng ë n−íc ta thμnh ba lo¹i: Rõng s¶n xuÊt, rõng phßng
hé vμ rõng ®Æc dông.
3.3.1 Rõng ®Æc dông
HÖ thèng rõng ®Æc dông cò víi 3 h¹ng: V−ên quèc gia, Khu b¶o tån thiªn nhiªn,
Khu v¨n hãa, lÞch sö m«i tr−êng (Qui chÕ qu¶n lý c¸c khu rõng ®Æc dông (1986)). HiÖn
nay trong qui ho¹ch hÖ thèng rõng ®Æc dông míi ¸p dông hÖ thèng ph©n h¹ng míi vÒ
qu¶n lý b¶o tån cña IUCN (1994) vμ ®Ò xuÊt hÖ thèng ph©n h¹ng míi cña ViÖt Nam víi
4 h¹ng nh− sau:
- H¹ng 1: V−ên quèc gia
- H¹ng 2: Khu B¶o tån thiªn nhiªn
- H¹ng 3: Khu b¶o tån c¸c loμi hay sinh c¶nh
- H¹ng 4: Khu b¶o vÖ c¶nh quan
Rõng ®Æc dông do nhμ n−íc qu¶n lý, lμ mét trong nh÷ng thμnh phÇn cña vèn rõng
quèc gia. Rõng ®Æc dông nh»m ®¹t c¸c môc tiªu c¬ b¶n sau ®©y:
• V−ên quèc gia:
- B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i vμ c¸c lo¹i ®éng, thùc vËt quÝ hiÕm cã tÇm quan träng
quèc gia hoÆc quèc tÕ.
- Nghiªn cøu khoa häc
- Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i.
• Khu b¶o tån thiªn nhiªn:
- B¶o vÖ vμ duy tr× c¸c hÖ sinh th¸i vμ loμi ®éng thùc vËt trong ®iÒu kiÖn tù
nhiªn
- Phôc vô c«ng t¸c nghiªn cóa khoa häc, qu¶n lý m«i tr−êng vμ gi¸o dôc.
- Du lÞch sinh th¸i ë ®©y h¹n chÕ
• Khu b¶o tån c¸c loμi hay sÞnh c¶nh:
- B¶o vÖ mét hay nhiÒu quÇn thÓ ®éng, thùc vËt cã nguy c¬ tiªu diÖt vμ n¬i
sèng cña chóng ch»m duy tr× vμ ph¸t triÓn c¸c loμi nμy vÒ l©u dμi.
- §Ó b¶o vÖ c¸c môc tiªu trong khu b¶o tån, con ng−êi cã thÓ tiÕn hμnh mét sè
c¸c ho¹t ®éng cho phÐp nÕu nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c môc tiªu b©á vÖ.
• Khu b¶o vÖ c¶nh quan:
- B¶o vÖ c¶nh quan ®éc ®¸o cña thiªn nhiªn hoÆc c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa cã gi¸ trÞ
quèc gia.
- B¶o vÖ rõng c©y ®Ñp, c¸c h¹ng ®éng, th¸c n−íc, ®¶o san h«..
67
- Nh− vËy, vÒ tæng qu¸t cã thÓ thÊy rõng ®Æc dông cã thÓ lμ diÖn tÝch rõng vμ ®Êt
rõng ®−îc nhμ n−íc c«ng nhËn nh»m b¶o vÖ thiªn nhiªn, b¶o vÖ c¸c di tÝch lÞch sö, b¶o
vÖ søc kháe cho con ng−êi, nghiªn cøu khoa häc vμ phôc vô c¸c lîi Ých ®Æc biÖt kh¸c.
Khi lùa chän khu rõng nμo ®ã lμm rõng ®Æc dông, cÇn l−u ý mÊy ®iÓm sau:
- Môc tiªu chÝnh lμ b¶o tån nguån gen ®éng vμ thùc vËt: Nªn tiÕn hμnh chän
nh÷ng khu rõng theo tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau, lùa chän khu rõng cßn
nguyªn nÕu cã, hay Ýt nhÊt lμ sù t¸c ®éng cña con ng−êi chØ ë møc ®é nhÑ. VÝ
dô: V−ên quèc gia Cóc Ph−¬ng ®¹i diÖn cho khu hÖ ®éng thùc vËt nhiÖt ®íi
ph−¬ng b¾c; rõng ®Æc dông Vå D¬i ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng ngËp ë Nam
Bé; khu b¶o tån thiªn nhiªn BiÓn L¹c-Nói ¤ng ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng
cùc Nam Trung Bé, vuên quèc gia YoK Don ®¹i diÖn cho hÖ sinh th¸i rõng
khép – T©y Nguyªn. CÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c diÖn tÝch ph©n khu b¶o vÖ
nghiªm ngÆt ®Ó tiÕn hμnh nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c loμi ®éng
thùc vËt, ®ång thêi ph¶i chó träng qu¶n lÝ, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn vïng phôc håi
sinh th¸i ®Ó më réng nguån thøc ¨n cho c¸c loμi ®éng vËt vμ t¨ng sè l−îng c¸c
loμi c©y b¶n ®Þa cho khu b¶o tån. §Ó cã thÓ gãp phÇn tÝch cùc vμo c«ng t¸c qu¶n
lÝ b¶o vÖ ph¸t triÓn cña khu b¶o tån th× viÖc x©y dùng, còng cè vμ ph¸t triÓn
vïng ®Öm cã ý nghÜa cùc k× quan träng; v× vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch
phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n tõng vïng, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n
d©n ®Ó cã thÓ biÕn lùc l−îng d©n c− ë vïng ®Öm trë thμnh m¹ng l−íi ®¸ng tin
cËy trong viÖc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn khu b¶o tån.
- §èi víi nh÷ng n¬i cã c¸c di tÝch lÞch sö, c¶nh quan v¨n hãa du lÞch g¾n chÆt víi
rõng, cÇn thiÕt ph¶i ®−îc nhμ n−íc xÕp h¹ng, hoÆc nh÷ng khu rõng cã phong
c¶nh ®Æc s¾c ®¸p øng nhu cÇu tham quan, du lÞch vui ch¬i, gi¶i trÝ, th× còng lμ
®èi t−îng ®Ó lùa chän thμnh khu rõng ®Æc dông.
3.3.2 Rõng phßng hé
Lo¹i rõng cã chøc n¨ng c¬ b¶n lμ h¹n chÕ, phßng chèng c¸c thiªn tai, hiÖn t−îng
g©y h¹i, ®ång thêi m¹ng l−íi rõng phßng hé sÏ gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng, c©n b»ng
sinh th¸i. Rõng phßng hé th−êng cã c¸c lo¹i nh− sau:
• Phßng hé ®Çu nguån: Th−êng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¸c diÖn tÝch rõng ë vïng
th−îng nguån cña c¸c con s«ng, suèi lín trªn c¸c ®Þa h×nh cao, dèc nh»m ®iÒu tiÕt
nguån n−íc, h¹n chÕ lò lôt, cung cÊp nguån n−íc cho c¸c dßng ch¶y trong mïa kh«, h¹n
chÕ xãi mßn, röa tr«i, h¹n chÕ sù båi lÊp c¸c dßng s«ng, suèi vμ ao hå. HÖ thèng rõng
phßng hé ®Çu nguån th−êng x¸c ®Þnh cho c¶ l−u vùc, nghÜa lμ ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng khu
rõng ë th−îng nguån vμ cho c¶ hai bªn s«ng, suèi cho c¶ l−u vùc ®ã. Tïy theo tèc ®é
dßng ch¶y, ®é dèc, chiÒu s©u vμ chiÒu réng cña s«ng suèi mμ tiÕn hμnh x¸c ®Þnh chiÒu
réng cña ®ai rõng ven s«ng, suèi cho phï hîp.
• Phßng hé chèng c¸t bay: Th−êng ph©n bè ë c¸c vïng ven biÓn phÝa B¾c, miÒn
Trung ®Õn cùc Nam Trung Bé n−íc ta (tØnh B×nh ThuËn). Lo¹i rõng nμy cã chøc n¨ng lμ
cè ®Þnh c¸t, h¹n chÕ sù di ®éng cña c¸c ®åi c¸t, chèng c¸t bay, nh»m b¶o vÖ s¶n xuÊt,
nhμ cöa vμ tμi s¶n vïng ven biÓn. §ång thêi b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ c¸c trôc ®−êng giao
th«ng (®−êng s¾t, ®−êng bé, c¸c nhμ m¸y, xÝ nghiÖp ven biÓn).
68
nguon tai.lieu . vn
