Xem mẫu
- B¶ng 8.1:Ph©n biÖt giíi vμ giíi tÝnh
Giíi Giíi tÝnh
- -
§Æc tr−ng x· héi §Æc tr−ng sinh häc
- -
Do d¹y vμ häc mμ cã BÈm sinh
- -
§a d¹ng §ång nhÊt
Cã thÓ thay ®æi Kh«ng thÓ thay ®æi
VÝ dô: VÝ dô:
- Phô n÷ cã thÓ trë thμnh Thø tr−ëng - ChØ cã phô n÷ míi cã thÓ sinh con
- C¶ phô n÷ vμ nam giíi cã thÓ ch¨m Nam giíi th−êng cao h¬n phô n÷
-
sãc con c¸i
§iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lμ kh¸i niÖm giíi vμ giíi tÝnh cho biÕt ®iÓm
kh¸c biÖt quan träng nhÊt gi÷a giíi vμ giíi tÝnh lμ giíi tÝnh th× kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc
nh−ng giíi hoμn toμn cã thÓ thay ®æi ®−îc, mÆc dï sù thay ®æi x¶y ra tõ tõ, theo thêi
gian, theo ®Þa ®iÓm vμ ®èi víi mçi nÒn v¨n hãa. Quan träng lμ chóng ta cã muèn vμ cã
quyÕt t©m thay ®æi nã hay kh«ng. Thay ®æi ®óng ®¾n, tÝch cùc quan niÖm vÒ mçi giíi,
hμnh vi cña c¸c giíi sÏ t¹o sù b×nh ®¼ng cho c¶ hai giíi tham gia tÝch cùc, ®ãng gãp ®Çy
®ñ vμo c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn lμm ®Êt n−íc phån thÞnh h¬n, x· héi sÏ c«ng b»ng vμ
v¨n minh h¬n.
1.2 Vai trß cña giíi
Moser (1993) ®· chia ra ba vai trß cña giíi, ®ã lμ vai trß s¶n xuÊt, vai trß t¸i s¶n
xuÊt vμ vai trß céng ®ång.
1.2.1 Vai trß s¶n xuÊt
Vai trß s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng c«ng viÖc do c¶ phô n÷ vμ nam giíi lμm nh»m t¹o
ra thu nhËp b»ng tiÒn hoÆc b»ng hiÖn vËt. Chóng bao gåm c¶ s¶n xuÊt hμng ho¸ (s¶n
phÈm vËt chÊt, tinh thÇn hoÆc c¸c dÞch vô ®Ó trao ®æi mua b¸n v.v..) cã gi¸ trÞ trao ®æi vμ
c¶ s¶n xuÊt t¹o ra c¸c vËt dông (c¸c ph−¬ng tiÖn sinh sèng hoÆc c¸c s¶n phÈm ®Ó tù tiªu
dïng trong gia ®×nh v.v.) kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ sö dông mμ cßn cã kh¶ n¨ng trao ®æi
tiÒm tμng.
Vai trß s¶n xuÊt cña phô n÷ ë n«ng th«n vïng T©y B¾c - ViÖt Nam bao gåm c¸c
c«ng viÖc cÊy, lμm cá, gÆt, ch¨m sãc, ch¨n nu«i, trång rau, lÊy cñi, thªu, ren, dÖt v.v..,
cßn nam giíi vai trß s¶n xuÊt th−êng thÓ hiÖn ë c¸c c«ng viÖc nh−: cÇy, bõa, vËn chuyÓn
s¶n phÈm, trång vμ b¶o vÖ c©y, khai th¸c gç, lμm méc, x©y dùng nhμ cöa v.v..
1.2.2 Vai trß t¸i s¶n xuÊt
Vai trß t¸i s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra nßi gièng, duy tr× vμ t¸i t¹o søc
lao ®éng. Vai trß ®ã kh«ng chØ bao gåm sù t¸i s¶n xuÊt sinh häc (sinh con) mμ cßn c¶
viÖc ch¨m lo, duy tr× vμ ph¸t triÓn lùc l−îng lao ®éng cho thùc t¹i vμ cho t−¬ng lai nh−
nu«i d¹y con, nu«i d−ìng vμ ch¨m sãc c¸c thμnh viªn kh¸c trong gia ®×nh vμ c¸c c«ng
viÖc néi trî. §©y lμ nh÷ng c«ng viÖc thiÕt yÕu ®Ó duy tr× cuéc sèng tån t¹i cña con ng−êi
song trªn thùc tÕ lo¹i c«ng viÖc nμy rÊt Ýt khi ®−îc coi lμ c«ng viÖc ‘thùc sù’. ë c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt: ch¨m sãc, nu«i d¹y con trong gia ®×nh vμ c«ng
102
- viÖc néi trî th−êng do phô n÷ ®¶m nhiÖm, c¸c em bÐ g¸i th−êng gióp ®ì mÑ trong nh÷ng
c«ng viÖc nμy.
1.2.3 Vai trß céng ®ång
Vai trß céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng do phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn ë cÊp
céng ®ång, c¸c tæ chøc trong céng ®ång nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña céng ®ång vμ x· héi
nh− c¸c c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, b¶o tån c¸c nguån nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn
cña céng ®ång.
Vai trß céng ®ång cã thÓ chia lμm 2 lo¹i: vai trß tham gia céng ®ång vμ vai trß l·nh
®¹o céng ®ång.
+ Vai trß tham gia céng ®ång
Vai trß tham gia céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu do phô n÷ thùc hiÖn ë
cÊp céng ®ång: lμng, b¶n, khèi phè nh− lμ sù më réng vai trß t¸i s¶n xuÊt cña m×nh. §ã
lμ c¸c ho¹t ®éng nh»m duy tr×, b¶o vÖ c¸c nguån lùc khan hiÕm ®−îc sö dông chung ë
céng ®ång nh− n−íc sinh ho¹t, ch¨m sãc søc khoÎ vμ gi¸o dôc, gi÷ g×n m«i tr−êng nh−
quÐt, dän ®−êng lμng, ngâ xãm, héi hÌ, ma chay, c−íi xin hoÆc c¶i thiÖn ®êi sèng sinh
ho¹t cña céng ®ång nh− gi÷ g×n trËt tù vÖ sinh, lμm ®Ñp c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §©y
th−êng lμ nh÷ng c«ng viÖc tù nguyÖn, kh«ng ®−îc tr¶ c«ng vμ th−êng lμm vμo thêi gian
rçi.
+ Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång
Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng ë cÊp céng ®ång th−êng trong
thÓ chÕ, cÊp ®é chÝnh trÞ cña quèc gia. Nh÷ng c«ng viÖc nμy th−êng do nam giíi thùc
hiÖn vμ th−êng ®−îc tr¶ c«ng trùc tiÕp b»ng tiÒn hoÆc gi¸n tiÕp b»ng t¨ng thªm vÞ thÕ vμ
quyÒn lùc. Trong c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn vμ ®oμn thÓ cÊp céng ®ång cã c¶ phô n÷ vμ
nam giíi tham gia, tuy nhiªn sè l−îng phô n÷ th−êng Ýt h¬n nam giíi.
1.2.4 VÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi
Cho ®Õn nay ë hÇu hÕt mäi n¬i cßn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng giíi thÓ hiÖn qua ph©n
c«ng lao ®éng, quyÒn quyÕt ®Þnh vμ h−ëng lîi thμnh qu¶ lao ®éng cña nam giíi vμ n÷
giíi vμ nh÷ng quan niÖm, th¸i ®é vμ sù ®¸nh gi¸ cña x· héi ®èi víi c«ng viÖc mμ mçi
giíi thùc hiÖn. Chóng ta thö xem xÐt viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng trong
gia ®×nh gi÷a vî vμ chång cña d©n téc Th¸i vμ d©n téc Hmong ë huyÖn Yªn ch©u, tØnh
S¬n La.
Nh÷ng vÝ dô trong c¸c hép d−íi ®©y vÒ viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao
®éng gi÷a nam vμ n÷ t−¬ng ®èi phæ biÕn ë c¸c d©n téc nμy. Tuy nhiªn cã nhiÒu gia ®×nh
th× viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a phô n÷ vμ nam giíi kh¸c víi b¶ng
sö dông vμ ph©n c«ng lao ®éng d−íi d©y, thËm chÝ cã gia ®×nh chång ®i v¾ng hoÆc hay
tham gia c«ng t¸c x· héi ng−êi vî ph¶i ®¶m nhiÖm gÇn hÕt c¸c c«ng viÖc cña chång.
103
- B¶ng 8.2: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh
d©n téc Th¸i b¶n Nμ Vμ, x· Viªng L¸ng, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La1
Thêi gian (h) Ng−êi vî Ng−êi chång
5.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸
nh©n
5.30 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n, ¨n s¸ng
6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp
6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, kiÕm cñi ®i lμm n−¬ng
11.00-13.00 nÊu ¨n, ch¨m sãc gia sóc nghØ ng¬i,
¨n c¬m ¨n c¬m,
lμm viÖc vÆt ngñ tr−a
13.00-14.00 nghØ tr−a nghØ tr−a
14.00- 17.00 ®i lμm ruéng ®i lμm ruéng
(thØnh tho¶ng ®i chî) lμm v−ên, t−íi rau
17.00-19.00 chuÈn bÞ c¬m n−íc, lÊy n−íc, t¾m nghØ ng¬i, t¾m röa, ch¬i víi con, (thØnh
giÆc, ch¨m sãc gia sóc tho¶ng gióp vî nÊu c¬m)
19.00-19.30 ¨n c¬m tèi ¨n c¬m tèi
19.30-21.00 ch¨m sãc gia ®×nh (bè mÑ, con c¸i), nghØ ng¬i, xem TV, nghe ®μi
dän dÑp nhμ cöa häp hμnh, sang hμng xãm ch¬i
21.00-22.00 dÖt v¶i hoÆc th¨m hμng xãm
22.00 ®i ngñ ®i ngñ
Nguån: Dang Tung Hoa (2000)
B¶ng 8.3: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh
d©n téc Hmong b¶n Lao Kho, x· Phiªng Khoμi, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La2
Thêi ®iÓm (h) Ng−êi vî Ng−êi chång
4.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸
nh©n, chuÈn bÞ thøc ¨n tr−a, dän
dÑp nhμ cöa
5.00 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n,
6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp ¨n s¸ng
6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, ®i lμm n−¬ng, kiÕm cñi
11.00-13.30 ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng
13.30-16.00 lμm viÖc trªn n−¬ng lμm viÖc trªn n−¬ng
16.00- 18.00 vÒ nhμ, lÊy n−íc, xay g¹o, nÊu c¬m, xem xÐt chuång tr¹i tr©u bß, v−ên t−îc,
ch¨m sãc con c¸i, gia sóc nghØ ng¬i
18.00-19.00 ¨n c¬m ¨n c¬m
19.00-21.00 dän dÑp, nÊu thøc ¨n cho gia sóc, nghØ ng¬i hoÆc häp hμnh, s¾p xÕp c«ng
dän chuång tr¹i, lμm g¹o, c¸c viÖc viÖc ngμy mai, ®Õn ch¬i nhμ hμng xãm.
vÆt, t¾m giÆt
21.00-22.00 thªu thïa
22.00 ®i ngñ ®i ngñ
Nguån: §Æng Tïng Hoa (2000)
1
§©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 3
2
§©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 4
104
- Tõ nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy mét sè ®iÓm l−u ý vÊn ®Ò giíi trong gia ®×nh nh− sau:
• Phô n÷ lμm viÖc nhiÒu thêi gian h¬n so víi nam giíi chñ yÕu lμ do phô n÷ g¸nh v¸c
phÇn lín hoÆc hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vμ nu«i d−ìng.
• Phô n÷ kh«ng nh÷ng lμm nh÷ng c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt - nu«i d−ìng nhiÒu thêi gian
h¬n mμ c−êng ®é lμm viÖc cao h¬n, lμm nhiÒu c«ng viÖc cïng mét lóc mμ trong b¶ng
ch−a thÓ nªu hÕt ®−îc. Phô n÷ th−êng lμ ng−êi kÕt thóc b÷a ¨n cuèi cïng trong gia
®×nh, lý do kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lμ do ¨n l©u mμ chñ yÕu do hä ph¶i lμm c¸c viÖc
kh¸c trong lóc ¨n ë gia ®×nh. Trong khi ®ã, nam giíi th−êng kh«ng ph¶i lμm c¸c viÖc
kh¸c ngo¹i trõ võa ¨n võa xem tivi hoÆc nghe ®μi, chuyÖn.
ThËt khã ph©n biÖt thêi gian lμm cho tõng c«ng viÖc hay thùc hiÖn tõng lo¹i vai trß ®èi
víi ng−êi phô n÷ v× hä th−êng lμm nhiÒu c«ng viÖc ®an xen nhau - vÝ dô: tranh thñ võa
chuÈn bÞ c¬m n−íc võa cho lîn gμ ¨n, võa lμm n−¬ng võa kiÕm cñi,thøc ¨n... trong lóc
nghØ ng¬i hä cã thÓ tr«ng con hoÆc thªu thïa. Phô n÷ tõ l©u nay vÉn ®−îc gäi lμ “lao
®éng v« h×nh”, c«ng viÖc cña hä kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong c¸c thèng kª lao ®éng chÝnh
thøc.
XÐt vÒ mÆt sinh lý hay tõ khÝa c¹nh giíi tÝnh, ®μn bμ chØ kh¸c ®μn «ng ë chøc n¨ng
mang thai vμ sinh con. ViÖc mang thai vμ sinh con kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc nu«i nÊng
ch¨m sãc trÎ em, vμ kh«ng chØ trÎ em mμ c¶ ng−êi lín khi bÞ ®au yÕu, giμ c¶ vμ c¸c c«ng
viÖc bÕp nóc néi trî trong gia ®×nh. Song trong hÇu hÕt c¸c gia ®×nh còng nh− x· héi cho
r»ng vai trß t¸i s¶n xuÊt ®−¬ng nhiªn chñ yÕu lμ cña phô n÷ vμ viÖc thùc hiÖn vai trß nμy
chñ yÕu lμ phô n÷. Lý do c¬ b¶n vμ d−êng nh− duy nhÊt ®Ó gi¶i thÝch cho nhËn thøc vai
trß giíi nμy chØ lμ do phô n÷ mang thai vμ sinh con.
ChÝnh viÖc nhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vÒ vai trß t¸i s¶n xuÊt cña phô n÷ vμ
nam giíi nªn vai trß t¸i s¶n xuÊt ®Ì nÆng lªn ng−êi phô n÷ khiÕn phô n÷ ph¶i lμm viÖc
qu¸ t¶i trong khi ®ã nam giíi Ýt cã c¬ héi tham gia c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt cña m×nh
nh− nu«i dËy, ch¨m sãc con c¸i, c¸c thμnh viªn trong gia ®×nh.
C¸ch nh×n nhËn ch−a hîp lý nμy kh«ng chØ phæ biÕn ë nam giíi mμ cßn ngay c¶ ë
n÷ giíi cßn nhiÒu phô n÷ quan niÖm c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt lμ "thiªn chøc" cña phô n÷.
Hä tù nguyÖn, cè g¾ng vμ lu«n muèn «m ®åm mäi c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vÒ phÇn m×nh
kh«ng muèn chia sÎ víi nam giíi. Nh÷ng phô n÷ nμy chÊp nhËn, ph¸t huy, coi ®ã lμ
chuÈn mùc x· héi vÒ vai trß cña phô n÷ vμ ¸p ®Æt chuÈn mùc nμy cho chÝnh giíi cña
m×nh, tr× trÝch nh÷ng phô n÷ kh«ng theo nh÷ng chuÈn mùc nμy vμ gãp phÇn cñng cè sù
®Þnh kiÕn nh÷ng chuÈn mùc bÊt b×nh ®¼ng giíi.
Tõ nhËn thøc thiÕu khoa häc ®· h×nh thμnh quan niÖm sai lÇm vÒ vai trß cña mçi
giíi. Nh÷ng quan niÖm nμy trë thμnh nh÷ng chuÈn mùc cña x· héi vÒ phô n÷ vμ nam
giíi. Nh÷ng chuÈn mùc nμy ®−îc cñng cè theo thêi gian th«ng qua gi¸o dôc "giíi tÝnh"
cho trÎ em trai vμ trÎ em g¸i trong c¸c gia ®×nh, ngoμi x· héi vμ c¶ trong c¸c nhμ tr−êng
gióp cho trÎ em g¸i khi tr−ëng thμnh vμ khi trë thμnh nh÷ng ng−êi vî, ng−êi mÑ th−êng
cã kü n¨ng h¬n nam giíi trong viÖc thùc hiÖn vai trß t¸i s¶n xuÊt vμ ®¶m ®−¬ng phÇn lín
c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt.
Còng chÝnh do phô n÷ vμ c¸c trÎ em g¸i ph¶i lμm c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt nhiÒu
h¬n, vÊt v¶ h¬n nªn thêi gian häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é Ýt h¬n vμ ®a sè phô n÷ cã tr×nh
105
- ®é häc vÊn thÊp h¬n nam giíi. Trong khi ®ã nam giíi do ®−îc gi¶i phãng khái phÇn lín
c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt hä cã thêi gian nhiÒu h¬n ®Ó n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, kiÕn
thøc khoa häc, kü thuËt míi, th«ng tin, tham gia nhiÒu h¬n vμo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt,
ho¹t ®éng chÝnh trÞ vμ c¸c c«ng viÖc cña nam giíi th−êng ®−îc coi träng h¬n.
1.3 C¸c nhu cÇu giíi
1.3.1 Giíi thiÖu chung
Nhu cÇu giíi cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng, c¸c nhãm ng−êi, c¸c gia ®×nh phô
thuéc vμo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ x· héi. Nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn
l−îc phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn sèng cô thÓ nªn nhu cÇu thùc tÕ cña phô n÷ hay nam giíi
cña d©n téc cô thÓ ë x· héi nμy cã thÓ lμ nh÷ng nhu cÇu chiÕn l−îc cña phô n÷ hay nam
giíi ë x· héi kh¸c vμ ng−îc l¹i. VÝ dô, ë ViÖt Nam d−íi chÕ ®é phong kiÕn nhu cÇu cña
trÎ em g¸i vμ phô n÷ ®−îc ®Õn tr−êng häc tËp lμ nhu cÇu chiÕn l−îc song ®Õn nay viÖc ®i
häc cña phô n÷ chØ lμ nhu cÇu thùc tÕ. HoÆc quyÒn cña phô n÷ ®−îc tham gia øng cö vμ
bÇu cö nh− nam giíi ë c¸c n−íc B¾c ¢u lμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña ®a sè phô n÷ ë c¸c
n−íc Håi gi¸o.
Bëi vËy ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc chóng ta ph¶i xem xÐt
trong ®iÒu kiÖn, hoμn c¶nh cô thÓ. Th−êng ®Ó nhËn biÕt nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn
l−îc chóng ta cã thÓ dùa trªn ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. NÕu nhu cÇu mμ khi ®¸p øng
kh«ng ®ßi hái thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi th× gäi lμ nhu cÇu thùc tÕ.
Vμ ng−îc l¹i, nh÷ng nhu cÇu khi ®¸p øng ®ßi hái ph¶i thay ®æi thùc t¹i ph©n c«ng lao
®éng gi÷a giíi n÷ vμ giíi na th× gäi lμ nhu cÇu chiÕn l−îc. Hay nãi c¸ch kh¸c:
- NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh gióp phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn tèt
h¬n c¸c vai trß vèn cã cña m×nh mμ kh«ng lμm thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao
®éng theo giíi th× ®ã lμ ®¸p øng c¸c nhu cÇu thùc tÕ cña giíi.
- NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ vμ nam giíi
thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc vèn ®−îc coi lμ cña giíi kh¸c, gióp hä ®æi míi c¸c vai
trß truyÒn thèng cña m×nh, qua ®ã n©ng cao ®−îc b×nh ®¼ng nam n÷ th× ®ã lμ ®¸p
øng nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi.
1.3.2 Nhu cÇu thùc tÕ
Nhu cÇu thùc tÕ cña giíi lμ nh÷ng nhu cÇu xuÊt ph¸t tõ vai trß hiÖn t¹i cña mçi giíi
vμ nÕu ®−îc ®¸p øng sÏ gióp cho hä lμm tèt vai trß s½n cã cña m×nh.
Trong cuéc sèng, phô n÷ vμ nam giíi cã nhiÒu nhu cÇu. Nhu cÇu cã thÓ lμ nh÷ng
thø nh×n thÊy ®−îc, thiÕt thùc, cô thÓ, gióp cho con ng−êi tån t¹i nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc,
nhμ ë, ®iÖn, n−íc, chÊt ®èt.... Cã nh÷ng nhu cÇu lμ nh÷ng thø khã nhËn thÊy, tr×u t−îng
nh»m gióp cho con ng−êi ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc b¶n th©n, n©ng cao n¨ng
lùc, vÞ thÕ trong x· héi nh− thêi gian, th«ng tin, ®−îc ®Õn tr−êng, häc hμnh, tham gia bÇu
cö, héi häp...
XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lμ phô n÷ vμ nam giíi ®−îc x· héi ph©n cho c¸c vai trß kh¸c
nhau bëi vËy phô n÷ vμ nam giíi cã nhu cÇu kh¸c nhau. TÊt c¶ c¸c nhu cÇu cña phô n÷
vμ nam giíi tïy theo tõng hoμn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ tõ gi¸c ®é giíi cã thÓ ph©n thμnh
hai lo¹i: Nhu cÇu thùc tÕ vμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi.
106
- C¸c nhu cÇu liªn quan tíi cuéc sèng hμng ngμy, trong ®iÒu kiÖn cô thÓ, th−êng lμ
nh÷ng nguyÖn väng, yªu cÇu vÒ ph−¬ng tiÖn gióp cho hä thùc hiÖn tèt c¸c vai trß cña
m×nh nh− ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch, nÊu ¨n, ®iÒu kiÖn vÖ sinh, ch¨m sãc søc kháe, gi¸o
dôc, viÖc lμm, t¨ng thu nhËp. Nh÷ng nhu cÇu nμy mang tÝnh thùc tÕ vÒ b¶n chÊt th−êng
liªn quan ®Õn nh÷ng bÊt hîp lý trong ®iÒu kiÖn sèng, thiÕu c¸c nguån lùc. Nh÷ng nhu
cÇu nμy n¶y sinh tõ ®êi sèng hμng ngμy, kh«ng ®ßi hái sù thay ®æi c¬ cÊu quyÒn lùc,
th¸i ®é, hμnh vi, t−¬ng quan ®Þa vÞ hay ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp lý gi÷a c¸c giíi mμ
thËm chÝ cßn gãp phÇn cñng cè ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. Nh÷ng nhu cÇu nh− vËy
gäi lμ nhu cÇu thùc tÕ.
VÝ dô vÒ nhu cÇu thùc tÕ:
- H−íng dÉn cho phô n÷ n«ng th«n vÒ c¬ cÊu b÷a ¨n vμ thμnh phÇn dinh d−ìng
- Më líp n©ng cao kü n¨ng ch¨n nu«i lîn cho phô n÷ n«ng th«n
C¶ hai vÝ dô nμy nh»m gióp phô n÷ thùc hiÖn tèt h¬n vai trß cña m×n mμ kh«ng lμm
thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh.
1.3.3 Nhu cÇu chiÕn l−îc
Nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi lμ nh÷ng nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi mμ khi ®−îc
®¸p øng sÏ lμm thay ®æi vÞ trÝ, ®Þa vÞ cña phô n÷ vμ nam giíi theo h−íng b×nh ®¼ng h¬n.
Kh¸c víi nhu cÇu thùc tÕ, nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng trõu t−îng h¬n, khã nh×n thÊy
h¬n nhu cÇu thùc tÕ cña giíi. Nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng lμ sù thay ®æi c¬ cÊu quyÒn lùc
vμ ¶nh h−ëng tíi th¸i ®é hμnh vi cña mçi giíi. Nhu cÇu chiÕn l−îc giíi ®a d¹ng, n¶y sinh
rÊt kh¸c nhau thay ®æi theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ, phô thuéc vμo hoμn c¶nh kinh tÕ, v¨n
ho¸, chÝnh trÞ, x· héi. Nh÷ng nhu cÇu chiÕn l−îc giíi cã thÓ bao gåm toμn bé hoÆc mét
sè nhu cÇu nh−: thay ®æi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi, cïng chia sÎ viÖc néi trî vμ ch¨m
sãc con c¸i, xo¸ bá c¸c h×nh thøc, c¸c quy ®Þnh ph©n biÖt quyÒn së h÷u tμi s¶n, nhμ cöa,
quyÒn tiÕp cËn tÝn dông, tù do lùa chän sinh con c¸i.
Nhu cÇu giíi chiÕn l−îc cña phô n÷ lμ nh÷ng nhu cÇu mμ phô n÷ x¸c ®Þnh ®−îc v×
vai trß thÊp kÐm cña hä so víi nam giíi trong x· héi. Chóng liªn quan ®Õn vÞ thÕ, vÞ trÝ
vμ vai trß cña giíi, ®Õn quyÒn lùc, sù kiÓm so¸t vμ cã thÓ bao hμm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nh−
quyÒn ph¸p lý, b¹o lùc trong gia ®×nh, tiÒn c«ng c«ng b»ng vμ sù kiÓm so¸t cña phô n÷
®èi víi th©n thÓ hä. ViÖc ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu nμy cña phô n÷ sÏ gióp thay ®æi vÞ trÝ
hiÖn hμnh vμ tõ ®ã thay ®æi vÞ trÝ thÊp kÐm cña phô n÷.
107
- VÝ dô vÒ nhu cÇu chiÕn l−îc:
- Tæ chøc c¸c líp nÊu ¨n cho nam giíi
- TiÕn hμnh tËp huÊn vÒ qu¶n lý cho c¸c n÷ gi¶ng viªn ë c¸c tr−êng §¹i häc
VÝ dô thø nhÊt liªn quan ®Õn thay ®æi quan niÖm ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng
mμ phô n÷ tõ tr−íc ®Õn nay vÉn ®¶m nhiÖm. VÝ dô thø hai liªn quan ®Õn ph©n c«ng lao
®éng giíi ®Õn nghÒ nghiÖp, v× l·nh ®¹o hay qu¶n lý tõ tr−íc ®Õn nay lμ lÜnh vùc chñ yÕu
cña nam giíi.
Nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng dμi h¹n vμ liªn quan tíi sù thay ®æi vÞ trÝ, ®Þa vÞ cña phô
n÷ vμ nam giíi nªn rÊt khã ®−îc chÊp nhËn vμ ®−îc ®¸p øng ngay nh−ng nÕu ®−îc ®¸p
øng nã sÏ lμm biÕn ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi theo h−íng tiÕn bé, ®éng
viªn cao h¬n tiÒm n¨ng lao ®éng cña phô n÷ vμ nam giíi, n©ng cao b×nh ®¼ng giíi.
1.4 B×nh ®¼ng giíi
ThuËt ng÷ b×nh ®¼ng giíi lμ mét thuËt ng÷ ®−îc sö dông theo nhiÒu c¸ch kh¸c
nhau, t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau, ®Ó chØ sù b×nh ®¼ng vÒ luËt ph¸p, vÒ c¬ héi, vÒ kÕt
qu¶ vμ thμnh qu¶ t¹o ra. Theo b¸o c¸o cña Ng©n hμng thÕ giíi (2001) th× b×nh ®¼ng giíi
®−îc xem xÐt theo nghÜa b×nh ®¼ng vÒ luËt ph¸p, vÒ c¬ héi – bao gåm sù b×nh ®¼ng
trong viÖc tiÕp cËn nguån nh©n lùc, vèn vμ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c, b×nh ®¼ng trong
thï lao c«ng viÖc - vμ trong tiÕng nãi. ë ®©y kh«ng xem xÐt b×nh ®¼ng giíi theo thμnh
qu¶ bëi v× hai lý do. Thø nhÊt lμ c¸c x· héi kh¸c nhau cã thÓ cã nh÷ng c¸ch ®i riªng ®Ó
theo ®uæi sù b×nh ®¼ng giíi. Thø hai lμ mét khÝa c¹nh tù th©n cña sù b×nh ®¼ng lμ cho
phÐp ng−êi phô n÷ vμ nam giíi ®−îc tù do lùa chän nh÷ng vai trß gièng hoÆc kh¸c nhau
vμ nh÷ng thμnh qu¶ gièng hoÆc kh¸c nhau, tïy theo së thÝch vμ môc ®Ých cña hä.
B×nh ®¼ng ë ®©y kh¸c víi c«ng b»ng víi nghÜa lμ ®èi xö víi phô n÷ còng gièng
nh− ®èi xö víi nam giíi. Theo logic nμy, mäi ®iÒu cÇn thiÕt chØ lμ cung cÊp cho phô n÷
c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng vμ ng−êi ta mong ®îi phô n÷ sÏ tiÕp cËn c¸c c¬ héi nμy, thùc hiÖn
vμ h−ëng lîi theo c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn nh− nam giíi. VÊn ®Ò cña m« h×nh nμy lμ
nã kh«ng xem xÐt vμ gi¶i quyÕt nh÷ng kh¸c nhau vÒ giíi vμ c¸c mèi quan hÖ giíi. §iÒu
nμy ®Æt ra nh÷ng søc Ðp v« cïng lín ®èi víi phô n÷, trong khi ®ã l¹i thu hÑp sù tiÕp cËn
cña hä tíi c¸c kü n¨ng vμ nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tËn dông c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng
nh»m lμm t¨ng n¨ng lùc cña hä. Nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö cã hÖ thèng cã nghÜa lμ mét vμi
ng−êi ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ tèt h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ó sö dông c¸c c¬ héi hiÖn cã. B×nh
®¼ng vÒ c¬ héi, vÒ sù lùa chän vμ ®èi xö lμ c¬ héi cÇn thiÕt nh−ng kh«ng ph¶i lμ c¬ héi
quan träng ®Ó hç trî cho sù ph¸t triÓn cña phô n÷. ChÝnh v× vËy chóng ta cÇn xem xÐt
quan ®iÓm b×nh ®¼ng cã nhËn thøc giíi. Quan ®iÓm nμy ®−a ra sù tiÕp cËn ®óng ®¾n mμ
nã c«ng nhËn sù kh¸c biÖt, vμ thùc tÕ lμ phô n÷ ®ang cã vÞ trÝ bÊt b×nh ®¼ng do sù ph©n
biÖt ®èi xö trong qu¸ khø vμ hiÖn t¹i. Quan ®iÓm nμy kh«ng chØ quan t©m ®Õn ®èi xö
b×nh ®¼ng mμ cßn quan t©m ®Õn tiÕp cËn b×nh ®¼ng vμ lîi Ých b×nh ®¼ng. Chóng ta cÇn
ph¶i xem xÐt nh−ng c¶n trë tiÒm Èn ®èi víi sù tham gia b×nh ®¼ng cña phô n÷, cã nghÜa
lμ ph¶i ®èi xö kh¸c nhau ®èi víi phô n÷ vμ nam giíi ®Ó hä cã thÓ ®−îc h−ëng lîi mét
c¸ch b×nh ®¼ng.
Nãi tãm l¹i cã thÓ ®Þnh nghÜa b×nh ®¼ng giíi lμ bèi c¶nh lý t−ëng trong ®ã phô n÷
vμ nam giíi ®−îc h−ëng vÞ trÝ nh− nhau, hä cã c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng ®Ó ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ
tiÒm n¨ng cña hä nh»m cèng hiÕn cho sù ph¸t triÓn cña quèc gia vμ ®−îc h−ëng lîi tõ
108
- c¸c kÕt qu¶ ®ã. Tr−íc kia ng−êi ta tin r»ng sù b×nh ®¼ng cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng c¸ch trao
cho phô n÷ vμ nam giíi c¸c c¬ héi nh− nhau vμ thõa nhËn r»ng ®iÒu nμy sÏ ®em l¹i c¸c
kÕt qu¶ nh− nhau. Nh−ng ®èi xö b×nh ®¼ng kh«ng lu«n lu«n ®em l¹i c¸c kÕt qu¶ b×nh
®¼ng.
“B×nh ®¼ng giíi kh«ng ®¬n thuÇn chØ lμ viÖc phô n÷ sÏ cã nhiÒu vai trß gièng nam
giíi h¬n mμ cßn lμ nam giíi còng sÏ cã nhiÒu vai trß gièng phô n÷ h¬n”3
1.5 Hßa nhËp giíi
Hßa nhËp giíi lμ mét qu¸ tr×nh mμ trong ®ã c¶ nam giíi vμ phô n÷ ®Òu tham gia ®Çy ®ñ
vμo c¸c ho¹t ®éng ®· ®−îc lËp kÕ ho¹ch, bao gåm c¸c ch−¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch, luËt
ph¸p ë bÊt cø lÜnh vùc nμo vμ ë tÊt c¶ mäi cÊp. Trong qu¸ tr×nh nμy c¶ phô n÷ vμ nam
giíi ®Òu tham gia vμo viÖc ra quyÕt ®Þnh vμ ®−îc t− vÊn trong x©y dùng ch−¬ng tr×nh.
§iÒu ®ã phô thuéc vμo viÖc ph©n tÝch giíi nh− lμ mét c«ng cô ph©n tÝch cho viÖc lËp kÕ
ho¹ch, ra quyÕt ®Þnh, thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t. Hßa nhËp giíi lμ chiÕn l−îc sö dông nh÷ng
mèi quan t©m vμ kinh nghiÖm cña phô n÷ còng nh− nam giíi nh− mét phÇn quan träng
®Ó thiÕt kÕ, thùc hiÖn, kiÓm tra gi¸m s¸t hay ®¸nh gi¸ mét chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh ë tÊt
c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi cèt ®Ó phô n÷ vμ nam giíi ®−îc h−ëng lîi nh−
nhau vμ ®Ó sù bÊt b×nh ®¼ng kh«ng cßn tån t¹i n÷a. Môc tiªu quan träng nhÊt lμ ®¹t ®−îc
sù b×nh ®¼ng trong x· héi (UNDP 1997).
T¹i sao ph¶i hßa nhËp hay lång ghÐp vÊn ®Ò giíi?
- ViÖc x©y dùng mét kÕ ho¹ch vÒ giíi tèt cã ý nghÜa quan träng vÒ kinh tÕ, khiÕn
cho c¶ nam giíi vμ phô n÷ ®Òu tÝch cùc, vμ nh− vËy sö dông ®−îc 100% lùc
l−îng lao ®éng cã n¨ng suÊt
- C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng sù ph©n biÖt ®èi xö nam n÷ lμ cho t×nh
tr¹ng nghÌo ®ãi gia t¨ng, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ chËm l¹i vμ c«ng t¸c qu¶n lý
quèc gia bÞ yÕu ®i
- Thóc ®Èy b×nh ®¼ng nam n÷ cã nghÜa lμ thóc ®Èy c¸c quyÒ c¬ b¶n cña con ng−êi.
C¸c chÝnh s¸ch vμ c¸c ch−¬ng tr×nh nh¹y c¶m giíi ph¶i thÓ hiÖn bèn vÊn ®Ò chÝnh
dùa trªn c¬ së c¸c nhu cÇu vμ quyÒn lîi chung cña con ng−êi, ®ã lμ:
- HiÖu suÊt: t¨ng c−êng s¶n xuÊt, tham gia vμo viÖc t¨ng thu nhËp
- B×nh ®¼ng: xãa bá mäi rμo ch¾n ®èi víi c¸c c¬ héi chÝnh trÞ, chuyªn m«n, kinh
tÕ, ph©n chia b×nh ®¼ng c¸c nguån
- Sù tham gia: phô n÷ vμ nam giíi ph¶i tham gia ®Çy ®ñ vμo c¸c quyÕt ®Þnh vμ c¸c
qu¸ tr×nh cã ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä
- BÒn v÷ng: tiÕp cËn c¸c c¬ héi vμ c¸c nguån ph¶i ®−îc ®¶m b¶o cho c¸c thÕ hÖ
t−¬ng lai.
Hßa nhËp giíi lμ t¹o ra m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng cho b×nh ®¼ng giíi thùc sù tån t¹i.
CÇn ph¶i lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vμo c¸c lÜnh vùc trong cuéc sèng. Trong lÜnh vùc n«ng
l©m nghiÖp rÊt quan träng lμ lång nghÐp vμo ngay trong ®μo t¹o, trong nghiªn cøu vμ
trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña dù ¸n ph¸t triÓn.
3
TrÝch trong tμi liÖu tËp huÊn vÒ giíi cña ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷
109
- 2. LÞch sö vÒ ph¸t triÓn kh¸i niÖm giíi
Phô n÷ trong ph¸t triÓn4 (WID)
2.1
ThuËt ng÷ “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ra ®êi vμo nh÷ng n¨m 70. Nh÷ng ®ãng gãp vÒ
lý thuyÕt vμ thùc tÕ cña “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®−îc kÕt hîp víi hμng lo¹t c¸c ho¹t
®éng cña phô n÷ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn víi sù tμi trî kinh tÕ cña c¸c tæ chøc chÝnh phñ
vμ phi chÝnh phñ tõ nh÷ng n¨m 70 ®Õn nay (Teherani-Kroenner 1995; TrÇn ThÞ QuÕ
1999).
Nh÷ng mèi quan t©m lín cña phô n÷ trªn thÕ giíi ®· ®−îc héi nghÞ thÕ giíi vÒ n¨m
quèc tÕ phô n÷ häp n¨m 1975 t¹i Mexico vμ thËp kû vÒ phô n÷ cña liªn hiÖp quèc (1976-
1985) nªu ra. Héi nghÞ nμy lμ nªu lªn ®iÓm h¹n chÕ lμ phô n÷ kh«ng ®−îc tham gia vμo
kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trong c¸c dù ¸n. Tõ ®ã vÞ trÝ x· héi vμ kinh tÕ cña phô n÷ ®−îc chó ý.
Cuéc “C¸ch m¹ng xanh” trong thËp kû 60 ®· ®−a ra nhiÒu vÝ dô vÒ vai trß cña phô n÷
trong kinh tÕ n«ng nghiÖp. Tõ ®Çu thËp kû 90 tæ chøc n«ng l−¬ng thÕ giíi FAO ®· ®−a
WID vμo ch−¬ng tr×nh chiÕn l−îc nh»m hiÓu ®−îc vai trß vμ nhu cÇu cña phô n÷ vμo kÕ
ho¹ch cña dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp.
Phong trμo “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” bÞ t¸c ®éng m¹nh mÏ bëi sù ra ®êi cña phong
trμo gi¶i phãng phô n÷ ë c¸c n−íc phÝa B¾c vμo nh÷ng n¨m 70. Cïng víi ch−¬ng tr×nh
hμnh ®éng cña WID cßn cã phong trμo cña nh÷ng ng−êi ñng hé thuyÕt nam n÷ b×nh
quyÒn thuéc §¶ng tù do, nh»m ®ßi thùc hiÖn c¸c quyÒn b×nh ®¼ng, viÖc lμm, c«ng lý vμ
quyÒn c«ng d©n cho phô n÷ ë n−íc Mü. Mét chñ ®Ò quan träng cña phong trμo nam n÷
b×nh quyÒn ë thêi kú nμy lμ t¹o ra c¸c c¬ héi cã viÖc lμm ngang nhau cho phô n÷. Trong
khi sù quan t©m vÒ phóc lîi x· héi vμ sinh ®Î vÉn lμ trung t©m cña phong trμo phô n÷,
“Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®· chó träng ®Æc biÖt ®Õn vai trß s¶n xuÊt cña phô n÷ vμ chñ
tr−¬ng ®−a phô n÷ vμo hßa nhËp vμo nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc vμ coi ®ã lμ mét biÖn ph¸p
n©ng cao ®Þa vÞ cña hä (TrÇn ThÞ QuÕ, 1999).
¶nh h−ëng quan träng tiÕp theo ®èi víi WID lμ sù h×nh thμnh c¸c c¬ quan nghiªn
cøu vÒ phô n÷ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. C«ng tr×nh nghiªn cøu cã ¶nh h−ëng lín nhÊt lμ
c«ng tr×nh cña chuyªn gia kinh tÕ §an M¹ch Ester Boserup vμo n¨m 1970. TÇm quan
träng cña c«ng tr×nh “Vai trß cña phô n÷ trong ph¸t triÓn kinh tÕ” nμy lμ nã th¸ch thøc
gi¶ ®Þnh vÒ “Quan ®iÓm phóc lîi” vμ nªu bËt vai trß cña phô n÷ trong nÒn kinh tÕ n«ng
nghiÖp ë Ch©u Phi, Ch©u ¸ vμ Ch©u Mü La tinh. Boserup thõa nhËn mèi t−¬ng quan tÝch
cùc gi÷a vai trß cña phô n÷ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ ®Þa vÞ cña hä ®èi víi nam giíi
(Boserup, 1989).
Phong trμo “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®· cã t¸c ®éng khëi x−íng c¸c cuéc th¶o luËn,
nghiªn cøu vμ x©y dùng c¸c thÓ chÕ vÒ vÊn ®Ò giíi trong c¸c tæ chøc ph¸t triÓn vμ c¬
quan chÝnh phñ t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ hßa nhËp vμo ph¸t triÓn cña céng ®ång vμ x·
héi. Trong thùc tÕ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh cho phô n÷, nh−ng kh«ng ph¶i
c¸c dù ¸n vÒ phô n÷ còng thμnh c«ng bëi v× c¸c dù ¸n vÒ phô n÷ th−êng riªng biÖt, tËp
trung vμo c¸c c«ng viÖc truyÒn thèng cña phô n÷ mμ kh«ng lμm thay ®æi ®−îc mèi quan
4
Tªn tiÕng Anh: Women in Development
110
- hÖ gi÷a phô n÷ vμ nam giíi, phô n÷ vÉn kh«ng cã ¶nh h−ëng vμ tiÕng nãi trong céng
®ång.
Phô n÷, m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng5 (WED)
2.2
Còng ®Çu thËp kû 70 xuÊt hiÖn quan ®iÓm vÒ Phô n÷, M«i tr−êng vμ Ph¸t triÓn bÒn
v÷ng. ë ViÖt nam còng nh− ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi c¶ nam giíi vμ n÷ giíi cïng ®ãng
vai trß quan träng trong viÖc qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn. §Æc biÖt trªn
vïng cã ®ång bμo d©n téc Ýt ng−êi sinh sèng nh− vïng T©y B¾c ViÖt nam th× phô n÷ l¹i
cμng cã vai trß quan träng trong kinh tÕ hé gia ®×nh vμ sö dông c¸c s¶n phÈm rõng. Hä
thu l−îm vμ sö dông cñi ®un vμ lμ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp chÞu ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù ngμy
cμng c¹n kiÖt tμi nguyªn thiªn nhiªn (Dang Tung Hoa 2000). Hä ®−îc quan t©m, khuyÕn
khÝch vμ ®−îc x¸c ®Þnh lμ nhãm môc tiªu trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp vμ n«ng
th«n.
Cuéc vËn ®éng “Chipko” ë Ên §é n¨m 1974 lμ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ phô n÷ biÓu
t×nh chèng l¹i n¹n ph¸ rõng (Davidson, Dankelman, 1990). T¹i héi nghÞ thÕ giíi ë
Nairobi n¨m 1985 vÒ “Phô n÷ vμ khñng ho¶ng m«i tr−êng” ®· nªu bËt vai trß cña phô n÷
trong viÖc l«i cuèn hä vμo n«ng l©m nghiÖp. Phô n÷ ®−îc gäi lμ ng−êi qu¶n lý m«i
tr−êng v× hä ®· tÝch lòy kiÕn thøc qua rÊt nhiÒu thÕ hÖ. Nh÷ng néi dung nμy ®· t¨ng
c−êng thªm c¸c cuéc tranh luËn vμ ®−îc quèc tÕ c«ng nhËn vai trß cña phô n÷ trong viÖc
qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tõ cuèi thËp kû 80 cã cμng ngμy cμng nhiÒu c¸c tæ chøc
trong n−íc vμ quèc tÕ quan t©m ®Õn WED nhÊt lμ trong lÜnh vùc n«ng l©m nghiÖp. C¸c
dù ¸n dùa trªn quan ®iÓm cña WID, ®· chó ý ®Õn nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi vμ
kiÕn thøc cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tuy nhiªn phô n÷ ch−a cã tiÕng
nãi trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, bëi v× chØ khuyÕn khÝch phô n÷ kh«ng th× ch−a ®ñ mμ
cÇn ph¶i t¹o c¬ héi cho hä cã tiÕng nãi trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vμ h−ëng lîi trong
c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n.
5
Tªn tiÕng Anh: Women, Environment and Sustainable Development
111
- H×nh 8.1: Phô n÷ ®ãng gãp vai trß quan träng trong qu¶n lý tμi nguyªn
Tõ Phô n÷ trong ph¸t triÓn ®Õn Giíi vμ ph¸t triÓn6 (GAD)
2.3
Ph©n tÝch t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña phô n÷ lμ mèi quan t©m hμng ®Çu cña WID, nh−ng
b¶n chÊt quan hÖ chñ yÕu vÒ sù lÖ thuéc cña phô n÷ l¹i ch−a ®−îc khai th¸c ®Çy ®ñ. WID
khuyÕn khÝch phô n÷ tham gia vμo c¸c dù ¸n nh−ng l¹i ch−a chó ý ®Õn quyÒn lîi cña hä
v× vËy dÉn ®Õn thÊt b¹i.
Quan ®iÓm giíi vμ ph¸t triÓn xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 80 víi môc tiªu coi nam giíi
vμ n÷ giíi lμ ®èi t−îng t¸c ®éng ®Ó t¹o ra sù c«ng b»ng gi÷a nam vμ n÷ trong x· héi vμ
gia ®×nh, thay ®æi quan niÖm träng nam khinh n÷ trong x· héi qua viÖc c¶i tiÕn mèi quan
hÖ gi÷a nam vμ n÷, x©y dùng c¸c dù ¸n vÒ ph¸t triÓn phô n÷ víi sù tham gia cña c¶ hai
giíi nam vμ n÷, giμnh quyÒn lîi vÒ mÆt ph¸p luËt vμ së h÷u tμi s¶n phô n÷ vμ t¸c ®éng
tÝch cùc còng nh− tiªu cùc cña quan ®iÓm GAD ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phô n÷.
6
TiÕng Anh: Gender and Development
112
- Mét xu h−íng chung kh¸c trong c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò quan hÖ giíi lμ th«ng qua sù
ph©n tÝch xem nam vμ n÷ lμm g×. Tõ gãc ®é x· héi häc, mèi quan t©m chÝnh ë ®©y lμ coi
giíi nh− mét mèi quan hÖ x· héi, mét lÜnh vùc mμ sù ph©n tÝch chØ mang tÝnh t−îng
tr−ng (TrÇn ThÞ QuÕ, 1999). GAD khuyÕn khÝch c¶ phô n÷ vμ nam giíi tham gia vμo dù
¸n nh−ng phô n÷ ch−a cã quyÒn quyÕt ®Þnh nªn viÖc n©ng cao quyÒn lùc cho phô n÷
trong nghiªn cøu vμ trong c¸c dù ¸n lμ rÊt cÇn thiÕt.
Chóng ta cã thÓ xem xÐt sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a quan ®iÓm WID vμ GAD trong
b¶ng sau:
B¶ng 8.4: Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a WID vμ GAD
WID GAD
Phô n÷ ®−îc xem nh− lμ mét vÊn Phô n÷ lμ mét phÇn cña ph¸t triÓn
TiÕp cËn
®Ò ®−îc hßa nhËp vμo ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
Phô n÷ Mèi quan hÖ gi÷a phô n÷ vμ nam
TËp trung
giíi
vμo vÊn ®Ò
Phô n÷ th−êng bÞ t¸ch biÖt ra QuyÒn lùc kh«ng b×nh ®¼ng vÒ
VÊn ®Ò
khái ph¸t triÓn tham gia vμ h−ëng lîi
Ph¸t triÓn cã hiÖu suÊt vμ hiÖu Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ b×nh ®¼ng
Môc ®Ých
qu¶ h¬n víi c¶ nam giíi vμ phô n÷ lμ ng−êi ra
quyÕt ®Þnh
T¨ng quyÒn cho ng−êi bÞ thiÖt
- Lång ghÐp phô n÷ vμo qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn
Gi¶i ph¸p thßi vμ phô n÷; lμm thay ®æi c¸c mèi
- Hç trî ®Æc biÖt cho phô n÷ quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng
- C¸c dù ¸n cña phô n÷ - X¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu thùc tiÔn do
C¸c chiÕn l−îc
- C¸c yÕu tè phô n÷ phô n÷ vμ nam giíi ®−a ra ®Ó c¶i thiÖn
- T¨ng thu nhËp vμ søc s¶n xuÊt ®iÒu kiÖn cña hä
cho phô n÷ - §−a ra c¸c mèi quan t©m chiÕn
l−îc cña phô n÷ vμ ng−êi nghÌo
Nguån: WARI (2002)
C¶ hai quan ®iÓm WID vμ GAD ®Òu ®ang ®−îc sö dông vμ ¸p dông cho c¸c
tr−êng hîp kh¸c nhau. Trong lÜnh vùc LNXH th× c¶ hai quan ®iÓm ®Òu cÇn thiÕt.
3. VÊn ®Ò giíi vμ nghiªn cøu vÒ giíi ë ViÖt nam
3.1 VÊn ®Ò giíi trong v¨n hãa c¸c d©n téc thiÓu sè
C¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi tËp trung ë vïng cao, n¬i mμ chñ yÕu c¸c ®ång
bμo d©n téc thiÓu sè sinh sèng. Cã thÓ nãi phô n÷ ®ãng gãp mét phÇn rÊt quan träng
trong viÖc sö dông vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. ChÝnh v× vËy vai trß giíi ¶nh
h−ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi.
HÇu hÕt c¸c d©n téc thiÓu sè theo chÕ ®é gia tr−ëng phô quyÒn, con trai c¶ ®−îc
quyÒn thõa kÕ, c¸c tËp tôc v¨n hãa thiªn vÞ nam giíi trong gia ®×nh. Phô n÷ lμm viÖc rÊt
vÊt v¶ nh−ng vai trß cña hä th× mê nh¹t. C¸c phong tôc tËp qu¸n cña mét sè d©n téc,
nhãm ng−êi nh− hñ tôc t¶o h«n, Ðp h«n, th¸ch c−íi hoÆc kh«ng chÊp nhËn h«n nh©n gi÷a
ng−êi thuéc d©n téc m×nh víi ng−êi thuéc d©n téc kh¸c, coi th−êng phô n÷. ë d©n téc
Hmong, tËp tôc c−íi xin b»ng b»ng c¸ch b¾t cãc vÉn cßn tån t¹i ë mét sè n¬i, ng−êi
113
- chång t−¬ng lai cã thÓ ®ßi hái lÔ c−íi tõ gia ®×nh nhμ g¸i. TËp tôc c−íi xin nμy lμ nguyªn
nh©n dÉn ®Õn nh÷ng bÊt h¹nh lín cho cuéc sèng sau nμy (§Æng Nghiªm V¹n vμ céng sù
2000). MÆc dï chÕ ®é gia tr−ëng phô quyÒn lμ chñ yÕu ë ®a sè c¸c nhãm d©n téc, th×
chÕ ®é thõa kÕ tμi s¶n theo hä ngo¹i vÉn tån t¹i ë mét sè d©n téc thiÓu sè nh− d©n téc
Gia Rai vμ £ ®ª. ë mét sè d©n téc theo chÕ ®é nμy, chó b¸c ®»ng ngo¹i cã quyÒn lùc
tuyÖt ®èi víi c¸c ch¸u trai vμ ch¸u g¸i. VÝ dô, ë d©n téc Bru V©n KiÒu, chó b¸c ®»ng
ngo¹i ®−îc h−ëng mét phÇn ba quμ c−íi cña ch¸u g¸i. Hay x· héi cæ truyÒn cña ng−êi
M’Nong còng theo chÕ ®é mÉu hÖ víi vai trß næi bËt cña dßng hä mÑ trong tæ chøc x·
héi, tæ chøc dßng hä, chÕ ®é thõa kÕ tμi s¶n. Trong gia ®×nh ng−êi M’Nong quyÒn thõa
kÕ tμi s¶n th−êng lμ ng−êi con g¸i ót (Lª ThÞ Lý 2000).
3.2 Nghiªn cøu giíi ë ViÖt nam
Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®Çu tiªn vÒ phô n÷ ë ViÖt nam ®−îc thùc hiÖn
bëi mét tËp thÓ c¸c nhμ khoa häc vÒ phô n÷ h×nh thμnh vμo n¨m 1984. Ch−¬ng tr×nh
nghiªn cøu nμy ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vÒ phô n÷
®Çu tiªn trong c¶ n−íc vμo n¨m 1987, mang tªn Trung T©m Nghiªn Cøu Khoa Häc vÒ
Phô N÷, víi sù l·nh ®¹o cña c¸c nhμ khoa häc hμng ®Çu trong lÜnh vùc nμy.
Kh¸i niÖm “Giíi” lÇn ®Çu tiªn ®−îc th¶o luËn vÒ thuËt ng÷, kh¸i niÖm song “giíi”
nh− mét lÜnh vùc nghiªn cøu, vμ ®Æc biÖt lμ nh− mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó nghiªn cøu
phô n÷ ®· mau chãng ®−îc c¸c nhμ nghiªn cøu phô n÷ vËn dông. Cã thÓ viÖc ®−a ra
nh÷ng lËp luËn dùa trªn quan hÖ vμ t¸c ®éng gi÷a hai giíi cã ý nghÜa thùc tÕ vμ cã tÝnh
thuyÕt phôc h¬n viÖc nªu vÊn ®Ò phô n÷ riªng biÖt, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhμ lμm chÝnh
s¸ch cho nªn dï cßn rÊt míi song nghiªn cøu giíi ®· cã ®−îc nh÷ng thμnh c«ng nhÊt
®Þnh. Cã thÓ nghiªn cøu giíi sö dông ng«n ng÷ vμ c¸ch lËp luËn cña c¸c nhμ qu¶n lý vμ
h−íng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p thùc tÕ, ®¸p øng lîi Ých cña c¶ hai giíi, khuyÕn khÝch nam
giíi tham gia vμo sù nghiÖp t¹o dùng vμ n©ng cao b×nh ®¼ng giíi cho nªn dÔ dμng ®−îc
chÊp nhËn trong c¸c cuéc th¶o luËn vÒ ph¸t triÓn.
Cã thÓ nãi, nghiªn cøu vÒ phô n÷ vμ giíi cho ®Õn nay ®· cã b−íc ph¸t triÓn nhanh
chãng, ®· n¾m b¾t vμ ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi sù nghiÖp ph¸t huy
b×nh ®¼ng nam n÷ trong giai ®o¹n míi, cã ®ãng gãp kÞp thêi trong viÖc tæng kÕt thùc
tiÔn còng nh− ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vμ kiÕn nghÞ ®æi míi chÝnh s¸ch ®èi víi phô n÷.
Tõ nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y ®· cã nhiÒu dù ¸n vÒ phô n÷ vμ giíi, chñ yÕu c¸c dù
¸n tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc søc kháe, gia ®×nh, chÝnh s¸ch, chØ cã mét sè Ýt dù ¸n vÒ
phô n÷ vμ m«i tr−êng vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng miÒn nói ViÖt Nam
(Pham Thi Hue, 2000). Khi xem xÐt vai trß cña phô n÷ trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn th× mét
®¸nh gi¸ chung: Phô n÷ lμ nh÷ng ng−êi tham gia chÝnh trong c¸c dù ¸n song l¹i lμ nh÷ng
ng−êi h−ëng lîi Ýt nhÊt trong c¸c dù ¸n ®ã. VËy lμm thÕ nμo ®Ó nh×n nhËn râ vai trß cña
ng−êi phô n÷ vμ ®¶m b¶o ®−îc sù h−ëng lîi cña hä trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn? C¸c tæ
chøc FAO, SIDA vμ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c ®· ®−a ra ®Ò xuÊt c¶i thiÖn vai trß cña hä trong
c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ph¸t triÓn. NhiÒu tæ chøc n−íc ngoμi tμi trî chó träng ®Õn viÖc
lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong c¸c ho¹t ®éng dù ¸n, trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn ch−¬ng
tr×nh ®μo t¹o nh−: Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu cñaViÖt nam – Hμ Lan, Ch−¬ng tr×nh hç trî
L©m nghiÖp x· héi Helvetas Vietnam.
114
- 4. Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch giíi
4.1 Sù cÇn thiÕt cña ph©n tÝch giíi
+ Kh¸i niÖm ph©n tÝch giíi
Ph©n tÝch giíi lμ qu¸ tr×nh thu thËp, ph©n tÝch c¸c sè liÖu mét c¸ch cã hÖ thèng
th«ng tin vÒ giíi. Ph©n tÝch giíi bao gåm viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ mμ nam
vμ n÷ tiÕn hμnh, nh÷ng nguån lùc mμ nam vμ n÷ sö dông vμ qu¶n lý vμ nh÷ng lîi Ých
mμ hä nhËn ®−îc. §Ó tiÕn hμnh ph©n tÝch giíi chóng ta cÇn tÊt c¶ c¸c sè liÖu t¸ch biÖt
theo giíi cho phÐp ®o ®Õm t¸c ®éng kh¸c nhau ®èi víi phô n÷ vμ nam giíi.
+ T¹i sao cÇn ph©n tÝch giíi
Môc tiªu cña ph©n tÝch giíi lμ ph©n tÝch vÞ trÝ cña phô n÷ vμ nam giíi trong x· héi
®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu vμ tiÒm n¨ng riªng cña hä nh»m ®¹t hiÖu qu¶ lao ®éng cao vμ ®Ó
®¶m b¶o sù tham gia cña c¶ phô n÷ vμ nam giíi, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña c¶ hai giíi,
lμm cho hä thÊy hμi lßng. Ph©n tÝch giíi còng dù ®o¸n ®−îc c¸c kÕt qu¶ vμ thμnh c«ng
do ®ã cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi phô n÷ hay mèi quan hÖ giíi cã
thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
B¸o c¸o cña Liªn hiÖp quèc t¹i ViÖt nam cho thÊy mét sè hËu qu¶ cña viÖc kh«ng
tiÕn hμnh ph©n tÝch giíi, kh«ng chó ý ®Õn phô n÷:
- Lμm t¨ng g¸nh nÆng c«ng viÖc cña phô n÷ vμ trÎ em g¸i
- Sù thÊt b¹i cña nhiÒu dù ¸n ph¸t triÓn vμ sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc dμnh cho ph¸t
triÓn céng ®ång vμ quèc gia
- Lμm t¨ng c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng do kh«ng chó ý ®Õn sù hiÓu biÕt, quan ®iÓm cña
phô n÷ vÒ viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ vai trß cña phô n÷ trong qu¶n
lý vμ b¶o vÖ m«i tr−êng
- H¹n chÕ sù tiÕp cËn cña phô n÷ víi c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vμ viÖc lμm, lμm gi¶m
kh¶ n¨ng cung cÊp thùc phÈm vμ thu nhËp cho gia ®×nh cñ ahäc
- Lo¹i trõ lùc l−îng lao ®éng n÷ vμ c«ng viÖc cña phô n÷ ra khái qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña ®Þa ph−¬ng vμ quèc gia
- T¸c ®éng tiªu cùc ®Õn søc kháe vμ dinh d−ìng cña phô n÷ vμ trÎ em g¸i
- Cñng cè vai trß giíi vμ c¸c øng xö truyÒn thèng kh«ng cã lîi mμ x©m ph¹m nh©n
quyÒn cña phô n÷.
Nh− vËy viÖc ph©n tÝch giíi vμ khuyÕn khÝch phô n÷ lμ rÊt cÇn thiÕt trong lÜnh vùc
ph¸t triÓn n«ng th«n vμ céng ®ång ®Ó cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn phô
n÷.
4.2 Ph©n tÝch giíi trong L©m nghiÖp x· héi
4.2.1 T¹i sao cÇn ph©n tÝch giíi trong L©m nghiÖp x· héi
Kh¸c víi L©m nghiÖp truyÒn thèng tËp trung vμo c©y rõng, chó träng ®Õn s¶n phÈm
gç th× L©m nghiÖp x· héi tËp trung vμo gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vμ c©y
rõng (gç vμ s¶n phÈm ngoμi gç) hay nãi c¸ch kh¸c: L©m nghiÖp h−íng vÒ con ng−êi, v×
con ng−êi. Con ng−êi ë ®©y ph¶i nãi ®Õn nam hay n÷, giμ hay trÎ. ChÝnh v× thÕ khi
115
- chóng ta tiÕn hμnh nh÷ng ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi th× ph¶i hiÓu céng ®ång, cô thÓ
lμ lμng b¶n, d©n téc, hiÓu phô n÷ vμ hiÓu nam giíi. C¸ch tiÕp cËn xuyªn suèt trong c¸c
ho¹t ®éng LNXH ®ã lμ sù tham gia cña ng−êi d©n, sù tham gia ë ®©y cÇn ph¶i ®−îc lμm
râ lμ sù tham gia cña phô n÷ hay nam giíi.
Phô n÷ cã nh÷ng vai trß ®−îc x¸c ®Þnh râ trong c¸c ho¹t ®éng LNXH. Nh÷ng vai
trß nμy v−ît qu¸ quan niÖm truyÒn thèng coi phô n÷ lμ nh÷ng ng−êi thu l−îm cñi vμ cá
kh«. Phô n÷ tham gia vμo nhiÒu ho¹t ®éng L©m nghiÖp kh¸c nhau, tõ sö dông, qu¶n lý
®Õn trång c©y n«ng l©m nghiÖp ë cÊp hé gia ®×nh còng nh− cÊp céng ®ång. NhiÒu nghiªn
cøu tr−êng hîp chØ ra r»ng phô n÷ cã mçi quan hÖ rÊt gÇn gòi víi c©y cèi xung quanh hä
(FAO 1989). Rõng, c©y lμ mét tμi nguyªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng cña c¸c
®ång bμo d©n téc thiÓu sè ë vïng nói cao nh− T©y B¾c, T©y Nguyªn. Phô n÷ hμng ngμy
®i vμo rõng thu h¸i s¶n phÈm nªn hä biÕt rÊt nhiÒu loμi c©y vμ c«ng dông cña nã, nh− ë
Siera Leone, phô n÷ biÕt 31 c«ng dông cña c©y trªn m¶nh ®Êt bá hãa vμ trong rõng, nam
giíi chØ biÕt 8 c«ng dông (FAO 1989). Nghiªn cøu cña §Æng Tïng Hoa (2000) chØ ra
r»ng phô n÷ d©n téc Th¸i, Hmong biÕt trªn 50 loμi c©y cã t¸c dông lμm thùc phÈm, lμm
thuèc cho gia ®×nh. Nam giíi th× hiÓu biÕt nhiÒu vÒ c¸c loμi c©y gç cã t¸c dông lμm nhμ
hay ®å gia dông. Phô n÷ d©n téc Dao ë Ba V× hiÓu biÕt rÊt nhiÒu c¸c loμi c©y lμm thuèc
nam còng nh− c¸ch chÕ biÕn vμ c«ng dông tõng lo¹i ®Ó ch÷a bÖnh (V−¬ng Kh¶ Hïng
2001).
ChÝnh v× phô n÷, nam giíi tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau liªn quan ®Õn sö
dông tμi nguyªn rõng vμ kiÕn thøc hiÓu biÕt cña hä ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, cho nªn
viÖc ph©n tÝch giíi ®Ó hiÓu ®−îc nhu cÇu vμ kh¶ n¨ng phô n÷ vμ nam giíi khi tham gia
vμo c¸c giai ®o¹n cña c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi lμ rÊt cÇn thiÕt, nh»m thùc hiÖn
c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n.
4.2.2 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch giíi
4.2.2.1 Néi dung ph©n tÝch giíi
Trong phÇn nμy sÏ ®Ò cËp ®Õn c¸c néi dung chÝnh, c¸c c«ng cô ph©n tÝch giíi vμ ph−¬ng
ph¸p ph©n tÝch giíi.
- Môc ®Ých: lμm t¨ng sù thμnh c«ng cña c¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp
- Thμnh c«ng: tÝnh bÒn v÷ng, c«ng b»ng, hiÖu qu¶
- ThÊt b¹i: tr¸nh viÖc bá sãt c¸c vÊn ®Ò giíi cã thÓ tr¸nh ®−îc
Mét khung ph©n tÝch giíi ®Ó:
- §Æt c¸c c©u hái
- S¾p xÕp th«ng tin
- Ph¸t triÓn c¸c chiÕn l−îc
Khung ph©n tÝch gåm cã khung bèi c¶nh, khung ho¹t ®éng, khung nguån lùc,
khung hμnh ®éng. 4 khung ph©n tÝch nμy rÊt cã Ých khi ph©n tÝch c¸c thμnh tè vÒ giíi cña
mét dù ¸n hay ch−¬ng tr×nh.
VÒ mÆt bèi c¶nh:
§Ó thu thËp th«ng tin cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc c©u hái:
116
- - C¸c ®iÓm khã kh¨n/ h¹n chÕ lμ g×?
- C¸c ®iÓm thuËn lîi lμ g×?
- C¸c chuÈn mùc/ Xu h−íng/ Thay ®æi
- M«i tr−êng, Kinh tÕ, ThÓ chÕ
- X· héi, Nh©n khÈu häc, ChÝnh s¸ch
VÝ dô vÒ ph©n tÝch giíi cña FAO (1995) trong N«ng l©m kÕt hîp:
B¶ng 8.5: Ph©n tÝch giíi trong N«ng l©m kÕt hîp
C¸c ®iÓm khã kh¨n ThuËn lîi
M«i tr−êng M«i tr−êng
• Ch¸y rõng th−êng xuyªn • 6 th¸ng mïa m−a
• T¨ng tû lÖ sãi mßn ®Êt
• N¹n ph¸ rõng m¹nh
ThÓ chÕ ThÓ chÕ
• Phô n÷ thiÕu quyÒn së h÷u ®Êt hîp ph¸p • ChÝnh s¸ch L©m nghiÖp céng ®ång míi
chó träng c¸c ho¹t ®éng NLKH vμ khai
• Ýt c¸n bé khuyÕn n«ng l©m ®−îc ®μo t¹o
th¸c gç bªn canh c«ng t¸c b¶o vÖ rõng
c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia
• 25 % trang tr¹i do n÷ giíi lμm chñ hé
trong c«ng t¸c l©m nghiÖp
Nh©n khÈu häc
• Tû lÖ sinh s¶n cao
• T¨ng l−îng nam giíi di c− tíi c¸c thμnh
phè
VÒ mÆt ho¹t ®éng
Tr¶ lêi c©u hái “Ai lμm g×?”, gióp chóng ta hiÓu sù phô thuéc vμo rõng, c¸c vai
trß cña phô n÷ vμ nam giíi, mËt ®é lao ®éng, c«ng viÖc kh«ng c©n b»ng gi÷a phô n÷ vμ
nam giíi, quü thêi gian cña phô n÷ vμ nam giíi cã thÓ tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng L©m
nghiÖp.
§Ó thu thËp th«ng tin vÒ mÆt ho¹t ®éng cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc c©u hái sau:
- Ai chÞu tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc nμo (s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt, x· héi)?
- Ai cÇn bao nhiªu thêi gian cho ho¹t ®éng nμo?
- Ai tham gia: ng−êi giμ, ng−êi lín, trÎ con (nam, n÷)?
- Ho¹t ®éng nμy ®−îc lμm bao giê (hμng ngμy, mïa)?
- Ho¹t ®éng nμy ®−îc lμm ë ®©u (ë nhμ, trong b¶n, chî)?
117
- B¶ng 8.6 :Ph©n tÝch giíi trong ph©n c«ng lao ®éng
§Þa ®iÓm Ho¹t ®éng Giíi Thêi gian
Rõng thuéc së LÊy gç lμm chÊt ®èt N÷/Nam 3 giê/ ngμy
h÷u nhμ n−íc LÊy thøc ¨n cho gia sóc N÷/Nam 1 giê/ngμy
LÊy gç Nam 2 ngμy/ th¸ng
Ruéng ë ®ång S¶n xuÊt lóa g¹o:
b»ng - ChuÈn bÞ ®Êt Nam 2 tuÇn ®Çu mïa m−a
- CÊy lóa N÷ 2 tuÇn
- Lμm cá N÷ 1 th¸ng
- Thu ho¹ch Nam/N÷ 2 tuÇn
Nhμ Lμm ®å ®¹c trong nhμ Nam thØnh tho¶ng
Sau khi thu ho¹ch N÷ mïa vô
ChÕ biÕn N÷ hμng ngμy
NÊu n−íng N÷ hμng ngμy
VÒ mÆt nguån lùc
Tr¶ lêi c©u hái “Ai cã g×?”; “Ai cÇn g×?”, gióp chóng ta hiÓu ®−îc c¬ së nguån lùc, c¸c
nhu cÇu vμ lîi Ých liªn quan.
Khung nguån lùc bao gåm: nguån lùc, tiÕp cËn, kiÓm so¸t vμ lîi Ých
- TiÕp cËn: quyÒn sö dông nguån lùc
- KiÓm so¸t: quyÒn ®−îc quyÕt ®Þnh vμ qu¶n lý c¸c nguån lùc
TiÕp cËn vμ kiÓm so¸t lμ hai cÊp ®é kh¸c nhau trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi
vμ sù tiÕp cËn kiÓm so¸t. VÝ dô nh−: mét phô n÷ cã thÓ tiÕp cËn nguån vèn nh−ng «ng
chång cña chÞ cã thÓ qu¶n lý viÖc quyÕt ®Þnh sè tiÒn sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo. B¶ng
d−íi ®©y cho chóng ta thÊy nh÷ng h¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn vμ kiÓm so¸t
tμi nguyªn rõng:
B¶ng 8..7: H¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn vμ kiÓm so¸t tμi nguyªn rõng
Nh÷ng h¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn víi tμi nguyªn rõng
(FAO 1995)
• ThiÕu quyÒn së h÷u vÒ ®Êt vμ c©y
• ThiÕu nguån lùc nh− n−íc, c«ng cô, vËt nu«i
• ThiÕu gi¸o dôc, ®μo t¹o, kü n¨ng hay tiÕp cËn víi dÞch vô khuyÕn n«ng l©m
• ThiÕu nguån mÆt, thu nhËp, tÝn dông, thiÕu c«ng cô vËn chuyÓn
• ThiÕu søc lao ®éng, nhÊt lμ khi ng−êi chång v¾ng nhμ
• V¾ng mÆt trong m¹ng l−íi cña nhãm phô n÷ hay céng ®ång
• H¹n chÕ vÒ thêi gian, bëi v× hä ph¶i tËp trung nhiÒu vμo c«ng viÖc n«ng nghiÖp
• Nam giíi kiÓm so¸t quyÒn quyÕt ®Þnh hoÆc sù tham gia cña phô n÷
• ThiÕu chó ý vÒ nhu cÇu, khã kh¨n, tr¸ch nhiÖm cña phô n÷ vÒ chÝnh s¸ch ë møc ®Þa
ph−¬ng, quèc gia vμ trong nghμnh l©m nghiÖp
- Nguån lùc: ®Êt, c©y, vèn/tμi s¶n, c«ng nghÖ, lao ®éng, kiÕn thøc b¶n ®Þa, dÞch vô
118
- - Lîi Ých: thøc ¨n, n¨ng l−îng, thu nhËp, ®Þa vÞ
§Ó thu thËp th«ng tin vÒ mÆt ho¹t ®éng cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc sau:
- Nh÷ng nguån lùc nμo lμ cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau?
- Nh÷ng nguån mμ phô n÷/ nam giíi ®−îc tiÕp cËn lμ g×?
- Nh÷ng nguån mμ hä cã thÓ kiÓm so¸t lμ g×? Ai cã quyÒn së h÷u?
- Phô n÷ vμ nam giíi ®−îc nhËn nh÷ng lîi Ých g× tõ c«ng viÖc cña hä?
- Hä kiÓm so¸t nh÷ng lîi Ých nμo?
Trong mäi c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i sö dông c¸c nguån vμ mang l¹i c¸c lîi Ých cho
ng−êi thùc hiÖn hoÆc cho nh÷ng ng−êi kh¸c. Nam giíi vμ phô n÷ th−êng cã c¸c cÊp ®é
kh¸c nhau vÒ: TiÕp cËn víi c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc, kiÓm so¸t c¸c
nguån nμy ®Ó sö dông theo mong muèn, tiÕp cËn víi c¸c lîi Ých cã ®−îc tõ c«ng viÖc cña
hä, kiÓm so¸t c¸c lîi Ých nμy.
B¶ng 8.8:VÊn ®Ò giíi trong tiÕp cËn nguån lùc
C¸c nguån lùc TiÕp cËn KiÓm so¸t Lîi Ých
§Êt:
• Rõng do nhμ Nam/N÷ ChÝnh phñ/ Së l©m nghiÖp ChÊt ®èt, thøc ¨n cho gia
n−íc së h÷u sóc, thùc phÈm, thuèc, thu
nhËp, ®å ®¹c trong nhμ
• Nhμ Nam/N÷ Nam giíi l·nh ®¹o gia ®×nh Rau, vËt nu«i, thøc ¨n, thu
nhËp
• Ruéng Nam/N÷ Nam giíi l·nh ®¹o gia ®×nh Thøc ¨n, thu nhËp
§μo t¹o khuyÕn Nam ChÝnh phñ/ Së l©m nghiÖp C¸c kü n¨ng míi, t¨ng
n«ng l©m trong s¶n phÈm, nhiÒu thùc
n«ng l©m kÕt hîp phÈm h¬n, t¨ng quyÒn sö
dông gç, t¨ng thu nhËp
VÒ mÆt ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng:
Tr¶ lêi c¸c c©u hái:
- Ch−¬ng tr×nh cã ®¸p øng c¸c nhu cÇu hay kh«ng?
- Cã ®Õn ®óng ng−êi kh«ng?
- Sù thay ®æi cã cÇn thiÕt kh«ng?
- Cã ®¸p øng c¶ hai môc ®Ých ph¸t triÓn vμ môc ®Ých giíi kh«ng?
B¶ng 8.9. TiÕp cËn x©y dùng ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng giíi
Môc tiªu ch−¬ng C¸c c©n nh¾c giíi C¸c khuyÕn nghÞ cho
tr×nh & Ho¹t ®éng ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng
ChØ nam giíi cã quyÓn së h÷u §μo t¹o c¶ phô n÷ vμ nam
Môc tiªu: Giíi
®Êt vμ chØ cã nam giíi tham gia giíi trong c¸c ho¹t ®éng
thiÖu NLKH vμo
vμo c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng NLKH b»ng c¸ch c¸n bé
canh t¸c cho 5000
l©m khuyÕn n«ng l©m nam cïng
hé gia ®×nh sèng ë
Phô n÷ lμm c©y gièng, trång lμm viÖc víi ng−êi vî vμ
khu vùc ®Êt bÞ
c©y, cÊy lóa, lμm cá vμ thùc hiÖn ng−êi chång, hoÆc b»ng c¸ch
tho¸i hãa
c¸c viÖc chÕ biÕn s¶n phÈm sau c¸n bé khuyÕn n«ng l©m nam
119
nguon tai.lieu . vn
