1. Trang Chủ
  2. Lâm nghiệp
  3. Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 6

Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 6

Nguyên tắc thứ nhất : Để đạt tới mục đích cuối cùng lâm nghiệp phải vượt lên trên sự bảo vệ rừng và cây cối. Quan niệm bảo tồn xuất phát từ sự ghi nhận lịch sử mà người ta có thể tìm thấy giá trị thật sự của cây cối và về rừng, vị trí của chúng trong không gian nông thôn. Nhưng những giá trị ấy đang bị đe doạ do các hoạt động của người. Từ du lịch sinh thái đến khai thác tính đa dạng sinh học về thực vật và động vật, từ sự khuyến... + Nguyªn t¾c thø nhÊt : §Ó ®¹t tíi môc ®Ých cuèi cïng l©m nghiÖ

Thể loại Tài liệu miễn phí Lâm nghiệp

Số trang 18

Ngày tạo 8/29/2018 9:09:44 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước

Tên tệp

Tải Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 6 (.pdf)

Xem mẫu

  1. + Nguyªn t¾c thø nhÊt : §Ó ®¹t tíi môc ®Ých cuèi cïng l©m nghiÖp ph¶i v−ît lªn trªn sù b¶o vÖ rõng vμ c©y cèi. Quan niÖm b¶o tån xuÊt ph¸t tõ sù ghi nhËn lÞch sö mμ ng−êi ta cã thÓ t×m thÊy gi¸ trÞ thËt sù cña c©y cèi vμ vÒ rõng, vÞ trÝ cña chóng trong kh«ng gian n«ng th«n. Nh−ng nh÷ng gi¸ trÞ Êy ®ang bÞ ®e do¹ do c¸c ho¹t ®éng cña ng−êi. Tõ du lÞch sinh th¸i ®Õn khai th¸c tÝnh ®a d¹ng sinh häc vÒ thùc vËt vμ ®éng vËt, tõ sù khuyÕn khÝch sö dông c¸c l©m s¶n ngoμi gç ®Õn sù gi¶i trÝ cña d©n thμnh thÞ, tõ sù yÓm hé ch¨m sãc rõng ®Õn ñng hé c¸c nhμ nghiªn cøu... cÇn ph¶i cã nh÷ng lý luËn míi trong lËp kÕ ho¹ch cho kinh tÕ n«ng th«n vμ qu¶n lý l·nh thæ. + Nguyªn t¾c thø hai: Lμm thÕ nμo ®Ó kh«ng gian n«ng th«n ®−îc qu¶n lý cã hiÖu qu¶. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn sù c¶i c¸ch qu¶n lý vμ sö dông hÖ thèng ®Êt ®Êt ®ai h−íng tíi n©ng cao søc s¶n xuÊt cña ®Êt trªn mçi hÐc ta vμ n¨ng suÊt lμm viÖc cña n«ng d©n. NÕu kh«ng, ®Ó ®Òn bï cho sù thiÕu hôt thùc phÈm do sù t¨ng d©n sè, sÏ cã nh÷ng ®Êt khai hoang míi, vμ sÏ rót ng¾n thêi gian bá ho¸. NhiÒu quèc gia ë nhiÖt ®íi ®ang chÞu hËu qu¶ nμy mμ c¸c nhμ quy ho¹ch ®ang cè g¾ng lμm ®¶o ng−îc. + Nguyªn t¾c thø ba: §Ó rõng cã lîi cho qu¶n lý kh«ng gian n«ng th«n, kh«ng nªn xem xÐt nã trong sù c« lËp, cÇn ®Æt nã vμo hoμn c¶nh chung cña l·nh thæ ®ang ®−îc nghiªn cøu. TiÕp cËn “NhÊt thÓ ho¸” lμ cÇn thiÕt ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khi xem xÐt cã hÖ thèng viÖc sö dông nguån tμi nguyªn ®Êt ®ai. Rõng vμ c©y cèi cÇn cho viÖc c¶i thiÖn ®é ph× cña ®Êt vμ chÊt l−îng cña m«i tr−êng. “N«ng l©m kÕt hîp”, mét truyÒn thèng cña nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi dùa vμo n−íc trêi, ®ang ®−îc khoa häc hiÖn ®¹i nghiªn cøu l¹i. Qu¶n lý tæng hîp kh«ng gian n«ng th«n ph¶i lμ c«ng viÖc cña tÊt c¶ mäi ng−êi, ®Æc biÖt lμ n«ng d©n, nhÊt thiÕt kh«ng ph¶i chØ lμ ®¹i diÖn chÝnh quyÒn. C¸c nhμ l©m nghiÖp nªn më réng sù hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó trë thμnh chuyªn gia truyÒn th«ng vμ héi nhËp vμo c¸c nhãm nh©n viªn kü thuËt ®a ngμnh cña ph¸t triÓn n«ng th«n. Nh÷ng tæ chøc cña ®Þa ph−¬ng, chÝnh phñ hay phi chÝnh phñ, c¸c héi ®oμn, c¸c c¬ cÊu chÝnh thøc vμ kh«ng chÝnh thøc, truyÒn thèng vμ hiÖn ®¹i, cÇn ph¶i lμm nhiÒu h¬n n÷a ®Æc biÖt lμ trong nhiÒu phøc t¹p cña nh÷ng vÊn ®Ò ruéng ®Êt. CÇn cã thêi gian ®Ó qu¶n lý mét kh«ng gian n«ng th«n. Qu¶n lý tæng hîp trªn thùc tÕ, nhu cÇu sù thay ®æi nh÷ng yÕu tè néi t¹i cña hoμn c¶nh d−íi sù chi phèi cña chiÒu s©u v¨n ho¸ vμ truyÒn thèng l©u ®êi cña giíi n«ng d©n. CÇn chó ý ®Õn bèn møc ®é cña quy m« kh«ng gian mμ trong tõng khu«n khæ cÇn cã nh÷ng ho¹t ®éng thÝch hîp. Theo Sawadogo (1991) ë mçi møc ®é quy m« kh«ng gian, cã nh÷ng hÖ thèng x· héi t−¬ng øng cÇn ®−îc chó ý Møc ®é thø nhÊt lμ møc ®é cña c¸c c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp, cña n«ng d©n trong chøc n¨ng kÐp ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu thô. §ã lμ nh÷ng dù ¸n nh÷ng chiÕn l−îc, nÒn t¶ng kü thuËt, chiÒu s©u v¨n hãa ®Òu ®Æn t¹o nªn vμ lμm mÊt ®i nh÷ng kh«ng gian cã rõng vμ nh÷ng c¶nh quan. Th¸i ®é ë quy m« mμ c¸ nh©n vμ gia ®×nh biÓu thÞ mét trong nh÷ng nh©n tè chñ yÕu cña b¶o tån hoÆc ph¸ hñy rõng. Møc ®é thø hai mμ ng−êi ta g¾n víi lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý tæng hîp kh«ng gian n«ng th«n, quy m« kh«ng gian trung b×nh, quy m« cña khu vùc theo nghÜa kinh tÕ, cña mét 84
  2. l−u vùc hoÆc cña mét hîp t¸c x·. ChÝnh ë quy m« nμy, ng−êi ta thiÕt kÕ c¸c dù ¸n sö dông ®Êt, ng−êi ta nghÜ ®Õn nh÷ng c©n b»ng gi÷a ®Êt trång trät, rõng vμ ch¨n nu«i, ng−êi ta ®−a rõng vμo ph¸t triÓn kinh tÕ (Morin,1990). §ã còng lμ møc ®é mμ c¸c ®¬n vÞ hμnh chÝnh ®Þa ph−¬ng tù tæ chøc, mμ c¸c hμnh ®éng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ lμ gÇn gòi nhÊt c¸c mèi quan t©m hμng ngμy cña ng−êi d©n. Møc ®é thø ba khíp víi c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý tæng hîp th−êng vÒ mÆt sinh th¸i Ýt ®−îc ®¸p øng, ngoμi ra nã còng kh¸ kh«ng thuÇn nhÊt vÒ mÆt ®Þa lý, nh−ng ®©y lμ møc ®é mμ chÝnh quyÒn t¸c ®éng. §©y cã thÓ lμ ë ph¹m vi quèc gia. Nh÷ng biÓu lé cña møc ®é thø t− víi qu¶n lý tæng hîp cña mét phÇn l·nh thæ mét n−íc lμ gi¸n tiÕp nh−ng cã thùc. ThÕ giíi, trªn thùc tÕ, tõ nay lμ mét lμng duy nhÊt toμn cÇu. 85
  3. Tμi liÖu tham kh¶o 1. §μo ThÕ TuÊn, 1995. HÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, Hμ Néi 2. Gregersen et al, 1989. People and Trees: the role of Soacial Forestry in sustainable development. WB, Washington. 3. Pearce, D. et al 1990. Sustainable Development. Economics and environment in the third word, London 86
  4. Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • NhËn thøc ®−îc kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa vμ vai trß cña kiÕn thøc b¶n ®Þa trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. • Ph©n tÝch vμ vËn dông kiÕn thøc b¶n ®Þa trong nghiªn cøu khoa häc. KÕ ho¹ch b μi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1 Mét sè kh¸i niÖm kiÕn thøc b¶n DiÔn gi¶ng OHP 1 tiÕt ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn 2 C¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa ThuyÕt tr×nh, OHP, tμi liÖu 1 tiÕt th¶o luËn nhãm ph¸t tay, vidÐo 3 C¸c ®Æc tr−ng cña kiÕn thøc b¶n ThuyÕt tr×nh, Tμi liÖu ph¸t 1 tiÕt ®Þa th¶o luËn nhãm tay, OHP 4 Vai trß kiÕn thøc b¶n ®Þa trong ThuyÕt tr×nh, Slide 1 tiÕt qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Seminar 87
  5. 1. Mét sè kh¸i niÖm vμ ý nghÜa vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa 1.1. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, kh¸i niÖm cña sù ph¸t triÓn ®· tiÕn triÓn qua nhiÒu giai ®o¹n, tõ viÖc chó träng vμo t¨ng tr−ëng kinh tÕ, ®Õn t¨ng tr−ëng víi sù c«ng b»ng, tháa m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, sù tham gia ®Õn ph¸t triÓn bÒn v÷ng (Bates, 1998; Black, 1993; Hobart, 1993; Watts, 1993). Mét thêi kú dμi, kh¸i niÖm ph¸t triÓn gÇn nh− chó träng ®Õn c¸c tiªu chÝ vÒ c«ng nghiÖp, khoa häc c«ng nghÖ, kinh tÕ .v.v. khoa häc hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn trªn c¬ së khoa häc hμn l©m ®−îc ph©n tÝch trªn c¬ së hÖ sinh th¸i tù nhiªn. Trong khi ®ã, nh− ®· tr×nh bμy ë môc trªn, hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®ãng mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn x· héi. HÖ x· héi trong hÖ sinh th¸i nh©n v¨n ®−îc coi nh− mét phÇn quan träng trong phÐp ph©n tÝch hÖ thèng. KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ hÖ thèng th«ng tin lμm c¬ së cña mét hÖ thèng x· héi, ®−îc lμm thuËn tiÖn trong sù truyÒn ®¹t th«ng tin vμ ra quyÕt ®Þnh. HÖ thèng th«ng tin b¶n ®Þa lμ ®éng lùc vμ sù t¸c ®éng liªn tôc bëi sù s¸ng t¹o tõ néi lùc, sù thùc nghiÖm, còng nh− sù giao diÖn víi hÖ thèng bªn ngoμi (Flavier vμ ctv. 1995). KiÕn thøc b¶n ®Þa (Hoμng Xu©n Tý, 1998), nãi mét c¸ch réng r·i, lμ tri thøc ®−îc sö dông bëi nh÷ng ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong cuéc sèng cña mét m«i tr−êng nhÊt ®Þnh (Langil vμ Landon, 1998). Nh− vËy, kiÕn thøc b¶n ®Þa cã thÓ bao gåm m«i tr−êng truyÒn thèng, kiÕn thøc sinh th¸i, kiÕn thøc n«ng th«n vμ kiÕn thøc l©m nghiÖp, kiÕn thøc thùc vËt,... Theo Johnson (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nhãm kiÕn thøc ®−îc t¹o ra bëi mét nhãm ng−êi qua nhiÒu thÕ hÖ sèng vμ quan hÖ chÆt chÏ víi thiªn nhiªn trong mét vïng nhÊt ®Þnh. Nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng kiÕn thøc ®−îc rót ra tõ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, v× vËy nã g¾n liÒn víi nhu cÇu cña con ng−êi vμ ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng (Langil vμ Landon, 1998). Theo Warren (1991b), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ mét phÇn cña kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng - d¹ng kiÕn thøc duy nhÊt cho mét nÒn v¨n hãa hay mét x· héi nhÊt ®Þnh. §©y lμ kiÕn thøc c¬ b¶n cho viÖc ra quyÕt ®Þnh ë møc ®Þa ph−¬ng vÒ n«ng nghiÖp, ch¨m sãc søc kháe, chÕ biÕn thøc ¨n, gi¸o dôc, qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn, vμ c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu cña céng ®ång n«ng th«n. Kh¸c víi kiÕn thøc b¶n ®Þa hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m th−êng ®−îc x©y dùng tõ c¸c tr−êng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu. Ngμy nay, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc xem nh− lμ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò then chèt trong viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn bÒn v÷ng vμ sù c©n b»ng trong ph¸t triÓn (Brokensha vμ ctv., 1980; Compton, 1989; Gupta, 1992; Niamir, 1990; Warren, 1991a). KiÕn thøc b¶n ®Þa lμ kiÕn thøc cña céng ®ång c− d©n trong mét céng ®ång nhÊt ®Þnh ph¸t triÓn v−ît thêi gian vμ liªn tôc ph¸t triÓn (IIRR, 1999). KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh dùa vμo kinh nghiÖm, th−êng xuyªn kiÓm nghiÖm trong qu¸ tr×nh sö dông, thÝch hîp víi v¨n hãa vμ m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng, n¨ng ®éng vμ biÕn ®æi. C¸c kh¸i niÖm vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa (local indigenous knowledge) hμm ý kh«ng chØ lμ phÇn cøng hay ¶nh h−ëng vμ øng dông cña kü thuËt nh− ch¨m sãc søc kháe gia sóc, mμ cßn cã phÇn mÒm, ®ã lμ c¸c hÖ thèng qu¶n lý gia sóc vμ cÊu tróc x· héi, cÊu tróc nhãm ®· t¹o nªn chóng (Mathias-Mundy vμ McCorkle, 1992). 88
  6. Tãm l¹i, kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ nh÷ng nhËn thøc, nh÷ng hiÓu biÕt vÒ m«i tr−êng sinh sèng ®−îc h×nh thμnh tõ céng ®ång d©n c− ë mét n¬i c− tró nhÊt ®Þnh trong lÞch sö tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña céng ®ång (NguyÔn Thanh Thù, Hå §¾c Th¸i Hoμng, 2000). Theo Dewalt (1994), hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh cã thÓ ®−îc chia lμm 2 hÖ thèng phô: thø nhÊt, hÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m truyÒn thèng vμ, thø hai, hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa truyÒn thèng. §Æc ®iÓm cña hai hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh ®−îc m« t¶ vμ th¶o luËn trong B¶ng7.1. VÒ mÆt ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng, kiÕn thøc hμn l©m ®−îc nghiªn cøu chÝnh thèng vÒ mÆt thêi gian cã thÓ ng¾n hoÆc dμi nh−ng dùa trªn hÖ thèng kiÕn thøc mang tÝnh kÕ thõa, ®−îc kÕt luËn th«ng qua qu¸ tr×nh thÝ nghiÖm hoμn chØnh. HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa mang tÝnh tæng qu¸t, ®−îc rót ra tõ sù quan s¸t ghi nhËn, ph©n tÝch theo tÝnh tù ph¸t. ThÝ nghiÖm phi chÝnh quy th−êng ®−îc thùc hiÖn víi thêi gian dμi. Theo tÝnh chÊt sö dông tμi nguyªn vμ ®Çu ra cña hÖ thèng, kiÕn thøc b¶n ®Þa th−êng chó träng vμo tiÒm n¨ng ®Þa ph−¬ng vμ s¶n xuÊt theo c«ng thøc “®Çu t− thÊp-n¨ng suÊt thÊp”. B¶ng 7.1. §Æc ®iÓm cña hÖ thèng kiÕn thøc hiÖn hμnh HÖ thèng kiÕn thøc hμn l©m HÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa Ng÷ nghÜa trong nghiªn cøu hiÖn t−îng Chuyªn dông, côc bé Tæng qu¸t, nhÊt thÓ luËn Dùa vμo thÝ nghiÖm hoμn chØnh Dùa vμo sù quan s¸t ( vμ nh÷ng thùc nghiÖm phi chÝnh quy) TÝnh chÊt sö dông tμi nguyªn Phô thuéc vμo tμi nguyªn bªn ngoμi Phô thuéc vμo tμi nguyªn ®Þa ph−¬ng §Çu vμo cao §Çu vμo thÊp Chuyªn s©u vμo ®Êt ®ai Qu¶ng canh ®Êt ®ai TiÕt kiÖm lao ®éng §ßi hái lao ®éng ( th−êng lμ lao ®éng thñ c«ng) §Çu ra N¨ng suÊt thÊp cho tr−êng hîp n¨ng N¨ng suÊt thÊp cho tr−êng hîp n¨ng l−îng ®Çu vμo thÊp l−îng ®Çu vμo lao ®éng thÊp Cã sù ph©n t¸ch vÒ v¨n hãa T−¬ng thÝch v¨n hãa Môc ®Ých cho lîi nhuËn Môc tiªu tháa m·n kinh tÕ Nguån De Walt, 1994 89
  7. 1.2. ý nghÜa cña kiÕn thøc b¶n ®Þa KiÕn thøc b¶n ®Þa nhÊn m¹nh tÝnh tù cung, tù quyÕt víi nhiÒu lý do trong ®ã hai lý do chÝnh ®−îc m« t¶ nh− sau: Mét lμ con ng−êi quen thuéc víi thùc tiÔn vμ kü thuËt ®Þa ph−¬ng. Hä cã thÓ hiÓu, n¾m v÷ng nã, duy tr× chóng dÔ h¬n viÖc häc tËp vμ thùc hμnh c¸c kiÕn thøc míi ®−îc cung cÊp bëi nh÷ng ng−êi ngoμi xa l¹ vμ xa x«i, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Þa ph−¬ng. Hai lμ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh trªn nguån tμi nguyªn ®Þa ph−¬ng, ng−êi d©n cã thÓ Ýt phô thuéc vμo nguån cung cÊp tõ bªn ngoμi - cã thÕ ®¾t tiÒn vμ kh«ng ph¶i lóc nμo còng phï hîp víi hä. Theo Mundy vμ Compton, (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa th−êng cã thÓ ®−îc cung cÊp rÎ tiÒn, gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò mang tÝnh ®Þa ph−¬ng nh»m n©ng cao søc s¶n xuÊt vμ møc sèng. KiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ vμ ¶nh h−ëng lín ®Õn hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt lμ tμi nguyªn rõng víi c¸c céng ®ång d©n téc miÒn nói, v× vËy cã thÓ coi nh− lμ c¬ së vμ lμ nguån tiÒm n¨ng chÝnh cña viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Þa ph−¬ng (Boonto, 1992). V× vËy, kiÕn thøc b¶n ®Þa ph¶i ®−îc coi lμ mét nguån tμi nguyªn quý gi¸ vμ quan träng cña tõng ®Þa ph−¬ng vμ cña ®Êt n−íc (Hoμng Xu©n Tý, 1998). 2. C¸c lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa Theo IIRR(1999), kiÕn thøc b¶n ®Þa cã thÓ ph©n ra c¸c lo¹i h×nh nh− sau (h×nh 7.1): Th«ng tin HÖ thèng th«ng tin vÒ c©y cá, thùc vËt cã thÓ ®−îc trång trät hay canh t¸c tèt cïng tån t¹i víi nhau trªn cïng mét diÖn tÝch canh t¸c nhÊt ®Þnh hay nh÷ng chØ sè vÒ thùc vËt. C¸c c©u chuyÖn, th«ng ®iÖp ®−îc truyÒn l¹i b»ng c¸c vÕt ®ôc, ch¹m kh¾c hay viÕt trªn c¸c thÎ tróc (Trung Quèc, ViÖt Nam, Th¸i Lan...), c¸c d¹ng l−u truyÒn d©n gian, hÖ thèng trao ®æi th«ng tin truyÒn thèng. Thùc tiÔn vμ kü thuËt KiÕn thøc b¶n ®Þa bao gåm kü thuËt vÒ trång trät vμ ch¨n nu«i, vμ ph−¬ng ph¸p l−u tr÷ gièng, chÕ biÕn thøc ¨n, kü n¨ng ch÷a bÖnh cho ng−êi vμ gia sóc, gia cÇm. TÝn ng−ìng TÝn ng−ìng cã thÓ ®ãng vai trß c¬ b¶n trong sinh kÕ, ch¨m sãc søc kháe vμ qu¶n lý m«i tr−êng cña con ng−êi. Nh÷ng c¸nh rõng thiªng (rõng ma) ®−îc b¶o vÖ víi nh÷ng lý do t«n gi¸o. Nh÷ng lý do nμy cã thÓ duy tr× nh÷ng l−u vùc réng lín ®Çy søc sèng. Nh÷ng lÔ héi t«n gi¸o cã thÓ lμ c¬ héi bæ sung thùc phÈm, dinh d−ìng cho nh÷ng c− d©n ®Þa ph−¬ng khi mμ khÈu phÇn hμng ngμycña hä lμ rÊt Ýt ái. C«ng cô KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn ë nh÷ng c«ng cô lao ®éng trang bÞ cho canh t¸c vμ thu ho¹ch mïa mμng. C«ng cô nÊu n−íng còng nh− sù thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®i kÌm. 90
  8. H×nh 7.1 : Nh÷ng lo¹i h×nh kiÕn thøc b¶n ®Þa 91
  9. VËt liÖu KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn víi vËt liÖu x©y dùng, vËt liÖu lμm ®å gia dông còng nh− tiÓu thñ c«ng nghiÖp truyÒn thèng. Kinh nghiÖm Kinh nghiÖm canh t¸c, sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn lμ mét hÖ thèng kiÕn thøc bÊt thμnh v¨n ®−îc truyÒn thô tõ ®êi nμy sang ®êi kh¸c bao gåm c¶ viÖc thö nghiÖm phi chÝnh thøc, häc hái kinh nghiÖm cña tõng nhãm ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, ®èi víi tõng lÜnh vùc cô thÓ liªn quan ®Õn truyÒn thèng, vμ môc ®Ých sö dông tμi nguyªn (Hoμng, 1999). Ng−êi n«ng d©n th−êng tÝch lòy kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh canh t¸c, thuÇn hãa c¸c lo¹i c©y trång vËt nu«i, giíi thiÖu c¸c nguyªn liÖu gièng míi cho hÖ thèng canh t¸c ®Æc h÷u. NhiÒu kÕt qu¶ ch÷a bÖnh ®Æc biÖt ®−îc tÝch lòy qua kinh nghiÖm sö dông nguån sinh vËt (®éng thùc vËt, kho¸ng s¶n) ®Þa ph−¬ng. Tμi nguyªn sinh häc KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh chän gièng vËt nu«i c©y trång. Tμi nguyªn nh©n lùc NhiÒu chuyªn gia cã chuyªn m«n cao nh− thÇy lang, thî rÌn ... cã thÓ coi nh− ®¹i diÖn cña d¹ng kiÕn thøc b¶n ®Þa. Trong d¹ng nμy cã thÓ thÊy ë c¸c tæ chøc ®Þa ph−¬ng nh− nhãm hä téc, héi ®ång giμ lμng tr−ëng téc, c¸c nhãm tæ chia sÎ hoÆc ®æi c«ng. Gi¸o dôc Ph−¬ng ph¸p truyÒn thô kiÕn thøc truyÒn thèng, c¸ch truyÒn nghÒ cho c¸c thî häc viÖc, häc hái th«ng qua sù quan s¸t vμ nh÷ng thùc nghiÖm, thùc hμnh t¹i chç. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ng−êi trong céng ®ång cã cïng chung vμ gièng nhau vÒ kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa (Swift, 1979). Th«ng th−êng nh÷ng ng−êi giμ c¶ cã kiÕn thøc phong phó h¬n ng−êi trÎ tuæi (IIRR, 1999). Tuy nhiªn trong thùc tÕ c¸c thμnh phÇn kh¸c nhau cña x· héi cã thÓ biÕt nh÷ng tri thøc kh¸c nhau vμ ®−îc ph©n biÖt víi c¸c d¹ng, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, tuæi t¸c, tr×nh ®é v¨n hãa... Tri thøc th«ng th−êng, phæ biÕn th× ®−îc mäi giíi mäi ng−êi biÕt ®−îc vÝ dô c¸ch nÊu c¬m, hay lμm thøc ¨n th«ng th−êng ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng tri thøc ®Æc h÷u, sù chia sÎ kiÕn thøc kh«ng ®−îc phæ cËp mμ chØ cho mét vμi giíi hay ng−êi trong céng ®ång. VÝ dô: nh÷ng trÎ ch¨n th¶ gia sóc th−êng cã nhiÒu kinh nghiÖm vÒ ch¨m sãc gia sóc h¬n nh÷ng trÎ kh¸c. Mét sè bμi thuèc ch÷a bÖnh ®−îc truyÒn l¹i cho tr−ëng nam (ng−êi Kinh vμ ng−êi c¸c d©n téc thiÓu sè Trung bé) hoÆc trong ph¹m vi nh÷ng ng−êi con g¸i trong gia ®×nh (Ng−êi Th¸i ë S¬n La vμ NghÖ An). Vμi ngμnh nghÒ truyÒn thèng ®−îc truyÒn l¹i chÆt chÏ h¬n n÷a chØ dμnh cho mét sè rÊt Ýt ng−êi nh»m duy tr× nghÒ nghiÖp vμ bÝ mËt nghÒ nghiÖp. C¸c d¹ng tri thøc cã quan hÖ ®Õn tuæi t¸c, giíi tÝnh, tr×nh ®é v¨n hãa, ph©n bè lao ®éng trong gia ®×nh hay trong céng ®ång, nghÒ nghiÖp, m«i tr−êng, ®Þa vÞ x· héi, kinh nghiÖm, lÞch sö... (IIRR, 1999; Swift, 1979). Ph©n bè tri thøc b¶n ®Þa theo c¸c kiÓu trªn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn c«ng viÖc víi tèi −u hãa trong kÕt qu¶ vμ hiÖu suÊt c«ng viÖc. Cã thÓ thÊy 5 d¹ng ng−êi ®ãng vai trß truyÒn th«ng vμ l−u tr÷ tri thøc trong céng ®ång (Mundy vμ Compton, 1992), ®−îc thèng kª sau: • C¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng (Indigenous experts) 92
  10. C¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng hay theo c¸ch gäi cña McCorkle vμ ctv (1988) lμ nh÷ng nhμ th«ng th¸i ®Þa ph−¬ng cã tÇm hiÓu biÕt réng r·i, th−êng ®−îc thØnh cÇu ý kiÕn bëi céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng, c¶ 2 giíi ®Òu cã thÓ cã nh÷ng ®¹i diÖn nμy trong kÕt qu¶ ®iÒu tra cña Norem vμ ctv (1988). • C¸c nhμ chuyªn nghiÖp ®Þa ph−¬ng (Indigenous professionals) Lμ mét d¹ng ®Æc biÖt cña c¸c chuyªn gia ®Þa ph−¬ng, nh÷ng ng−êi nμy cã kiÕn thøc kh«ng réng r·i vμ th«ng th¸i trong céng ®ång nh−ng nh÷ng g× hä biÕt lμ nhãm kiÕn thøc ®−îc gi÷ bÝ mËt víi nh÷ng ng−êi kh¸c trong céng ®ång nh− lμ thÇy lang, thÇy phï thñy, thî rÌn, thî s¬n trμng. • Nhμ c¶i c¸ch (Innovator) Lμ ng−êi hiÓu biÕt thuéc nhãm nμy cã thÓ ph¸t triÓn ý t−ëng bëi chÝnh hä, hoÆc giíi thiÖu ý t−ëng ®· ®−îc quan s¸t s©u s¾c cho céng ®ång thö nghiÖm, hä còng cã thÓ lμ ng−êi giíi thiÖu ý t−ëng ngo¹i lai vμo céng ®ång. • Ng−êi trung gian (Intermediary) Lμ nhãm ng−êi chuyÓn giao th«ng tin tõ n¬i nμy ®Õn n¬i kh¸c vμ giíi thiÖu ý t−ëng thö nghiÖm cho céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng, nhãm th«ng tin nμy cã thÓ trë thμnh tri thøc b¶n ®Þa theo sù thö nghiÖm vμ ®iÒu chØnh theo ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng. • Ng−êi dÔ tiÕp nhËn (Recipient-disseminator) Lμ nh÷ng ng−êi dÔ tiÕp nhËn nhãm tri thøc ngo¹i lai hoÆc tù nghiªn cøu thö nghiÖm nh»m t¹o nhãm tri thøc b¶n ®Þa theo thêi gian. 3. C¸c ®Æc tr−ng cña kiÕn thøc b¶n ®Þa KiÕn thøc b¶n ®Þa cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau: • KiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc h×nh thμnh vμ biÕn ®æi liªn tôc qua c¸c thÕ hÖ trong mét céng ®ång ®Þa ph−¬ng nhÊt ®Þnh • KiÕn thøc b¶n ®Þa cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi m«i tr−êng riªng cña tõng ®Þa ph−¬ng, n¬i ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn tri thøc ®ã. • KiÕn thøc b¶n ®Þa rÊt ®¬n gi¶n, chi phÝ thÊp vμ bÒn v÷ng ®èi víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992; Hoμng Xu©n Tý, 1998b) • KiÕn thøc b¶n ®Þa do toμn thÓ céng ®ång trùc tiÕp s¸ng t¹o ra qua lao ®éng trùc tiÕp • KiÕn thøc b¶n ®Þa kh«ng ®−îc ghi chÐp b»ng v¨n b¶n cô thÓ (Mundy vμ Compton, 1992) mμ ®−îc l−u gi÷ b»ng trÝ nhí vμ l−u truyÒn tõ thÕ hÖ nμy sang thÕ hÖ kh¸c b»ng truyÒn miÖng, th¬ ca, hß vÌ, tÕ lÔ vμ nhiÒu tËp tôc kh¸c nhau (th«ng qua c¸c h×nh thøc v¨n hãa ®Æc tr−ng mang tÝnh ®Þa ph−¬ng). • KiÕn thøc b¶n ®Þa lu«n g¾n liÒn vμ hßa hîp víi nÒn v¨n hãa, tËp tôc ®Þa ph−¬ng • KiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ cao trong viÖc x©y dùng c¸c m« h×nh ph¸t triÓn n«ng th«n bÒn v÷ng. • TÝnh ®a d¹ng cña kiÕn thøc b¶n ®Þa rÊt cao • C¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa kh«ng ®ång nhÊt vμ rÊt ®a d¹ng 93
  11. Theo Boonto (1992), tri thøc b¶n ®Þa cña ng−êi d©n téc Karen vïng Tam gi¸c vμng trong b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn cã 3 ®Æc tr−ng lμ ¶nh h−ëng cña c¸c tæ chøc x· héi qu¶n lý céng ®ång; luËt tôc vμ c¸c quy −íc sö dông ®Êt; kü thuËt sö dông vμ b¶o vÖ tμi nguyªn cña ®Þa ph−¬ng. 4. Vai trß kiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn D©n sè thÕ giíi ngμy cμng t¨ng nhanh, nhu cÇu cña con ng−êi còng t¨ng lªn m¹nh mÏ theo tèc ®é t¨ng nhanh cña khoa häc kü thuËt. Ng−êi ta ë kh¾p n¬i ®· vμ ®ang khai th¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn mét c¸ch qu¸ møc vμ nhiÒu vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng ®ang ®−îc ®Æt ra ë c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn vμ c¸c n−íc nghÌo. N¹n suy tho¸i m«i tr−êng nghiªm träng ®· buéc con ng−êi nh×n nhËn l¹i vÊn ®Ò ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. Theo Atteh (1992), kiÕn thøc b¶n ®Þa lμ ch×a khãa cho sù ph¸t triÓn ë cÊp ®Þa ph−¬ng (Hoμng Xu©n Tý, 1998a). HiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng 124 n−íc ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa nh»m t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ trong ph¸t triÓn n«ng th«n vμ qu¶n lý bÒn v÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn. C¸ biÖt, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi chó träng khai th¸c d¹ng tμi nguyªn nμy cho c¸c môc ®Ých th−¬ng m¹i cã gi¸ trÞ cao vÝ dô trong lÜnh vùc d−îc häc vμ mü phÈm. Ngoμi ra, ë rÊt nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi kÓ c¶ c¸c n−íc ph¸t triÓn vμ ®ang ph¸t triÓn, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®ang ®−îc nghiªn cøu hç trî cho c¸c nghiªn cøu khoa häc, lμm t¨ng nguån t− liÖu c¬ së vÒ m«i tr−êng, ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña quy tr×nh ph¸t triÓn, ®−îc sö dông nh− mét c«ng cô ®Ó lùa chän, quyÕt ®Þnh. V× vËy, nªn ph¸t triÓn nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa nh»m thu thËp, l−u tr÷, n©ng cao sù hiÓu biÕt c¸c tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, øng dông vμ ®iÒu chØnh kü thuËt cña c¸c céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992) ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc sö dông th−êng xuyªn vμ th−êng gÆp trong kü thuËt b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. Nghiªn cøu cña Boonto (1992) cho thÊy, hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn cña ng−êi d©n téc Karen ®· vμ ®ang t¸c ®éng rÊt lín vμo m«i tr−êng th«ng qua canh t¸c n−¬ng rÉy. Tuy nhiªn kü thuËt canh t¸c n−¬ng rÉy cña d©n téc nμy cho phÐp hä b¶o vÖ vμ sö dông tμi nguyªn, m«i tr−êng bÒn v÷ng vμ æn ®Þnh theo thêi gian. Hai lý do cña kü thuËt b¶o vÖ hÖ thèng canh t¸c n−¬ng rÉy: 1) ng¨n chÆn sù tho¸i hãa ®Êt canh t¸c, b¶o vÖ rõng vμ 2) xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn trong qu¸ tr×nh bá hãa ®Êt canh t¸c. B¶o vÖ sù t¸c ®éng vμo diÖn tÝch rõng vμ tμi nguyªn rõng b»ng c¸ch i) bè trÝ c¸c ®−êng ranh c¶n löa nh»m ng¨n chÆn ch¸y lan khi ®èt n−¬ng rÉy; ii) tr¸nh t¸c ®éng vμo rõng vμ th¶m thùc vËt ë ®Ønh ®åi, nói n¬i cã bè trÝ ®Êt canh t¸c ë s−ên ®åi; iii) canh t¸c víi luÇn kú 1 n¨m trång trät vμ 7 n¨m bá hãa; iv) kh«ng ®μo vμ c¾t bá hÖ thèng rÔ c©y khi vÖ sinh n−¬ng rÉy, c¸c gèc c©y ®−îc gi÷ l¹i víi chiÒu cao kho¶ng 0,4m cã lîi cho t¸i sinh chåi trong vßng 6 th¸ng tíi. Ng−êi K’tu th−êng sö dông c¸c kh¸i niÖm ®¬n gi¶n ®Ó ph©n lo¹i ®Êt vμ nhiÒu kinh nghiÖm canh t¸c ®−îc ph¸t triÓn theo c¸c ph©n lo¹i ®Êt nμy ®· mang l¹i hiÖu qu¶ râ rÖt cho vïng cã chÕ ®é m−a muén, c−êng ®é cao vμ tËp trung (Hoμng Xu©n Tý, 1998b). Tuy nhiªn, ng−êi Th¸i ë S¬n La ph©n lo¹i ®Êt theo môc ®Ých sö dông vμ hÖ thèng ph©n lo¹i ®Êt canh t¸c theo ®Þa h×nh chung, theo mμu, b»ng dao, b»ng vÞ gi¸c vμ c©y chØ thÞ nh»m x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång thÝch hîp cho tõng lo¹i ®Êt ®ai (Hoμng H÷u B×nh, Hoμng Xu©n Tý, 1998). ViÖc ph©n lo¹i ®Êt canh t¸c gãp phÇn quan träng trong viÖc sö dông ®Êt ®ai, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn. 94
  12. C¸c dù ¸n qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn cÇn ph¸t triÓn trªn hÖ thèng kiÕn thøc b¶n ®Þa cã s½n (Boonto, 1992), ph©n tÝch vμ ph¸t triÓn trªn c¬ së thùc thi dù ¸n cã sù tham gia cña céng ®ång c− d©n ®Þa ph−¬ng. Th«ng th−êng, c¸c dù ¸n ph¸t triÓn b¾t ®Çu víi viÖc ph¸t hiÖn vÊn ®Ò sau ®ã th¶o luËn t×m h−íng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VÝ dô, nÕu t×nh tr¹ng xãi mßn ®Êt lμ vÊn ®Ò cÇn quan t©m. KiÕn thøc b¶n ®Þa d−íi gãc ®é tri thøc kü thuËt b¶n ®Þa ®ãng vai trß quan träng trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n vμ b¶o vÖ tμi nguyªn m«i tr−êng. T¹i Th¸i Lan, chØ vμi nghiªn cøu vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa ®−îc tæ chøc vμo n¨m 1987 t¹i miÒn §«ng B¾c ng−êi ta ®· t×m thÊy 993 tri thøc kü thuËt b¶n ®Þa ®−îc sö dông th−êng xuyªn bëi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng (Wongsamun, 1992). KÕt qu¶ ®iÒu tra ®−îc tæ chøc t¹i th«n Phó MËu tØnh Thõa Thiªn HuÕ, gÇn 200 kiÕn thøc b¶n ®Þa, kiÕn thøc d©n gian ®−îc thu thËp vÒ c¸c lÜnh vùc kü thuËt canh t¸c, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng. C¸c nhãm tri thøc b¶n ®Þa th−êng kh¸ ®¬n gi¶n, dÔ dμng sö dông ®èi víi tõng nhãm d©n téc, ®é tuæi vμ ngμnh nghÒ nªn th−êng cã hiÖu qu¶ cao. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i tÊt c¶ kiÕn thøc b¶n ®Þa còng cã gi¸ trÞ thùc tiÓn, ®Ó ¸p dông ®−îc hay phèi hîp ®−îc víi kiÕn thøc hμn l©m vμ c¸c lo¹i kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng kh¸c còng cÇn ph¶i ®−îc c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng sμn läc trùc tiÕp, c¸c kiÕn thøc b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ vμ cã liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò ®ang tån t¹i qua tiÕp cËn sμn läc 4 b−íc ®Ô khuyÕn c¸o ¸p dông trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn (h×nh 7..2) 95
  13. NhËn ®Þnh vÊn ®Ò KiÕm tra tÝnh KTBD cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ang tån t¹i B−í thÝch hîp cña kiÕn Kh«ng kh«ng? thøc ngo¹I lai c1 Cã KhuyÕn c¸o KTBD cã ¶nh h−ëng vμ cã bÕn v÷ng hay kh«ng? KTBD Cã B−í c2 Kh«ng KiÓm tra tÝnh KTBD cã thÓ c¶I thiÖn ®−îc hay kh«ng? thÝch hîp cña kiÕn Kh«ng B−í thøc ngo¹I lai c3 Cã ¸p dông vμ khuyÕn khÝch B−í sö dông KTBD c4 H×nh 9.2: C¸c b−íc sμn läc, c¶i thiÖn kiÕn thøc b¶n ®Þa ®Ô khuyÕn khÝch ¸p dông Nguån: IIRR, 1999. 96
  14. Tμi liÖu tham kh¶o 1. Bates, 1. 1988. (ed). Toward a Political Economy of Development: A Rational Choice Perspective. Berkeley: University of California Press. 2. Black, J. 1993. Development Jujitsu: Looking on the Bright Side. Studies in Comparative International Development 28(1):71-79. 3. Boonto, S. 1992. Karen's Indigenous Knowledge Forest Management and Sustainable Development in Upland of Northern Thailand. Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20- 26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 4. Brokensha, D., D. Warren, O. Werner (eds). 1980. Indigenous Knowledge Systems ND Development. Lanham: University Press of America. 5. Compton, J. 1989. The Integration of Rerearch and Extension, tr. 113-136 trong J.L. Compton (ed.) The Transformation of International Agricultural Research and Development. Boulder: Lynne Rienner. 6. DeWalt, B.R. 1994. Using Indigenous Knowledge to Improve Agriculture and Natural Resource Management. Human Organization. Vol.53. No. 2. 7. Flavier, J.M. vμ ctv. (1995). The Regional Program for the Promotion of Indigenous Knowledge in Asia", pp. 479-487 in Warren, D.M., L.J. Slikkerveer and D. Brokensha (eds). The Cultural Dimension of Development: Indigenous Knowledge Systems. Intermediate Technology Publications. London. 8. upta, A. 1992. Building upon People's Ecological Knowledge: Framework for Studying Culturally Embedded CPR Institutions. Ahmedabad: Indian Institute of Management, Centre for Management in Agriculture. 9. IIRR. 1999. Recording and Using Indigenous Knowledge: A Manual. International Institute of Rural Reconstruction, Silang, Cavite, Philippines. Hoang, H.D.T. 1999. Food and Income Generating Capacity of the Homegarden Systems in the Upland Area of the North Central Coast of Vietnam. MSc. Thesis. Chiang Mai University. Thailand. 125p. 10. Hoμng H÷u B×nh, Hoμng Xu©n Tý. 1998. C¸ch ph©n lo¹i ruéng n−¬ng truyÒn thèng cña ®ång bμo d©n téc Th¸i ë S¬n La. KiÕn Thøc B¶n §Þa Cña §ång Bμo Vïng Cao Trong N«ng NghiÖp vμ Qu¶n Lý Tμi Nguyªn Thiªn Nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 97
  15. 11. Hoμng Xu©n Tý. 1998a. C¸c kh¸i niÖm vμ vai trß cña tri thøc b¶n ®Þa. Tr 11-52.). KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ®ång bμo vïng cao trong n«ng nghiÖp vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 12. Hoμng Xu©n Tý. 1998b. Ph©n Lo¹i §Êt Cña Ng−êi K'tu. Tr 105-110.. KiÕn Thøc B¶n §Þa Cña §ång Bμo Vïng Cao Trong N«ng NghiÖp vμ Qu¶n Lý Tμi Nguyªn Thiªn Nhiªn. NXB N«ng nghiÖp. Hμ néi. 13. Hobart, M. (ed.). 1993. An Anthropological Critique of Development: The Growth of Ignorance. Routledge. London. 14. Langill, S vμ S. Landon. 1998. Indigenous Knnowledge, Readings and Resources for Community-Base Natural Resource Management Researchers V4. IDRC. Ottawa. 15. Mathias-Mundy, E. vμ C. M. McCorkle. 1992. Ethnoveterinary Research: Lesson for Development. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 16. McCorkle, C. M., R. H. Brandstetter vμ G. D. McClure. 1998. A Case Study on Farmer Innovations and Communication in Niger. Communication for Technology Tranfer in Agriculture Project (AID/S&T 936-5826), Academy for Educational Development, Washington, DC. 17. Mundy, P. vμ J. L. Compton. 1992. Indigenous Communication and Indigenous Knowledge: Concepts and Interfaces. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. 18. Niamir, M. 1990. Herder' Decision-marking in Natural Resource Management in Arid and Semi-arid Africa. Community Forestry Note 4. Rome: FAO. 19. NguyÔn Thanh Thù, Hå §¾c Th¸i Hoμng. 2000. Mét vμi suy nghÜ vÒ viÖc gi¶ng d¹y tri thøc b¶n ®Þa cho sinh viªn L©m NghiÖp. Ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. 7:45-46. 20. Norem, R. H., R. Yoder, vμ Y. Martin. 1988. Indigenous Agricultural Knowledge and Gender Issue in Third World Agricultural Development. Paper prepared for the Joint Meeting of the Society of Social Studies of Science and the European Association of Science and Technology. 21. Swift, J. 1979. Notes on Traditional Knowledge, Modern Knowledge and Rural Development. IDS Bulletin 10(2): 41-43. 22. Warren, D. M. 1991a. Using Indigenous Knowledge in Agricultural Development. World Bank Discussion Paper No.127. Washington, D.C. 23. Warren, D. M. 1991b. The Role of Indigenous Knowledge in Facilitating the Agricultural Extension Process. Paper presented at International Workshop on 98
  16. Agricultural Knowledge Systems and the Role of Extension. Bad Boll, Germany, May 21-24, 1991. 24. Warren, D. M., L. J. Slikkerveer, S. Titilola (eds). 1991. Indigenous Knowledge Systems: Implications for Agriculture and Interational Developpment. Studies in Technology and Social Change No. 11. Ames: Iowa State University, Technology and Social Change Program. 25. Watts, M. 1993. Developppment I: Power, Knowledge and Discursive Practice, Progress in Human Geography 17(2)257-272. 26. Wongsamun, C. 1992. Indigenous Agricultural Technology: A Case Study in Northeast Thailand. Trong Indigenous Knowledge and Sustainable Development. 1993. 25 selected papers presented at the International symposium held at the International Institute of Rural Reconstruction September 20-26, 1992. Regional Program for the Promotion Knowledge in Asia. IIRR. Philipllines. VËt liÖu gi¶ng d¹y 1. Ph−¬ng ph¸p/c«ng cô nghiªn cøu kiÕn thøc b¶n ®Þa 2. C©u hái th¶o luËn vÒ kiÕn thøc b¶n ®Þa 99
  17. Bμi 8. Giíi trong c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • Tr×nh bμy ®−îc c¸c kh¸i niÖm vÒ giíi vμ giíi tÝnh. • X¸c ®Þnh ®−îc sù kh¸c nhau vÒ vai trß, nhu cÇu gi÷a nam vμ n÷. • Thùc hiÖn ®−îc nh÷ng b−íc ph©n tÝch giíi c¬ b¶n trong mét sè ho¹t ®éng l©m nghiÖp x· héi. KÕ ho¹ch bμi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p Tμi liÖu/ Thêi gian VËt liÖu 1 Kh¸i niÖm giíi vμ giíi tÝnh Tr×nh bμy B¶ng ®en, GiÊy Ao 30 phót VÊn ®¸p/ Th¶o luËn Tμi liÖu ph¸t tay 2 Vai trß giíi trong LNXH Tr×nh bμy B¶ng ®en 30 phót Th¶o luËn Tμi liÖu ph¸t tay 3 C¸c nhu cÇu giíi, b×nh ®¼ng Tr×nh bμy B¶ng ®en, giÊy Ao 60 phót giíi, hßa nhËp giíi Tμi liÖu ph¸t tay 4 Giíi thiÖu vÒ néi dung vμ Tr×nh bμy Bμi tËp t×nh huèng 90 phót ph−¬ng ph¸p, c«ng cô ph©n tÝch Th¶o luËn nhãm giíi c¸c ho¹t ®éng LNXH 100
  18. 1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ giíi 1.1 Giíi vμ giíi tÝnh + §Þnh nghÜa Giíi: lμ c¸c quan niÖm, hμnh vi, c¸c mèi quan hÖ vμ t−¬ng quan vÒ ®Þa vÞ x· héi cña phô n÷ vμ nam giíi trong mét bèi c¶nh x· héi cô thÓ. Nãi c¸ch kh¸c, nãi ®Õn giíi lμ nãi ®Õn sù kh¸c biÖt gi÷a phô n÷ vμ nam giíi tõ gi¸c ®é x· héi. Giíi tÝnh: chØ sù kh¸c biÖt gi÷a phô n÷ vμ nam giíi tõ gi¸c ®é sinh häc (cÊu t¹o hoãc m«n, nhiÔm s¾c thÓ, c¸c bé phËn sinh dôc v.v.). Sù kh¸c biÖt nμy liªn quan chñ yÕu tíi qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt nßi gièng, cô thÓ lμ phô n÷ cã thÓ mang thai, cßn nam giíi lμ mét trong c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong qu¸ tr×nh thô thai. Khi nãi ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña phô n÷ vμ nam giíi chóng ta th−êng thÊy sù kh¸c nhau nh− sau: • Phô n÷: dÞu dμng, kiªn nhÉn, mang thai sinh con, hay lμm c¸c viÖc th− ký, ®¸nh m¸y, thõa hμnh, viÖc nhμ n«ng nh− gieo m¹, cÊy lóa, lμm cá, lÊy cñi. • Nam giíi: m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n, hay r−îu bia, hay lμm c¸c viÖc qu¶n lý, l·nh ®¹o, ra quyÕt ®Þnh, viÖc nhμ n«ng nh− cμy, bõa, chÆt gç. Trong c¸c ®Æc ®iÓm cña phô n÷ vμ nam giíi ®· nªu trªn chØ riªng ®Æc ®iÓm mang thai vμ sinh con lμ ®Æc thï vÒ mÆt sinh lý häc cña phô n÷ kh«ng thÓ ®æi chç cho nam giíi ®−îc. Cßn l¹i c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c cña phô n÷ vμ nam giíi ®Òu cã thÓ ®æi chç cho nhau ®−îc. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμy lμ quan niÖm, suy nghÜ nãi chung cña x· héi vÒ mçi giíi vμ lu«n thay ®æi tïy thuéc vμo tõng chç, tõng n¬i. Sù kh¸c biÖt vÒ mÆt sinh lý häc cña phô n÷ vμ nam giíi (nh− phô n÷ mang thai, sinh con, cho con bó; nam giíi mang tinh trïng) gäi lμ sù kh¸c biÖt vÒ giíi tÝnh vμ ®−îc thÓ hiÖn b»ng thuËt ng÷ giíi tÝnh (®μn «ng vμ ®μn bμ), cßn sù kh¸c biÖt gi÷a nam vμ n÷ nh− nam giíi m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n; phô n÷ kiªn tr× v.v. vÒ thùc chÊt lμ do quan niÖm x· héi vÒ phô n÷ vμ nam giíi gäi lμ sù kh¸c biÖt giíi vμ ®−îc thÓ hiÖn b»ng thuËt ng÷ giíi (giíi nam vμ giíi n÷). Giíi lμ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm x· héi quan träng - cïng víi d©n téc, chñng téc, ®¼ng cÊp, tÇng líp, tuæi vμ nghÒ nghiÖp. yÕu tè giíi lμ s¶n phÈm cña x· héi hãa. VÊn ®Ò giíi thÓ hiÖn trong rÊt nhiÒu lÜnh vùc cña cuéc sèng, nã xuyªn suèt trong c¸c vÊn ®Ò. Trong tÇng líp hay d©n téc phô n÷ vμ nam giíi cã vai trß, tr¸ch nhiÖm, nguån lùc, nh÷ng h¹n chÕ vμ nh÷ng c¬ héi kh¸c nhau. Bëi vËy chóng ta cÇn th«ng tin ®Çy ®ñ, chi tiÕt, chÝnh x¸c vÒ giíi, vÒ ho¹t ®éng l©m nghiÖp cña phô n÷ vμ nam giíi. KhÝa c¹nh vÒ giíi lμ mét phÇn quan träng trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vμ m«i tr−êng. + Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña giíi vμ giíi tÝnh Chóng ta cã thÓ xem xÐt ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña giíi vμ giíi tÝnh qua b¶ng 8.1 101
nguon tai.lieu . vn
Nông nghiệp Ngư nghiệp Lâm nghiệp Sinh học Hoá học Ngôn ngữ học Ngân hàng - Tín dụng