Xem mẫu
- 1. Sù tiÕn triÓn cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp
Trªn c¬ së môc ®Ých, môc tiªu cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y chÝnh phñ ®· ban hμnh kh¸ nhiÒu nghÞ ®Þnh, chØ thÞ, quyÕt ®Þnh ®Ó nh»m ®¸p øng
c¸c nhu cÇu ph¸t triÓn ngμnh l©m nghiÖp vμ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn LNXH. C¸c chÝnh
s¸ch nμy ®· ®−îc triÓn khai trong c¶ n−íc, tõng b−íc thùc hiÖn viÖc ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ
rõng, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng ®Æc biÖt lμ ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn
nói.
C¸c chÝnh s¸ch ra ®êi ®Òu cã tÝnh kÕ thõa vμ liªn quan víi nhau trong tiÕn tr×nh thùc
thi. ViÖc xem xÐt ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc thi c¸c chÝnh s¸ch lμ hÕt søc quan träng, nã sÏ lμ
c¬ së cho viÖc c¶i tiÕn, bæ sung hoμn chØnh theo nhu cÇu x· héi, còng nh− lμm c¬ së
ph¸t triÓn nh©n réng nh÷ng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
Mét sè ch−¬ng tr×nh, dù ¸n cña chÝnh phñ ®· kÕt thóc vμ ®· cã nh÷ng kÕt luËn, ®¸nh
gi¸ c¸c t¸c ®éng cña nã, vμ mét sè ®ang triÓn khai nªn míi chØ cã nh÷ng ph¶n håi, rót
kinh nghiÖm b−íc ®Çu tõ c¸c b¸o c¸o, nghiªn cøu ®iÓn h×nh. Sau ®©y sÏ giíi thiÖu c¸c
®¸nh gi¸ vμ ph¶n håi th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng thùc thi mét sè chÝnh s¸ch chÝnh cã liªn
quan chÆt chÏ ®Õn ph¸t triÓn LNXH.
Trong thËp kû 90, ViÖt Nam ®· tiÕn hμnh xem xÐt l¹i c¸ch tiÕp cËn trong qu¶n lý tμi
nguyªn thiªn nhiªn. ChÝnh phñ ®· nhËn thøc ®−îc c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù suy tho¸i
tμi nguyªn rõng cña ®Êt n−íc vμ ®· cã nhiÒu nç lùc nh»m kh«i phôc rõng vμ c¶i thiÖn ®êi
sèng cña c¸c céng ®ång d©n c− sèng trong vμ gÇn rõng. ChÝnh v× vËy, nhiÒu chÝnh s¸ch
l©m nghiÖp vμ c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn l©m nghiÖp x· héi ®−îc ph¸t triÓn trong
hoμn c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc. §Ó tiÕn ®Õn viÖc x· héi hãa nghÒ rõng,
ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói trong tõng giai ®o¹n, chÝnh s¸ch liªn quan còng
®−îc c¶i tiÕn, bæ sung ®Ó ®¸p øng nhu cÇu x· héi vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. Cã thÓ thÊy ®−îc
sù tiÕn triÓn cña chÝnh s¸ch l©m nghiÖp qua c¸c giai ®o¹n sau (NguyÔn V¨n S¶n, Don
Gilmour, 1999):
• Tõ 1954 - 1965:
Sau khi hßa b×nh lËp l¹i, phÇn lín diÖn tÝch rõng do HTX hoÆc c¸c ®¬n vÞ, tæ chøc
quèc doanh qu¶n lý vμ sö dông. Cuèi nh÷ng n¨m 1960 hÖ thèng l©m tr−êng quèc doanh
®−îc thμnh lËp víi nhiÖm vô chñ yÕu lμ khai th¸c gç ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng
l¹i ®Êt n−íc ë miÒn B¾c. . . ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp trong giai ®o¹n nμy chñ yÕu h−íng
tíi khai th¸c vμ lîi dông tμi nguyªn rõng. MÆt kh¸c, do nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc
phÈm chÝnh phñ ®Æt ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμo −u tiªn hμng ®Çu nªn c¸c chÝnh s¸ch l©m
nghiÖp dùa trªn quan ®iÓm “lμm nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp”, xem “n«ng
nghiÖp du canh” cã thÓ thay b»ng ph−¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c, ®Æc biÖt lμ h×nh thøc s¶n
xuÊt l©m nghiÖp quèc doanh hay hîp t¸c x·.
• Tõ 1965 - 1976:
ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp tËp trung vμo ph¸t triÓn nghÒ rõng phôc vô cho cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü cøu n−íc. Tuy nhiªn hai nhiÖm vô −u tiªn cña l©m nghiÖp trong giai
®o¹n nμy lμ h−íng vμo phôc vô n«ng nghiÖp th«ng qua b¶o vÖ rõng ®Çu nguån vμ s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp rõng, ®ång thêi t¨ng s¶n l−îng gç vμ c¸c s¶n phÈm ngoμi gç.
48
- ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®−îc tiÕn hμnh
trong khu vùc kinh tÕ nhμ n−íc vμ kinh tÕ tËp thÓ th«ng qua hÖ thèng l©m tr−êng quèc
doanh cña trung −¬ng vμ ®Þa ph−¬ng, vμ hîp t¸c x· n«ng l©m nghiÖp. S¶n xuÊt l©m
nghiÖp ®−îc gi¸m s¸t ë cÊp quèc gia th«ng qua c¸c c¬ quan l©m nghiÖp, ®ång thêi ban
hμnh Ph¸p lÖnh b¶o vÖ rõng ®Çu tiªn vμo n¨m 1975.
• Tõ 1976 - 1986:
ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®· cè g¾ng khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, c¸c
ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi ®· ®−îc thö nghiÖm nh−: giao ®Êt n«ng nghiÖp vμ l©m nghiÖp
®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt vμ tiÕn hμnh N«ng L©m kÕt hîp. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nμy,
phÇn lín c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m nghiÖp ®Òu chÞu sù qu¶n lý cña nhμ n−íc, ®· khai
th¸c qu¸ møc tμi nguyªn rõng dùa trªn nhu cÇu cña nhμ n−íc chø kh«ng dùa vμo tiÒm
n¨ng s¶n l−îng rõng. Môc tiªu t¨ng thu nhËp tiÒn mÆt lμ t− t−ëng chñ ®¹o trong c¸c
ngμnh kinh tÕ còng nh− trong ngμnh l©m nghiÖp. M«i tr−êng tù nhiªn ®· bÞ hñy ho¹i qu¸
møc, tõ ®ã c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®−îc nhÊn m¹nh h¬n. C¸c nhμ ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch b¾t ®Çu quan t©m ®Õn c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn miÒn nói, t¨ng
c−êng giao ®Êt rõng vμ x©y dùng rõng, tæ chøc n«ng l©m kÕt hîp.
• Tõ 1986 - 1990:
Trong giai ®o¹n nμy môc tiªu cña c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp lμ më réng trång rõng
ë c¸c l©m tr−êng quèc doanh, thóc ®Èy ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ rõng ë c¸c vïng cao, chñ
yÕu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý rõng ®Çu nguån. C¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp liªn quan
®Õn tËp huÊn vμ ®μo t¹o g¾n víi Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu rõng quèc gia, Ch−¬ng tr×nh
hμnh ®éng l©m nghiÖp nhiÖt ®íi cña ViÖt Nam ®· ®−îc thùc hiÖn.
Còng trong giai ®o¹n nμy, c¸c thay ®æi chÝnh ®· diÔn ra trong qu¶n lý c¸c l©m
tr−êng quèc doanh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi qu¶n lý c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh.
QuyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh, trong ®ã cã c¶ quyÒn tù chñ tμi chÝnh vμ h¹ch
to¸n ®éc lËp trong c¸c l©m tr−êng. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, chÝnh
s¸ch ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý hîp t¸c x· n«ng nghiÖp thu hót m¹nh mÏ c¸c hé gia ®×nh
tham gia nghÒ rõng. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ s¶n xuÊt l©m nghiÖp do c¸c ®¬n vÞ quèc
doanh vμ hîp t¸c x· sang viÖc trång c©y do c¸c gia ®×nh c«ng nh©n cña c¸c l©m truêng
vμ c¸c hé gia ®inh n«ng d©n thùc hiÖn theo hîp ®ång víi l©m tr−êng
• Tõ 1991 ®Õn nay:
Vμo n¨m 1991, ngμnh l©m nghiÖp ®Ò ra chñ tr−¬ng míi lμ ph¸t triÓn LNXH. Ph¸t
triÓn LNXH lóc nμy trong khu«n khæ hμnh chÝnh, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt l©m nghiÖp
b»ng c¸ch giao ®Êt l©m nghiÖp cho c¸c ngμnh, bé kh¸c vμ cho hîp t¸c x·, tr−êng häc,
®¬n vÞ qu©n ®éi, c¸c hé gia ®×nh. N«ng l©m kÕt hîp lμ mét trong mét m« h×nh trång trät
®−îc khuyÕn khÝch trong giai ®o¹n nμy.
KÕ ho¹ch hμnh ®éng l©m nghiÖp quèc gia ®−îc x©y dùng víi sù céng t¸c cña céng
®ång tμi trî quèc tÕ. ChuyÓn biÕn ®¸ng kÓ lμ sù ph©n cÊp qu¶n lý vμ sù tham gia cña
ng−êi d©n, s¾p xÕp l¹i c¸c c¬ quan l©m nghiÖp ®Ó hç trî c¸c ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng, b¶o
vÖ m«i tr−êng, t¨ng s¶n l−îng vμ thu nhËp cña ng−êi d©n ®ang sèng ë c¸c vïng cã rõng.
Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, mét hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vμ c¸c v¨n b¶n ®· ®−îc
c«ng bè nh»m ph¸t triÓn vμ b¶o vÖ rõng còng nh− ®Èy m¹nh giao ®Êt l©m nghiÖp ®Ó qu¶n
lý bÒn v÷ng nh− LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng (1991), LuËt ®Êt ®ai (1993), c¸c h−íng
49
- dÉn giao ®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, c¸ nh©n hé gia ®×nh sö dông l©u dμi vμo môc ®Ých
l©m nghiÖp....
2. HiÖn tr¹ng thùc thi chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn LNXH
Trong 10 n¨m trë l¹i ®©y, ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch chuyÓn ®æi tõ nÒn s¶n xuÊt l©m
nghiÖp tËp trung, nÆng vÒ khai th¸c gç sang LNXH, tiÕn hμnh giao ®Êt giao rõng....;
chÝnh phñ ®· ®−a ra c¸c ch−¬ng tr×nh lín, nh− lμ: Ch−¬ng tr×nh 327 nh»m phñ xanh ®Êt
trèng, ®åi nói träc, Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng vμ Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh
®Þnh c−, vμ c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n kh¸c.
2.1. Ch−¬ng tr×nh 327
Trong nh÷ng n¨m võa qua ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch
nh»m tõng b−íc c¶i tiÕn ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng vμ ®Êt rõng, nhiÒu biÖn ph¸p thu hót
ng−êi d©n tham gia qu¶n lý b¶o vÖ rõng ®−îc triÓn khai. Trong ®ã ®¸ng l−u ý nhÊt lμ
Ch−¬ng tr×nh 327 víi môc tiªu phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, b¶o vÖ rõng, sö dông b·i
båi ven biÓn... vμ sau ®ã lμ quyÕt ®Þnh 556/TTg ®iÒu chØnh, bæ sung cho quyÕt ®Þnh 327
tËp trung vμo viÖc t¹o míi vμ b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông. Ch−¬ng tr×nh 327 ®·
®¹t ®−îc nh÷ng thμnh c«ng sau ®©y (Bé NN&PTNT, 1998):
- Giao kho¸n b¶o vÖ rõng ®Õn hé lμ 1,6 triÖu ha, ch−a kÓ diÖn tÝch rõng c¸c ®Þa
ph−¬ng sö dông ng©n s¸ch ®Þa ph−¬ng, vμ c¸c ®¬n vÞ sö dông tiÒn chªnh lÖch
b¸n c©y ®øng ®Ó b¶o vÖ theo m« h×nh cña 327.
- T¹o rõng míi: 1.383.618 ha. Trong ®ã:
+ Khoanh nu«i t¸i sinh ®ang tiÕn hμnh: 748.118 ha
+ Trång rõng míi: 638.500 ha
+ Trång c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, v−ên hé: 119.939 ha.
- Ch¨n nu«i gia sóc: 53.025 con tr©u, bß.
- §· thu hót lao ®éng gi¶i quyÕt viÖc lμm cho 466.678 hé.
- §· x©y dùng ®−îc h¬n 5000 km ®−êng giao th«ng n«ng th«n, 86.405 m2
tr−êng häc, 16.754 m2 tr¹m x¸, hμng ngh×n c«ng tr×nh thñy lîi nhá ®¶m b¶o
t−¬Ý cho h¬n 13.000 ha diÖn tÝch c©y trång, gi¶i quyÕt n−íc s¹ch cho h¬n 2
v¹n hé.
- NhiÒu vïng, nhiÒu tØnh ®· b−íc ®Çu t¹o ra sù hÊp dÉn cña nghÒ rõng, mμu
xanh ®· ®−îc kh«i phôc, nhiÒu tØnh t¨ng tû lÖ che phñ lªn gÊp ®«i n¨m 1991,
gi¶m h¼n viÖc ®èt rõng lμm rÉy, mét bé phËn d©n c− miÒn nói ®· æn ®Þnh
®−îc cuéc sèng
Bªn c¹nh nh÷ng thμnh c«ng trªn Ch−¬ng tr×nh 327 còng cßn cã mét sè tån t¹i nh−
sau:
ViÖc x©y dùng vμ thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n:
-
Lóc ®Çu, viÖc x©y dùng c¸c dù ¸n trμn lan, s¬ sμi, thiÕu c¨n cø khoa häc vμ thùc
tiÔn. Mét sè dù ¸n x©y dùng ch−a ®¹t c¸c tiªu chuÈn qui ph¹m. ViÖc thÈm ®Þnh dù ¸n
50
- còng cßn thiÕu nh÷ng c¨n cø thùc tiÔn nªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cßn ph¶i ®iÒu chØnh
kh¸ nhiÒu môc tiªu vμ ®èi t−îng
VÒ c«ng t¸c trång rõng:
-
Nh÷ng n¨m ®Çu, viÖc trång rõng ph©n t¸n, dμn tr¶i, manh món, chÊt l−îng rõng
trång cßn thÊp, phÇn lín lμ trång thuÇn loμi, sau ®ã ®· cã ®iÒu chØnh chuyÓn dÇn tõ trång
rõng thuÇn loμi sang trång rõng hçn loμi víi c¬ cÊu c©y trång rõng hîp lý, phï hîp víi
®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng vïng dù ¸n.
C«ng t¸c giao ®Êt, kho¸n rõng:
-
ViÖc giao ®Êt, kho¸n rõng triÓn khai chËm ®· g©y nhiÒu khã kh¨n trong viÖc thùc
hiÖn c¸c môc tiªu cña dù ¸n. ViÖc giao ®Êt kh«ng ®i ®«i víi giao vèn hoÆc giao vèn nhá
giät nªn d©n kh«ng ®ñ vèn ®Ó trång rõng.
VÒ vèn ®Çu t−:
-
Vèn ®Çu t− cßn mang tÝnh chÊt dμn tr¶i nªn ch−a ®¹t hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu vèn ®Çu
t− ®· ®−îc thùc hiÖn ph©n bæ cho c¸c h¹ng môc ®Çu t−, song ®Çu t− cho c¬ së h¹ tÇng
cßn chiÕm kh¸ cao, lªn tíi 23,6%; vèn ®Çu t− cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¹t 64,7%, trong
®ã vèn ®Çu t− cho l©m nghiÖp ®¹t 51,4%; vèn sù nghiÖp chiÕm tû lÖ 11,7%. MÆt kh¸c,
suÊt ®Çu t− cho c¸c h¹ng môc c«ng tr×nh cña dù ¸n mang tÝnh chÊt b×nh qu©n, ch−a
tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc ®IÓm cô thÓ cña tõng vïng dù ¸n. Møc vèn ®Çu t− 1,7 triÖu ®ång cho
1 ha rõng trång nãi chung lμ thÊp. Víi møc ®Çu t− nμy, ng−êi trång rõng chØ thùc nhËn
®−îc 1,1 - 1,2 triÖu ®ång/ ha.
- VÊn ®Ò lång ghÐp c¸c ch−¬ng tr×nh
-
ViÖc lång ghÐp, phèi hîp Ch−¬ng tr×nh 327 víi c¸c ch−¬ng tr×nh kh¸c ch−a chÆt
chÏ ®Ó hoμn thμnh c¸c h¹ng môc nhanh chãng. Khi ch−¬ng tr×nh 327 ®iÒu chØnh môc
tiªu tËp trung vμo trång rõng míi, khoanh nu«i b¶o vÖ rõng phßng hé, rõng ®Æc dông
nhiÒu n¬i kh«ng cã vèn hoμn thiÖn tiÕp c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng phóc lîi vμ ®Þnh canh
®Þnh c−.
Tæ chøc chØ ®¹o:
-
Tæ chøc chØ ®¹o ë tØnh vμ huyÖn cßn thiÕu sù phèi hîp ®ång bé, mét sè chñ dù ¸n
n¨ng lùc ®iÒu hμnh cßn yÕu hoÆc thiÕu kinh nghiÖm chØ ®¹o. HiÖn t−îng sö dông vèn sai
môc ®Ých cã x¶y ra, nh−ng ®· ®−îc ph¸t hiÖn vμ uèn n¾n kÞp thêi.
2.2. Thùc thi chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng æn ®Þnh l©u dμi cho c¸ nh©n,
hé gia ®×nh, tæ chøc sö dông vμo môc ®Ých l©m nghiÖp
ChÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý nh− QuyÕt
®Þnh 661/Q§-TTg, NghÞ ®Þnh 02/CP vμ NghÞ ®Þnh 163/CP ... C¸c v¨n b¶n nμy ngμy cμng
phï hîp víi thùc tÕ, cã nhiÒu ®iÓm míi rÊt phï hîp vμ thuËn lîi cho viÖc thö nghiÖm kÕ
ho¹ch qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng dùa vμo ng−êi d©n vμ céng ®ång. ViÖc thùc hiÖn chÝnh
s¸ch giao ®Êt giao rõng ®· ®¹t ®−îc nhiÒu thμnh tÝch vμ cã nh÷ng −u ®iÓm sau ®©y:
- Nhμ n−íc ®· tiÕn hμnh qui ho¹ch l©m phÇn trong c¶ n−íc vμ tõng ®Þa ph−¬ng, ph©n
chia rõng theo môc ®Ých sö dông lμm c¬ së cho viÖc giao, kho¸n rõng vμ ®Êt l©m
nghiÖp.
51
- - §· tiÕn hμnh giao ®Êt, kho¸n rõng cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn
®Þnh, l©u dμi vμo môc ®Ých l©m nghiÖp nh»m cè g¾ng thiÕt lËp hÖ thèng chñ rõng
trong ph¹m vi c¶ n−íc vμ tõng lo¹i rõng. Tõng b−íc thùc hiÖn mçi m¶nh ®Êt, khu
rõng ®Òu cã chñ cô thÓ vμ tiÕn tíi x· héi hãa nghÒ rõng.
- Giao ®Êt, kho¸n rõng cïng víi c¸c biÖn ph¸p hç trî tõ bªn ngoμi ®· t¹o ra c¬ së cho
sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña nhiÒu lo¹i h×nh së h÷u rõng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh
v−ên rõng, tr¹i rõng, trang tr¹i n«ng l©m ng− nghiÖp, m« h×nh kinh tÕ hé gia ®×nh cã
hiÖu qu¶ cao, h¹n chÓ hiÖn t−îng ph¸ rõng lμm rÉy, rõng ®−îc b¶o vÖ tèt h¬n.
- ChÝnh s¸ch giao, kho¸n rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ®· cho phÐp c¸c tæ chøc kinh tÕ nhμ
n−íc ®−îc giao kho¸n rõng, ®Êt rõng cho c¸c hé gia ®×nh, c¸ nh©n, tæ chøc, céng
®ång nh»m thu hót mäi nguån lùc ®Ó cïng kinh doanh cã hiÖu qu¶ rõng vμ ®Êt rõng
cña nhμ n−íc.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®· béc lé nh÷ng tån t¹i, khã kh¨n vμ
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra lμ:
- ChÝnh s¸ch giao kho¸n rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ch−a t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thu hót
mäi lùc l−îng lao ®éng, ®Æc biÖt lμ ng−êi d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng tham gia b¶o
vÖ, x©y dùng vμ ph¸t triÓn rõng.
- VÒ c«ng t¸c qui ho¹ch vμ tæ chøc: Nhμ n−íc ch−a cã qui ho¹ch l©m phÇn quèc gia
æn ®Þnh, nhiÒu tØnh ch−a cã qui hoach tæng quan l©m nghiÖp, ch−a x¸c ®Þnh ®−îc
ranh giíi c¸c lo¹I rõng trªn thùc ®Þa.
- Giao ®Êt sau 3-4 n¨m vÉn ch−a cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, kh«ng lμm
®Çy ®ñ c¸c khÕ −íc giao rõng theo qui ®Þnh lμm cho ng−êi nhËn ®Êt kh«ng yªn t©m,
®ång thêi còng kh«ng râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi tμi nguyªn rõng cã s½n trªn
®Êt ®−îc giao.
- Do viÖc x¸c ®Þnh ranh giíi cña tõng lo¹i rõng ch−a râ rμng nªn ch−a ph©n ®Þnh râ
diÖn tÝch nμo giao cho ban qu¶n lý, diÖn tÝch nμo giao cho hé qu¶n lý, diÖn tÝch nμo
giao æn ®Þnh l©u dμi, diÖn tÝch nμo giao kho¸n.
- Ch−a x¸c ®Þnh ®−îc tËp ®oμn c©y trång thÝch hîp cho tõng khu vùc.
- QuyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh cña hé gia ®×nh ch−a ®−îc tËn dông, c¸c hé hÇu
nh− kh«ng ®−îc quyÒn chñ ®éng lùa chän c©y trång, lùa chän ph−¬ng thøc sö dông
®Êt cña m×nh.
- C¸c qui chÕ vÒ quyÒn lîi vμ nghÜa vô cña ng−êi nhËn kho¸n, giao kho¸n vÒ b¶o vÖ
rõng ch−a cô thÓ.
- Thêi gian nhËn kho¸n kh«ng æn ®Þnh, kho¸n theo hμng n¨m, n¨m nμo ®−îc cÊp vèn
th× kho¸n, n¨m nμo kh«ng cã vèn l¹i ®×nh l¹i, míi chØ cã rÊt Ýt ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn
giao ®Êt vμ rõng æn ®Þnh 50 n¨m cho ng−êi d©n.
- Kho¸n trång rõng theo ®¬n gi¸ cøng nh¾c, ch−a cã qui ®Þnh thèng nhÊt, cô thÓ vÒ
viÖc cho phÐp ng−êi nhËn kho¸n ®−îc sö dông ®Êt ®ai ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng
l©m kÕt hîp, quyÒn h−ëng lîi s¶n phÈm tõ rõng, ch−a cã qui ®Þnh thèng nhÊt vÒ ph©n
chia lîi Ých gi÷a hé nhËn kho¸n vμ hé giao kho¸n.
52
- 2.3. Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng
Ch−¬ng tr×nh 327 ®· kÕt thóc vμ Ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng míi ®−îc
b¾t ®Çu, ®ång thêi nhμ n−íc còng ban hμnh QuyÕt ®Þnh 661/TTg (1998) vÒ môc tiªu,
nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. Nguyªn t¾c
chØ ®¹o lμ ch−¬ng tr×nh sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c dù ¸n cã sù tham gia cña ng−êi
d©n, nghÜa lμ nh©n d©n lμ lùc l−îng chñ yÕu trång, b¶o vÖ, khoanh nu«i t¸i sinh rõng vμ
®−îc h−ëng lîi tõ nghÒ rõng. N¨m 1999 lμ n¨m b¾t ®Çu thùc hiÖn dù ¸n, víi sù chØ ®¹o
cña ChÝnh phñ, sù phèi hîp cña Bé N«ng nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé KÕ ho¹ch -
§Çu t−, Bé tμi chÝnh vμ c¸c Bé, Ngμnh cã liªn quan, ®ång thêi víi sù tham gia cña c¸c
®Þa ph−¬ng, sù quan t©m chØ ®¹o cña c¸c cÊp ñy, sù gi¸m s¸t cña c¸c ®oμn ®¹i biÓu Quèc
héi, dù ¸n ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu trªn c¸c kh©u c«ng viÖc. Ch−¬ng tr×nh
nμy còng ®ang ë b−íc khëi ®Çu, vμ qua mét sè n¨m triÓn khai cho thÊy cã mét sè vÊn ®Ò
sau cÇn xem xÐt:
- VÊn ®Ò quy ho¹ch ®Êt ®ai ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn thùc thi dù ¸n trång rõng, nhiÒu n¬i
rÊt khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh quü ®Êt ®ai bëi c¸c v−íng m¾c: thiÕu sè liÖu ®¸ng
tin cËy vÒ ®Êt trèng, ®Êt ®ai bÞ x©m canh, thiÕu quy ho¹ch sö dông ®Êt ...
- Tuy ®· cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vμ h−ëng lîi trong trång rõng, nh−ng sù tham
gia cña ng−êi d©n, céng ®ång cßn h¹n chÕ. Trong thùc tÕ ®· chøng minh sù thÊt b¹i
cña mét sè m« h×nh trång rõng tËp trung cña nhμ n−íc, do ®ã nÕu sù tham gia cña
ng−êi d©n ch−a cao sÏ ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng thùc thi thi còng nh− nh÷ng hiÖu qu¶
vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®· ®Æt ra.
- ViÖc huy ®éng néi lùc vμ t¹o ra c¬ h«i tiÕp cËn vèn vay −u ®¶i cho c¸c hé nghÌo
ch−a ®−îc réng r¶i, ng−êi nhËn ®Êt ch−a cã ®ñ nguån lùc ®Ó t¹o rõng chu kú dμi.
- Yªu cÇu bøc xóc cÇn ®−îc gi¶i quyÕt lμ ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh giao ®Êt vμ cÊp giÊy
chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt.
2.4. ChÝnh s¸ch ph©n cÊp qu¶n lý rõng
HiÖn t¹i ch−a cã tæ chøc qu¶n lý nhμ n−íc vÒ l©m nghiÖp ë cÊp x·, bu«n lμng. Mét
sè x· cã cö c¸n bé kiªm nhiÖm nh−ng kh«ng cã quy chÕ râ rμng, kh«ng cã quü l−¬ng.
Cã thÓ nãi vÊn ®Ò qu¶n lý rõng, l©m nghiÖp ë tõng céng ®ång ch−a cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch
tháa ®¸ng ®Ó ph¸t huy quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong c«ng t¸c nμy. HÖ thèng tæ
chøc ngμnh l©m nghiÖp chËm ®æi míi, cßn yÕu vμ thiÕu vÒ biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn,
ch−a x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp l©u dμi bÒn v÷ng. C¬ chÕ chÝnh s¸ch cho
m« h×nh l©m tr−êng c«ng Ých, l©m tr−êng s¶n xuÊt ch−a ®−îc x¸c ®Þnh râ rμng nªn trong
thùc tÕ rÊt khã kh¨n trong tæ chøc ho¹t ®éng.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã c¸c chÝnh s¸ch cho viÖc ®æi míi l©m tr−êng quèc
doanh nh−: giao tμi nguyªn cho l©m tr−êng, cã quyÒn tù chñ trong kinh doanh, tæ chøc
ho¹t ®éng hç trî kü thuËt, cung cÊp ®Çu vμo vμ t×m kiÕm thÞ tr−êng cho céng ®ång trªn
®Þa bμn, ®æi míi tæ chøc, hμnh chÝnh, nghÜa lμ t¨ng tÝnh tù chñ cña l©m tr−êng trong kinh
doanh, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn vèn rõng. Tuy nhiªn c«ng t¸c nμy cßn ®ang b−íc ®Çu, vμ cßn
cã nh÷ng trë ng¹i trong c¬ chÕ c¶i c¸ch hμnh chÝnh l©m nghiÖp, kinh doanh...
QuyÕt ®Þnh 245/Q§-TTg ®· quy ®Þnh râ vÒ ph©n cÊp qu¶n lý rõng cña c¸c ®¬n vÞ
hμnh chÝnh, ®iÒu nμy ph©n ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm tæ chøc qu¶n lý, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng
cña tõng cÊp, tõng ®Þa ph−¬ng, gióp cho viÖc qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®−îc x¸c ®Þnh râ
53
- rμng vμ cã ®Þnh h−íng ph¸t triÓn. NhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· tõng b−íc x©y dùng bé m¸y tæ
chøc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng theo chøc n¨ng nhiÖm vô cña m×nh. Tuy nhiªn
trong thùc tÕ ®iÒu nμy cßn ®ßi hái nhiÒu thêi gian, ®Æc biÖt lμ nguån nh©n lùc ®Ó cã thÓ
tæ chøc tèt, ®Æc biÖt lμ qu¶n lý rõng ë cÊp x·..
2.5. ChÝnh s¸ch d©n téc, xãa ®ãi gi¶m nghÌo, khuyÕn n«ng l©m vμ ph¸t
triÓn n«ng th«n miÒn nói
§Ó thóc ®Èy cho viÖc ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, ®Æc biÖt lμ ë c¸c vïng d©n téc
thiÓu sè, ®ãi nghÌo; nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn d©n téc, khuyÕn n«ng l©m, xãa ®ãi
gi¶m nghÌo...®· ®−îc thùc thi réng kh¾p. Nh×n tæng qu¸t cã thÓ thÊy nh− sau:
¦u ®iÓm:
• C¸c chÝnh s¸ch nμy ®· hç trî cho céng ®ång kü thuËt, vèn...t¨ng c−êng ®−îc
nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng, tr×nh ®é d©n trÝ.
• N«ng d©n ®−îc tham gia c¸c líp tËp huÊn vÒ kü thuËt canh t¸c, ch¨n nu«i, b¶o
vÖ thùc vËt...
• C¸c chÝnh s¸ch nμy ¶nh h−ëng lín ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c l©m tr−êng, c¬ quan
khuyÕn n«ng l©m, phßng n«ng nghiÖp PTNT ë ®Þa ph−¬ng, chi phèi c¸c ho¹t
®éng cña c¸c c¬ quan nμy vμ hç trî ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cho
c¸c céng ®ång.
• Cã ®−îc mét sè hç trî tõ c¸c chÝnh s¸ch nμy cho céng ®ång: Gièng, th«ng tin
tμi liÖu kü thuËt, vèn ng©n s¸ch (tÝn dông, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, vèn vay cho phô
n÷ lμm kinh tÕ...), ®Çu t− cho gi¸o dôc, y tÕ, giao th«ng, ®iÖn n−íc,...
• N©ng cao kiÕn thøc, kü n¨ng cña céng ®ång: Tuyªn truyÒn tËp huÊn, héi th¶o
®Çu bê, x©y dùng m« h×nh vμ nh©n réng, ®μo t¹o m¹ng l−íi céng t¸c viªn
khuyÕn n«ng l©m th«n bu«n.
Nh−îc ®iÓm:
• Mét sè ng−êi nhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ, cßn t− t−ëng tr«ng chê vμo nhμ n−íc.
• Tæ chøc tuyÒn truyÒn tËp huÊn ®«i khi ch−a ®óng thêi vô, mét sè n¬i míi chØ ë
cÊp x· vμ ®èi víi nam giíi (phô n÷ tham gia h¹n chÕ), c¸n bé chØ ®¹o ®«i khi
kh«ng xuèng trùc tiÕp víi ng−êi d©n, th«ng tin ®«i khi mang tÝnh lý thuyÕt,
ch−a b¶o ®¶m yÕu tè thùc hμnh thùc tÕ, møc ®é ¸p dông trong céng ®ång ch−a
cao.
• HiÖn t¹i ®ang thiÕu c¸n bé khuyÕn n«ng l©m cÊp th«n bu«n nªn c«ng t¸c nμy
vÉn cßn h¹n chÕ trong triÓn khai.
• ChÝnh s¸ch tiªu thô s¶n phÈm thùc hiÖn ch−a cã hiÖu qu¶ vμ ch−a ®ång bé, do
®ã ch−a khuyÕn khÝch ng−êi s¶n xuÊt còng nh− lμm thiÖt h¹i quyÒn lîi cña hä
(®Æc biÖt lμ vïng s©u, xa, vïng céng ®ång d©n téc thiÓu sè).
• Vèn vay hç trî vËt t− th−êng ch−a kÞp thêi, kh«ng ®óng thêi vô nªn hiÖu qu¶ sö
dông kh«ng cao.
• Ch−a x©y dùng ®−îc nhiÒu m« h×nh cô thÓ ®Ó d©n tham kh¶o.
54
- • ChÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng phô cÊp cho c¸n bé hiÖn tr−êng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu
cÇu ®Ó ho¹t ®éng tèt.
• Trong thùc tÕ víi tªn gäi khuyÕn n«ng l©m, nh−ng phÇn khuyÕn l©m hÇu nh−
ch−a ®−îc thùc hiÖn do c¸c lý do:
• Kinh phÝ ®Çu t− h¹n hÑp.
• Biªn chÕ c¸n bé l©m nghiÖp trong tæ chøc khuyÕn n«ng l©m cßn thiÕu nhiÒu.
• Do chu kú kinh doanh c©y rõng dμi, ®ång thêi ch−a cã chÝnh s¸ch phï hîp trong
h−ëng lîi, nªn trong thùc tÕ c«ng t¸c nμy cßn m¾c ph¶i nh÷ng trë ng¹i trong
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trång rõng, s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp.
2.6. Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c− vμ d©n di c− tù do
Du canh du c− vμ di d©n tù do lμ mét vÊn ®Ò lín cÇn hÕt søc quan t©m trong chiÕn
l−îc b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. Trong sè kho¶ng 27 triÖu ng−êi sèng trong hay gÇn rõng,
cã kho¶ng 3 triÖu ng−êi thuéc c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè mμ viÖc du canh lμ c¸ch kiÕm
sèng cña hä (Ng. V¨n S¶n, Don Gilmour, 1999).
C¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè miÒn nói ®êi sèng g¾n liÒn víi du danh du c−, h¬n
n÷a qua c¸c cuéc chiÕn tranh víi nhiÒu lÇn t¸i ®Þnh c− ®· t¸c ®éng rÊt lín ®Õn nguån tμi
nguyªn rõng. Trong ®iÒu kiÖn rõng cßn nhiÒu, d©n sè thÊp th× canh t¸c n−¬ng rÉy ®· tá
ra bÒn v÷ng trong m«i tr−êng sèng cña hä. Nh−ng ngμy nay, d−íi ¸p lùc cña d©n sè, khai
th¸c rõng tr¸i phÐp, chÆt rõng trång c©y c«ng nghiÖp.... ®· lμm cho hÖ thèng canh t¸c
n−¬ng rÉy trë nªn mÊt æn ®Þnh vμ ®êi sèng ng−êi d©n ë ®©y vÉn khã kh¨n. Do ®ã xu thÕ
hiÖn nay lμ ph¸t triÓn n«ng l©m kÕt hîp trªn nÒn kiÕn thøc b¶n ®Þa cña canh t¸c nu¬ng
rÉy, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vμ c¶i t¹o ®Êt, t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tr¸nh phô
thuéc qu¸ lín vμo quü ®Êt l©m nghiÖp cßn rÊt h¹n chÕ.
Nhμ n−íc ®· cã nhiÒu hç trî cho c¸c céng ®ång vμ d©n di c− tù do ®Þnh c−, ®Þnh
canh, ph¸t triÓn c©y trång hμng hãa. Ch−¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c− b¾t ®Çu ho¹t ®éng
tõ n¨m 1968, môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh lμ nh»m gi¶m h×nh thøc canh t¸c ph¸t vμ ®èt
n−¬ng lμm rÉy, t¨ng møc sèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói. Ph−¬ng ph¸p chñ
yÕu ®Ó tiÕn hμnh lμ cung cÊp cho ng−êi d©n téc thiÓu sè ®Êt ®Ó æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp cïng c¸c dÞch vô vÒ c¬ së h¹ tÇng vμ hç trî s¶n xuÊt. Trong nhiÒu n¨m thùc hiÖn
chÝnh s¸ch nμy cã thÓ thÊy ®−îc nh÷ng −u vμ khuyÕt ®iÓm cña nã:
¦u ®iÓm:
• Sau 6-7 n¨m thùc hiÖn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶: §−a ®−îc mét sè céng ®ång
d©n téc thiÓu sè ®Þnh canh ®Þnh c−, x©y dùng ®−îc nhiÒu lμng b¶n míi, quy
ho¹ch vïng s¶n xuÊt n−¬ng rÉy. NhiÒu céng ®ång ®· tiÕp cËn víi nÒn s¶n xuÊt
lóa n−íc, c©y trång hμng hãa. NhiÒu lμng b¶n ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp cã
hiÖu qu¶, ph¸t triÓn nhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp víi hÖ thèng c©y trång b¶n
®Þa. §êi sèng cña c¸c céng ®ång nμy ®· tõng b−íc æn ®Þnh gi¶m ¸p lùc sö dông
tμi nguyªn rõng, h¹n chÕ n−¬ng rÉy.
• §· giao ®−îc mét sè diÖn tÝch rõng ®Çu nguån cho ®ång bμo qu¶n lý b¶o vÖ,
x©y dùng ®−îc nhiÒu c¬ së h¹ tÇng nh− ®−êng s¸, tr−êng häc, tr¹m y tÕ, giÕng
n−íc s¹ch. Tõ ®ã ®· lμm c¬ së cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi bÒn v÷ng ë n«ng
th«n.
55
- Nh−îc ®iÓm:
• Trong qu¸ tr×nh triÓn khai ®Þnh canh ®Þnh c−, ch−a t×m hiÓu kü phong tôc tËp
qu¸n cña céng ®ång nªn ch−a thu hót ®−îc ®ång bμo h−ëng øng. Do vËy vÊn ®Ò
di d©n vμ quy ho¹ch l¹i ®Êt ®ai cßn kÐm hiÖu qu¶, tÝnh thÝch øng cña nã ®èi víi
céng ®ång cßn h¹n chÕ.
• §Þnh c− ch−a g¾n liÒn ®Þnh canh, trong thùc hiÖn ®· béc lé nh−îc ®iÓm vÒ quy
ho¹ch sö dông ®Êt ch−a phï hîp víi tËp qu¸n canh t¸c, nguyÖn väng cña céng
®ång t¹i chæ. Do ®ã cã nguy c¬ ®Êt canh t¸c bÞ b¸n vμ c¸c n«ng l©m tr−êng quy
ho¹ch ph¸ vì quü ®Êt ®ai canh t¸c cña céng ®ång.
• Vèn Ýt, chËm, thñ tôc hμnh chÝnh phøc t¹p nªn triÓn khai th−êng kh«ng theo
®óng kÕ ho¹ch.
• ChÝnh s¸ch x· héi th−êng khã triÓn khai do tr×nh ®é d©n trÝ cßn h¹n chÕ.
• ChÝnh s¸ch ®·i ngé cho c¸n bé ®Þnh canh ®Þnh c− ch−a tho¶ ®¸ng trong ®iÒu
kiÖn c«ng t¸c vïng s©u vïng xa.
§Ó kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ trªn c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c− cÇn quan t©m ®Õn mét
sè vÊn ®Ò sau (B¶o Huy, 1998):
• Dùa trªn c¸c dù ¸n, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh vÒ c¬ së vÊt chÊt, kü thuËt ®Ó
®ång bμo ph¸t huy tri thøc b¶n ®Þa, x©y dùng vμ ph¸t triÓn ®−îc c¸c ph−¬ng thøc
canh t¸c bÒn v÷ng, tõng b−íc n©ng cao ®êi sèng.
• Trong c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c− cÇn xem xÐt ®Õn v¨n hãa truyÒn thèng cña
®ång bμo.
• Quan t©m ®Õn canh t¸c n−¬ng rÉy b»ng viÖc t×m kiÕm mét c¬ chÕ qu¶n lý tμi
nguyªn ë céng ®ång lμ cÇn thiÕt, ®ång thêi kÕt hîp víi tri thøc b¶n ®Þa víi tri
thøc hiÖn ®¹i trong n«ng l©m nghiÖp lμ gi¶i ph¸p thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn bÒn
v÷ng, b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng.
• T¨ng c−êng c«ng t¸c khuyÕn n«ng - l©m, t¨ng c−êng n¨ng lùc qu¶n lý ë th«n
b¶n, céng ®ång ®Ó gióp c¸c d©n téc thiÓu sè, n«ng th«n miÒn nói ph¸t triÓn.
• S¾p xÕp l¹i tæ chøc l©m tr−êng, tæ chøc nh©n d©n tham gia vμo nghÒ rõng.
• Giao ®Êt giao rõng ph¶i b¶o ®¶m: tÝnh c«ng b»ng, hiÖu qu¶ vμ bÒn v÷ng. Chó
träng ®Õn viÖc tæ chøc s¶n xuÊt sau khi giao rõng, b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶ vμ ho¹t
®éng l©m nghiÖp thùc sù ®ãng gãp vμo viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vμ v¨n
hãa cho c¸c céng ®ång, ng−êi d©n.
3. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn
LNXH
Trong ph¸t triÓn LNXH, hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã ¶nh h−ëng rÊt lín vμ chi
phèi sù thμnh c«ng hay thÊt b¹i cña tõng ho¹t ®éng. Song, hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch nμy
kh«ng tån t¹i riªng rÏ vμ ®éc lËp mμ nã cã mét mèi quan hÖ t−¬ng hç lÉn nhau, hç trî
cho nhau trong qu¸ tr×nh thùc thi c¸c ho¹t ®éng.
56
- L©m nghiÖp ®ãng mét vai trß quan träng trong m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi cña ®Êt n−íc. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp cÇn ph¶i kÕt hîp víi c¸c gi¶i ph¸p x· héi nh− lμ
an tßan thùc phÈm, t¹o ra viÖc lμm vμ c¶i tiÕn ®iÒu kiÖn sèng cho n«ng d©n, víi viÖc x©y
dùng x©y dùng x· héi n«ng th«n míi vμ víi viÖc æn ®Þnh ®êi sèng t¹i c¸c vïng miÒn nói.
T¹i thêi ®iÓm hiÖn t¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c b¶o vÖ tμi
nguyªn vμ m«i tr−êng, víi viÖc sö dông hiÖu qu¶ tμi nguyªn hiÖn t¹i vμ phôc håi rõng
trªn ®åi träc. L©m tr−êng quèc doanh cÇn ph¶i c¶i tiÕn ®Ó phôc vô cho môc tiªu hç trî
mét c¸ch hiÖu qu¶ vμ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt cña n«ng d©n.
Nh− vËy ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi trªn c¬ së c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan mËt
thiÕt víi nhau, cïng hç trî ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n. Sù kh«ng ®ång bé,
kh«ng kÞp thêi hay sù thiÕu v¾ng nh÷ng chÝnh s¸ch liªn quan sÏ lμm cho viÖc thùc hiÖn
mét môc tiªu nμo ®ã trë nªn khã kh¨n, thËm chÝ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc.
3.1. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hμnh chÝnh s¸ch giao ®Êt vμ rõng n¨m 1984, LuËt ®Êt
®ai n¨m 1988 vμ söa ®æi vμ bæ sung vμo c¸c n¨m 1993, 1998; vμ LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t
triÓn rõng n¨m 1991. §Õn n¨m 1999, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc giao ®Êt giao rõng, cÊp quyÒn
sö dông ®Êt th«ng theo nghÞ ®Þnh 163/CP. ViÖt Nam cßn ®ang tiÕp tôc t×m kiÕm c¸c
chÝnh s¸ch ®Ó æn ®Þnh ®êi sèng ë c¸c ®Þa ph−¬ng vμ c¸c kiÓu d¹ng rõng. C¸c vïng rõng
ë cao nguyªn vμ vïng ®åi cÇn nhËn ®−îc −u tiªn bëi v× hÖ thèng giao th«ng rÊt kÐm vμ
hÖ thèng canh t¸c kh«ng bÒn v÷ng.
Theo luËt ®Êt ®ai, ®Êt ®ai thuéc së h÷u toμn d©n do nhμ n−íc qu¶n lý, cho phÐp giao
®Êt vμ rõng l©u dμi (50 n¨m) cho hé gia ®×nh, vμ ng−êi s¶n xuÊt. Ng−êi sö dông ®Êt cã
quyÒn lùa chän loμi c©y trång vμ b¸n c¸c s¶n phÈm, cã quyÒn chuyÓn nh−îng vμ thõa kÕ
®Êt ®ai.
Nh− vËy vÊn ®Ò ®Êt ®ai ®−îc thùc thi bëi nhiÒu luËt vμ chÝnh s¸ch kh¸c nhau, trong
thùc tÕ khi thùc hiÖn viÖc giao ®Êt giao rõng theo nghÞ ®Þnh 163 cÇn xem xÐt thªm c¸c
luËt ®Êt ®ai, luËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng... nh− vËy míi cã ®Çy ®ñ c¬ së ph¸p lý còng
nh− c¸c gi¶i ph¸p cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai.
3.2. C¸c chÝnh s¸ch ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói vμ
xãa ®ãi gi¶m nghÌo
ChÝnh phñ ®· ®−a ra nhiÒu chÝnh s¸ch liªn quan ®Ó c¶i tiÕn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña
®êi sèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè. Trong vïng miÒn nói, chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi ®· ®−îc x©y dùng bëi chÝnh phñ, trong ®ã cã tõng ch−¬ng tr×nh cô thÓ ®Ó ®¸p øng
®−îc yªu cÇu cña tõng vïng. ViÖc thùc hiªn ch−¬ng tr×nh dùa trªn c¬ së nhiÒu chÝnh
s¸ch liªn quan kh¸c nhau, vμ nh»m môc tiªu c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña ng−êi d©n téc
thiÓu sè, b¶o ®¶m sù c«ng b»ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c d©n téc vμ cè g¾ng ph¸t triÓn c¸c
vïng nói theo møc cña c¸c vïng ®ång b»ng.
Mét c¸ch tæng qu¸t, ph¸t triÓn kinh tÕ vïng nói cÇn cã sù thèng nhÊt ho¹t ®éng mét
c¸ch thÝch hîp víi vai trß chñ ®¹o lμ l©m nghiÖp. C¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp kh¸c
nhau ®· ®−îc thùc thi nh»m ®Èy m¹nh vμ gãp phÇn trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña
ng−êi d©n téc thiÓu sè.
Trong c¸c chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh, ®¸ng chó ý lμ sù phèi hîp thùc thi c¸c chÝnh
s¸ch giao ®Êt giao rõng, ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng l©m vμ c¸c chÝnh s¸ch tÝn dông kh¸c.
57
- §©y lμ sù phèi hîp ®Ó b¶o ®¶m r»ng ng−êi d©n téc trong c¸c cïng nói kh«ng chØ nhËn
®−îc ®Êt ®ai mμ cßn cã c¬ héi tiÕp cËn víi kü thuËt míi, còng nh− nguån vèn ®Ó tæ chøc
s¶n xuÊt l©m nghiÖp.
3.3. ChÝnh s¸ch l©m nghiÖp ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Ho¹t ®éng nμy ®−îc thùc hiÖn bëi chÝnh phñ tõ n¨m 1985, mét chiÕn l−îc b¶o vÖ
m«i tr−êng quèc gia ®· ®−îc ®−a ra vμ theo sau ®ã lμ: LuËt ®Êt ®ai (1988, 1993, 1998),
S¾c lÖnh vÒ nguån kho¸ng s¶n (1989), LuËt b¶o vÖ søc kháe (1989), S¾c lÖnh vÒ b¶o vÖ
nguån n−íc (1989), LuËt b¶o vÖ ®ª ®iÒu (1989), vμ LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng
(1991), LuËt m«i tr−êng (1994)....
N¨m 1992, ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc
chÊp thuËn. Ch−¬ng tr×nh nμy ®· ®−îc thiÕt kÕ ®Ó n©ng cao tÝnh thÝch hîp cña chÝnh s¸ch
cho tÊt c¶ c¸c ngμnh, c¸c cÊp ®Ó sö dông hîp lý nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ b¶o vÖ
m«i tr−êng. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng lμ mét trong t¸m ch−¬ng tr×nh quan
träng ®· ®−îc chÊp thuËn.
3.4. Ph¸t triÓn l©m nghiÖp vμ n«ng nghiÖp
N−íc ta ®−îc thμnh 9 vïng sinh th¸i, mçi mét vïng cã c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c nhau vμ
¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp trªn c¬ së nguån tμi nguyªn thiªn
nhiªn vμ nguån nh©n lùc.
T¹i vïng ®ång b»ng vμ ven biÓn, hÖ thèng rõng phßng hé ®ãng vμi trß cùc kú quan
träng trong gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña giã b·o, b¶o vÖ giã c¸t vμ sù x©m lÊn cña c¸t vμo
c¸c c¸nh ®ång lóa.
C¸c diÖn tÝch rõng réng lín phôc vô cho viÖc b¶o vÖ nguån n−íc, ¶nh h−ëng ®Õn
khÝ hËu trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ ®iÒu kiÖn sèng, chèng xãi mßn vμ gi¶m thiÓu lò
lôt vμ c¸c thiªn tai kh¸c. C¸c khu rõng phßng hé, rõng tù nhiªn, rõng trång lμ n¬i sèng
cña c¸c ®éng vËt cã Ých cho n«ng nghiÖp nh− s©u, chim, Õch gióp cho viÖc ®iÒu khiÓn
s©u bÖnh h¹i.
Trong nhiÒu vïng n«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc, sù phèi hîp kh¸c nhau gi÷a N«ng -
L©m - Thñy lîi vμ N«ng - L©m - Thñy - Ng− ®· thÊy râ. NhiÒu m« h×nh n«ng l©m kÕt
hîp ®· ®−îc ®Ò xuÊt ®Ó n©ng cao viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng. Trong c¸c vïng nói, rõng trång
cã thÓ ®−îc x©y dùng trªn ®Ønh nói, c¸c loμi c©y c«ng nghiÖp dμi ngμy ë s−ên ®åi vμ c©y
trång hμng n¨m lμ ë ch©n ®åi. Rõng trång hçn giao gi÷a c©y rõng vμ c©y c«ng nghiÖp
còng ®−îc x©y dùng. Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cho thÊy ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn cã c¸c
chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ vÒ c¸c lÜnh vùc n«ng l©m vμ cã sù phèi hîp thùc hiÖn míi mang l¹i
kÕt qu¶ tèt.
58
- Tμi liÖu tham kh¶o
1. Asian Development Bank (1995): The bank's policy on Forestry.
2. Bé L©m nghiÖp/Côc kiÓm l©m (1994): V¨n b¶n ph¸p quy vÒ qu¶n lý rõng, b¶o vÖ
rõng, qu¶n lý l©m s¶n. Nxb N«ng nghiÖp.
3. Bé L©m nghiÖp (1994): C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ l©m nghiÖp. Nxb CT quèc gia, Hμ
Néi. (TËp hai)
4. Bé L©m nghiÖp (1995); Hái ®¸p vÒ chÝnh s¸ch vμ luËt ph¸p l©m nghiÖp. Nxb N«ng
nghiÖp, Hμ Néi.
5. Bé NN & PTNT- Côc kiÓm l©m (1996): Giao ®Êt l©m nghiÖp (Tμi liÖu h−íng dÉn
thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 02-CP). Nxb N«ng nghiÖp, Hμ Néi.
6. Bé NN & PTNT / FAO / JICA (1998); Chñ rõng vμ lîi Ých cña chñ rõng trong kinh
doanh rõng trång (Kû yÕu héi th¶o quèc gia 13-15/7/1998 - Thanh Hãa)
7. Bé NN & PTNT (1998): Tμi liÖu ®¸nh gi¸ tæng kÕt ch−¬ng tr×nh 327 vμ triÓn khai dù
¸n 5 triÖu ha.
8. Bé NN & PTNT: B¸o c¸o thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng n¨m 1999.
9. ChØ thÞ sè 286/TTg ngμy 02/05/1997 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ viÖc t¨ng c−êng
c¸c biÖn ph¸p cÊp b¸ch ®Ó b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng.
10. ChØ thÞ sè 18/1999/CT-TTg cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ mét sè biÖn ph¸p ®Èy m¹nh
viÖc hßan thμnh cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m
nghiÖp, ®Êt ë n«ng th«n vμo n¨m 2000.
11. FAO (1993): Forestry policies of selected countries in Asia and Pacific.
12. GTZ/ Mekong Project (1998): Process for forest land allocation in Ea H'Leo.
13. Héi KHKT l©m nghiÖp ViÖt Nam (1997): Giao ®Êt l©m nghiÖp - Kinh tÕ hé gia ®×nh
miÒn nói. Nxb N«ng nghiÖp, Hμ néi.
14. NguyÔn Quang Hμ (1993): B¸o c¸o thùc tr¹ng vμ ph−íng h−íng ph¸t triÓn l©m
nghiÖp ®Õn n¨m 2000
15. B¶o Huy, vμ céng sù (1998): §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng vμ ®Êt rõng lμm c¬ së
®Ò xuÊt sö dông tμi nguyªn bÒn v÷ng ë Dak Lak. Së KHCN vμ M«i tr−êng Dak Lak.
16. B¶o Huy, TrÇn H÷u NghÞ (1999): Qu¶n lý vμ sö dông rõng ë T©y Nguyªn - Thùc
tr¹ng vμ gi¶i ph¸p. Dù ¸n QLBV tμi nguyªn h¹ l−u s«ng Mª K«ng.
17. B¶o Huy vμ céng sù (1999- 2000): Qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång, hai b¸o c¸o
nghiªn cøu t×nh huèng cña d©n téc £ §ª vμ M' N«ng ë D¨k Lak. Dù ¸n QLBV tμi
nguyªn h¹ l−u s«ng Mª K«ng.
18. MRDP (1998): Qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng th«n b¶n / x· . B¸o c¸o kÕt qu¶ cuèi cïng ®·
®−îc ®iÒu chØnh cña ch−¬ng tr×nh "X©y dùng ®−îc c¸c h−íng tiÕp cËn c¶i tiÕn vÒ
c«ng t¸c qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng ë vïng nói cao vμ ®−a vμo ¸p dông trong ch−¬ng
tr×nh"
59
- 19. NghÞ ®Þnh sè 02-CP ngμy 15/1/1994 cña ChÝnh phñ ban hμnh quy ®Þnh vÒ viÖc giao
®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®inh, l©u dμi vμo môc
®Ých l©m nghiÖp.
20. NghÞ ®Þnh sè 01-CP ngμy 04/1/1995 cña ChÝnh phñ ban hμnh quy ®Þnh vÒ viÖc giao
khãan ®Êt sö dông vμo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, nu«i trång thñy
s¶n trong c¸c doanh nghiÖp Nhμ n−íc.
21. NghÞ ®Þnh sè 163/1999/N§-CP ngμy 16/11/1999 cña ChÝnh phñ vÒ giao ®Êt, cho thuª
®Êt l©m nghiÖp cho tæ chøc, hé gia ®×nh vμ c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh, l©u dμi vμo môc
®Ých l©m nghiÖp.
22. QuyÕt ®Þnh sè 556/TTg ngμy 12/9/1995 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ ®iÒu chØnh, bæ
sung quyÕt ®Þnh 327/CT.
23. QuyÕt ®Þnh sè 245/Q§-TTg ngμy 21/12/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ thùc hiÖn
tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhμ n−íc cña c¸c cÊp vÒ rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp.
24. QuyÕt ®Þnh sè 661/Q§-TTg ngμy 29/7/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ môc tiªu,
nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng.
25. QuyÕt ®Þnh sè 187/Q§-TTg ngμy 16/9/1998 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ ®æi míi tæ
chøc vμ c¬ chÕ qu¶n lý l©m tr−êng quèc doanh.
26. QuyÕt ®Þnh sè 67/1999/Q§-TTg ngμy 30/3/1999 cña Thñ t−íng chÝnh phñ vÒ mét sè
chÝnh s¸ch tÝn dông ng©n hμng phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n.
27. Së NN & PTNT Dak Lak (2000): §Ò ¸n ®æi míi l©m tr−êng quèc doanh.
28. NguyÔn V¨n S¶n, Don Gilmour (1999): ChÝnh s¸ch vμ thùc tiÔn phôc håi rõng ë ViÖt
Nam. Tμi liÖu héi th¶o quèc gia vÒ “ChÝnh s¸ch vμ thùc tiÔn phôc håi rõng ë ViÖt
Nam”. IUCN, GTZ, DFD, WWF.
29. Th«ng t− h−íng dÉn sè 06/LN/KL ngμy 18/6/1994 cña Bé L©m nghiÖp vÒ h−íng dÉn
thi hμnh nghÞ ®Þnh 02-CP vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp
30. UBND tØnh Dak Lak (1997): §Ò ¸n ®ãng cöa rõng tù nhiªn, ®Èy m¹nh trång rõng
phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc cña tØnh Dak Lak.
31. K.F. Wiersum (1999): Social Forestry: Changing perspectives in Forestry Science or
Practice? Thesis Wageningen Agricultural University, the Neitherland (VI + 211
pp)- With ref. – With summary in Dutch.
Danh s¸ch tμi liÖu, vËt liÖu gi¶ng d¹y
1. Tμi liÖu ph¸t tay:
- §¸nh gi¸ viÖc thùc thi ch−¬ng tr×nh 327
- Dù ¸n giao ®Êt giao rõng
2. Bμi tËp t×nh huèng: Giao ®Êt giao rõng ë th«n 6
60
- Ch−¬ng 3
sinh th¸i nh©n v¨n trong
L©m nghiÖp x· héi
Môc tiªu:
Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã thÓ:
• M« t¶ sù liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi
• VËn dông nh÷ng kiÕn thøc sinh th¸i nh©n v¨n ®· häc vμo qu¸ trÝnh tiÕp cËn céng
®ång ®Æc biÖt lμ n«ng th«n miÒn nói.
• Ph©n tÝch vai trß cña giíi trong qu¸ tr×nh qu¶n lý tμi nguyªn rõng.
61
- Bμi5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n
Môc tiªu:
Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn cã thÓ:
• M« t¶ sù liªn hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi;
• ¸p dông c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng trong sinh th¸i nh©n v¨n ®Ó ph©n tÝch mèi quan
hÖ gi÷a con ng−êi víi hÖ sinh th¸i tù nhiªn;
• M« t¶ vμ ph©n tÝch c¸c cÊu phÇn vμ sù t−¬ng t¸c cña hÖ sinh th¸i nh©n v¨n trong
hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng theo nh÷ng bèi c¶nh cô thÓ.
KÕ ho¹ch b μi gi¶ng:
Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian
1. TiÕp cËn hÖ thèng trong LNXH §éng n·o OHP 20 phót
2 Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n Nªu vÊn ®Ò OHP 25 phót
v¨n Phillip 4.8.3
3 T−¬ng t¸c gi÷a hÖ sinh th¸i vμ Tr×nh bμy OHP, Tμi 45 phót
hÖ x· héi liÖu ph¸t tay
62
- 1. TiÕp cËn hÖ thèng trong LNXH
1.1. Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng
Cho ®Õn nay ng−êi ta cßn quan niÖm r»ng “x· héi” vμ “tù nhiªn” nh− hai thùc thÓ
riªng biÖt cã thÓ ®−îc nghiªn cøu vμ nhËn thøc mét c¸ch ®éc lËp.
Lovelace (1984) nhËn xÐt r»ng nhiÒu nhμ khoa häc x· héi Ýt s½n sμng hoÆc kh«ng
thÓ dμnh mét phÇn cè g¾ng cña m×nh cho viÖc thu thËp vμ ph©n tÝch th«ng tin cô thÓ, vÝ
dô nh− x· héi n«ng th«n ®ang phô thuéc vμo tμi nguyªn ®ang sö dông nh− thÕ nμo, hoÆc
x· héi n«ng th«n nhËn thøc vμ qu¶n lý rõng nh− thÕ nμo,... ®ã lμ nh÷ng th«ng tin mμ c¸c
nhμ quy ho¹ch rÊt cÇn.
Cã mét thêi c¸c nhμ l©m nghiÖp ho¹t ®éng trong giíi h¹n nh÷ng liªn hÖ trong x· héi
n«ng th«n v× hä cho r»ng l©m nghiÖp ®−îc xem nh− khoa häc øng dông liªn quan ®Õn
nh÷ng hiÖn t−îng tù nhiªn ë rõng nh»m duy tr× vμ c¶i thiÖn s¶n xuÊt gç. Tõ nh÷ng sù
thËt ®ã râ rμng khã liªn kÕt nh÷ng d÷ liÖu v¨n hãa x· héi víi nh÷ng d÷ liÖu tù nhiªn.
Trong nhiÒu tr−êng hîp vÉn cßn nguyªn kho¶ng trèng lín vμ cã ý nghÜa trong toμn bé
kiÕn thøc cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n võa hiÖu qu¶ võa cã
c¬ së v÷ng ch¾c kh«ng chØ vÒ x· héi mμ cßn vÒ tù nhiªn. §Ó kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu
®ã cÇn ph¶i ®Þnh h−íng l¹i c¸ch tiÕp cËn ph¸t triÓn n«ng th«n sao cho hiÓu biÕt tèt h¬n
m«i tr−êng tù nhiªn vμ m«i tr−êng v¨n ho¸ x· héi liªn hÖ víi nhau nh− thÕ nμo.
Trong LNXH, rÊt cÇn cã nh÷ng quan ®iÓm míi vμ réng r·i cho phÐp hîp nhÊt
nh÷ng tiÕp cËn míi vμ kiÕn thøc míi vÒ quan hÖ cña x· héi víi c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn.
TiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n ra ®êi trªn c¬ së ®ã. TiÕp cËn nμy ph¶i dùa trªn c¬ së lý
thuyÕt hÖ thèng.
HÖ thèng bao gåm nhiÒu bé phËn cÊu thμnh, c¸c bé phËn nμy lμm viÖc kh«ng rêi
r¹c mμ cã nh÷ng mèi quan hÖ phô thuéc vμ t−¬ng t¸c lÉn nhau, vÝ dô: HÖ mÆt trêi, HÖ c¬
häc, HÖ h« hÊp, Ph¶ hÖ .... Víi nh÷ng ý t−ëng ®ã, ng−êi ta cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ hÖ
thèng ch¼ng h¹n nh−: Mét thÓ hoμn chØnh cã tæ chøc, h×nh thμnh tõ c¸c yÕu tè cã nh÷ng
mèi liªn hÖ lÉn nhau tïy thuéc vμo vÞ trÝ cña chóng trong thÓ hoμn chØnh; Mét tËp hîp
c¸c ®¬n vÞ cã t−¬ng t¸c lÉn nhau; Mét tËp hîp c¸c yÕu tè liªn kÕt nhau b»ng mét tËp hîp
c¸c mèi quan hÖ; Mét tËp hîp c¸c yÕu tè t−¬ng t¸c, cã tæ chøc ®Ó thùc hiÖn mét chøc
n¨ng nhÊt ®Þnh; Mét thÓ hoμn chØnh phøc hîp, gåm c¸c cÊu phÇn kh¸c nhau, liªn kÕt
nhau bëi mét sè mèi quan hÖ ....
C¸c ®Þnh nghÜa nμy cho thÊy mét sè khÝa c¹nh kh¸c nhau cña kh¸i niÖm hÖ thèng:
• Mét hÖ thèng hoμn chØnh cã nhiÒu bé phËn cÊu thμnh, mét sè c¸c cÊu phÇn nμy
cã thÓ quan niÖm lμ c¸c hÖ thèng phô, b¶n th©n chóng gåm c¸c cÊu phÇn vμ vËn
hμnh trong khu«n khæ hÖ thèng lín h¬n.
• HÖ thèng phøc t¹p h¬n tæng c¸c thμnh phÇn cña nã, do ®ã kh«ng thÓ chia c¾t mét
c¸ch c¬ giíi.
• TÝnh tæng thÓ cña hÖ thèng ®−îc duy tr× th«ng qua c¸c quan hÖ t−¬ng t¸c, do ®ã
tiÕp cËn hÖ thèng kh«ng ph¶i m« t¶ cÊu tróc mμ lμ c¸c mèi quan hÖ t−¬ng t¸c.
• Toμn bé hÖ thèng cã ®éng th¸i biÕn ®æi vμ tiÕn ho¸, c¸c tiÕn tr×nh nμy bÞ chi phèi
bëi c¸c ®éng lùc bªn trong nã.
63
- 1.2. TiÕp cËn hÖ thèng trong l©m nghiÖp x· héi
ViÖc xem xÐt c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi trong bèi c¶nh mét hÖ sinh th¸i nh©n
v¨n gióp hiÓu râ h¬n m«i tr−êng nh©n v¨n, gi¶i thÝch b»ng c¸ch nμo c¸c t−¬ng t¸c gi÷a
c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i vμ x· héi cã thÓ x¶y ra, sù t−¬ng t¸c nμy cã ®Æc tr−ng lμ sù tån t¹i
cña mét hÖ thèng qu¶n lý tμi nguyªn. Môc ®Ých cña chóng ta lμm cho sù vËn ®éng vμ
biÕn ®æi cña hÖ thèng nμy theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
vμ x¸c lËp c«ng b»ng x· héi trong qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng: hÖ
thèng l©m nghiÖp x· héi. TiÕp cËn hÖ thèng cã thÓ cho phÐp ph©n tÝch b¶n chÊt vμ ®Ò
xuÊt gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu trªn.
Theo quan ®iÓm sinh th¸i nh©n v¨n, sù tån t¹i hai hÖ thèng phô hay tiÓu hÖ
thèng: hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n b»ng mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c thμnh phÇn hay
yÕu tè trong mçi hÖ thèng phô vμ gi÷a hai hÖ thèng phô. Sù tån t¹i nμy lu«n cã qu¸ tr×nh
®Êu tranh, trao ®æi vËt chÊt n¨ng l−îng, th«ng tin vμ kh¶ n¨ng thÝch nghi. C¸c ho¹t ®éng
LNXH ®−îc coi lμ sù can thiÖp cña con ng−êi vμo hai hÖ thèng phô vμ lu«n bÞ chi phèi
bëi c¸c yÕu tè t¸c ®éng nh−: yÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ x· héi, v¨n ho¸ vμ c¬ chÕ
chÝnh s¸ch. Sù t¸c ®éng nμy d−êng nh− m¹nh h¬n vμ nh¹y c¶m h¬n trong c¸c ho¹t ®éng
t¹i céng ®ång. TiÕp cËn hÖ thèng ®−îc vËn dông trong ph¸t triÓn LNXH theo c¸c b−íc
sau:
B−íc 1: X¸c ®Þnh 5 bé phËn bao gåm c¸c yÕu tè sinh th¸i nh©n v¨n nh−:
• C¸c yÕu tè vËt lý sinh häc, kinh tÕ-x· héi, v¨n ho¸ vμ c¬ chÕ chÝnh s¸ch cã t¸c
®éng ®Õn qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña céng ®ång trong c¸c ho¹t ®éng LNXH.
• Mçi t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a c¸c yÕu tè ®−îc xem nh− lμ tr¹ng th¸i ®éng ®Ó ®¶m
b¶o tÝnh th−êng xuyªn, liªn tôc vμ bÒn v÷ng.
• Giíi h¹n, ph¹m vi vμ møc ®é t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè ®èi víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn
c¸c ho¹t ®éng LNXH.
• Luång th«ng tin ®Çu vμo, ®Çu ra cho qu¸ tr×nh c¸c ho¹t ®éng LNXH.
B−íc 2: x¸c ®Þnh c¬ cÊu vμ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n ®−îc xem nh− lμ
nh©n tè ®Çu vμo cña c¸c ho¹t ®éng LNXH b»ng viÖc ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng c¸c yÕu tè
vμ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng.
B−íc 3: quyÕt ®Þnh chøc n¨ng vμ møc ®é cña hÖ sinh th¸i vμ hÖ nh©n v¨n b»ng viÖc x¸c
®Þnh vμ ph©n tÝch c¸c luång mμ ë ®ã c¸c yÕu tè ®Çu vμo ®−îc xö lý ®Ó t¹o thμnh c¸c kÕt
qu¶ h÷u Ých cña ®Çu ra.
Thùc tÕ chØ ra r»ng ph−¬ng thøc n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, sö dông ®Êt hay bÊt cø
ho¹t ®éng LNXH ë mçi céng ®ång, mçi hé gia ®×nh rÊt ®a d¹ng vμ phong phó, nã kh«ng
nh÷ng ph¶n ¸nh c¸c ®Æc ®iÓm sinh th¸i, mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi vμ chÝnh s¸ch hiÖn
hμnh mμ cßn ph¶n ¸nh c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng ®Çu ra cña c¸c ho¹t
®éng s¶n xuÊt trong céng ®ång bÞ chi phèi bëi nhiÒu nh©n tè. Thùc tiÔn cho thÊy r»ng
mét nh©n tè nμo ®ã gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh chi phèi ph−¬ng thøc sö dông ®Êt cña céng
®ång vμo thêi ®iÓm nμy nh−ng cã thÓ trë nªn thø yÕu vμo thêi ®iÓm kh¸c, hoÆc rÊt quan
träng ë céng ®ång nμy nh−ng thø yÕu ë céng ®ång kh¸c.
64
- Theo Teherani-Kroenner (1992), NguyÔn B¸ Ng·i (2002) m« h×nh sinh th¸i-nh©n
v¨n ®−îc Park thiÕt kÕ theo h×nh th¸p dùa trªn c¸c ho¹t ®éng x· héi cña céng ®ång (xem
h×nh 5.1.) chÞu sù chi phèi bëi 4 bËc (Orders) cña c¸c nhãm nh©n tè theo tr×nh tù: bËc
sinh th¸i (Ecological Order), bËc kinh tÕ (Economic Order), bËc thÓ chÕ chÝnh s¸ch
(Political Order) vμ bËc ®¹o ®øc (Moral Order). M« h×nh nμy ®Ò cËp ®Õn quan hÖ gi÷a
s¾p xÕp thø bËc c¸c nhãm nh©n tè víi c¸c ho¹t ®éng c¸ nh©n vμ sù bÒn v÷ng. Dùa trªn
th¸p sinh th¸i cã thÓ gi¶i thÝch nh− sau: Mäi ho¹t ®éng LNXH cña c¸c céng ®ång ®Òu cã
c¬ së sinh th¸i vμ chÞu sù chi phèi bëi c¬ cÊu kü thuËt, kinh tÕ, chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ
trong céng ®ång. MÆt kh¸c chóng cßn chÞu ¶nh h−ëng vÒ v¨n ho¸.
C¸c nh©n tè thÝch hîp
¶nh h−ëng
S¶n xuÊt
l©m
n«ng BËc C¸c yÕu tè v¨n hãa
H¹n nghiÖp ®¹o ®øc
bÒn
chÕ v÷ng C¸c yÕu tè thÓ chÕ vμ
ho¹t BËc thÓ chÕ tæ chøc
®éng C¸c yÕu tè kinh tÕ
bÊt hîp BËc kinh tÕ vμ c«ng nghÖ
ph¸p
cña c¸ nh©n BËc sinh th¸i C¸c yÕu tè sinh th¸i
H×nh 5.1: Th¸p sinh th¸i nh©n v¨n cho ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t
triÓn LNXH
(Glaser Teherani-Kroenner, 1992, NguyÔn B¸ Ng·i, 2002 - M« pháng theo th¸p sinh th¸i
nh©n v¨n cña Park 1936)
C¬ së sinh th¸i cã thÓ ®−îc gi¶i thÝch b»ng c¸c nh©n tè vËt lý sinh häc. Nh÷ng
nh©n tè nμy ®−îc chia ra lμm 2 lo¹i: c¸c yÕu tè kh«ng kiÓm so¸t ®−îc nh− khÝ hËu, ®Þa lý
thñy v¨n, ®Þa h×nh . . .; nh÷ng yÕu tè cã thÓ kiÓm so¸t hoÆc h¹n chÕ ®−îc nh− xãi mßn, lò
lôt, h¹n h¸n, s©u bÖnh, löa rõng . . . Nh÷ng yÕu tè kiÓm so¸t hoÆc h¹n chÕ ®−îc cÇn ®−îc
nghiªn cøu cho quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp ®Þa ph−¬ng.
C¸c nh©n tè kinh tÕ lμ nh÷ng nh©n tè ®Çu vμo nh− ®Êt ®ai, vèn, lao ®éng vμ qu¶n
lý. C¸c yÕu tè kü thuËt ®−îc xem nh− lμ c¸c ph−¬ng thøc sö dông tμi nguyªn, trong ®ã
kiÕn thøc vμ kü thuËt b¶n ®Þa gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh c¸c
ho¹t ®éng s¶n xuÊt.
C¸c nh©n tè chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ ®−îc coi lμ cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy
ho¹ch nh−: quyÒn sö dông ®Êt ®ai, chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, tæ chøc céng ®ång...
Ph¹m trï vÒ ®¹o ®øc ®−îc hiÓu lμ th¸i ®é nhËn thøc cña céng ®ång hay ë møc
cao h¬n lμ v¨n ho¸. Mäi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸c ®Òu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn thay
®æi vÒ th¸i ®é vμ nhËn thøc.
65
nguon tai.lieu . vn
