Xem mẫu
- ë thËp kû 70 LNXH h−íng tíi môc tiªu ®¸p øng nhu cÇu gç vμ l©m s¶n phô cña
ng−êi d©n, ®Æc biÖt ®¸p øng nhu cÇu cñi ®èt ®−îc −u tiªn hμng ®Çu. Qua c¸c chÝnh s¸ch
hç trî ng−êi d©n trång rõng nhiªn liÖu, nhμ n−íc cung cÊp h¹t gièng, c©y con, ph¸t triÓn
v−ên −¬m, tr¶ c«ng lao ®éng trång rõng cho n«ng d©n. §Ó ®¸p øng nhu cÇu chuyÓn giao
kü thuËt vμ c«ng nghÖ cho n«ng d©n, nhμ n−íc ®· ph¸t triÓn hÖ thèng hç trî chuyÓn giao
kü thuËt cho n«ng d©n. §Ó n©ng cao d©n trÝ vμ nhËn thøc cho n«ng d©n, hÖ thèng khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m cÊp c¬ së ®−îc h×nh thμnh.
Nhμ n−íc hç trî viÖc tæ chøc, qu¶n lý c¸c céng ®ång vμ hé gia ®×nh th«ng qua c¸c
ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. HÖ thèng tμi
chÝnh tÝn dông phôc vô cho ph¸t triÓn LNXH ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn. Nhμ n−íc
tiÕn hμnh quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m« ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho qui ho¹ch sö dông ®Êt
cÊp th«n b¶n vμ hé gia ®×nh. Nhμ n−íc hç trî ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, v¨n hãa, y tÕ gi¸o
dôc cho céng ®ång. Ph¸t triÓn hÖ thèng chÕ biÕn n«ng l©m s¶n vμ bao tiªu s¶n phÈm cho
n«ng d©n còng lμ mét chÝnh s¸ch quan träng cña nhμ n−íc ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn
l©m nghiÖp cña n«ng d©n.
1.4.3. C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp x· héi
§Ó hç trî ph¸t triÓn LNXH ChÝnh phñ c¸c n−íc vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· ®Çu t−
d−íi h×nh thøc c¸c ch−¬ng tr×nh hay dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp cã ng−êi d©n tham gia.
C¨n cø vμo môc tiªu, h×nh thøc tiÕp cËn vμ néi dung ho¹t ®éng cã thÓ ph©n ra c¸c dù ¸n
vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do chÝnh phñ ®Çu t− vμ c¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do c¸c
tæ chøc quèc tÕ tμi trî (§inh §øc ThuËn, 2002).
+ C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do chÝnh phñ ®Çu t−,:
ChÝnh phñ c¸c n−íc th−êng ®Çu t− ph¸t triÓn LNXH vμo c¸c lÜnh vùc nh−:
• Trång c©y ph©n t¸n ®Ó cung cÊp chÊt ®èt cho c¸c céng ®ång d©n c−.
• Trång rõng trªn c¸c ®Êt hoang hãa, trong ®ã huy ®éng ng−êi d©n vμo thùc hiÖn
víi chøc n¨ng chñ yÕu lμ cung cÊp søc lao ®éng.
• æn ®Þnh c¸c khu d©n c− cho ng−êi d©n sèng t¹i rõng.
Môc tiªu chñ yÕu cña c¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH lμ tho¶ m·n nhu cÇu chÊt
®èt, t¹o c«ng ¨n viÖc lμm cho ng−êi d©n, gi¶m nghÌo cho ng−êi d©n vμ t¹o ra sù ph¸t
triÓn bÒn v÷ng.
+ C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do c¸c tæ chøc quèc tÕ tμi trî:
C¸c tæ chøc quèc tÕ tμi trî ®Ó ph¸t triÓn LNXH chñ yÕu ë c¸c lÜnh vùc nh−:
• Nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn h×nh thøc tiÕp cËn LNXH
• Ph¸t triÓn trang tr¹i l©m nghiÖp
• Hç trî ph¸t triÓn céng ®ång
• Ph¸t triÓn tæng hîp kinh tÕ x· héi
• §μo t¹o c¸n bé
12
- Môc tiªu cña c¸c dù ¸n nμy lμ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, ph¸t triÓn nguån
nh©n lùc, hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp hé gia ®×nh vμ céng ®ång, t¹o ra sù ph¸t triÓn tæng
hîp, liªn ngμnh
1.1.4. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng LNXH
Theo §inh §øc ThuËn (2002) ®Ó tæ chøc vμ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng LNXH mçi n−íc
®· h×nh thμnh c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý kh¸c nhau.
• Ên §é: Thμnh lËp Héi ®ång l©m nghiÖp th«n b¶n cïng qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng
l©m nghiÖp víi phßng l©m nghiÖp vμ ban qu¶n lý dù ¸n LNXH.
• Nepal: Thμnh lËp c¸c nhãm sö dông rõng trªn c¬ së cïng nhau qu¶n lý c¸c khu
rõng kh«ng theo vÞ trÝ l·nh thæ.
• Th¸i Lan: H×nh thμnh c¸c lμng l©m nghiÖp do Côc l©m nghiÖp hoμng gia ®Çu t−.
• Indonesia: Thμnh lËp c¸c lμng l©m nghiÖp do c¸c c«ng ty khai th¸c gç tμi trî.
• Philippines: CÊp giÊy phÐp sö dông ®Êt cho céng ®ång. Céng ®ång cã thÓ ký
hîp ®ång trång rõng vμ b¶o vÖ rõng víi nhμ n−íc.
• Trung Quèc: L©m nghiÖp céng ®ång cña Trung quèc ®−îc tæ chøc theo c¸c
h×nh thøc lμ trang tr¹i l©m nghiÖp lμng b¶n, tæ hîp liªn kÕt l©m nghiÖp vμ l©m
nghiÖp hé gia ®×nh.
Nh− vËy ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn ®Òu h×nh thμnh c¸c tæ chøc cã tÝnh chÊt riªng biÖt. ë
mét sè n−íc cßn trao c¶ quyÒn ph¸p lý cho tæ chøc ®ã nh− tr−êng hîp cña Nepal hay
Th¸i Lan. Xu thÕ chung lμ chÝnh phñ c¸c n−íc lμ gia t¨ng quyÒn h¹n vÒ qu¶n lý c¸c
nguån tμi nguyªn cho céng ®ång qu¶n lý th«ng qua c¸c tæ chøc cña hä.
2. Bèi c¶nh ra ®êi cña LNXH ë ViÖt Nam
ThuËt ng÷ LNXH b¾t ®Çu ®−îc sö dông ë ViÖt Nam vμo gi÷a thËp kû 80. LNXH
dÇn dÇn ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cïng víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ®Êt n−íc.
Sù chuyÓn h−íng tõ mét nÒn l©m nghiÖp lÊy quèc doanh lμm chÝnh sang mét nÒn l©m
nghiÖp nh©n d©n cã nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ tham gia ®−îc xuÊt ph¸t tõ c¸c bèi c¶nh
chñ yÕu sau:
+ Thùc tr¹ng ®êi sèng n«ng th«n, ®Æc biÖt lμ n«ng th«n miÒn nói ®ang gÆp nhiÒu khã
kh¨n, sù phô thuéc cña c¸c céng ®ång vμo rõng nμy cμng t¨ng ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng
thøc qu¶n lý rõng thÝch hîp.
HiÖn t¹i ë ViÖt Nam cã kho¶ng 80% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n, 27 triÖu ng−êi
trong ®ã h¬n 10 triÖu ng−êi lμ c¸c ®ång bμo d©n téc thiÓu sè sèng ë c¸c vïng trung du
vμ miÒn nói. MÆc dï ChÝnh phñ ®· cã Ch−¬ng tr×nh quèc gia h−íng tíi xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo nh−ng tû lÖ hé gia ®×nh ®ãi nghÌo chiÕm vÉn cßn kh¸ cao. Tû lÖ nμy ë c¸c tØnh
vïng cao cßn trªn d−íi 30%. §a phÇn c¸c hé gia ®×nh nghÌo ph¶i tËp trung vμo s¶n xuÊt
l−¬ng thùc, ch¨n nu«i hay lμm c¸c ngμnh nghÒ phô kh¸c.
Sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lμ mét trë ng¹i lín. C¸c vïng
s©u vïng xa s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, l¹c hËu, kinh tÕ thÊp kÐm cÇn nhiÒu ®Çu t− hç trî vμ
thêi gian míi tiÕn kÞp miÒn xu«i. MÆc dï nhiÒu n¬i ë trung du vμ miÒn nói ®· vμ ®ang
h×nh thμnh c¸c vïng chuyªn canh s¶n xuÊt c©y nguyªn liÖu, c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n
13
- qu¶, rau xanh; ®ang xuÊt hiÖn hμng v¹n trang tr¹i n«ng l©m nghiÖp; song nh×n chung s¶n
xuÊt tù tóc, tù cÊp vÉn cßn nhiÒu, c¬ cÊu kinh tÕ ch−a hîp lý, vÉn nÆng vÒ trång trät, s¶n
xuÊt hμng ho¸ ch−a ph¸t triÓn t¹i c¸c vïng s©u vïng xa.
Sù phô thuéc vμo rõng cña c¸c céng ®ång miÒn nói vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm ®−îc
s¶n xuÊt trªn ®Êt rõng, tiÒn mÆt thu ®−îc tõ b¸n l©m s¶n nh− gç, cñi ®èt v. v. ngμy cμng
t¨ng dÉn ®Õn khai th¸c tμi nguyªn rõng qu¸ møc, nhiÒu n¬i rõng kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng
t¸i sinh dÉn ®Õn ®åi träc ho¸. Nh÷ng xung ®ét trong sö dông tμi nguyªn rõng ngμy cμng
nhiÒu. L©m nghiÖp nhμ n−íc kh«ng cßn kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ viÖc qu¶n lý tμi
nguyªn rõng. Trong bèi c¶nh nh− vËy cÇn ph¶i cã mét ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng thÝch
hîp, lμm sao võa ®¸p øng ®−îc lîi Ých cña ng−êi d©n ®i¹ ph−¬ng võa b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn
tμi nguyªn rõng. L©m nghiÖp x· héi ®−îc h×nh thμnh, x· héi chÊp nhËn vμ ngμy cμng
ph¸t triÓn.
+ ¶nh h−ëng cña nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h−íng phi tËp trung ho¸
X©y dùng Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp trong thËp kû 60 ®Õn dÇu thËp kû 80
-
Sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt, §¶ng vμ Nhμ n−íc ®· ph¸t ®éng phong trμo x©y dùng Hîp
t¸c x· n«ng nghiÖp ë miÒn B¾c. H×nh thøc s¶n xuÊt Hîp t¸c x· ë n«ng th«n miÒn B¾c ®·
ph¸t triÓn ë ®Ønh cao vμo giai ®o¹n tõ 1960 ®Õn 1975 khi miÒn B¾c lμ hËu ph−¬ng v÷ng
ch¾c cho tiÒn tuyÕn, thùc hiÖn x©y dùng Chñ nghÜa x· héi.
Sau khi thèng nhÊt ®Êt n−íc, quan hÖ s¶n xuÊt hîp t¸c x· béc lé nh÷ng nh−îc ®iÓm
nh− viÖc tr¶ c«ng theo theo c«ng ®iÓm, ph©n phèi s¶n phÈm theo ®Þnh suÊt ... ®· t¹o ra
ph©n phèi b×nh qu©n, kh«ng kÝch thÝch s¶n xuÊt. Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp
ngμy cμng thÊp, thu nhËp cña n«ng d©n ngμy cμng gi¶m ®· khiÕn c¸c hé n«ng d©n ngμy
cμng Ýt quan t©m tíi lμm ¨n theo kiÓu hîp t¸c x·. §©y lμ c¬ së ra ®êi chØ thÞ 100 nh»m
b−íc ®Çu c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp trong hîp t¸c x· theo
h−íng phi tËp trung ho¸.
Kho¸n 100 n¨m 1981 (chØ thÞ 100)
-
Môc ®Ých cña cuéc ®æi míi qu¶n lý hîp t¸c x· n«ng nghiÖp nμy lμ khuyÕn khÝch
n«ng d©n t¨ng c−êng s¶n xuÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu l−¬ng thùc ®ang trÇm träng ë
ViÖt Nam. §Ó lμm ®−îc nh− vËy, ruéng ®Êt ®−îc chia cho c¸ nh©n n«ng d©n trong thêi
gian h¹n ®Þnh víi mét phÇn ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt. S¶n phÈm thu ®−îc theo n¨ng suÊt
kho¸n ph¶i nép vμo hîp t¸c x·. Hîp t¸c x· chÞu tr¸ch nhiÖm ph©n chia s¶n phÈm. S¶n
phÈm v−ît kho¸n thuéc quyÒn së h÷u cña n«ng d©n. H×nh thøc kho¸n nμy ®· cã t¸c ®éng
®Õn t¨ng n¨ng suÊt vμ s¶n l−îng n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn nh÷ng mÆt tÝch cùc cña h×nh
thøc kho¸n nμy chØ tån t¹i trong thêi gian ng¾n. Nh÷ng yªu cÇu më réng quyÒn tù chñ vμ
quyÕt ®Þnh cña n«ng d©n ngμy cμng t¨ng vμ dÉn tíi nh÷ng ®æi míi trong qu¶n lý vμ s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp.
Kho¸n 10 n¨m 1988 (NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ)
-
C¬ chÕ kho¸n trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo NghÞ quyÕt sè 10 cña Bé ChÝnh trÞ
n¨m 1988 nh»m tiÕp tôc t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc. PhÇn lín t− liÖu
s¶n xuÊt ®−îc giao cho hé n«ng d©n vμ hä ®−îc chñ ®éng sö dông cho môc ®Ých s¶n
xuÊt. ¶nh h−ëng cña NghÞ quyÕt 10 ®−îc nhËn thÊy râ rÖt th«ng qua s¶n phÈm s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp ®· t¨ng vμ nh÷ng thay ®æi cña c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c hÖ
14
- thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngμy cμng ®a d¹ng vμ b¾t ®Çu h−íng vμo s¶n xuÊt hμng ho¸
hoÆc s¶n xuÊt cho tiªu dïng tuú theo tõng hé.
LuËt ®Êt ®ai
-
LuËt ®Êt ®ai lÇn ®Çu tiªn ®−îc ban hμnh vμo n¨m 1988, ®−îc sña ®æi vμ bæ sung vμo
c¸c n¨m 1993, 1998 ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng mèc quan träng cho c«ng cuéc ®æi
míi qu¶n lý n«ng nghiÖp nh»m ®¶m b¶o mét hμnh lang ph¸p lý cho viÖc qu¶n lý, sö
dông tμi nguyªn ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vμ bÒn v÷ng. LuËt ®Êt ®ai 1993 lμ c¬ së
ph¸p lý rÊt quan träng cho c¸c hé n«ng d©n tù chñ sö dông ®Êt víi 5 quyÒn c¬ b¶n khi
nhËn ®Êt.
Nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc cña LuËt ®Êt ®ai ®−îc thÊy rÊt râ ®èi víi c¸c céng ®ång
miÒn nói, n¬i ®Êt ®ai vμ tμi nguyªn rõng ®· vμ ®ang ®−îc giao cho c¸c hé gia ®×nh vμ
céng ®ång qu¶n lý vμ sö dông l©u dμi. N«ng d©n vμ céng ®ång ®−îc lμm chñ thùc sù
trªn c¸c diÖn tÝch ®Êt ®−îc giao, hä yªn t©m ®Çu t− vμo s¶n xuÊt, ®−îc h−ëng thμnh qu¶
lao ®éng chÝnh ®¸ng vμ ®ãng gãp nghÜa vô víi nhμ n−íc.
LuËt B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng, c¸c v¨n b¶n d−íi luËt chñ yÕu vÒ l©m nghiÖp
-
LuËt B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991 lμ c¬ së quan träng cho ph¸t triÓn LNXH
t¹i c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói. Ph©n chia 3 lo¹i rõng, quyÒn giao ®Êt l©m nghiÖp,
quyÒn hîp ®ång kho¸n kinh doanh rõng cña c¸c hé n«ng d©n vμ tæ chøc céng ®ång cã t−
c¸ch ph¸p nh©n ®· ®−îc luËt ph¸p ho¸. NghÞ ®Þnh 02/CP cña ChÝnh phñ n¨m 1993, NghÞ
®Þnh 163/CP cña ChÝnh phñ n¨m 1998 vμ c¸c v¨n b¶n liªn quan kh¸c ®· t¹o ®iÒu kiÖn
cho nh©n d©n nhËn ®Êt, nhËn rõng ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta.
+ Nh÷ng h¹n chÕ trong qu¶n lý tμi nguyªn rõng cña l©m nghiÖp quèc doanh cÇn ®−îc
thay thÕ b»ng c¸c h×nh thøc qu¶n lý phï hîp víi thêi kú míi.
Ngμnh l©m nghiÖp hiÖn ®ang qu¶n lý kho¶ng 19 triÖu ha rõng vμ ®Êt rõng. Cho ®Õn
cuèi thËp kû 80, Nhμ n−íc qu¶n lý l©m nghiÖp th«ng qua mét hÖ thèng c¸c liªn hiÖp xÝ
nghiÖp l©m nghiÖp, l©m tr−êng quèc doanh. HÖ thèng nμy ®· tõng cã trªn 700 l©m
tr−êng quèc doanh víi trªn 10 v¹n lao ®éng lμ c«ng nh©n l©m nghiÖp cã nhiÖm vô tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng KiÓm l©m nh©n d©n cã vai
trß qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng. MÆc dï vËy nh÷ng vô vi ph¹m rõng ngμy cμng t¨ng th«ng
qua c¸c h×nh thøc khai th¸c l©m s¶n bÊt hîp ph¸p, ®èt n−¬ng lμm rÉy. HÖ thèng qu¶n lý
l©m nghiÖp tá ra kÐm hiÖu qu¶ nh−: L©m tr−êng quèc doanh kinh doanh kÐm hiÖu qu¶,
nhiÒu l©m tr−êng thua lç, kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o rõng; Lùc l−îng kiÓm l©m kh«ng ®ñ
søc ng¨n chÆn c¸c vô vi ph¹m rõng. Cuèi thËp kû 80 nhiÒu quan ®iÓm míi trong qu¶n lý
vμ sö dông tμi nguyªn rõng xuÊt hiÖn cïng víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch qu¶n lý hîp t¸c x·
n«ng nghiÖp. §ã lμ c¸c ch−¬ng tr×nh giao ®Êt, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, x©y dùng
c¸c tr¹i rõng, c¸c céng ®ång qu¶n lý l©m nghiÖp. LNXH ®−îc h×nh thμnh trong bèi c¶nh
nμy võa theo tÝnh tÊt yÕu, võa ®−îc sù hç trî cña xu thÕ míi.
+ Trμo l−u mét lo¹i h×nh l©m nghiÖp míi: l©m nghiÖp céng ®ång ®ang xuÊt hiÖn trong
khu vùc
Vμo cuèi thËp kû 80, c¸c héi nghÞ, héi th¶o, diÔn ®μn quèc tÕ vÒ LNXH ®−îc tæ
chøc t¹i khu vùc cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh b¾t ®Çu "më cöa".
Sù héi nhËp lμ mét bèi c¶nh tèt cho ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam. C¸c cuéc giao l−u,
häc hái kinh nghiÖm víi n−íc ngoμi ®· thóc ®Èy c¸ch nh×n míi vÒ ph¸t triÓn LNXH.
15
- C¸c ch−¬ng tr×nh LNXH ë c¸c n−íc Ch©u ¸ ®−îc coi lμ nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc ®Õn
ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam.
+ C¸c ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ phi chÝnh
phñ ®ãng gãp tÝch cùc vμo ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam
Vμo ®Çu thËp kû 90 nhiÒu ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ,
chÝnh phñ vμ phi chÝnh phñ ®−îc thùc hiÖn. Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam-
Thôy §iÓn, c¸c dù ¸n cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh−: FAO, UNDP, GTZ vμ cña c¸c tæ
chøc Phi chÝnh phñ ®· ¸p dông c¸ch tiÕp cËn míi trong ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Ph¶i
kh¼ng ®Þnh r»ng, Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam-Thuþ §iÓn cã vai trß quan
träng ®Çu tiªn vÒ ph¸t triÓn kh¸i niÖm LNXH ë ViÖt Nam. Nh÷ng khëi ®Çu cho c¸ch tiÕp
cËn míi lμ c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn, vμ cho ®Õn nay c¸c ch−¬ng tr×nh nμy lu«n lμ
nh÷ng ®iÓm ®i ®Çu trong ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta.
ChÝnh phñ Thuþ SÜ tμi trî Ch−¬ng tr×nh hç trî l©m nghiÖp x· héi trong giai ®o¹n
1994-2004 nh»m vμo 3 môc tiªu quan träng, ®ã lμ: Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ho¹t
®éng LNXH; T¹o kiÕn thøc cho viÖc ®μo t¹o LNXH; Trao ®æi th«ng tin vÒ LNXH.
Ch−¬ng tr×nh nμy ®· vμ ®ang gióp cho ViÖt Nam ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o LNXH
mét c¸ch toμn diÖn.
16
- Tμi liÖu tham kh¶o
1. Bé NN&PTNT (1988) B¸o c¸o s¬ kÕt 5 n¨m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 02/CP vÒ giao
®Êt l©m nghiÖp 1994-1998.
2. Bé NN&PTNT (1998) B¸o c¸o tæng kÕt t×nh h×nh thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh 327 vμ
triÓn khai Ch−êng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng.
3. Bé NN&PTNT (1999). B¸o c¸o thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha n¨m 1999.
4. Bé NN&PTNT )1998). Tμi liÖu ®¸nh gi¸ tæng kÕt ch−¬ng tr×nh 327 vμ triÓn khai
dù ¸n 5 triÖu ha rõng.
5. Côc ®Þnh canh ®inh c− (1998): B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c−
trong 25 n¨m. Bé NN&PTNN 1998.
6. §inh §øc ThuËn (2002). Kinh nghiÖm ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi ë mét sè
n−íc Ch©u ¸ vμ vËn dông vμo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. LuËn ¸n TiÕn sÜ Kinh tÕ -
N¨m 2002
7. Donovan, D., Rambo, A.T., Fox, J., Lª Träng Cóc (1997) Nh÷ng xu h−íng ph¸t
triÓn vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam TËp 1&2, Trung t©m §«ng T©y/Trung t©m
nghiªn cøu tμi nguyªn vμ m«i tr−êng - §¹i häc quèc gia Hμ Néi, Nhμ xuÊt b¶n
ChÝnh trÞ Quèc gia 1997
8. Elaine Morrison vμ Olivier Dubois: §êi sèng bÒn v÷ng ë vïng cao ViÖt Nam:
Giao ®Êt vμ ®»ng sau vÊn ®Ò giao ®Êt. L©m nghiÖp vμ sö dông ®Êt Series sè: 14 -
Hμ Néi 1998
9. LuËt ®Êt ®ai (1993) : C«ng bè theo ph¸p lÖnh sè 24-L/CTN ngμy 24/7/1993 cña
Chñ tÞch n−íc CHXHCN ViÖt Nam
10. LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng (1991): C«ng bè theo ph¸p lÖnh sè 58-
LCT/H§NN8 ngμy 19/8/1991 cña Chñ tÞch Héi ®ång Nhμ n−íc n−íc CHXHCN
ViÖtn Nam
11. NghÞ ®Þnh 01/CP (1995) Quy ®Þnh vÒ giao kho¸n ®Êt vμ sö dông vμo môc ®Ých
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thuû s¶n trong c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc
ra ngμy 4/1/1995
12. NghÞ ®Þnh 64/CP (1993) Quy ®Þnh vÒ giao ®Êt n«ng nghiÖp cho hé gia ®×nh, c¸
nh©n sö dông æn ®Þnh vμ l©u dμi vμo môc ®Ých n«ng nghiÖp ra ngμy 27/9/1993
13. Rao, I. Y 1990, Community Forestry Lessons from Case Studies in Asia and the
Pacific region. RAPA of the FAO of the United nations, Bangkok 1990.
14. TrÇn §øc Viªn, (1997) Tæng quan vÒ c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c tham gia vμo
ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn Trong “Nh÷ng xu
h−íng ph¸t triÓn vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam” TËp 2 Phô lôc B : C¸c nghiªn
cøu mÉu vμ bμi häc tõ Ch©u ¸. Trung t©m §«ng T©y/Trung t©m nghiªn cøu tμi
nguyªn vμ m«i tr−êng - §¹i häc quèc gia Hμ Néi, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc
gia 1997.
17
- 15. Trung t©m §μo t¹o LNXH, (1998) B¸o c¸o vÒ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng dù ¸n §æi
míi chiÕn l−îc l©m nghiÖp vμ c¸c dù ¸n hç trî ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp kh¸c
t¹i Tö Nª huyÖn T©n L¹c tØnh Hoμ B×nh Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp/Ch−¬ng
tr×nh Hç trî LNXH II, 5/1998.
16. Trung t©m §μo t¹o LNXH, (1998) B¸o c¸o vÒ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng c¸c dù ¸n
hç trî ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp t¹i tØnh Hoμ B×nh Tr−êng §¹i häc L©m
nghiÖp/Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH II, 5/1998.
17. Wiersum K.F. (1994) Social Forestry in South and Southeast Asia: History and
new Perspectives. In H. Simon, Hartadi, S Sarbanurdin, Surmadi & H. Iswantoro
(eds) Social Forestry and sustainable Forest management. Proceedings of a
seminar- Perum Perhutani, Jarkarta, Indonesia, p. 1-27.
Danh s¸ch tμi liÖu phôc vô gi¶ng day
1. Giao bμi tËp th¶o luËn nhãm: Ph©n tÝch t×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH cña ViÖt Nam.
2. Tμi liÖu ®äc thªm cho th¶o luËn nhãm:
• §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn LNXH theo m« h×nh CIPP
• Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña LNXH vμ nh÷ng ®Æc tr−ng cña mét sè n−íc ë Ch©u ¸
3. GiÊy kÝnh trong dïng cho OHP
18
- Bμi 2: Kh¸i niÖm LNXH
Môc tiªu:
Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
• Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc kh¸i niÖm LNXH.
• Nªu vμ gi¶i thÝch ®−îc nh÷ng quan ®iÓm hiÖn nay vÒ LNXH.
• LiÖt kª ®−îc vμ gi¶i thÝch ®−îc c¸c ho¹t ®éng LNXH ë ViÖt Nam.
• Ph©n tÝch ®−îc mèi quan hÖ, nh÷ng ®iÓm gièng vμ kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a LNXH
vμ L©m nghiÖp truyÒn thèng (LNTT).
• Nªu vμ gi¶i thÝch ®−îc vai trß cña LNXH ®èi víi ph¸t triÓn n«ng th«n.
KÕ ho¹ch b μi gi¶ng:
Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi
gian
1. Kh¸i niÖm vÒ LNXH Tr×nh bμy, Tμi liÖu ph¸t
th¶o luËn tay, bμi tËp 1 tiÕt
nhãm. t×nh huèng.
2. LNXH ®−îc coi nh− mét Tr×nh bμy, C©u hái th¶o
ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham th¶o luËn luËn. 1 tiÕt
gia nhãm.
3. LNXH ®−îc coi nh− mét lÜnh Tr×nh bμy, C©u hái th¶o
vùc, ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi th¶o luËn luËn. 1 tiÕt
nguyªn rõng nhãm.
4. LNXH lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý Tr×nh bμy, C©u hái th¶o 1 tiÕt
tμi nguyªn rõng luËn luËn
Th¶o
nhãm
5. Ph©n biÖt LNXH vμ LNTT Giao bμi tËp, Bμi tËp 1 tiÕt
6. Vai trß cña LNXH trong ph¸t ®éng n·o C©u hái
triÓn n«ng th«n
19
- 1. Kh¸i niÖm LNXH
Gi÷a thËp niªn 1970, nh÷ng chuyÔn biÕn quan träng trong t− t−ëng vÒ vai trß cña
l©m nghiÖp trong ph¸t triÓn n«ng th«n ®· diÓn ra, mét dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña t− t−ëng
míi nμy lμ giíi thiÖu thuËt ng÷ LNXH t¹i Ên §é vμo n¨m 1970. Trong b¸o c¸o cña ñy
ban n«ng nghiÖp quèc gia, ng−êi ta khuyÕn c¸o nh©n d©n n«ng th«n sÏ ®−îc khuyÕn
khÝch tham gia b¶o vÖ vμ t¸i t¹o tμi nguyªn rõng, sÏ ®−îc cung cÊp l©m s¶n kh«ng mÊt
tiÒn .
N¨m 1978 Ng©n hμng thÕ giíi ®· xuÊt b¶n c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c chÝnh s¸ch
l©m nghiÖp, b¸o hiÖu chuyÓn h−íng tõ nÒn l©m nghiÖp l©m sinh-c«ng nghiÖp rõng sang
b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ®¸p øng nhu cÇu ®Þa ph−¬ng, ñng hé l©m nghiÖp v× nh©n d©n ®Þa
ph−¬ng vμ khuyÕn khÝch ng−êi d©n n«ng th«n tham gia vμo l©m nghiÖp ë ®Þa ph−¬ng.
Còng n¨m 1978, FAO b¾t ®Çu ch−¬ng tr×nh míi “L©m nghiÖp v× sù ph¸t triÓn céng
®ång ®Þa ph−¬ng” vμ Ên hμnh b¶n tæng quan vÒ vai trß cña l©m nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn
céng ®ång ®Þa ph−¬ng, trong ®ã thuËt ng÷ LNXH ®· ®−îc nªu ra. LNXH hoÆc th«ng
qua ho¹t ®éng cña c¸c n«ng hé riªng rÏ hoÆc th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan ®Õn
céng ®ång nh− mét tæng thÓ ( FAO, 1978). Héi nghÞ l©m nghiÖp lÇn thø VIII n¨m 1978
tæ chøc t¹i Jakarta thõa nhËn xu h−íng LNXH. LNXH ®−îc qu¶ng b¸ réng r·i vμ nhanh
chãng, m¹nh mÏ v× ý nghÜa nh©n v¨n cña nã. Tõ ®ã thuËt ng÷ LNXH ®−îc sö dông réng
r·i ë nhiÒu n−íc. M¨c dï vËy cho ®Õn nay kh¸i niÖm LNXH vÉn ®−îc hiÓu theo nhiÒu
c¸ch kh¸c nhau tuú thuéc vμo ®iÒu kiÖn lÞch sö, v¨n ho¸, kinh tÕ - x· héi vμ ý thøc hÖ
cña mçi d©n téc, nªn kh¸i niÖm LNXH ®−îc dÞch ra theo rÊt nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ë mçi
quèc gia. §iÒu ®ã dÉn tíi c¸c ý kiÕn tranh luËn ®Ó t×m ra sù t¸ch b¹ch r¹ch rßi gi÷a c¸c
nhãm thuËt ng÷ kh¸c nhau, mμ nguyªn nh©n chØ lμ do c¸ch ®Þnh nghÜa kh«ng ®ång nhÊt
(Donoran vμ Fox,1997). H¬n n÷a LNXH lμ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc, v× vËy sau
h¬n 20 n¨m tån t¹i vμ ph¸t triÓn, hiÖn nay vÉn ®ang cßn cã nhiÒu tªn gäi vμ kh¸i niÖm
kh¸c nhau vÒ LNXH.
Theo FAO (1978) LNXH lμ tÊt c¶ nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng mμ trong ®ã ng−êi
d©n ®Þa ph−¬ng liªn kÕt chÆc chÏ víi ho¹t ®éng l©m nghiÖp. Nh÷ng h×nh thøc nμy rÊt
kh¸c nhau cho nhu cÇu tõ viÖc thiÕt lËp c¸c ®¸m c©y gç (Woodlot - nguyªn v¨n tiÕn Anh)
ë nh÷ng n¬i thiÕu hôt gç vμ c¸c l©m s¶n kh¸c cho nhu cÇu ®Þa ph−¬ng ®Õn c¸c ho¹t ®éng
truyÒn thèng cña c¸c céng ®ång miÒn rõng nh− trång c©y lÊy gç ®Ó cung cÊp gç hμng
ho¸, chÕ biÕn l©m s¶n ë n«ng th«n. Ng−êi ta cßn nhÊn m¹nh, LNXH ph¶i lμ mét bé phËn
cña ph¸t triÓn n«ng th«n vμ cßn thõa nhËn kh¸i niÖm c¬ b¶n mμ theo ®ã môc ®Ých trung
t©m cña ph¸t triÓn n«ng th«n lμ gióp ®ì ng−êi nghÌo tõ sù cè g¾ng cña chÝnh hä. L©m
nghiÖp h−íng tíi phôc vô cho ph¸t triÓn céng ®ång, do vËy, ph¶i lμ mét nÒn l©m nghiÖp
xuÊt ph¸t tõ ng−êi d©n th−êng (FAO, 1978). Cho nªn ngay tõ buæi ®Çu, LNXH ®−îc
thiÕt lËp trªn sù tham gia cña ng−êi d©n vμ h−íng vÒ nhu cÇu cña n«ng th«n, ®Æc biÖt
nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt trong sè hä.
Wiersum (1994) nhËn xÐt r»ng, c¸c quan niÖm vÒ LNXH cã c¸c ý nghÜa kh¸c nhau
lμ do nguån gèc cña sù ph¸t triÓn quan niÖm nμy. B¸o c¸o cña Ên §é nªu bËt vai trß cña
LNXH nh− lμ sù ®ãng gãp ®Ó c¶i thiÖn qu¶n lý rõng. Trong khi t−êng tr×nh cña FAO chó
ý h¬n ®Õn hoμn c¶nh ph¸t triÓn n«ng th«n cña LNXH còng nh− ®ãng gãp cña nã ®Ó c¶i
thiÖn sö dông ®Êt. B¸o c¸o cña Ng©n hμng thÕ giíi l¹i nhÊn m¹nh ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i
20
- quan t©m h¬n n÷a ®Õn sù ph¸t triÓn LNXH vμ tõ sù ph¸t triÓn nμy ¶nh h−ëng ®Õn céng
®ång t¹i chç.
Sau nh÷ng th¶o luËn vÒ kh¸i niÖm vμ gi¶i thÝch thuËt ng÷ LNXH, c¸c kh¸i niÖm vÒ
LNXH cña FAO (1978); Srivastava vμ Pant (1979); Lantica (1982); Hoskins (1990);
Wiersum (1994); Simon (1994) ... vÒ c¬ b¶n lμ ®ång nhÊt ®ã lμ nh©n d©n n«ng th«n ®¶m
®−¬ng mét phÇn cña tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®¸p øng nhu cÇu liªn quan
®Õn rõng cña c¸c nhãm d©n c− thiÖt thßi vÒ quyÒn lîi th«ng qua nh÷ng cè g¾ng cña
chÝnh hä.
ThËt sù khã ®−a ra mét kh¸i niÖm ®Çy ®ñ vμ ®−îc mäi n¬i chÊp nhËn, nh−ng víi
môc tiªu cña LNXH lμ ph¸t triÓn n«ng th«n vμ ®Æt nÆng sù tham gia cña ng−êi d©n th× cã
thÓ hiÓu mét c¸ch tæng qu¸t LNXH lμ sù tham gia cña céng ®ång n«ng th«n trong qu¶n
lý tμi nguyªn rõng vμ phôc vô cho ph¸t triÓn n«ng th«n. C¸c ho¹t ®éng LNXH thÝch hîp
víi mäi h×nh thøc së h÷u ®Êt ®ai, LNXH còng lo¹i trõ bÊt cø h×nh thøc l©m nghiÖp nμo
mμ chØ kinh doanh b»ng h×nh thøc thuª m−ín vμ tr¶ c«ng.
Theo Dol Gilmour (1997) mét sè tªn th−êng ®−îc gäi hiÖn nay lμ: L©m nghiÖp
céng ®ång, L©m nghiÖp céng qu¶n, L©m nghiÖp cã sù tham gia, LNXH. Sù kh¸c biÖt
nμy trªn nhiÒu gãc ®é x· héi kh¸c nhau, quan träng lμ tæ chøc nμo chÞu tr¸ch nhiÖm chñ
yÕu trong qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®¹i thÓ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý thuéc vÒ céng ®ång, c¸c
nhãm cña céng ®ång, n«ng hé; tr×nh ®é kiÓm so¸t, sö dông hoÆc së h÷u hiÖn nay cña
nhμ qu¶n lý rõng vÒ tμi nguyªn rõng. Nh÷ng ý nghÜa nμy Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn møc ®é
tham gia.
Tõ kh¸i niÖm trªn ®©y vÒ LNXH, cã thÓ nhËn thÊy r»ng LNXH lμ c¸c ho¹t ®éng
liªn quan ®Õn viÖc huy ®éng mäi tÇng líp nh©n d©n trong x· héi tham gia vμo b¶o vÖ tμi
nguyªn rõng cô thÓ nh− b¶o ®¶m ®−îc sù v÷ng bÒn cña s¶n xuÊt l©m nghiÖp, gia t¨ng
n¨ng suÊt rõng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, phôc håi chøc n¨ng cña c¸c l−u vùc ®ång thêi
ph¶i ®em l¹i c«ng b»ng x· héi... Ph¸t triÓn con ng−êi lμ vÊn ®Ò trung t©m cña LNXH.
Muèn b¶o vÖ ®−îc tμi nguyªn rõng cã hiÖu qu¶ l©u dμi, tr−íc hÕt ph¶i b¶o vÖ con ng−êi.
Do vËy vÊn ®Ò quan t©m ®Çu tiªn cña LNXH lμ ph¶i t×m ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m tho¶ m·n
nhu cÇu ®êi sèng hμng ngμy cña ng−êi d©n tõ nguån tμi nguyªn rõng. Gi¶i quyÕt b»ng
®−îc c¸c nhu cÇu nμy sÏ g¾n lîi Ých sèng cßn cña nh©n d©n víi tμi nguyªn rõng. ViÖc
g¾n lîi Ých cña ng−êi d©n víi tμi nguyªn rõng sÏ lμ ®éng lùc kÝch thÝch ng−êi d©n tham
gia vμo b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng. N©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n lμ môc
tiªu cña LNXH vμ ng−êi d©n chÝnh lμ chñ thÓ cña mäi ho¹t ®éng trong LNXH. Th«ng
qua c¸c ho¹t ®éng cña LNXH kh«ng nh÷ng chØ b¶o vÖ, ph¸t triÓn vμ sö dông hîp lý
nguån tμi nguyªn rõng mμ cßn b¶o vÖ ®−îc m«i tr−êng sinh th¸i, t¹o ra c«ng ¨n viÖc
lμm, n©ng cao ®êi sèng cho ng−êi nghÌo, t¹o ra c«ng b»ng x· héi, gi¶m bít sù ph©n ho¸
gi÷a ng−êi giμu vμ ng−êi nghÌo.
Nh×n l¹i trong qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn LNXH, ta thÊy sù xuÊt hiÖn quan
®iÓm LNXH trong thËp niªn 70 xuÊt ph¸t tõ hai nh©n tè c¬ b¶n lμ “Khñng ho¶ng n¨ng
l−îng cña ng−êi nghÌo” vμ “Sa m¹c ho¸”, ng−êi ta tËp trung x©y dùng nh÷ng kho¶nh
rõng lμng x· nh− lμ së h÷u c«ng céng cÇn ®−îc qu¶n lý v× lîi Ých cña céng ®ång ®Þa
ph−¬ng. C¸ch tiÕp cËn nμy kh«ng ®em l¹i thμnh c«ng nh− mong muèn v× sù tranh chÊp
quyÒn lîi cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vμ thiÕu sù c«ng b»ng trong sù tham gia (FAO,
1985).
21
- C¸c nhμ lËp kÕ ho¹ch chó ý nhiÒu h¬n ®Õn trång c©y do c¸c n«ng hé thùc hiÖn.
C¸ch tiÕp cËn nμy cho nh÷ng hËu qu¶ kh«ng nh− mong muèn vÒ mÆt x· héi, ng−êi d©n
nghÌo kh«ng cã ®Êt thua thiÖt trong tiÕp cËn tμi nguyªn nh− thêi gian tr−íc. Cuèi thËp
niªn 80 ng−êi ta thõa nhËn tiÕp cËn phôc håi rõng cÇn ph¶i ®−îc më réng b»ng viÖc chó
ý nhiÒu h¬n n÷a ®Õn c¸c vÊn ®Ò qu¶n lý rõng. Do vËy bªn c¹nh tham gia vμo t¹o rõng
míi, ng−êi d©n cßn tham gia vμo qu¶n lý tμi nguyªn rõng.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chiÕn l−îc cña LNXH rÊt ®a d¹ng, mçi mét chiÕn l−îc
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, thÕ m¹nh vμ giíi h¹n cô thÓ víi c¸c môc tiªu qu¶n lý rõng vμ ph¸t
triÓn n«ng th«n kh¸c nhau. Do vËy, cã nhiÒu c¸ch nh×n LNXH tïy bèi c¶nh kinh tÕ x·
héi cã quan ®iÓn cho LNXH lμ: mét ph−¬ng thøc tiÕp cËn cã sù tham gia; mét lÜnh vùc
qu¶n lý tμi nguyªn; mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn.
2. LNXH ®−îc coi nh− lμ mét ph−¬ng thøc tiÕp cËn cã sù tham
gia
Trong L©m nghiÖp truyÒn thèng viÖc qu¶n lý tμi nguyªn rõng chñ yÕu lμ do lùc
l−îng Nhμ n−íc ®¶m nhËn víi môc tiªu lμ theo ®uæi lîi Ých kinh tÕ cña Nhμ n−íc. Víi
môc tiªu ®ã viÖc lËp kÕ ho¹ch lμ theo kiÓu tõ trªn xuèng, nghÜa lμ ®−a ra mét sè chØ tiªu
kÕ ho¹ch cÇn ®¹t ®−îc cho tõng bé phËn, tiÕp theo ®ã lμ b»ng mäi c¸ch ®Ó thùc hiÖn
b»ng ®−îc c¸c chØ tiªu ®ã. Víi viÖc lËp kÕ ho¹ch nh− vËy c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp chñ
yÕu chó träng tíi lîi Ých kinh tÕ mμ Ýt quan t©m tíi m«i tr−êng vμ kh«ng hoÆc rÊt Ýt chó ý
tíi nhu cÇu vμ mèi quan t©m cña ng−êi d©n. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng lóc nμy chØ lμ ng−êi
ngoμi cuéc, hä hÇu nh− kh«ng tham gia hoÆc tham gia mét c¸ch thô ®éng vμo tõng c«ng
®o¹n cña viÖc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng víi t− c¸ch lμ ng−êi lμm thuª. Tiªu ®iÓm
chñ yÕu cña LNXH lμ tham gia cña c¸c chñ thÓ ®Þa ph−¬ng vμo viÖc qu¶n lý tμi nguyªn
rõng rõng. C¸c chñ thÓ ®ã bao gåm: ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng (ë ®©y bao gåm c¸c c¸ nh©n,
hé gia ®×nh, céng ®ång vμ c¸c tæ chøc ®Þa ph−¬ng) vμ c¸c tæ chøc ph¸t triÓn kh¸c. Môc
tiªu cña LNXH lμ qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®Ó gia t¨ng n¨ng suÊt rõng, s¶n xuÊt bÒn
v÷ng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, b¶o vÖ méi tr−êng, ®ång thêi ®Ó n©ng cao ®êi sèng cña
ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vμ ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph−¬ng, ®em l¹i c«ng b»ng x· héi. Sù
tham gia cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng râ rμng nhÊt lμ tÝnh quyÕt ®Þnh cña hä thÓ hiÖn trong
qu¶ tr×nh lËp kÕ ho¹ch vμ thùc hiÖn c¸c chiÕn l−îc LNXH, bao gåm:
- TiÕp cËn cã tham gia trong qu¶n lý tμi nguyªn rõng thÓ hiÖn qua nh÷ng ho¹t ®éng
®−îc lμm bëi nh©n d©n ®Þa ph−¬ng hoÆc tõ c¸ nh©n, n«ng hé vμ c¸c tæ chøc ®Þa
ph−¬ng. ë ph−¬ng thøc tiÕp cËn nμy vai trß cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®−îc ®−a lªn
hμng ®Çu, ng−êi d©n lμ chñ thÓ cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng. Vai trß cña c¸c nhμ l©m
nghiÖp chØ lμ hç trî thóc ®Èy ng−êi d©n ®Ó hä tù ®−a ®−îc quyÕt ®Þnh cu¶ chÝnh hä.
Cã nghÜa lμ ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tham gia mét c¸ch chñ ®éng vμo tÊt c¶ c¸c ho¹t
®éng liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp tõ x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, quyÕt ®Þnh chiÕn l−îc,
qu¶n lý thùc hiÖn, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸. Th«ng qua ®ã vai trß cña ng−êi d©n ngμy cμng
®−îc ®Ò cao, nhu cÇu cuéc sèng hμng ngμy cña hä dÇn dÇn ®−îc ®¸p øng, ng−êi d©n
ngμy cμng thÊy râ lîi Ých cña rõng ®èi víi cuéc sèng hμng ngμy cña hä. Do ®ã ng−êi
d©n sÏ tham gia tÝch cùc h¬n vμo qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng, khi rõng ®−îc
b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn th× m«i tr−êng sinh th¸i sÏ ®−îc c¶i thiÖn, ®êi sèng cña ng−êi
d©n sÏ ngμy cμng ®−îc c¶i thiÖn vμ n©ng cao.
22
- - TiÕp cËn cã sù tham gia sÏ ®−îc sö dông xuyªn suèt tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña mét
ch−¬ng tr×nh hay dù ¸n, bao gåm: nhËn biÕt vÊn ®Ò, lùa chän vμ quyÕt ®Þnh chiÕn
l−îc, lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc thùc hiÖn, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸. Nh− trong chÝnh s¸ch
giao ®Êt kho¸n rõng, c¸c ®iÒu quy ®Þnh mang ý nghÜa tiÕp cËn míi ®−îc thÓ hiÖn:
viÖc nhËn ®Êt dùa trªn yªu cÇu vμ tÝnh tù nguyÖn cña ng−êi d©n, viÖc giao ®Êt cña
c¸c c¬ quan chøc n¨ng dùa trªn c¬ së th«ng qua c¸c cuéc häp víi chÝnh quyÒn vμ
häp d©n, trong qu¸ tr×nh giao ®Êt ®Òu cã sù tham gia cña ng−êi d©n... Tr−íc khi nhËn
®Êt ng−êi d©n ®· chÊp nhËn sö dông ®óng môc tiªu theo hîp ®ång, sau khi nhËn ®Êt
hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh toμn bé nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt trªn ®Êt ®−îc giao.
- TiÕp cËn cã tham gia ®−îc thÓ hiÖn qua nh÷ng ho¹t ®éng cña nh÷ng nhμ ho¹t ®éng
l©m nghiÖp chuyªn nghiÖp hoÆc c¸c tæ chøc ph¸t triÓn nh»m hoÆc khuyÕn khÝch
nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý rõng ®−îc ®Æt d−íi sù kiÓm so¸t cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng,
hoÆc lμm thÝch øng nh÷ng t¸c nghiÖp qu¶n lý ë c¸c khu rõng cña nh÷ng nhμ l©m
nghiÖp chuyªn nghiÖp ®em l¹i mét c¸ch døt kho¸t trùc tiÕp c¶i thiÖn phóc lîi cña c¸c
céng ®ång n«ng th«n ®Þa ph−¬ng.
Nh− vËy, LNXH ®−îc xem nh− lμ chiÕn l−îc cña c¸c nhμ l©m nghiÖp chuyªn nghiÖp,
c¸c tæ chøc ph¸t triÓn víi môc ®Ých khuyÕn khÝch sù tham gia tÝch cùc cña nh©n d©n ®Þa
ph−¬ng. §a d¹ng ho¸ qu¶n lý rõng nh− lμ ph−¬ng tiÖn c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña céng
®ång, còng cã thÓ ®−îc xem nh− ho¹t ®éng qu¶n lý rõng do nh©n d©n thùc hiÖn nh− lμ
mét phÇn trong sinh kÕ cña hä.
3. LNXH ®−îc coi nh− mét lÜnh vùc qu¶n lý tμi nguyªn rõng
LNXH ®−îc coi nh− lμ mét lÜnh vùc qu¶n lý tμi nguyªn cã nghÜa lμ LNXH lμ mét
lÜnh vùc chuyªn m«n t¸ch biÖt nh»m môc ®Ých gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò mμ l©m nghiÖp
truyÒn thèng kh«ng thÓ th¸o gì ®−îc. §ã lμ, thø nhÊt, n¹n ph¸ rõng ngμy cμng gia t¨ng ë
tÊt c¸c n−íc ®Æc biÖt lμ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn; thø hai, tμi nguyªn rõng bÞ suy tho¸i cã
¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i trªn toμn cÇu (h¹n h¸n, lò lôt, « nhiÔm n−íc
vμ kh«ng khÝ, ); thø ba, ®êi sèng cña ng−êi d©n sèng ë miÒn nói vμ trung du kh«ng
nh÷ng kh«ng ®−îc c¶i thiÖn mμ ngμy cμng gi¶m sót; thø t−, sù ph©n ho¸ gi÷a ng−êi giμu
vμ ng−êi nghÌo ngμy cμng cao, tû lÖ ng−êi nghÌo sèng ë vïng nói vμ trung du ngμy cμng
nhiÒu; thø n¨m, kh«ng huy ®éng ®−îc mäi lùc l−îng tham gia vμo viÖc qu¶n lý b¶o vÖ
vμ ph¸t triÓn rõng, ®Æt biÖt lμ lùc l−îng lao ®éng n«ng th«n miÒn nói.
Khi LNXH ®−îc coi nh− lμ mét lÜnh vùc qu¶n lý tμi nguyªn cã nghÜa lμ nã cã môc
tiªu riªng, ®èi t−îng t¸c ®éng riªng, ph−¬ng thøc qu¶n lý riªng vμ nã tån t¹i mét c¸ch
®éc lËp t−¬ng ®èi trong kh«ng gian vμ thêi gian. Theo quan ®iÓm nμy th× LNXH tån t¹i
song song víi L©m nghiÖp th−¬ng m¹i, L©m nghiÖp b¶o tån, thËm chÝ song song víi
L©m nghiÖp vμ N«ng nghiÖp.
Môc tiªu cña LNXH lμ n©ng cao ®êi sèng cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, t¨ng c−êng vμ
ph¸t triÓn n¨ng lùc céng ®ång dùa trªn nguån tμi nguyªn cña ®Þa ph−¬ng, b»ng c¸ch t¹o
®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lμ ng−êi nghÌo tham gia vμo qu¶n lý b¶o
vÖ vμ ph¸t triÓn rõng, nh»m tháa m·n nhu cÇu ®a d¹ng cña hä nh− chÊt ®èt, l−¬ng thùc
thùc phÈm, thøc ¨n gia sóc, thuèc ch÷a bÖnh, c¶nh quan du lÞch...Do vËy mäi ho¹t ®éng
liªn quan ®Õn LNXH ®Òu quan t©m ®Õn nhu cÇu vμ nguyÖn väng cña ng−êi d©n, g¾n lîi
Ých cña ng−êi d©n víi tμi nguyªn rõng. Khi nhu cÇu vμ nguyÖn väng cña ng−êi d©n ®−îc
®¸p øng th× ng−êi d©n sÏ tham gia chñ ®éng vμ tÝch cùc h¬n vμo qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t
23
- triÓn rõng, th«ng qua ®ã tμi nguyªn rõng sÏ ®−îc qu¶n lý b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
l©u dμi. §èi t−îng cña LNXH lμ ng−êi d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng, do vËy LNXH
kh«ng nh÷ng nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng mμ cßn n©ng cao, ph¸t
triÓn n¨ng lùc vμ vai trß cña ng−êi d©n.
4. LNXH lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng
V× LNXH cã môc tiªu vμ ®èi t−îng kh¸c víi L©m nghiÖp truyÒn thèng, nªn LNXH
cã ph−¬ng thøc qu¶n lý còng kh¸c víi ph−¬ng thøc qu¶n lý cña L©m nghiÖp truyÒn
thèng. Ngoμi ra LNXH cßn kÕt hîp viÖc qu¶n lý cña Nhμ n−íc víi c¸c tæ chøc, ng−êi
d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng.
LNXH qu¶n lý rõng dùa vμo ®Æc tr−ng cña nh÷ng vïng sinh th¸i nh©n v¨n kh¸c
nhau, kÕt hîp gi÷a kiÕn thøc hμn l©m vμ kiÕn thøc cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng (kiÕn thøc
b¶n ®Þa) vμ nÒn v¨n ho¸ cña c¸c d©n téc kh¸c nhau.
VÝ dô: ph¸t triÔn LNXH vïng nói phÝa B¾c, vïng T©y Nguyªn vμ §ång b»ng Nam
Bé kh«ng thÓ gièng nhau v× c¸c vïng nÇy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh th¸i vμ nh©n v¨n kh¸c
nhau (c¸c yÕu tè tù nhiªn vμ x· héi kh¸c nhau, nÒn v¨n hãa kh¸c nhau, tËp qu¸n sö dông
tμI nguyªn kh¸c nhau..)
Ngay trong mét vïng sinh th¸ii (hay tiÓu vïng) ®èi víi c¸c ®èi t−îng rõng kh¸c
nhau cã môc ®Ých sö dông kh¸c nhau th× c¸c môc tiªu cña ho¹t ®éng LNXH còng kh¸c
nhau:
-§èi víi rõng ®Æc dông: ho¹t ®éng chñ yÕu lμ huy ®éng ng−êi d©n tham gia b¶o vÖ
rõng b»ng c¸ch n©ng cao nhËn thøc, chó träng nhiÒu h¬n c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc vμ
tuyªn truyÒn.
-§èi víi rõng s¶n xuÊt: c¸c ho¹t ®éng liÖn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ, khoanh nu«i, t¸i
sinh vμ lμm giμu rõng ®−îc quan t©m nhiÒu h¬n. C¸c ho¹t ®éng nμy th−êng chó ý ®Õn
viÖc chuyÓn giao kü thuËt, ph¸t triÓn c«ng nghÖ cã sù tham gia.. ng−êi d©n ®−îc h−ëng
mét sè quyÒn lîi trùc tiÕp tõ rõng.
LNXH ®−îc coi nh− lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng thøc tæng hîp qu¶n lý tμi nguyªn
cã nghÜa lμ LNXH lμ mét ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng míi vμ dÇn dÇn thay thÕ
cho ph−¬ng thøc qu¶n lý cò ®ã lμ L©m nghiÖp truyÒn thèng. LNXH lμ mét ph−¬ng thøc
qu¶n lý tμi nguyªn rõng víi h×nh thøc tiÕp cËn míi trong ®ã sù tham gia cña ng−êi d©n lμ
yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®ã lμ tiÕp cËn lÊy ng−êi d©n lμm trung t©m.
L©m nghiÖp truyÒn thèng tr−íc ®©y theo ®uæi môc ®Ých kinh tÕ v× vËy s¶n phÈm
chÝnh cña l©m nghiÖp lμ gç, c¸c s¶n phÈm kh¸c Ýt ®−îc quan t©m hoÆc kh«ng ®−îc quan
t©m. ViÖc qu¶n lý tμi nguyªn rõng chØ do mét lùc l−îng duy nhÊt qu¶n lý ®ã lμ l©m
nghiÖp nhμ n−íc, kü thuËt ¸p dông chñ yÕu lμ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh, c¸c qui
chÕ trång, ch¨m sãc vμ khai th¸c rõng lμm sao thu ®−îc c¸c s¶n phÈm gç nhiÒu nhÊt.
Kh¸c víi L©m nghiÖp truyÒn thèng, môc tiªu LNXH lμ ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi
d©n vμ céng ®ång, do vËy s¶n phÈm cña LNXH kh«ng ph¶i chØ lμ gç ®¬n thuÇn mμ
LNXH cßn trùc tiÕp s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm kh¸c dùa trªn tiÒm n¨ng, n¨ng lùc vμ nhu
cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. C¸c s¶n phÈm ®ã bao gåm chÊt ®èt, l−¬ng thùc, thùc
phÈm, thøc ¨n gia sóc, n−íc, c¶nh quan du lÞch. V× LNXH ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm nªn kü
thuËt ¸p dông chñ yÕu lμ n«ng l©m kÕt hîp víi nhiÒu ngμnh tham gia. Ngoμi ra, LNXH
cßn qu¶n lý nguån tμi nguyªn rõng dùa trªn tõng vïng sinh th¸i, nh©n v¨n, duy tr×, b¶o
24
- tån vμ ph¸t triÓn c¸c tËp tôc truyÒn thèng vμ b¶n s¾c cña c¸c d©n téc, nªn khi ¸p dông
tiÕn bé khoa häc vμo c¸c ho¹t ®éng ng−êi ta th−êng quan t©m ®Õn phong tôc tËp qu¸n,
kÕt hîp víi kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng.
5. Ph©n biÖt LNXH vμ L©m nghiÖp truyÒn thèng
Mersserschmidt D.A. (1992) nhËn xÐt, tÊt c¶ c¸c lo¹i l©m nghiÖp LNXH vμ
LNTT ®Òu cã tÝnh chÊt x· héi. Nh− nhμ l©m nghiÖp chuyªn nghiÖp nçi tiÕng J. Westoby
(1987) chØ râ, l©m nghiÖp kh«ng ph¶i v× c©y mμ v× ng−êi, vμ dÉu cho v× c©y ®i n÷a th×
còng chØ v× c©y ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña con ng−êi. Rõng cung cÊp gç vμ l©m s¶n ngoμi
gç ®¸p øng phÇn lín nhu cÇu gia ®×nh ë n«ng th«n miÒn rõng thuéc c¸c n−íc ®ang ph¸t
triÓn, kÓ c¶ thøc ¨n bæ sung cho gia sóc. ë cÊp ®é ®Þa ph−¬ng, khai th¸c rõng t¹o nªn
c«ng ¨n viÖc lμm vμ thu nhËp. ChÕ biÕn l©m s¶n lμ nguån hæ trî viÖc lμm. §iÒu ®ã cã t¸c
dông æn ®Þnh ®èi víi c¸c céng ®ång n«ng th«n, tr¸nh cho hä khái ph¶i ly h−¬ng ®Ó t×m
viÖc lμm. Nguån thu nhËp tõ b¸n cñi, than, c¸c l©m s¶n ngoμi gç (tinh dÇu, nÊm, m©y,
d−îc liÖu...) cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ng−êi nghÌo. Rõng ®ãng gãp trong viÖc b¶o
vÖ c¸c céng ®ång n«ng th«n khái c¸c hiÖn t−îng cã h¹i nh− giã, b·o, h¹n, lôt, h¹n h¸n.
§Êt rõng lμ nguån dù tr÷ ®Êt cho më réng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp khi d©n sè gia t¨ng. Cã
thÓ nhËn thÊy, nhμ ë víi nh÷ng kiÕn tróc ®Æc tr−ng, ®éc ®¸o ë miÒn rõng nh− lμ dÊu Ên
v¨n hãa cña rõng ®èi víi c¸c céng ®ång n«ng th«n. ë nh÷ng x· héi cßn s¬ khai rõng
g¾n víi tÝn ng−ìng, víi lßng tin cña con ng−êi vμo nh÷ng lùc l−îng huyÒn bÝ, rõng cßn
lμ nh©n tè c¬ b¶n vÒ m«i tr−êng vμ v¨n ho¸ cña hä.
Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i l©m nghiÖp nμo còng lμ LNXH, lμm râ c¸c sù kh¸c biÖt
gi÷a c¸c lo¹i l©m nghiÖp lμ b−íc ®Çu nhËn thøc vÒ LNXH.
C¸c c«ng nghÖ cña LNTT h−íng ®Õn viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng t−¬ng t¸c gi÷a rõng
vμ m«i tr−êng ®Ó ®¹t nh÷ng môc tiªu kinh tÕ (s¶n xuÊt gç), cã nhÊn m¹nh ®Õn yªu c©u
sinh th¸i (b¶o vÖ m«i tr−êng),
Quan ®iÓm cña LNTT cho r»ng chøc n¨ng chñ yÕu cña l©m nghiÖp lμ s¶n xuÊt gç
t¹o t¸c do phÇn gi¸ trÞ nhÊt cña rõng lμ gç th©n cã kÝch th−íc lín. §Æc tr−ng cña LNTT
lμ ®éc canh, s¶n xuÊt gç víi quy c¸ch nghiªm ngÆt, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt dμi, ®Çu t− ban
®Êu cao, th−êng do nhμ n−íc hay c«ng ty ®Çu t− víi quy m« lín, ®¬n vÞ kinh doanh do
c¸c nhμ l©m nghiÖp chuyªn nghiÖp ®iÒu hμnh víi c¸ch qu¶n lý tËp trung vμ theo quy
®Þnh cña luËt ph¸p, ho¹t ®éng trªn diÖn tÝch rõng tù nhiªn vμ rõng trång réng lín.
Trong LNTT viÖc qui ®Þnh nh÷ng chØ tiªu khai th¸c gç hμng ho¸ vμ cã lóc t¨ng
l©m s¶n lÊy tõ rõng ra mμ kh«ng cÇn quan t©m ®Õn quyÒn lîi cña c¸c céng ®ång n«ng
th«n sèng trong rõng vμ gÇn rõng. LNTT tiÕn hμnh qu¶n lý rõng b»ng c¸c chiÕn l−îc,
ch−¬ng tr×nh cña nhμ n−íc v¹ch ra mμ kh«ng cã phÇn ®ãng gãp cña d©n. LNTT sö dông
d©n nh− lμ ng−êi lμm c«ng ¨n l−¬ng.
LNXH l¹i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ng−êi vμ rõng vμ c©y gç, do vËy
nh÷ng ho¹t ®éng cña nã ®Òu cã nh÷ng liªn hÖ víi nh÷ng môc tiªu x· héi, qu¶n lý rõng
sao cho cã lîi trùc tiÕp ®Õn c¸c céng ®ång n«ng th«n.
NhiÒu nhμ khoa häc trong ®ã cã Wiersum (1994) ®· ®−a ra nh÷ng ®Æc tr−ng
ph©n biÖt LNXH vμ LNTT. Ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng nhÊn m¹nh ®Õn mét ®Æc tr−ng c¬
b¶n nhÊt lμ sù tham gia cña ng−êi d©n trong c¸c ho¹t ®éng LNXH. ThËt kh«ng thÓ t−ëng
25
- t−îng ®−îc, thùc hiÖn LNXH mμ l¹i thiÕu sù tham gia cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çy ®ñ vÒ qu¶n lý tμi nguyªn rõng vμ c©y gç.
Trong LNXH, sù chuyÓn quyÒn qu¶n lý rõng vμ c©y gç cho céng ®ång n«ng th«n
®Þa ph−¬ng lμ mét mét biÓu hiÖn cña ph©n quyÒn, huy ®éng mäi nguån lùc cña x· héi
tham gia vμo viÖc qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng trªn c¬ së luËt ph¸p vμ chÝnh s¸ch
®ång thêi th«ng qua ®ã nh»m c¶i thiÖn c¸c nhu cÇu sèng cña ng−êi d©n ®Æc biÖt lμ ng−êi
nghÌo ë n«ng th«n. §©y còng lμ mét c¸ch thøc lμm gi¶m nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña
con ng−êi ®Õn tμi nguyªn rõng.
Nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu kh¸c biÖt gi÷a LNXH vμ LNTT ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi
®−îc Wiersum (1994) ®−a ra tËp trung ë c¸c khÝa c¹nh vai trß cña ng−êi qu¶n lý vμ
nh÷ng ®Æc tr−ng kü thuËt vμ tæ chøc ®−îc tr×nh bμy trong b¶ng 2.1.
B¶ng 2. 1: Nh÷ng ®Æc tr−ng cña chñ yÕu cña LNXH vμ LNTTë c¸c n−íc
nhiÖt ®íi (Wiersum, 1994)
§Æc tr−ng LNTT LNXH
§¸p øng môc tiªu kinh tÕ, sinh th¸i , §¸p øng nhu cÇu cña ng−êi d©n vμ
Môc tiªu
m«i tr−êng céng ®ång, b¶o vÖ m«I tr−êng, sinh
th¸I
Vai trß cña c¸c bªn liªn quan
Ng−êi sö dông rõng Chñ yÕu lμ ng−êi thμnh thÞ vμ ngμnh Gåm mét sè lín c¸c nhãm ng−êi
c«ng nghiÖp n«ng th«n vμ thμnh thÞ.
Ng−êi qu¶n lý rõng C¸c nhμ l©m nghiÖp Céng ®ång, n«ng d©n vμ c¸c nhμ
l©m nghiÖp
Chøc n¨ng cña c¸c nhμ Ng−êi qu¶n lý cã nhiÒu quyÒn lùc Ng−êi t− vÊn hay ®ång qu¶n lý víi
l©m nghiÖp ng−êi ®Þa ph−¬ng
§Æc ®iÓm kü thuËt
X¸c ®Þnh vÊn ®Ò Dùa vμo nhμ n−íc nh»m æn ®Þnh ®Çu ra Dùa vμo lμng b¶n nh»m duy tr× kh¶
c¸c s¶n phÈm ®· Ên ®Þnh vμ b¶o vÖ m«i n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt l©m nghiÖp vμ
tr−êng khu vùc. ®Êt n«ng nghiÖp
S¶n phÈm cuèi cïng Chñ yÕu lμ gç, mét sè mÆt hμng l©m TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm gç vμ ngoμi gç,
s¶n, b¶o vÖ m«i tr−êng khu vùc. cho tiªu dïng vμ hμng ho¸, b¶o vÖ
méi tr−êng ®Þa ph−¬ng vμ khu vùc.
Kü thuËt ¸p dông - Trång khai th¸c rõng thuÇn tuý - N«ng - l©m kÕt hîp
- §¬n ngμnh - §a d¹ng
§Æc ®iÓm tæ chøc vμ qu¶n lý
Së h÷u rõng Nhμ n−íc hoÆc c¸c xÝ nghiÖp C¶ nhμ n−íc, céng ®ång, hoÆc t−
nh©n
C¬ chÕ qu¶n lý Qu¶n lý phi tËp trung lÊy l©m
Qu¶n lý tËp trung lÊy L©m nghiÖp nhμ nghiÖp hé gia ®×nh vμ céng ®ång lμ
n−íc lμ chñ ®¹o chñ ®¹o.
Qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch LËp kÕ ho¹ch tõ cÊp ®Þa ph−¬ng häc
KÕ ho¹ch chi tiÕt theo khu«n mÉu ¸p hái trong lËp kÕ ho¹ch
®Æt, mang tÝch chuyªn nghiÖp.
Chøc n¨ng kiÓm so¸t Ban l©m nghiÖp nhμ n−íc ®−îc hç trî KÕt hîp kiÓm so¸t cña ®Þa ph−¬ng
bëi luËt lÖ. vμ nhμ n−íc.
Tho¶ thuËn gi÷a ng−êi ChÝnh thøc C¶ chÝnh thøc vμ kh«ng chÝnh thøc
qu¶n lý vμ ng−êi sö
dông
TiÕp cËn tõ trªn xuèng TiÕp cËn tõ d−íi lªn
§Æc ®iÓm tiÕp cËn
C¸ch tiÕp cËn TiÕp cËn ®¬n ngμnh riªng lÎ. TiÕp cËn ®a ngμnh
Vai trß cña c¸n bé ChØ ®¹o h−íng dÉn Hç trî thóc ®Èy
l©m nghiÖp
Vai trß cña ng−êi Lμ ng−êi thùc hiÖn Lμ ng−êi cïng ra quyÕt ®Þnh.
d©n vμ céng ®ång
26
- 6. Vai trß cña LNXH trong ph¸t triÓn n«ng th«n
Môc tiªu cña ph¸t triÓn n«ng nghiÖp lμ lu«n lu«n t¨ng tr−ëng s¶n phÈm n«ng
nghiÖp, cßn môc ®Ých chñ yÕu cña ph¸t triÓn n«ng th«n lμ lμm giμu thªm cña c¶i vËt cÊt
vμ phóc lîi x· héi cho n«ng d©n n«ng th«n, lóc nμo còng kÓ ®Õn nh÷ng n«ng d©n nghÌo,
Ýt ®Êt hoÆc kh«ng cã ®Êt. Héi nghÞ thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n t¹i trô së cña FAO ë
Rome n¨m 1979 ®· nhÊn m¹nh r»ng kh«ng thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia nÕu
kh«ng ph¸t triÓn n«ng th«n, ®iÒu chñ yÕu lμ ph¶i khÈn tr−¬ng ph¸t triÓn n«ng th«n vμ Ýt
nhÊt lμ ph¶i ®¶m b¶o cho n«ng d©n møc sèng tèi thiÓu, nh−ng ph¶i nh©n réng h¬n, l©u
dμi h¬n b»ng c¸ch t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lμm, t¨ng thu nhËp, hoÆc dÞch vô vμ ph¸t triÓn
kinh tÕ c¸c vïng n«ng th«n. LNXH ph¶i ®ãng gãp vμo viÖc nÇy v× sö dông hîp lý, chu
®¸o tμi nguyªn rõng sÏ mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng. Theo tËp qu¸n
truyÒn thèng, c¸c nhμ l©m nghiÖp chØ lo ®Õn c¸c chøc n¨ng s¶n xuÊt vμ phßng hé cña
rõng. Ngμy nay hä ®· quan t©m ®Õn chøc n¨ng x· héi cña l©m nghiÖp vμ ®Æc biÖt vai trß
cña rõng trong ph¸t triÓn n«ng th«n. Vμ ®· quyÕt t©m lμm sao cho mét phÇn quan träng
vÒ thu nhËp tõ rõng sÏ ®−îc ph©n phèi cho nh©n d©n t¹i chç.
Trong sù nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn n«ng th«n, ho¹t ®éng LNXH lu«n lu«n g¾n
bã víi n«ng nghiÖp. Theo chiÕu h−íng ®ã, nhiÖm vô cña LNXH kh«ng chØ më réng ®èi
víi rõng quèc gia, rõng b¶o vÖ mμ c¶ ®èi víi ®Êt ®ai hoang hãa ë th«n x· vμ c©y lÊy gç,
c©y lÊy tr¸i theo môc ®Ých kh¸c nhau nh− tháa m·n c¸c yªu cÇu kinh tÕ c¬ b¶n cña n«ng
d©n. §Æc biÖt ®èi víi n«ng d©n nghÌo ph¶i chó ý ®Õn chÊt ®èt, l−¬ng thùc thùc phÈm,
thøc ¨n gia sóc, vËt liÖu x©y dùng, hoÆc n©ng cao c¶i thiÖn m«i tr−êng ®Ô cã thÓ s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp liªn tôc víi n¨ng suÊt t¨ng thªm. LNXH ph¶i gãp phÇn b¶o ®¶m an toμn
l−¬ng thùc (ATLT), ®©y lμ mét ®Æc tr−ng quan träng cña LNXH.
Tr−íc ®©y, ®èi víi nhμ l©m nghiÖp, ATLT h×nh nh− ra ngoμi l·nh vùc chuyªn
m«n cña hä. Nh−ng trong nhiÒu vïng n«ng th«n, rõng vμ c©y gãp phÇn quan träng vμo
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngoμi ra cho tr¸i, thøc ¨n gia sóc, gç... rõng còng lμ nguån thu
nhËp. Do ®ã trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp, nh÷ng ho¹t ®éng l©m nghiÖp cã ¶nh h−ëng ®Òn
ATLT cña d©n c−.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®èi víi LNXH, ATLT nh− lμ mét ®iÓm trung t©m
míi ®èi víi viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý rõng. Nh−ng nÕu ng−êi ta c«ng nhËn r»ng rõng
®ãng gãp b»ng nhiÒu c¸ch cho ATLT th× nh÷ng b¸o c¸o liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nÇy hiÕm
khi s©u s¾c vμ ng−êi ta Ýt cè g¾ng thö ®¸nh gi¸ ®óng tÇm quan träng cña vÊn ®Ò.
SÏ sai lÇm khi kh¼ng ®Þnh r»ng LNXH cã thÓ thay thÕ mét c¸ch hoμn toμn n«ng
nghiÖp víi t− c¸ch lμ hÖ thèng s¶n xuÊt l−¬ng thùc. MÆt kh¸c ph¶i thõa nhËn nh÷ng s¸ng
kiÕn vÒ LNXH tù nã ch−a hoμn toμn lo¹i trõ ¸p lùc thiÕu l−¬ng thùc do t¨ng d©n sè g©y
nªn nh−ng qu¶n lý rõng tèt h¬n sÏ t¹o nh÷ng c¬ héi cho l©m nghiÖp gãp phÇn cã hiÖu
qu¶ cho ATLT. Nh÷ng s¸ng kiÕn LNXH vÒ nguyªn t¾c cho phÐp mang l¹i nhiÒu lîi Ých
nh− t¨ng n¨ng suÊt n«ng nghiÖp, c¶i thiÖn viÖc cung cÊp l−¬ng thùc ®Òu ®Æn, lμm dÔ
dμng h¬n sù tiÕp cËn l−¬ng thùc-thùc phÈm cña n«ng d©n kh«ng cã ®Êt vμ ng−êi nghÌo
vμ nh÷ng kh¶ n¨ng thu nhËp vμ viÖc lμm (FAO, 1993).
ATLT tr−ãc hÕt lμ vÊn ®Ò x· héi. Nh÷ng mèi liªn hÖ kinh tÕ x· héi gi÷a LNXH
vμ ATLT lμ nh÷ng liªn hÖ kÕt hîp s¶n phÈm cung øng vμ dÞch vô do rõng t¹o ra cho
nh÷ng ai phô thuéc vμo rõng. Tõ gãc ®é gia ®×nh, rõng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn ATLT
b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. S¶n phÈm tõ c©y vμ rõng cã thÓ ®ãng gãp trùc tiÕp b»ng
27
- biÖn ph¸p ®¸ng kÓ vμo dinh d−ìng gia ®×nh nhê ®em l¹i nh÷ng thøc ¨n bæ sung ngon
lμnh vμ dinh d−ìng tèt. Ngay c¶ khi l−îng tiªu dïng kh«ng nhiÒu, vai trß dinh d−ìng
cña chóng còng rÊt träng yÕu, nhÊt lμ vμo nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong n¨m, thêi kú
kh« h¹n hoÆc thiªn tai kh¸c lμm cho s¶n phÈm trång trät bÞ tæn thÊt.
§èi víi nhiÒu gia ®×nh rõng nh− lμ nguån thu nhËp vμ viÖc lμm cßn quan träng
h¬n nhiÒu. Hμng triÖu n«ng d©n n«ng th«n phô thuéc mËt thiÕt vμo tiÒn b¹c do thu h¸i
chÕ biÕn vμ b¸n s¶n phÈm tõ rõng ®Ó tù cÊp b»ng c¸ch trao ®æi l−¬ng thùc, thùc phÈm vμ
c¸c nhu yÕu kh¸c. Trong tr−êng hîp ng−êi nghÌo, c¶ phô n÷ n÷a, ®ã lμ mét nguån thu
nhËp b»ng tiÒn duy nhÊt.
§Ó c¶i thiÖn ATLT cho c¸c gia ®×nh, LNXH cã thÓ can thiÖp víi nhiÒu biÖn ph¸p:
- §Þnh h−íng c¸c môc tiªu qu¶n lý rõng tïy theo nhu cÇu ATLT cña nh©n d©n.
- §a d¹ng hãa s¶n phÈm tõ rõng-thùc phÈm vμ nh÷ng l©m s¶n kh¸c-vμ t¨ng thªm t×nh
tr¹ng s½n sμng l©m s¶n cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng b»ng nh÷ng tiÕp cËn qu¶n lý míi vμ
nh÷ng thu xÕp vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn
- T¹o ra thÞ tr−êng tiªu thô v÷ng ch¾c nh»m gióp cho nh÷ng ng−êi n«ng d©n b¸n ®−îc
s¶n phÈm cña hä víi gi¸ ph¶i ch¨ng vμ ®Ó hä ®−îc sinh kÕ ch¾c ch¾n h¬n, th−êng
xuyªn vμ ®Òu ®Æn h¬n.
28
- Tμi liÖu tham kh¶o:
1. FAO, 1990. The Community's Toolbox: The Idea, methods and tools for
assessment, monitoring and evaluation in community forestry. Community forestry
field manual 2.
2. FAO, 1990. Wood energy development program in Asia. Social Forestry in
Indonesia.
3. Phïng Ngäc Lan. Tæng quan LNXH ë ViÖt Nam, Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vμ thùc tiÔn.
T¹p chÝ L©m nghiÖp ViÖt Nam
4. Phïng Ngäc Lan, NguyÔn LuyÖn,1994 KiÕn thøc LNXH, tËp 1. Nhμ xuÊt b¶n N«ng
nghiÖp
5. Simon Hasunu,1999. Pengelolaan Hutan Bersama Ryakyat (Cooperative Forest
Management) nhμ xuÊt b¶n ?
6. Simon Hasunu,1994. The Technical and Social Needs of Social Forestry.
Proceedings of the seminar on the development of social forestry and sustainable
management held in Yogyakarta, August 29th-September 2, 1994.
7. Van Gelder B. and P. O’Keefe, 1995. The new Forester. Intermediate Technology
Publication
8. Warfvinge, H. J. T. Rigby, Nguyen Cat Giao, To Hong Hai 1998. ChuyÓn sang nÒn
l©m nghiÖp nh©n d©n ë ViÖt Nam. Lý thuyÕt Quèc tÕ, chÝnh s¸ch Quèc gia vμ thùc tÕ
®Þa ph−¬ng. B¸o c¸o t¹i héi th¶o Quèc tÕ, Stockholm ngμy 5 th¸ng 6 n¨m1998
9. Wiersum K.F., 1994. Social Forestry in South and South-east Asia: History and New
Perspectives. Proceedings of the seminar on the development of social forestry and
sustainable management held in Yogyakarta, August 29th-September 2, 1994.
10. Wiersum K.F.,1999. Social Foresty:Changing Perspectives in Forestry Science or
practice?
Tμi liÖu gi¶ng d¹y
1. C¸c kh¸i niÖm vÒ LNXH
2. LNXH trong ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam-PhÇn Lan t¹i Chî §ån B¾c K¹n
3. LNXH trong ch−¬ng tr×nh S«ng Hång
29
nguon tai.lieu . vn
