Xem mẫu
- + Th¶o luËn nhãm: C¸c nhãm ®èi t−îng ®−îc x¸c ®Þnh dùa vμo c¸c nhãm cïng së
thÝch hay nh÷ng ng−êi cã cïng nhu cÇu häc vÊn. Mçi nhãm ®−îc tæ chøc th¶o nh»m x¸c
chi tiÕt nhu cÇu ®μo t¹o, néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o cña tõng nhãm. Néi dung ®μo
t¹o ®−îc x¸c ®Þnh chi tiÕt theo kiÕn thøc vμ kü n¨ng.
+ Pháng vÊn c¸ nh©n: Mét sè c¸ nh©n n«ng d©n ë mçi nhãm ®èi t−îng ®−îc lùa
chän ®Ó pháng vÊn. Mçi nhãm chän 3-5 n«ng d©n cã kinh nghiÖm s¶n xuÊt ®Ó pháng
vÊn. Kü thuËt pháng vÊn linh ho¹t ®−îc sö dông nh»m khai th¸c tèi ®a ý kiÕn cña n«ng
vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng, néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ®μo t¹o. Ngoμi c¸c cuéc pháng vÊn
n«ng d©n còng cÇn tiÕn hμnh pháng vÊn mét sè l·nh ®¹o th«n, x·, ®¹i diÖn c¸c tæ chøc
quÇn chóng nh− thanh niªn, phô n÷..., c¸c thÇy c« gi¸o ®ang d¹y t¹i th«n b¶n.
3. TiÕp cËn cã sù tham gia trong n«ng l©m kÕt hîp (NLKH)
3.1. C¸c giai ®o¹n tiÕp cËn trong ph¸t triÓn kü thuËt NLKH
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt NLKH cã nhiÒu phu¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù
tham gia cña ng−êi d©n. C¸c ph−¬ng ph¸p ®ã ®Òu tr¶i qua c¸c giai ®o¹n sau:
• Giai ®o¹n 1: TiÒn chuÈn ®o¸n
Giai ®o¹n nμy cÇn chuÈn bÞ s½n c¸c th«ng tin c¬ b¶n nh− ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ
x· héi, c¸c kiÕn thøc kü thuËt b¶n ®Þa cña ng−êi d©n, t×m hiÓu c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt
vμ c¸c nh©n tè kh¸c t¸c ®éng ®Õn viÖc x©y dùng m« h×nh sau nμy. Qu¸ tr×nh tiÒn chuÈn
®o¸n th−êng ®−îc tham kh¶o ý kiÕn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng th«ng qua c¸c bμi tËp
®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n hay c¸c cuéc trao ®æi, pháng vÊn trùc tiÕp víi n«ng d©n.
• Giai ®o¹n 2: ChuÈn ®o¸n
Giai ®o¹n chuÈn ®o¸n gåm tiÕn hμnh kh¶o s¸t ®Ó n¾m c¸c th«ng tin cÇn thiÕt nh−
t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai, c¸c vÊn ®Ò ®ang tån t¹i trong sö dông ®Êt, c¸c chiÕn l−îc vÒ
ph¸t triÓn c©y trång cña ng−êi d©n. Trªn c¬ së c¸c kÕt qu¶ ®ã sÏ tiÕn hμnh ph©n tÝch vμ
ph¸n ®o¸n viÖc sö dông ®Êt vμ c¸c vÊn ®Ò sÏ tån t¹i trong khi x©y dùng m« h×nh NLKH.
C¸c ®Ò xuÊt kü thuËt vμ c«ng nghÖ sÏ ®−îc ®−a ra trong ®ã cã xem xÐt ®Õn c¸c chiÕn
l−îc chung vμ nh÷ng trë ng¹i cã thÓ xÈy ra. Møc ®é tham gia cña n«ng d©n ®−îc ®−a lªn
mét cÊp cao h¬n. Sù ®èi tho¹i ®−îc diÔn ra trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nhu cÇu, kh¶ n¨ng
thùc thi ®Ó dù kiÕn c¸c chiÕn l−îc. C¸c c«ng cô ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia ®−îc
¸p dông th«ng qua c¸c cuéc kh¶o s¸t hiÖn tr−êng, th¶o luËn nhãm n«ng d©n vμ häp d©n.
• Giai ®o¹n 3: ThiÕt kÕ kü thuËt
Trong giai ®o¹n nμy tiÕn hμnh ®¸nh gi¸ kü thuËt ®· thu thËp ®−îc, thiÕt kÕ c¸c m«
h×nh c¨n cø vμo kh¶ n¨ng kü thuËt vμ nhu cÇu cña ng−êi d©n. Kü thuËt b¶n ®Þa ®−îc
quan t©m, kiÕn thøc ®Þa ph−¬ng ®−îc t«n träng th«ng qua c¸c ph−¬ng ph¸p nh− ®èi
tho¹i, PTD...TiÕp theo lμ ph©n tÝch tÝnh kh¶ thi vμ hiÖu qu¶ cña m« h×nh ®ã cã sù tham
gia cña n«ng d©n.
• Giai ®o¹n 4: LËp kÕ ho¹ch triÓn khai
LËp kÕ häach triÓn khai, phèi hîp, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vμ kh¶ n¨ng nh©n réng m«
h×nh NLKH. KÕ ho¹ch ®−îc x©y dùng dùa trªn kh¶ n¨ng cña céng ®ång, nhu cÇu vμ
156
- nguyÖn väng cña hä. C¸c yÕu tè ®Çu vμo cña lËp kÕ ho¹ch ®−îc n«ng d©n xem xÐt, ph©n
tÝch vμ dù th¶o kÕ ho¹ch.
• Giai ®o¹n 5: Tæ chøc triÓn khai c¸c m« h×nh NLKH
Sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc coi lμ mét tiªu chÝ quan träng nhÊt ®Ó xem xÐt møc
®é tham gia. Ng−êi n«ng d©n ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng canh t¸c ngay trªn m¶nh ®Êt
cña hä víi sù gióp ®ì chuyªn m«n cña c¸n bé t¹o ra mét qu¸ tr×nh tù thùc hiÖn vμ qu¶n
lý mét c¸ch tèt nhÊt.
• Giai ®o¹n 6: Gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ vμ phæ biÕn
§©y lμ giai ®o¹n quan träng cho qu¸ tr×nh rμ so¸t tÝnh phï hîp ®Ó ®iÒu chØnh vμ phæ
biÕn c¸c m« h×nh NLKH. C¸c ph−¬ng ph¸p gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ cã sù tham gia cña
ng−êi d©n ®−îc sö dông ®Ó n«ng d©n tù thuyÕt phôc vμ phæ biÕn.
3.2. C¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia trong ph¸t triÓn kü thuËt
n«ng l©m kÕt hîp (NLKH)
3.2. 1. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c (FSR)
FSR xuÊt hiÖn vμo ®Çu thËp kû 70 khi c¸c nhμ khoa häc nhËn thÊy viÖc nghiªn cøu
hÖ thèng mïa vô cÇn ®−îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng tæ ®a ngμnh cã phèi hîp víi c¸c nhμ
khoa häc x· héi. ViÖc nghiªn cøu tËp trung vμo c¸c hé n«ng d©n cã Ýt ®Êt, nã t¹o ra kh¶
n¨ng c¶i thiÖn ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn giao c«ng nghÖ cho n«ng d©n ®Ó t¨ng c−êng s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp. Theo Farrington vμ Martin (1998), FSR cã c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau:
• TiÕp cËn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò do tæ ®a ngμnh thùc hiÖn víi sù tham gia cña n«ng
d©n.
• §¸nh gi¸ ®−îc sù thay ®æi vÒ c«ng nghÖ vμ c¸c ¶nh h−ëng tiÒm n¨ng cña nã
trong khu«n khæ cña hÖ thèng canh t¸c.
• X¸c ®Þnh ®−îc nhãm n«ng d©n ®ång nhÊt, vÝ dô: c¸c hé n«ng d©n Ýt ®Êt, trong
mét ®iÒu kiÖn t−¬ng ®ång lμm ®èi t−îng nghiªn cøu.
• Lu«n t¹o ra qu¸ tr×nh kÕ tiÕp, nghÜa lμ kÕt qu¶ thö nghiÖm cña n¨m nay sÏ t¹o ra
nh÷ng gi¶ thiÕt cho nghiªn cøu n¨m sau.
• KÕt qu¶ thö nghiÖm trªn trang tr¹i cña n«ng d©n cã ¶nh h−ëng ng−îc l¹i tíi viÖc
chän −u tiªn nghiªn cøu trªn c¸c tr¹m.
C¸c c«ng cô chñ yÕu dïng trong FSR lμ ph©n tÝch c¸c tμi liÖu cã s½n vμ ®iÒu tra
th¨m dß; ®iÒu tra chÝnh thøc vμ cã sù tham gia cña n«ng d©n; kiÓm chøng trong phßng
thÝ nghiÖm; quan s¸t trùc tiÕp trªn ®ång ruéng cña n«ng d©n; thö nghiÖm trªn ®ång
ruéng.
Bªn c¹nh nh÷ng −u ®iÓm FSR lμ gãp phÇn thay ®æi vμ ®−îc ¸p dông trong viÖc
“ChÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ”, còng nh− mét sè kü thuËt cña nã cã thÓ ¸p dông trong c¸c cuéc
®iÒu tra kh«ng chÝnh thøc ®Ó thiÕt kÕ, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ c¸c dù ¸n, th× FSR béc lé c¸c
h¹n chÕ c¬ b¶n trong l©m nghiÖp x· héi vμ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai, nh− sau:
• §ßi hái cã sù phèi hîp ®a ngμnh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ®Æc biÖt lμ cÇn cã mèi
quan hÖ g÷a c¸c nhμ khoa häc tù nhiªn vμ khoa häc x· héi.
157
- • Ýt quan t©m ®Õn c¸c hé n«ng d©n cã Ýt ®Êt ®ai, mÆc dï hä lμ mét trong nh÷ng ®èi
t−îng chÝnh cña l©m nghiÖp x· héi.
• Ýt vμ kh«ng thÝch øng víi ph¹m vi réng lín, do ®ã trong c¸c tr−êng hîp nμy ph¶i
sö dông kü thuËt ®¸nh gi¸ nhanh ®Ó thay thÕ cho FSR.
• Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn theo kiÓu “chuyÓn giao c«ng nghÖ” vÉn chiÕm −u thÕ trong
FSR
• C¸c nhμ khoa häc th−êng gÆp khã kh¨n khi chuyÓn sang th¸i ®é lμ lu«n cã qu¸
tr×nh häc hái tõ n«ng d©n.
• C¸c nhμ nghiªn cøu th−êng chiÕm −u thÕ trong thiÕt kÕ, vai trß h−íng dÉn vμ
®¸nh gi¸ trong c¸c thö nghiÖm trªn trang tr¹i.
Mét h−íng tiÕp cËn míi trong FSR ®−îc Knipscheer vμ Harwood ®−a ra n¨m 1988
lμ l«i cuèn n«ng d©n vμo viÖc ph©n tÝch c¸c kiÕn thøc vμ vÊn ®Ò vμ x¸c ®Þnh −u tiªn. Qu¸
tr×nh nμy g¾n víi viÖc chuyÓn tõ nghiªn cøu trong c¸c tr¹m thÝ nghiÖm sang nghiªn cøu
ngay trªn ®ång ruéng cña n«ng d©n, qua ®ã n«ng d©n vμ gia ®×nh hä ®ãng mét vai trß
tÝch cùc nh− lμ mét “ng−êi lμm thÝ nghiÖm”. TiÕp cËn míi nμy bao gåm c¸c c¸ch tiÕp
cËn nh−: tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n; nghiªn cøu cã sù tham gia cña n«ng d©n.
3.2.2. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng sinh th¸i n«ng nghiÖp (AEA)
Ph−¬ng ph¸p AEA do Gorden Conway x©y dùng vμ thö nghiÖm ë Th¸i Lan vμo
nh÷ng n¨m 1980. AEA th−êng ®−îc sö dông trong c¸c giai ®o¹n ®èi tho¹i vμ lËp kÕ
ho¹ch cña c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn. AEA ®−îc ®Þnh nghÜa nh− lμ mét hÖ thèng sinh
th¸i ®−îc nghiªn cøu vμ ph©n tÝch nh»m t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p ®Ó s¶n xuÊt l−¬ng thùc
vμ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nh− vËy AEA kh«ng nh÷ng cã ®Æc ®iÓm
vËt lý sinh häc mμ cßn bao gåm c¸c thμnh phÇn kinh tÕ x· héi. AEA cßn ®−îc coi nh− lμ
®iÓm khëi ®Çu cña viÖc chuyÓn tõ tiÕp cËn truyÒn thèng trong FSR sang nghiªn cøu tæng
hîp trong ph¸t triÓn n«ng th«n.
Theo Conway (1985) AEA ph¶i ®¶m b¶o 4 nguyªn t¾c sau:
• Nguyªn t¾c n¨ng suÊt: ®¶m b¶o thay ®æi n¨ng suÊt kinh tÕ theo chiÒu d−¬ng ®−îc
thÓ hiÖn qua s¶n l−îng hay thu nhËp thuÇn trªn mçi ®¬n vÞ tμi nguyªn khi thùc
hiÖn c¸c biÖn ph¸p.
• Nguyªn t¾c æn ®Þnh: n¨ng suÊt kinh tÕ ®−îc gi÷ æn ®Þnh mÆc dï cã nh÷ng ¶nh
h−ëng cña m«i tr−êng nh− khÝ hËu, ®iÒu kiÖn kinh tÕ nh− thÞ tr−êng.
• Nguyªn t¾c bÒn v÷ng: ®¶m b¶o kh¶ n¨ng cña mét hÖ thèng lu«n gi÷ n¨ng suÊt
l©u dμi trªn c¬ së sö dông l©u bÒn c¸c nguån lùc.
• Nguyªn t¾c c«ng b»ng: ®¶m b¶o quyÒn sö dông c¸c nguån lùc, sù tham gia vμ
ph©n chia lîi Ých.
AEA sö dông pháng vÊn b¸n ®Þnh h−íng kh«ng chÝnh thøc nh− lμ ph−¬ng ph¸p thu
thËp vμ khai th¸c th«ng tin tõ nh÷ng th«ng tin chÝnh tõ th«n b¶n. Nh÷ng c«ng cô sau
®−îc sö dông trong AEA ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kiÓu cña hÖ thèng n«ng sinh th¸i:
158
- • C¸c c«ng cô ph©n tÝch kh«ng gian: vÏ b¶n ®å ph¸c ho¹, kh¶o s¸t theo tuyÕn hay
®i l¸t c¾t ®Ó ph©n tÝch mèi quan hÖ c¸c ®Æc ®iÓm tù nhiªn cña c¸c hÖ n«ng sinh
th¸i.
• Ph©n tÝch thêi gian: x©y dùng c¸c biÓu ®å ®Ó ph©n tÝch xu h−íng biÕn ®éng c¸c
nh©n tè theo thêi gian nh−: mïa vô, c¸c kiÓu sö dông ®Êt, n¨ng suÊt, ®Çu t−, gi¸
c¶. TÝnh æn ®Þnh vμ n¨ng suÊt ®−îc thÓ hiÖn qua ph©n tÝch theo thêi gian.
• Ph©n tÝch theo luång: x©y dùng c¸c biÓu ®å luång nh»m m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a
viÖc sö dông c¸c hÖ thèng víi thu nhËp vμ ph©n tÝch kh¶ n¨ng s¶n xuÊt nh− gi÷a
thu nhËp b»ng tiÒn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi thÞ tr−êng hay c¬ së h¹ tÇng.
• Sö dông c¸c c©u hái chÝnh: ®Æt c©u hái lμ mét kü thuËt ®−îc sö dông trong toμn
bé qu¸ tr×nh AEA. C©u hái b¸n ®Þnh h−íng lμ mét lo¹i c©u hái th−êng ®−îc sö
dông nh»m t¨ng kh¶ n¨ng ph©n tÝch cña n«ng d©n trong qu¸ tr×nh trao ®æi th«ng
tin.
Kh«ng gièng nh− FSR, ph−¬ng ph¸p AEA cho phÐp ph©n tÝch trªn diÖn réng vμ
®−îc coi nh− lμ mét c«ng cô trong nghiªn cøu vμ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn. Tuy nhiªn
AEA cã mét sè h¹n chÕ sau:
C¸c nhμ nghiªn cøu th−êng thu thËp th«ng tin tõ n«ng d©n b»ng ph−¬ng ph¸p kh«ng
cã sù tham gia. N«ng d©n chØ ®−îc coi nh− lμ nh÷ng ng−êi cung cÊp th«ng tin h¬n lμ
nh÷ng ng−êi ph©n tÝch th«ng tin khi tiÕn hμnh AEA.
AEA cÇn mét thêi gian t−¬ng ®èi ng¾n còng dÔ dÉn ®Õn viÖc thu thËp th«ng tin
kh«ng ®Çy ®ñ, nh÷ng gi¶ thiÕt nghiªn cøu sai hoÆc ¸p ®Æt ý chñ quan trong ph©n tÝch.
ChÝnh v× vËy AEA cÇn nhiÒu thêi gian h¬n cho viÖc thu thËp th«ng tin trªn hiÖn tr−êng
vμ cÇn ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hîp lý, kiÓm tra chÐo th«ng tin.
3.2.3. Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ (D&D)
Ph−¬ng ph¸p chuÈn ®o¸n vμ thiÕt kÕ lμ ph−¬ng ph¸p chuÈn ®o¸n c¸c vÊn ®Ò qu¶n
lý ®Êt vμ thiÕt kÕ x©y dùng c¸c vÊn ®Ò n«ng l©m kÕt hîp. Ph−¬ng ph¸p nμy ®−îc tæ chøc
ICRAF x©y dùng vμ hoμn thiÖn nh»m t− vÊn cho c¸c nhμ nghiªn cøu vÒ n«ng l©m kÕt
hîp vμ nh÷ng ng−êi lμm khuyÕn n«ng khuyÕn l©m hiÖn tr−êng trong thiÕt kÕ vμ thùc
hiÖn nghiªn cøu cã kÕt qu¶ còng nh− ph¸t triÓn c¸c dù ¸n.
Theo ICRAF (1987), quy tr×nh c¬ b¶n cña D&D bao gåm 5 b−íc sau ®−îc m«t t¶
trong b¶ng 10.3.
159
- B¶ng 10.3: Quy tr×nh cña D&D
B−íc C¸c c©u hái c¬ b¶n cÇn C¸c nh©n tè chÝnh cÇn C¸c ph−¬ng thøc
tr¶ lêi nhËn biÕt thùc hiÖn
Cã nh÷ng hÖ thèng sö Phèi hîp c¸c yÕu tè nguån Quan s¸t vμ so s¸nh
TiÒn
dông ®Êt nμo? lùc, c«ng nghÖ vμ môc tiªu c¸c hÖ thèng sö dông
chuÈn
HÖ thèng nμo cÇn ®−îc cña ng−êi sö dông ®Êt. ®Êt kh¸c nhau.
®o¸n
lùa chän ®Ó ph©n tÝch? ChiÕn l−îc vμ môc tiªu s¶n Ph©n tÝch vμ m« t¶
HÖ thèng lùa chän ®ã xuÊt, bè trÝ c¸c thμnh phÇn c¸c hÖ thèng sö dông
®ang tån t¹i vμ ho¹t ®éng trong hÖ thèng s¶n xuÊt. ®Êt.
nh− thÕ nμo?
HÖ thèng sö dông ®Êt Nh÷ng vÊn ®Ò trong viÖc Pháng vÊn vμ quan
ChuÈn
®ang ho¹t ®éng nh− thÕ ®¸p øng c¸c môc tiªu cña s¸t trùc tiÕp hiÖn
®o¸n
nμo? hÖ thèng tr−êng.
C¸c nh©n tè vÒ nguyªn Ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò
nh©n, trë ng¹i vμ c¸c ®iÓm trong mèi hÖ thèng
can thiÖp. phô.
HÖ thèng sö dông ®Êt Chi tiÕt ho¸ cho gi¶i quyÕt ThiÕt kÕ vμ ®¸nh gi¸
ThiÕt
kÕ vμ ®−îc c¶i thiÖn nh− thÕ vÊn ®Ò hoÆc t¨ng c−êng sù lÆp l¹i cho mçi
nμo? can thiÖp. ph−¬ng ¸n.
®¸nh
gi¸
LËp kÕ C¸i g× ®−îc thùc hiÖn, Nhu cÇu nghiªn cøu vμ ThiÕt kÕ nghiªn cøu,
®−îc lËp kÕ ho¹ch vμ hÖ ph¸t triÓn, nhu cÇu phæ cËp lËp kÕ ho¹ch dù ¸n.
ho¹ch
thèng ®· ®−îc hoμn
thiÖn ®−îc phæ biÕn nh−
thÕ nμo ?
§iÒu chØnh ®Ó cã ®−îc Ph¶n håi tõ nghiªn cøu ChuÈn ®o¸n vμ thiÕt
Thùc
th«ng tin míi nh− thÕ trªn c¸c tr¹m, thö nghiÖm kÕ l¹i theo th«ng tin
hiÖn
nμo? trªn c¸c trang tr¹i vμ míi.
nghiªn cøu ®iÓm
Nh÷ng qui tr×nh nμy ®−îc lÆp l¹i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n nh»m c¶i tiÕn
nh÷ng chuÈn ®o¸n ban ®Çu vμ hoμn thiÖn thiÕt kÕ kü thuËt b»ng nh÷ng th«ng tin míi.
D&D cã mét sè vÊn ®Ò then chèt sau:
• Sù mÒm dÎo: D&D lμ mét ph−¬ng ph¸p nh»m ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò mμ ph−¬ng
ph¸p ®ã cã thÓ thÝch hîp ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vμ phï hîp víi c¸c nguån tμi
nguyªn cña ®¹i ®a sè nh÷ng ng−êi sö dông ®Êt kh¸c nhau.
• TÝnh tèc ®é: D&D ®−îc x©y dùng nh»m cho phÐp cã ®−îc sù "®¸nh gi¸ nhanh"
¸p dông cho nh÷ng giai ®o¹n kÕ ho¹ch cña dù ¸n víi sù ph©n tÝch theo chiÒu s©u
®ång thêi víi thêi gian thùc hiÖn dù ¸n.
• TÝnh lÆp l¹i: D&D lμ mét qu¸ tr×nh häc hái, rót kinh nghiÖm tõ khi b¾t ®Çu ®Õn
khi kÕt thóc. Tõ nh÷ng thiÕt kÕ ban ®Çu, chóng lu«n ®−îc c¶i tiÕn, qu¸ tr×nh
160
- D&D ®−îc c¶i tiÕn liªn tôc ®Õn khi nh÷ng c¶i tiÕn ®−îc c«ng nhËn lμ kh«ng cÇn
thiÕt n÷a.
4. TiÕp cËn cã sù tham gia trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
4.1. Vai trß cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
§Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ng−êi n«ng d©n vμ céng ®ång cña hä cÇn cã kiÕn thøc, ®éng
c¬, nguån lùc vμ nh©n lùc v.v. Vai trß chuyÓn ®æi x· héi cña khuyÕn l©m ®−îc thÓ hiÖn
th«ng qua viÖc n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é cho n«ng d©n, tõ ®ã gãp phÇn t¨ng s¶n xuÊt
l−¬ng thùc cho x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ an ninh, chÝnh trÞ. Vai trß cña khuyÕn l©m
trong ph¸t triÓn L©m nghiÖp vμ LNXH ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc thóc ®Èy ¸p dông
tiÕn bé kü thuËt, l«i kÐo sù tham gia cña ng−êi d©n trong ph¸t triÓn L©m nghiÖp, hç trî
ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng. KhuyÕn l©m thóc ®Èy ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n©ng cao ®êi
sèng n«ng d©n, ph¸t triÓn tæ chøc céng ®ång.
N«ng d©n lu«n g¾n liÒn víi n«ng nghiÖp, lμ bé phËn cèt lâi cña n«ng th«n vμ còng
lμ chñ thÓ chÝnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n. Nh−ng trong mèi quan hÖ víi bªn
ngoμi céng ®ång nh− c¸c nhμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c c¸n bé chuyªn m«n, c¸c c¸n
bé ph¸t triÓn n«ng th«n, c¸n bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m... hä bÞ nh÷ng hμng rμo vÒ
kiÕn thøc, phong tôc, giíi tÝnh, ng«n ng÷, thÓ chÕ chÝnh s¸ch... ng¨n c¸ch. KhuyÕn n«ng
khuyÕn l©m lμ b¾c nhÞp cÇu v−ît qua c¸c hμng rμo ng¨n c¸ch ®ã ®Ó n«ng d©n vμ nh÷ng
ng−êi bªn ngoμi céng ®ång cã c¬ héi häc hái, chuyÓn giao kiÕn thøc vμ kinh nghiÖm ®Ó
cïng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n (NguyÔn B¸ Ng·i, 1998).
KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m cßn t¹o ra c¬ héi cho n«ng d©n trong céng ®ång cïng chia sÎ,
häc hái kinh nghiÖm, truyÒn b¸ kiÕn thøc vμ gióp ®ì hç trî lÉn nhau vμ ph¸t triÓn céng
®ång cña hä. C«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ngμy cμng trë nªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc
ë mçi ®Þa ph−¬ng, mçi lμng b¶n vμ ®èi víi tõng hé n«ng d©n. V× vËy khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m cÇn ph¶i ®−îc t¨ng c−êng cñng cè vμ ph¸t triÓn.
H×nh 10.4. m« t¶ vÞ trÝ vμ mèi quan hÖ gi÷a khuyÕn n«ng khuyÕn l©m víi c¸c lÜnh
vùc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n vμ ®−îc coi nh− lμ nhÞp cÇu nèi gi÷a n«ng d©n
víi nh÷ng ng−êi bªn ngoμi céng ®ång.
KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®−îc coi nh− lμ m¾t xÝch trong d©y chuyÒn cña hÖ
thèng ph¸t triÓn n«ng th«n, nã cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c lÜnh vùc kh¸c nh− n«ng
l©m nghiÖp, nghiªn cøu, gi¸o dôc, chÝnh s¸ch, tÝn dông, thÞ tr−êng. Nh− vËy gi÷a khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vμ n«ng th«n cã mçi quan hÖ chÆt chÏ.
Trong mèi quan hÖ nμy khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ®−îc coi nh− lμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn
ph¸t triÓn n«ng th«n vμ còng lμ mét c«ng cô, ph−¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp. §Ó khuyÕn n«ng khuyÕn l©m thùc sù trë thμnh cÇu nèi v÷ng ch¾c, mét c«ng cô
ph¸t triÓn vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn th× c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham cña ng−êi
d©n gi÷ mét vai trß hÕt søc quan träng trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m.
161
- C¸c nhμ ho¹ch
®Þnh N«ng d©n vμ
KhuyÕn n«ng
chÝnh s¸ch.
Céng ®ång
khuyÕn l©m
C¸c nhμ nghiªn
cøu.
C¸n bé ph¸t triÓn
n«ng th«n...
H×nh 10.4: VÞ trÝ cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
(NguyÔn B¸ Ng·i, 1998)
4.2. C¸c c¸ch tiÕp cËn chñ yÕu trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
Trong khuyÕn l©m cã 2 h×nh thøc tiÕp cËn chñ yÕu lμ tiÕp cËn tõ trªn xuèng vμ tiÕp
cËn tõ d−íi lªn. Mçi h×nh thøc tiÕp cËn cã nh÷ng ®Æc thï vμ phï hîp víi tõng thêi kú
ph¸t triÓn.
TiÕp cËn khuyÕn l©m tõ trªn xuèng hay tõ bªn ngoμi vμo, cßn gäi lμ tiÕp cËn theo
m« h×nh chuyÓn giao. ë giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn khuyÕn l©m h×nh thøc tiÕp cËn nμy rÊt
phæ biÕn, nã g¾n liÒn víi c¸c qu¸ tr×nh nh− chuyÓn giao kiÕn thøc hay chuyÓn giao c«ng
nghÖ cho n«ng d©n. §Æc tr−ng cña c¸ch tiÕp cËn nμy lμ c¸c tiÕn bé cña kü thuËt vμ c«ng
nghÖ ®· ®−îc c¸c nhμ chuyªn m«n nghiªn cøu vμ cã thÓ triÓn khai theo diÖn réng. Tuy
nhiªn tiÕp cËn theo m« h×nh nμy th−êng béc lé nh÷ng h¹n chÕ nh− mang tÝnh ¸p ®Æt,
kh«ng c¨n cø vμo nhu cÇu cña d©n, c¸n bé khuyÕn l©m coi khuyÕn l©m lμ mét qu¸ tr×nh
gi¶ng d¹y mét chiÒu cho n«ng d©n, mang tÝnh chÊt truyÒn b¸ kiÕn thøc h¬n lμ mét qu¸
tr×nh häc hái vμ cïng ph¸t triÓn víi n«ng d©n.
TiÕp cËn khuyÕn l©m tõ d−íi lªn hay tiÕp cËn khuyÕn l©m tõ trong ra lμ c¸ch tiÕp
cËn tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n lÊy ng−êi d©n lμm trung t©m, nh»m l«i kÐo ng−êi n«ng
d©n tham gia vμo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt míi ngay trong ®Êt ®ai cña hä. Trong c¸ch
tiÕp cËn nμy vai trß cña ng−êi d©n ®−îc chó träng tõ viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu, ®Õn tæ chøc
vμ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Nh− vËy, tiÕp cËn khuyÕn n«ng khuyÕn l©m thùc chÊt lμ xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a
n«ng d©n vμ nh÷ng ng−êi bªn ngoμi céng ®ång nh−: c¸c nhμ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c
nhμ nghiªn cøu, c¸c nhμ chuyªn m«n, nh÷ng ng−êi lμm c«ng t¸c ph¸t triÓn n«ng th«n,
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m viªn...
Tæng kÕt c¸c h×nh thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m ë n−íc ta trong nh÷ng n¨m võa
qua cho thÊy cã mét sè c¸ch tiÕp cËn nh− sau:
162
- 4.2.1. C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh "ChuyÓn giao"
•
C¸c nhμ ho¹ch ®Þnh C¸c ý t−ëng
•
chÝnh s¸ch ChÝnh s¸ch míi
•
C¸c nhμ nghiªn cøu C«ng nghÖ, kü thuËt míi.....
Qu¸ tr×nh
chuyÓn giao I
•
KhuyÕn n«ng ChÊp nhËn, tiÕp thu chÝnh s¸ch, c«ng
khuyÕn l©m viªn nghÖ, kü thuËt míi
• Tr×nh diÔn c«ng nghÖ vμ kü thuËt míi
• Gi¶ng d¹y cho n«ng d©n
Qu¸ tr×nh
chuyÓn giao II
• ¸p dông c«ng nghÖ, kü thuËt míi
N«ng d©n
H×nh 10.5: TiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao" trong khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
(NguyÔn B¸ Ng·i, 1998)
Trong thËp kû 70 vμ 80 c¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh "chuyÓn giao" rÊt phæ biÕn.
Ng−êi ta th−êng thÊy c¸c thuËt ng÷ nh−: chuyÓn giao kiÕn thøc, chuyÓn giao c«ng nghÖ
hay kü thuËt cho n«ng d©n. §©y lμ mét h×nh thøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m mang nhiÒu
yÕu tè mét chiÒu, tõ trªn xuèng, kh«ng xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña n«ng d©n. Ng−êi n«ng
d©n hoμn toμn thô ®éng trong qu¸ tr×nh häc hái, tiÕp nhËn kü thuËt. TiÕp cËn theo m«
h×nh nμy th−êng béc lé nh÷ng h¹n chÕ c¬ b¶n nh− ¸p ®Æt, t¹o cho c¸n bé khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m coi qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cho n«ng d©n h¬n lμ cïng häc hái vμ chia sÎ.
4.2.2. C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn
C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔ ®−îc ph¸t triÓn vμo cuèi nh÷ng n¨m 1970,
nh»m l«i cuèn n«ng d©n vμo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kü thuËt míi ngay trªn ®ång ruéng cña
hä. H×nh 10.5 m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a nghiªn cøu, thö nghiÖm vμ khuyÕn n«ng theo
nph−¬ng ph¸p tiÕp cËn lÊy n«ng d©n lμm trung t©m. Theo c¸ch tiÕp cËn nμy, vai trß cña
ng−êi d©n ®−îc chó träng tõ viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu, thùc hiÖn, chÊp nhËn vμ phæ cËp.
Qu¸ tr×nh nμy cho phÐp vÞ trÝ cña n«ng d©n ngμy cμng cao trong qu¸ tr×nh khuyÕn n«ng
khuyÕn l©m.
163
- Ph¶n håi
Nghiªn cøu trong Nghiªn cøu trªn ®ång Phæ cËp N«ng
tr¹m thÝ nghiÖm ruéng cña n«ng d©n më réng
d©n
N«ng
d©n
Nghiªn ¸p C¸n bé C¸n bé N«ng M« h×nh C¸n bé khuyÕn
cøu c¬ dông nghiªn nghiªn d©n tù tr×nh n«ng cïng n«ng d©n
b¶n cøu, qu¶n cøu, qu¶n lý diÔn phæ biÕn
lý cïng
n«ng
d©n
qu¶n lý
H×nh 10.6: C¸ch tiÕp cËn theo m« h×nh tr×nh diÔn
(C¶i biªn tõ Farrington vμ Martin, 1988 - NguyÔn B¸ Ng·i, 1998)
4.2.3. C¸ch tiÕp cËn theo khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng
§©y lμ c¸ch tiÕp cËn dùa trªn c¸ch tiÕp cËn: Tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n, b¾t ®Çu
®−îc thö nghiÖm vμ ¸p dông tõ gi÷a thËp kû 80. Tõ n¨m 1995 Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m
nghiÖp ViÖt Nam -Thuþ §iÓn ®· thö nghiÖm vμ ¸p dông khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan
réng ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c dùa trªn h×nh thøc khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n.
Ph−¬ng ph¸p nμy ®ang gãp phÇn kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i chÝnh hiÖn nay cña hÖ thèng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhμ n−íc lμ ch−a cã kh¶ n¨ng víi tíi ®−îc tÊt c¶ c¸c th«n b¶n.
KhuyÕn n«ng lan réng dùa vμo viÖc huy ®éng n«ng d©n vμ c¸c tæ chøc ®Þa ph−¬ng tham
gia vμo viÖc më réng c«ng t¸c khuyÕn c¸o vμ dÞch vô hç trî s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th«ng
qua m¹ng l−íi ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng.
Theo c¸ch tiÕp cËn nμy, vai trß cña ng−êi d©n, céng ®ång lμ trung t©m trong c¸c
ho¹t ®éng phæ cËp, më réng, ®Æc biÖt lμ kh¶ n¨ng tù qu¶n lý vμ ®iÒu hμnh c¸c ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cña ng−êi d©n vμ céng ®ång. C¸ch tiÕp cËn nμy ®ßi hái ph¶i
t¨ng c−êng ®μo t¹o cho n«ng d©n, h×nh thμnh c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n
b¶n nh−: nhãm qu¶n lý, nhãm cïng së thÝch. Trong giai ®o¹n ®Çu yªu cÇu ph¶i lùa chän
c¸c th«n ®iÓm, ph¸t ®éng qu¸ tr×nh lan réng tõ th«n nμy sang th«n kh¸c vμ lu«n tæng kÕt
vμ bæ sung kinh nghiÖm (H×nh 10.7).
164
- Th«n ®iÓm Th«n lan réng
(1994) (1995)
Th«n lan réng
(1996)
Th«n lan réng
(1997)
H×nh 10.7: TiÕp cËn theo khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lan réng
(Ph¹m Vò QuyÕt, 1997)
4.3. HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n
HiÖn nay ®ang tån t¹i hai hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m lμ:
• HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m theo cÊu tróc chiÒu däc
§©y lμ hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m chÝnh thøc cña nhμ n−íc theo quan hÖ
thø bËc: Trung −¬ng cã Côc khuyÕn n«ng vμ Ban khuyÕn l©m trong Côc ph¸t triÓn l©m
nghiÖp thuéc Bé NN&PTNT, tØnh cã Trung t©m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, thuéc Së
NN&PTNT, huyÖn cã Tr¹m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m n»m trong Phßng NN&PTNT Mét
sè n¬i ®ang h×nh thμnh tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m x· hoÆc côm x·...
• HÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m quan hÖ chiÒu ngang
§©y lμ hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m kh«ng chÝnh thøc. HÖ thèng nμy dùa trªn
c¬ së cña sù hiÓu biÕt vÒ th«ng tin, trao ®æi kinh nghiÖm vμ hç trî lÉn nhau gi÷a n«ng
d©n víi nhau, gi÷a gia ®×nh víi nhau, tõ th«n nμy ®Õn th«n kh¸c víi sù hç trî cña c¸c c¬
quan, tæ chøc bªn ngoμi céng ®ång. ë mét sè n¬i trong vïng cña Ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn
n«ng th«n miÒn nói, hÖ thèng nμy ®−îc t¨ng c−êng cñng cè vμ ®· h×nh thμnh tæ chøc
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n. Hai hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÇn ph¶i
®−îc liªn kÕt víi nhau nh»m h−íng tíi c¸c hé n«ng d©n vμ céng ®ång cña hä th«ng qua
chÝnh sù tham gia cña n«ng d©n.
C¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÊp th«n b¶n rÊt ®a d¹ng vμ phong phó,
gåm nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c nhau: tõ x¸c ®Þnh nhu cÇu, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, gi¸m s¸t,
®¸nh gi¸ vμ më réng phæ biÕn. N«ng d©n võa lμ ®èi t−îng cña c¸c ho¹t ®éng khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m, hä lμ ng−êi h−ëng lîi cña c¸c ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng vμ còng lμ
165
- ng−êi tham gia vμo qu¸ tr×nh thùc hiÖn khuyÕn n«ng khuyÕn l©m theo h×nh thøc khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m lan réng.
N«ng d©n tham gia vμo c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tõ ng−êi d©n theo c¸c
h×nh thøc chñ yÕu sau:
• C¸c c©u l¹c bé cña n«ng d©n
§©y lμ h×nh thøc tæ chøc rÊt phæ biÕn ë c¸c tØnh miÒn Nam. C¸c c©u l¹c bé ho¹t
®éng vμ tån t¹i dùa vμo c¸c thμnh viªn tù nguyÖn, huy ®éng vèn ho¹t ®éng tõ c¸c thμnh
viªn vμ lùa chän ®¹i diÖn ®Ó tham gia tËp huÊn vμ lμ ng−êi liªn l¹c cho c©u l¹c bé gi÷a
c¸c thμnh viªn víi nhau vμ gi÷a c©u l¹c bé víi c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhμ
n−íc... . ë mét sè ®Þa ph−¬ng ®· thμnh lËp mét sè c©u l¹c bé sau:
- C©u l¹c bé thuéc héi n«ng d©n.
- C©u l¹c bé do chÝnh n«ng d©n lËp ra.
- C©u l¹c bé thμnh lËp víi sù hç trî cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m nhμ n−íc.
• Nhãm n«ng d©n cïng së thÝch
§©y lμ h×nh thøc tæ chøc rÊt phæ biÕn ë c¸c tØnh miÒn B¾c ®−îc h×nh thμnh trªn c¬
së cïng chung mét quan t©m hay ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng cña c¸c n«ng d©n trong th«n b¶n,
nh− c¸c nhãm së thÝch sau:
- Nhãm së thÝch vÒ trång rõng vμ qu¶n lý b¶o vÖ rõng.
- Nhãm së thÝch vÒ c©y ¨n qu¶.
- Nhãm së thÝch vÒ ch¨n nu«i.
- Nhãm qu¶n lý tÝn dông th«n b¶n.
- Nhãm sö dông n−íc.
- Nhãm s¶n xuÊt theo cïng ngμnh nghÒ.
- Nhãm s¶n xuÊt theo dßng hä hay côm d©n c−...
Mçi nhãm së thÝch th−êng chän ra mét nhãm tr−ëng lμm nhiÖm vô liªn l¹c gi÷a c¸c
thμnh viªn cña nhãm vμ c¸c c¸n bé, tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m bªn ngoμi.
• Nhãm qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n
Mçi th«n thμnh lËp nhãm qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m th«n. Thμnh viªn cña
nhãm nμy tõ 3 ®Õn 5 ng−êi do d©n bÇu vμ tham gia tù nguyÖn. Th«ng th−êng hä lμ
tr−ëng c¸c nhãm cïng së thÝch. Nhãm nμy cã tr¸ch nhiÖm ®«n ®èc c¸c ho¹t ®éng
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m trong th«n vμ c¸c nhãm cïng së thÝch, lμm cÇu nèi víi ban
khuyÕn n«ng khuyÕn l©m x· hay ban qu¶n lý dù ¸n cña x· (nÕu x· cã dù ¸n) vμ cã quan
hÖ trùc tiÕp víi c¸c tæ chøc khuyÕn n«ng khuyÕn l©m bªn ngoμi. Nhãm qu¶n lý khuyÕn
n«ng khuyÕn l©m th«n b¶n ph¶i cã quy chÕ ho¹t ®éng.
• Ban qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m x·
Mçi x· cÇn thμnh lËp ban qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m. Ban nμy lμ mét tæ chøc
tù nguyÖn cã sù tham gia cña l·nh ®¹o x· phô tr¸ch vÒ s¶n xuÊt, ®¹i diÖn c¸c th«n. Chøc
n¨ng, nhiÖm vô cña nã lμ thóc ®Èy phèi hîp c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m c¸c
166
- th«n, c¸c nhãm cïng së thÝch hay c¸c hé gia ®×nh. Ngoμi ra nã thiÕt lËp c¸c mèi quan
hÖ víi c¸c tæ chøc bªn ngoμi ®Ó t×m kiÕm c¸c c¬ héi hç trî vμ gióp ®ì n«ng d©n. Ban
qu¶n lý khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cßn cã tr¸ch nhiÖm x· kiÓm tra, gi¸m s¸t vμ ®«n ®èc
c¸c ho¹t ®éng cña c¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m viªn cÊp x·.
• KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m viªn cÊp x·
Mçi x· cÇn tuyÓn chän mét sè ng−êi ®Ó ®μo t¹o thμnh c¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
viªn cña x·. Hä lμ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp hç trî c¸c hé n«ng d©n vÒ x©y dùng kÕ ho¹ch,
kü thuËt ®¬n gi¶n vμ qu¶n lý gi¸m s¸t. C¬ chÕ ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c ph¶i tù bï ®¾p
chi phÝ. Tuy nhiªn, giai ®o¹n ®Çu cÇn cã sù hç trî kinh phÝ cña khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
nhμ n−íc hay c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n ph¸t triÓn.
167
- Tμi liÖu tham kh¶o
1. Bé NN&PTNT, (1997). “Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m” Bé
NN&PTNT - Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn. Nhμ xuÊt b¶n
N«ng nghiÖp th¸ng 11 n¨m 1997.
2. Bïi §×nh To¸i, (1997) "X©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn th«n b¶n gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸
cã ng−êi d©n tham gia trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n" Trong “Héi th¶o quèc
gia vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m” Bé NN&PTNT - Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp
ViÖt Nam - Thôy §iÓn. Nhμ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp th¸ng 11 n¨m 1997, trang 135-
142.
3. Buchy, M. (1997). Report on Consultancy for Social Forestry Research in Social
Forestry Training Center, Forestry College of Vietnam. Social Forestry Support
Project, 1997.
4. Conway, G.R 1985. Agroecosystems Analysis. Agricultural Administration. Volume
20, pp: 31-55
5. §inh §øc ThuËn (2000). “C¬ së khoa häc cña l©m nghiÖp x· héi vμ ph¸t triÓn l©m
nghiÖp x· héi ë ViÖt Nam”. B¸o c¸o chuyªn ®Ò Nghiªn cøu sinh. Tr−êng §¹i häc
Kinh tÕ quèc d©n, n¨m 2000.
6. Farrington, J and Martin, A (1988). “Farmer Participation in agricultural Research:
A Review ß Concept and Practices. Agriculture and Administration Unit, Occasional
Paper 9. Oversee Development Institute, London
7. ICRAF, 1987. D&D User’s Manual: An Instoduction to Agroforestry Diagnosis and
Design. Compiled and edited by Raintree, J.B, ICRAF, Nairobi.
8. Knipscheer, H and Harwood, R. 1988. On-Station versus On Farmer Research:
Allocation of Resources in Development in Procedures for Farming Systems
Research. Proceedings of an International Workshop in Indonesia. Edited by
Sukmana, S, Amir p, and Mulyadi D. Published by AARD, Winrock International,
IDRC.
9. Molnar , A. (1991). PhÇn I: §¸nh gi¸ nhanh. Trong L©m nghiÖp céng ®ång - §¸nh
gi¸ nhanh, kü thuËt canh t¸c n−¬ng rÉy vμ thuéc tÝnh kinh tÕ x· héi - (TiÕng Anh vμ
tiÕng ViÖt) Community forestry note - FAO of UN, Rome 1989, 1991. Tõ trang 1
®Õn trang 52
10. NguyÔn B¸ Ng·i vμ nh÷ng ng−êi kh¸c, (1998).: "Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã
sù tham gia cña ng−êi d©n trong ho¹t ®éng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m” Bé N«ng
nghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n - Dù ¸n t¨ng c−êng kh¶ n¨ng t− vÊn cÊp bé. Nhμ XuÊt
b¶n N«ng nghiÖp, n¨m 1998
11. NguyÔn B¸ Ng·i, 1999. §μo t¹o tiÓu gi¸o viªn cho x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn x· -
§Ò xuÊt chiÕn l−îc vμ ph−¬ng ¸n lùa chän. Dù ¸n l©m nghiÖp khu vùc ViÖt Nam-
ADB. No. 2852 VIE (TA). Ha néi th¸ng 12 n¨m 1999
168
- 12. NguyÔn B¸ Ng·i,1997 - Mét sè kÕt qu¶ ban ®Çu ¸p dông PRA trong lËp kÕ ho¹ch
ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp t¹i x· B»ng C¶ - Hoμnh Bå Qu¶ng Ninh. Th«ng tin
khoa häc cña tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp th¸ng 1- 1997.
13. Ph¹m Vò QuyÕt (1997). “M« h×nh khuyÕn n«ng lan réng ë tØnh Tuyªn Quang”.
Trong “Héi th¶o quèc gia vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn l©m” Bé NN&PTNT - Ch−¬ng
tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn. Nhμ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp th¸ng
11 n¨m 1997, trang 118.
14. Rhoades, R.E. and Booth R.H. 1982: Farmer back to Farmer: A Model for
generating Acceptable Agricultural Technology, Agricultural Administration, Vol
11, No. in Chambers et al 1989.
Danh môc vËt liÖu gi¶ng d¹y
1. H−íng dÉn th¶o luËn nhãm: ViÕt ®Ò xuÊt nghiªn cøu
2. Nghiªn cøu ®iÓm: Dù ¸n qu¶n lý rõng ®Çu nguån cã sù tham gia cña ng−êi d©n -
HuyÖn Hoμnh Bå - Qu¶ng Ninh
3. H−íng dÉn th¶o luËn nhãm c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn khuyÕn n«ng khuyÕn l©m
4. Tμi liÖu ®äc thªm: ChiÕn l−îc nghiªn cøu LNXH cña Trung t©m ®μo t¹o LNXH
Xu©n Mai - Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam
5. Gi¸y bãng kÝnh dïng cho OHP
169
nguon tai.lieu . vn
