Xem mẫu
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
BÀI 1
TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
Hướng dẫn học
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:
Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia
thảo luận trên diễn đàn.
Đọc tài liệu hướng dẫn:
GS.TS Nguyễn Văn Nam & PGS.TS Vương Trọng Nghĩa, Giáo trình thị trường
chứng khoán, NXB Tài chính, 2002.
Trần Đăng Khâm, Thị trường chứng khoán – Phân tích cơ bản, NXB ĐH Kinh tế
Quốc dân, 2009.
Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc
qua email.
Trang Web môn học.
Nội dung
Cấu trúc của thị trường chứng khoán.
Vai trò của thị trường chứng khoán.
Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.
Điều kiện phát triển thị trường chứng khoán.
Mục tiêu
Kết thúc bài 1, sinh viên cần nắm rõ những nội dung sau:
Hiểu được các khái niệm cơ bản về thị trường chứng khoán; vị trí, vai trò của thị
trường chứng khoán trong cấu trúc thị trường tài chính.
Phân biệt được các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.
Phân tích được xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán trong thời gian tới.
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
1
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
Tình huống dẫn nhập
Vinashin phát hành trái phiếu quốc tế trên thị trường Singapore.
Một trong những vai trò hết sức to lớn của thị trường chứng khoán là giúp các doanh nghiệp, tập
đoàn lớn của Việt Nam có thể huy động vốn trên thị trường quốc tế. Vinashin là tập đoàn đã có
lịch sử vay vốn trên thị trường nước ngoài từ rất lâu và hiện có một số khoản nợ đã đến hạn
nhưng tập đoàn vẫn chưa thể trả. Vào ngày 11/10/2013, Vinashin đã phát hành thêm 600 triệu
USD trái phiếu, niêm yết trên thị trường chứng khoán Singapore.
1. Mục tiêu của đợt phát hành trái phiếu này là gì?
2. Đơn vị nào đứng ra bảo lãnh cho Vinashin phát hành?
3. Nghĩa vụ của nhà phát hành trong thương vụ phát hành trái phiếu vay vốn là gì?
2
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
1.1.
Khái quát về thị trường chứng khoán
1.1.1.
Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán
Đại cương về thị trường tài chính
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhu cầu tích lũy trong xã hội không ngừng
tăng lên và ngày càng trở nên phong phú, đa dạng hơn. Trong xã hội xuất hiện
những người cần vốn cho mục đích tiêu dùng hay đầu tư, đồng thời lại có một số
người có vốn nhàn rỗi tạm thời muốn cho vay để lấy lãi. Ban đầu những người này
thường tìm gặp nhau một cách trực tiếp để trao đổi mua bán, nhưng khi cung và
cầu vốn không ngừng tăng lên thì hình thức vay và cho vay trực tiếp không đáp
ứng được nữa, do đó đòi hỏi một thị trường cung cấp thị trường gắn kết cung và
cầu vốn, đáp ứng nhu cầu tài chính của nhau. Đó là thị trường tài chính.
Tài trợ gián tiếp
Các trung gian tài chính
Ngân hàng thương mại
Vốn
Bảo hiểm, quỹ hưu trí Tổ chức
nhận tiền gửi và cho vay
Vốn
Người cho vay vốn
Người đi vay vốn
Hộ gia đình
Hộ gia đình
Doanh nghiệp
Vốn
Doanh nghiệp
Chính phủ
Chính phủ
Nước ngoài
Nước ngoài
Thị trường tài chính
Thị trường tiền tệ
Vốn
Thị trường vốn
Vốn
Tài trợ trực tiếp
Các dòng vốn qua hệ thống tài chính
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
3
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
Như vậy, có thể nói chức năng cơ bản của thị trường tài chính là chuyển tiền từ
những người có tiền sang những người cần tiền. Những người cần tiền hay có tiền
có thể là Chính phủ, các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước… Sự dịch chuyển
tiền được thực hiện thông qua hai con đường: tài trợ trực tiếp và tài trợ gián tiếp.
Tài trợ trực tiếp nghĩa là những người cần tiền huy động trực tiếp từ những người
có tiền bằng cách bán các chứng khoán. Các chứng khoán này là các công cụ tài
chính có quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản đối với tổ chức phát hành.
Cách thức thứ hai chuyển tiền là gián tiếp thông qua các trung gian tài chính như
ngân hàng, tổ chức tín dụng, bảo hiểm…
Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn, thị trường tài chính được chia thành thị
trường tiền tệ và thị trường vốn.
Thị trường tiền tệ: là thị trường trao đổi, mua bán các công cụ tài chính ngắn hạn
(thường có thời hạn dưới 1 năm). Thị trường tiền tệ có một số đặc điểm:
o Giai đoạn luân chuyển vốn ngắn hạn.
o Thị trường tiền tệ đặc trưng bởi hình thức tài chính gián tiếp, đóng vai trò trung
gian tài chính giữa người vay và người cho vay là các ngân hàng thương mại.
o Các công cụ của thị trường tiền tệ có độ an toàn tương đối cao.
Thị trường vốn: Là thị trường mua bán, trao đổi các
công cụ tài chính trung và dài hạn cho nền kinh tế.
Một số đặc điểm của thị trường vốn:
o Giai đoạn luân chuyển vốn dài hạn.
o Các công cụ chủ yếu trên thị trường vốn gồm
các công cụ vay nợ và các chứng khoán có kỳ
hạn thanh toán trên 1 năm. Nhìn chung, so với
các công cụ trên thị trường tiền tệ, các công cụ của thị trường vốn có độ rủi ro
cao hơn nhưng lại mang đến lợi tức cao hơn cho nhà đầu tư.
Sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán (TTCK)
Trong lịch sử hình thành và phát triển của thị trường tài chính, thị trường tiền tệ
được hình thành trước do ban đầu nhu cầu vốn cũng như tiết kiệm trong dân cư
chưa cao và ban đầu nhu cầu chủ yếu về vốn là ngắn hạn. Sau đó, cùng với sự phát
triển của nền kinh tế, nhu cầu vốn dài hạn cho đầu tư phát triển thị trường ngày
càng cao và thị trường vốn đã ra đời để đáp ứng những nhu cầu này. Để huy động
vốn dài hạn, bên cạnh việc đi vay ngân hàng thông qua hình thức tài chính gián
tiếp, Chính phủ và một số công ty còn thực hiện huy động vốn thông qua phát
hành các chứng khoán. Khi một bộ phận các chứng khoán có giá nhất định được
phát hành thì tất yếu nảy sinh nhu cầu về mua bán, trao đổi các chứng khoán đó.
Thị trường chứng khoán được xem là đặc trưng cơ bản, là biểu tượng của nền kinh
tế hiện đại. Người ta có thể đo lường và dự tính sự phát triển kinh tế qua diễn biến
trên thị trường chứng khoán. Đến nay, hầu hết các nước có nền kinh tế phát triển
đều đã có thị trường chứng khoán.
Tuy nhiên, hình thức sơ khai của thị trường chứng khoán đã xuất hiện cách đây
hàng trăm năm. Đến nay đã có trên 160 thị trường chứng khoán lớn nhỏ hoạt động
4
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
trên khắp các châu lục. Một số TTCK lâu đời và quan trọng như TTCK New York
(1792), TTCK Tokyo (1878), TTCK London (1793)…
1.1.2.
Khái niệm và bản chất của thị trường chứng khoán
Hiện nay, tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về thị trường chứng khoán.
Quan điểm thứ nhất cho rằng thị trường chứng
khoán và thị trường vốn là một, chỉ là tên gọi khác
nhau của cùng một khái niệm: Thị trường tư bản
(Capital Market). Quan điểm trên đồng nhất TTCK
và thị trường vốn căn cứ vào thời hạn cung cấp vốn
cho doanh nghiệp là vốn trung và dài hạn. Tuy nhiên
khi đồng nhất hai thị trường này đã bỏ qua tính thanh
khoản của các công cụ huy động vốn (cổ phiếu, trái phiếu, vay, thuê mua...).
Quan điểm thứ hai của đa số các nhà kinh tế cho rằng: "Thị trường chứng khoán
được đặc trưng bởi thị trường vốn chứ không phải đồng nhất là một". Như vậy,
theo quan điểm này, TTCK và thị trường vốn là khác nhau, trong đó TTCK chỉ
giao dịch, mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn như trái phiếu chính
phủ, cổ phiếu và trái phiếu công ty. Các công cụ tài chính ngắn hạn được giao dịch
trên thị trường tiền tệ, không thuộc phạm vi hoạt động của TTCK.
Quan điểm thứ ba lại cho rằng "Thị trường chứng khoán là thị trường cổ phiếu",
hay là nơi mua bán các phiếu cổ phần được các công ty phát hành ra để huy động
vốn. Quan điểm này xuất phát từ việc xem xét mức độ tác động của thị trường tới
nền kinh tế khi có biến động thì cổ phiếu ảnh hưởng mạnh hơn.
Các quan điểm trên đều được khái quát dựa trên những cơ sở thực tiễn và trong từng
điều kiện lịch sử nhất định. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán được hiểu đơn giản là
nơi trao đổi, mua bán các chứng khoán hay các giấy tờ có giá. Việc trao đổi mua bán
này được thực hiện theo những quy tắc ấn định trước.
1.1.3.
Chủ thể tham gia thị trường chứng khoán
Các tổ chức và cá nhân tham gia thị trường chứng khoán có thể được chia thành 4
nhóm sau: chủ thể phát hành, chủ thể đầu tư, các tổ chức cung ứng dịch vụ và cơ quan
quản lý giám sát thị trường.
1.1.3.1.
Chủ thể phát hành
Chủ thể phát hành là người cung cấp các chứng khoán - hàng hóa của thị trường
chứng khoán. Đây là những người cần tiền và huy động vốn bằng cách phát hành
chứng khoán và bán cho những nhà đầu tư hoặc những người kinh doanh chứng
khoán. Các chủ thể phát hành bao gồm: Chính phủ, các doanh nghiệp và một số tổ
chức khác như: các quỹ đầu tư; tổ chức tài chính trung gian...
Chính phủ và chính quyền địa phương: Là chủ thể phát hành các chứng khoán:
Trái phiếu Chính phủ, Trái phiếu địa phương, Trái phiếu công trình, Tín phiếu kho
bạc. Nhà nước tham gia TTCK chủ yếu với tư cách là người vay nợ.
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
5
nguon tai.lieu . vn
BÀI 1
TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
Hướng dẫn học
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:
Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia
thảo luận trên diễn đàn.
Đọc tài liệu hướng dẫn:
GS.TS Nguyễn Văn Nam & PGS.TS Vương Trọng Nghĩa, Giáo trình thị trường
chứng khoán, NXB Tài chính, 2002.
Trần Đăng Khâm, Thị trường chứng khoán – Phân tích cơ bản, NXB ĐH Kinh tế
Quốc dân, 2009.
Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc
qua email.
Trang Web môn học.
Nội dung
Cấu trúc của thị trường chứng khoán.
Vai trò của thị trường chứng khoán.
Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.
Điều kiện phát triển thị trường chứng khoán.
Mục tiêu
Kết thúc bài 1, sinh viên cần nắm rõ những nội dung sau:
Hiểu được các khái niệm cơ bản về thị trường chứng khoán; vị trí, vai trò của thị
trường chứng khoán trong cấu trúc thị trường tài chính.
Phân biệt được các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.
Phân tích được xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán trong thời gian tới.
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
1
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
Tình huống dẫn nhập
Vinashin phát hành trái phiếu quốc tế trên thị trường Singapore.
Một trong những vai trò hết sức to lớn của thị trường chứng khoán là giúp các doanh nghiệp, tập
đoàn lớn của Việt Nam có thể huy động vốn trên thị trường quốc tế. Vinashin là tập đoàn đã có
lịch sử vay vốn trên thị trường nước ngoài từ rất lâu và hiện có một số khoản nợ đã đến hạn
nhưng tập đoàn vẫn chưa thể trả. Vào ngày 11/10/2013, Vinashin đã phát hành thêm 600 triệu
USD trái phiếu, niêm yết trên thị trường chứng khoán Singapore.
1. Mục tiêu của đợt phát hành trái phiếu này là gì?
2. Đơn vị nào đứng ra bảo lãnh cho Vinashin phát hành?
3. Nghĩa vụ của nhà phát hành trong thương vụ phát hành trái phiếu vay vốn là gì?
2
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
1.1.
Khái quát về thị trường chứng khoán
1.1.1.
Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán
Đại cương về thị trường tài chính
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhu cầu tích lũy trong xã hội không ngừng
tăng lên và ngày càng trở nên phong phú, đa dạng hơn. Trong xã hội xuất hiện
những người cần vốn cho mục đích tiêu dùng hay đầu tư, đồng thời lại có một số
người có vốn nhàn rỗi tạm thời muốn cho vay để lấy lãi. Ban đầu những người này
thường tìm gặp nhau một cách trực tiếp để trao đổi mua bán, nhưng khi cung và
cầu vốn không ngừng tăng lên thì hình thức vay và cho vay trực tiếp không đáp
ứng được nữa, do đó đòi hỏi một thị trường cung cấp thị trường gắn kết cung và
cầu vốn, đáp ứng nhu cầu tài chính của nhau. Đó là thị trường tài chính.
Tài trợ gián tiếp
Các trung gian tài chính
Ngân hàng thương mại
Vốn
Bảo hiểm, quỹ hưu trí Tổ chức
nhận tiền gửi và cho vay
Vốn
Người cho vay vốn
Người đi vay vốn
Hộ gia đình
Hộ gia đình
Doanh nghiệp
Vốn
Doanh nghiệp
Chính phủ
Chính phủ
Nước ngoài
Nước ngoài
Thị trường tài chính
Thị trường tiền tệ
Vốn
Thị trường vốn
Vốn
Tài trợ trực tiếp
Các dòng vốn qua hệ thống tài chính
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
3
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
Như vậy, có thể nói chức năng cơ bản của thị trường tài chính là chuyển tiền từ
những người có tiền sang những người cần tiền. Những người cần tiền hay có tiền
có thể là Chính phủ, các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước… Sự dịch chuyển
tiền được thực hiện thông qua hai con đường: tài trợ trực tiếp và tài trợ gián tiếp.
Tài trợ trực tiếp nghĩa là những người cần tiền huy động trực tiếp từ những người
có tiền bằng cách bán các chứng khoán. Các chứng khoán này là các công cụ tài
chính có quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản đối với tổ chức phát hành.
Cách thức thứ hai chuyển tiền là gián tiếp thông qua các trung gian tài chính như
ngân hàng, tổ chức tín dụng, bảo hiểm…
Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn, thị trường tài chính được chia thành thị
trường tiền tệ và thị trường vốn.
Thị trường tiền tệ: là thị trường trao đổi, mua bán các công cụ tài chính ngắn hạn
(thường có thời hạn dưới 1 năm). Thị trường tiền tệ có một số đặc điểm:
o Giai đoạn luân chuyển vốn ngắn hạn.
o Thị trường tiền tệ đặc trưng bởi hình thức tài chính gián tiếp, đóng vai trò trung
gian tài chính giữa người vay và người cho vay là các ngân hàng thương mại.
o Các công cụ của thị trường tiền tệ có độ an toàn tương đối cao.
Thị trường vốn: Là thị trường mua bán, trao đổi các
công cụ tài chính trung và dài hạn cho nền kinh tế.
Một số đặc điểm của thị trường vốn:
o Giai đoạn luân chuyển vốn dài hạn.
o Các công cụ chủ yếu trên thị trường vốn gồm
các công cụ vay nợ và các chứng khoán có kỳ
hạn thanh toán trên 1 năm. Nhìn chung, so với
các công cụ trên thị trường tiền tệ, các công cụ của thị trường vốn có độ rủi ro
cao hơn nhưng lại mang đến lợi tức cao hơn cho nhà đầu tư.
Sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán (TTCK)
Trong lịch sử hình thành và phát triển của thị trường tài chính, thị trường tiền tệ
được hình thành trước do ban đầu nhu cầu vốn cũng như tiết kiệm trong dân cư
chưa cao và ban đầu nhu cầu chủ yếu về vốn là ngắn hạn. Sau đó, cùng với sự phát
triển của nền kinh tế, nhu cầu vốn dài hạn cho đầu tư phát triển thị trường ngày
càng cao và thị trường vốn đã ra đời để đáp ứng những nhu cầu này. Để huy động
vốn dài hạn, bên cạnh việc đi vay ngân hàng thông qua hình thức tài chính gián
tiếp, Chính phủ và một số công ty còn thực hiện huy động vốn thông qua phát
hành các chứng khoán. Khi một bộ phận các chứng khoán có giá nhất định được
phát hành thì tất yếu nảy sinh nhu cầu về mua bán, trao đổi các chứng khoán đó.
Thị trường chứng khoán được xem là đặc trưng cơ bản, là biểu tượng của nền kinh
tế hiện đại. Người ta có thể đo lường và dự tính sự phát triển kinh tế qua diễn biến
trên thị trường chứng khoán. Đến nay, hầu hết các nước có nền kinh tế phát triển
đều đã có thị trường chứng khoán.
Tuy nhiên, hình thức sơ khai của thị trường chứng khoán đã xuất hiện cách đây
hàng trăm năm. Đến nay đã có trên 160 thị trường chứng khoán lớn nhỏ hoạt động
4
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán
trên khắp các châu lục. Một số TTCK lâu đời và quan trọng như TTCK New York
(1792), TTCK Tokyo (1878), TTCK London (1793)…
1.1.2.
Khái niệm và bản chất của thị trường chứng khoán
Hiện nay, tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về thị trường chứng khoán.
Quan điểm thứ nhất cho rằng thị trường chứng
khoán và thị trường vốn là một, chỉ là tên gọi khác
nhau của cùng một khái niệm: Thị trường tư bản
(Capital Market). Quan điểm trên đồng nhất TTCK
và thị trường vốn căn cứ vào thời hạn cung cấp vốn
cho doanh nghiệp là vốn trung và dài hạn. Tuy nhiên
khi đồng nhất hai thị trường này đã bỏ qua tính thanh
khoản của các công cụ huy động vốn (cổ phiếu, trái phiếu, vay, thuê mua...).
Quan điểm thứ hai của đa số các nhà kinh tế cho rằng: "Thị trường chứng khoán
được đặc trưng bởi thị trường vốn chứ không phải đồng nhất là một". Như vậy,
theo quan điểm này, TTCK và thị trường vốn là khác nhau, trong đó TTCK chỉ
giao dịch, mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn như trái phiếu chính
phủ, cổ phiếu và trái phiếu công ty. Các công cụ tài chính ngắn hạn được giao dịch
trên thị trường tiền tệ, không thuộc phạm vi hoạt động của TTCK.
Quan điểm thứ ba lại cho rằng "Thị trường chứng khoán là thị trường cổ phiếu",
hay là nơi mua bán các phiếu cổ phần được các công ty phát hành ra để huy động
vốn. Quan điểm này xuất phát từ việc xem xét mức độ tác động của thị trường tới
nền kinh tế khi có biến động thì cổ phiếu ảnh hưởng mạnh hơn.
Các quan điểm trên đều được khái quát dựa trên những cơ sở thực tiễn và trong từng
điều kiện lịch sử nhất định. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán được hiểu đơn giản là
nơi trao đổi, mua bán các chứng khoán hay các giấy tờ có giá. Việc trao đổi mua bán
này được thực hiện theo những quy tắc ấn định trước.
1.1.3.
Chủ thể tham gia thị trường chứng khoán
Các tổ chức và cá nhân tham gia thị trường chứng khoán có thể được chia thành 4
nhóm sau: chủ thể phát hành, chủ thể đầu tư, các tổ chức cung ứng dịch vụ và cơ quan
quản lý giám sát thị trường.
1.1.3.1.
Chủ thể phát hành
Chủ thể phát hành là người cung cấp các chứng khoán - hàng hóa của thị trường
chứng khoán. Đây là những người cần tiền và huy động vốn bằng cách phát hành
chứng khoán và bán cho những nhà đầu tư hoặc những người kinh doanh chứng
khoán. Các chủ thể phát hành bao gồm: Chính phủ, các doanh nghiệp và một số tổ
chức khác như: các quỹ đầu tư; tổ chức tài chính trung gian...
Chính phủ và chính quyền địa phương: Là chủ thể phát hành các chứng khoán:
Trái phiếu Chính phủ, Trái phiếu địa phương, Trái phiếu công trình, Tín phiếu kho
bạc. Nhà nước tham gia TTCK chủ yếu với tư cách là người vay nợ.
TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222
5