Xem mẫu
- Viêm phổi do nhiễm
trùng
- Viêm phổi do nhiễm trùng
I. ĐẠI CƯƠNG
Viêm phổi là một bệnh khá nặng, có tỉ lệ mắc phải và tỉ lệ tử vong khá cao. Ở Mỹ,
viêm phổi là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 6 và nguyên nhân gây tử
vong hàng đầu trong các bệnh do nhiễm trùng.
Viêm phổi được định nghĩa là tình trạng viêm nhiễm và đông đặc của nhu mô
phổi, gây ra bởi nhiều tác nhân gây nhiễm như vi trùng, mycoplasma, chlamydiae,
rickettsiae, virus, nấm và ký sinh trùng.
Trong khuôn khỗ của bài này, chúng tôi chỉ đề cập đến viêm phổi do các chủng vi
trùng. Viêm phổi do từng chủng vi trùng đều có những đặc điểm về dịch tễ học,
bệnh sinh, biểu hiện lâm sàng và diễn tiến khác nhau. Tuy nhiên, trên thực hành
lâm sàng, người ta thường chia thành 2 nhóm bệnh: viêm phổi cộng đồng và viêm
phổi mắc phải trong bệnh viện.
- Viêm phổi cộng đồng là các trường hợp viêm phổi xảy ra ở ngoài bệnh viện. Trái
lại, các trường hợp viêm phổi xuất hiện > 72 giờ sau khi nhập viện được gọi là
viêm phổi trong bệnh viện. Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi về xếp loại của các
trường hợp viêm phổi xảy ra ở các nhà an dưỡng, trại tâm thần…, các trường hợp
này cũng nên được xếp vào viêm phổi trong bệnh viện.
II. DỊCH TỄ HỌC
1.Viêm phổi cộng đồng:
Viêm phổi cộng đồng là bệnh khá phỗ biến. Theo thống kê của Hoa kỳ, có khoảng
2 - 4 triệu trường hợp viêm phổi hàng năm, khoảng 10 - 12 trường hợp/1000 người
mỗi năm, và thường xảy ra ở 2 đầu của thang tuổi tức là ở nhóm tuổi già trên 75
tuổi và nhóm tuổi nhỏ dưới 5 tuổi.
Tỉ lệ viêm phổi là 11,6/1000 người ở nhóm trên 75 tuổi so với 0,54/1000 người ở
nhóm 35 - 44 tuổi.
2.Viêm phổi trong bệnh viện
Viêm phổi bệnh viện chiếm tỉ lệ 13 - 18% trong số các nhiễm trùng bệnh viện và
xảy ra với tần suất 4 - 7 / 1000 trường hợp nhập viện.
Viêm phổi bệnh viện chiếm tỉ lệ 0,8 - 0,9% ở các khoa nội hay ngoại, 17,5% ở các
bệnh nhân hậu phẫu và 10 - 25% ở các bệnh nhân khoa săn sóc đặc biệt.
- Tỉ lệ viêm phổi có liên quan đến thở máy khá cao 6 - 30%.
Tử vong do viêm phổi bệnh viện thay đổi từ 20 - 50% và là nguyên nhân gây t ử
vong do nhiễm trùng bệnh viện thường gặp nhất.
Tỉ lệ tử vong còn cao hơn nếu tác nhân gây bệnh là Pseudomonas aeruginosa.
III. CƠ CHẾ BỆNH SINH:
A.ĐƯỜNG VÀO:
Các vi khuẩn gây bệnh vào phổi qua một trong các đường sau:
1.Nhiễm các vi sinh vật trú đóng trên vùng hầu họng:
Đây là đường vào phỗ biến nhất của hầu hết các tác nhân gây bệnh. Trên niêm
mạc vùng mủi hầu của người bình thường khỏe mạnh vẫn có thể mang tạm thời
các tác nhân gây bệnh như Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes,
Hemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae, Moraxella catarrhalis (người
lành mang trùng).
Các vi trùng kỵ khí thường xuất phát từ các kẽ răng và các mãng bám răng. Sự
hiện diện của các trực trùng gram âm hiếu khí ở niêm mạc hầu họng rất hiếm gặp
ở người bình thường khỏe mạnh (10mm thường bị giữ lại ở mủi và đường
hô hấp trên.
- Các hạt có đường kính nhỏ từ 3 - 5 mm có mang 1 -2 vi trùng và thường lơ lửng
trong không khí cho đến khi bị hít vào phổi. Các hạt này quá nhỏ nên thường vượt
qua được hàng rào bảo vệ ở đường hô hấp trên, đến được các tiểu phế quản thậm
chí đến phế nang và khởi phát nhiễm trùng. Các trường hợp viêm phổi do
Hemophilus influenza, Legionella, Psittacose thường xâm nhập vào phổi theo
đường này.
3. Theo đường máu:
Thường gặp nhất là viêm phổi do Staphylococcus aureus. Người bệnh thường có
viêm nội tâm mạc do vi trùng ở tim phải hoặc tim trái, chích xì ke hoặc bị nhiễm
trùng các ống xông (catheter) tĩnh mạch hoặc động mạch.
4. Nhiễm trực tiếp:
Người bệnh bị nhiễm trực tiếp từ ống đặt nội khí quản hoặc từ các vết th ương thấu
ngực. Rất hiếm gặp.
5. Theo đường tiếp cận:
Vi trùng có thể lan tràn từ các cơ quan lân cận bị nhiễm trùng.
B. TỔN THƯƠNG PHỔI:
- Sau khi các tác nhân gây bệnh vào đến các tiểu phế quản hoặc phế nang, tình trạng
nhiễm trùng sẽ khởi phát và diễn tiến thành thâm nhiễm phổi, đông đặc phổi hay
họai tử phổi tùy thuọc vào 2 yếu tố:
đặc tính của vi trùng gây bệnh và có hay không sự tắc nghẽn phế quản do khối u
hay dị vật. Viêm phổi do Streptococcus pneumoniae hầu nh ư không khi nào gây
họai tử, ngược lại, các truờng hợp nhiễm trùng phổi do vi trùng kỵ khí thì thường
có tạo mủ.
C. CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA VIÊM PHỔI BỆNH VIỆN
1.Yếu tố người lành mang trùng và hít dịch vào phổi:
Hầu hết các viêm phổi bệnh viện đều do hít vi trùng trú đóng từ hầu họng hoặc từ
dạ dày vào cây khí phế quản. Hiện tượng này xảy ra ở khoảng 45% người khỏe
mạnh và rất thường xuyên ở người có rối loạn ý thức, rối loạn nuốt, giảm phản xạ
nôn, chậm tiêu, giảm nhu động ruột.
Tỉ lệ có mang vi trùng trú đóng là 35% ở người bệnh trung bình và 73% ở người
bệnh nặng. Viêm phổi xảy ra với tỉ lệ 23% ở người có mang mầm bệnh so với chỉ
có 3,3% ở người không mang mầm bệnh.
Thông thường dịch dạ dày không chứa vi trùng nhờ pH acid có khả năng diệt
trùng. Ở những người lớn tuổi, giảm acid dạ d ày, điều trị với antacid hoặc ức chế
H2, tỉ lệ có mang vi trùng ở dạ dày tăng cao.
- 2. Đặt nội khí quản:
Đặt nội khí quản không những làm mất hàng rào bảo vệ tự nhiên giữa hầu họng và
khí quản mà còn làm cho vi trùng d ễ đi vào phổi. Hơn nửa, vì ống nội khí quản
không được thay thường xuyên, 95% ống nội khí quản đều có chứa vi trùng khi
được xem dưới kính hiển vi điện tử.
3. Các ống máy thở và sự ngưng tụ hơi nước:
Các thiết bị này thường có vi trùng trú đóng nhất là các loại máy thở có buồng làm
ẩm. Đối với các loại máy có bộ phận trao đổi nhiệt và ẩm (HME= Heat moisture
exchanger), sự ngưng tụ hơi nước không xảy ra và hạn chế được sự trú đóng của
vi trùng nhưng nó làm tăng khoảng chết và dễ bị nghẹt bởi các chất tiết gây tăng
kháng lực của máy.
4. Ống sonde mủi - dạ dày:
Ống sonde mủi - dạ dày thường được đặt để kiểm soát dịch dạ dày, ngừa giãn dạ
dày và nuôi ăn. Ống sonde mủi - dạ dày không thực sự là 1 yếu tố nguy cơ trực
tiếp đối với viêm phổi mà nó chính là yếu tố nguy cơ của viêm xoang trong bệnh
viện, nhiễm vi trùng vùng hầu họng và hồi lưu thực quản - dạ dày. Viêm xoang
trong bệnh viện có liên quan với viêm phổi bệnh viện, và các chủng vi trùng
thường gặp là P. aeruginosa, S. aureus, Acinobacter, Candida albicans.
5.Nuôi ăn qua ống sonde dạ dày:
- Nuôi ăn qua ống sonde dạ dày với pH cao có thể làm tăng vi trùng trú đóng ở dạ
dày, làm dễ trào ngược và gây viêm phổi. Nên cho bệnh nhân ở tư thế nửa nằm
nửa ngồi để hạn chế trào ngược và cần hết sức lưu ý để tránh làm nhiễm khuẩn
ống nuôi ăn.
IV. LÂM SÀNG:
A. Viêm phổi cộng đồng
Người ta thường chia ra 2 hội chứng: viêm phổi điển hình và viêm phổi không
điển hình. Mặc dù ngày nay người ta nhận thấy sự phân biệt này không rõ rệt lắm
nhưng chúng cũng có giá trị ít nhiều trong chẩn đoán.
1.Viêm phổi điển hình:
Thường do Streptococcus pneumoniae nhưng đôi khi cũng có thể do các loại vi
trùng khác như Hemophilus influenzae…Khởi bệnh sốt cao đột ngột, ho đàm mủ
và đau ngực kiểu màng phổi (đau khi hít thở mạnh).
Đàm màu rỉ sét thường điển hình cho viêm phổi do Streptococcus pneumoniae và
đàm có mùi hôi thường gặp trong viêm phổi do vi trùng kỵ khí. Khám lâm sàng
thấy có dấu hiệu của hội chứng đông đặc phổi (gõ đục, rung thanh tăng, giảm rì
rào phế nang) và có thể nghe được ran nổ ở vùng phổi bị tổn thương.
2.Viêm phổi không điển hình:
- Thường do Mycoplasma pneumoniae nhưng cũng có thể do Legionnella
pneumophila, Chlamydiae pneumoniae, Pneumocystic carinii, Streptococcus
pneumoniae… Khởi bệnh từ từ, ho khan và các triệu chứng ngoài phổi nổi bật hơn
như nhức đầu, mệt mỏi, đau cơ, đau họng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy…
Ngoài ra còn các triệu chứng hiếm gặp như
+ Mycoplasma pneumoniae có thể gây các biến chứng hồng ban đa dạng, thiếu
máu tán huyết, viêm não.
+ Legionella pneumoniae có thể gây các rối loạn thần kinh, rối loạn chức năng
thận và gan, hạ Natri/máu.
+ Chlamydiae pneumoniae có thể gây đau họng, khàn tiếng, khò khè…
Một số trường hợp viêm phổi do vi trùng thường xuất hiện thứ phát sau nhiễm
virus, đặc biệt đối với các virus cúm, sởi và thủy đậu do hậu quả của sự phá hủy
hàng rào chất nhầy - lông chuyển của khí đạo.
Viêm phổi bội nhiễm sau nhiễm virus có thể tiếp liền ngay sau đó hoặc sau vài
ngày tạm thời giảm bớt triệu chứng, biểu hiện bởi tình trạng bệnh nhân xấu đi,
xuất hiện sốt, ớn lạnh, ho đàm và đau ngực.
Viêm phổi hít do vi trùng kỵ khí: Các biểu hiện thường gặp là ho đàm mủ và rất
hôi, thường gặp ở những người có bệnh lý vùng răng miệng (viêm nha chu). Trong
- nhiều trường hợp biểu hiện lâm sàng của viêm phổi do vi trùng kỵ khí rất giống
với lao phổi: ho ít, sốt nhẹ, ớn lạnh, đổ mồ hôi đ êm, sụt cân, đau ngực và ho đàm
vướng máu kéo dài nhiều tuần lễ.
B. VIêm phổi trong bệnh viện:
Viêm phổi trong bệnh viện thường rất khó chẩn đoán. Các biểu hiện có tính chất
ước lệ của viêm phổi bệnh viện là sốt, đàm hóa mủ, bạch cầu tăng và xuất hiện
những thâm nhiễm mới tiến triển trên phim phổi.
Tuy nhiên, sốt và bạch cầu tăng còn có thể do nhiều nguyên nhân viêm nhiễm và
không viêm nhiễm khác. Đặt nội khí quản có thể gây vi êm nhiễm tại chỗ và có
đàm mủ.
Các thâm nhiễm xuất hiện trên X - quang phổi còn có thể do nghẹt đàm, xẹp phổi,
nhồi máu phổi hoặc hội chứng ngập hô hấp cấp.
Ngoài ra viêm phổi xuất hiện trên bệnh nhân bị xơ gan hoặc urê huyết cao thường
không gây sốt và viêm phổi xuất hiện trên bệnh nhân có bạch cầu thấp thường
không có đàm mủ hoặc thay đổi trên X - quang phổi.
V. CÁC KHẢO SÁT CẬN LÂM SÀNG:
A. CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH HỌC
1. X - quang phổi:
- X - quang phổi là phương tiện cận lâm sàng quan trọng hàng đầu trong các bệnh lý
viêm phổi. X - quang phổi có thể giúp:
+ Xác định chẩn đoán viêm phổi.
+ Định vị thương tổn trên phổi và ảnh hưởng đến các bộ phận liên quan như màng
phổi, hạch rốn phổi.
+ Theo dõi diễn tiến bệnh và đáp ứng điều trị.
+ Tuy nhiên hình ảnh X - quang phổi không thể giúp xác định tác nhân gây bệnh.
Trong 1 số trường hợp, hình ảnh X - quang phổi kết hợp với lâm sàng và yếu tố
dịch tễ học có thể giúp định h ướng cho điều trị trong thời gian chờ đợi kết quả vi
trùng học.
Các hình ảnh X - quang phổi trong viêm phổi được chia làm 4 dạng chính:
(1) Hình ảnh tổn thương phế nang:
Do hiện tượng phù viêm gây đông đặc các phế nang ở ngoại biên. Đây là hình ảnh
viêm phổi thùy điển hình, được đặc trưng bởi hình mờ tương đối đồng nhất chiếm
1 thùy hoặc phân thùy phổi và có hình ảnh đường - hơi phế quản (air -
bronchogram) ở bên trong.
Các trường hợp ít điển hình hơn cho thấy các hình mờ này không chiếm một thùy
hoặc phân thùy, hoặc có thể kèm theo xẹp phổi do tắc nghẽn các phế quản bởi dịch
- tiết. Nguyên nhân thường gặp nhất là do Streptococcus pneumoniae, tuy nhiên còn
có thể do Klebsiella pneumoniae.
Ngoài hình mờ khá đồng nhất, các trường hợp viêm phổi do Klebsiella
pneumoniae thường có hình ảnh khá đặc hiệu là rãnh liên thùy phồng, tuy nhiên
các hình ảnh này không đủ tin cậy để xác định tác nhân gây bệnh mà cần phải có
bằng chứng về vi trùng học.
(2) Hình ảnh tổn thương phế quản-phổi:
Xuất hiện khi có tình trạng nhiễm trùng ở các phế quản và nhu mô phổi bao quanh
nó. Biểu hiện trên X - quang phổi bởi những hình mờ lốm đốm không đồng nhất,
những đám mờ này có thể chồng lên nhau tạo thành những hình mờ đậm hơn.
Thường gặp trong viêm phổi do Staphylococcus aureus hoặc Hemophilus
influenzae không vỏ bọc. Đối với Staphylococcus aureus, hình ảnh đặc hiệu
thường là những nang khí (pneumatocele) rải rác khắp 2 phổi tạo th ành nhiều ổ
áp- xe nhỏ, ngoài ra còn có thêm sự phối hợp của màng phổi đưa đến tràn dịch
màng phổi tạo nhiều vách ngăn.
Mặt khác, tổn thương kiểu phế quản-phổi này còn thường gặp trong những trường
hợp viêm phổi xuất hiện trên cơ địa giãn phế quản hoặc viêm phế quản mãn.
(3) Hình ảnh tổn thương mô kẽ:
- Thường cho thấy hình ảnh mờ dạng lưới hoặc lưới - nốt khắp cả 2 phổi, đôi khi
tiến triển thành những hình mờ lốm đốm, thường xuất hiện ở thùy dưới.
Mycoplasma pneumoniae là tác nhân gây bệnh thường gặp nhất cho hình ảnh tổn
thương mô kẽ. Cần phân biệt với các nguyên nhân không nhiễm trùng cũng cho
hình ảnh tổn thương mô kẽ như bệnh collagen, sarcoidose, bụi phổi.
Ở những người suy giảm miễn dịch, nhất l à những người nhiễm HIV-AIDS,
nguyên nhân được nghĩ đến trước tiên là Pneumocystic carinii. Ở nhóm người này,
các nguyên nhân không nhiễm trùng cần chẩn đoán phân biệt là viêm phổi do
thuốc (bleomycin, methotrexate…), viêm phổi xạ trị, phù phổi…
(4) Thâm nhiễm dạng nốt:
Là những hình mờ, tròn, giới hạn rõ, đường kính > 1cm2 trên phim X - quang. Có
thể gặp trong viêm phổi hít gây áp- xe phổi nhưng chưa tạo mức nước hơi hoặc
viêm phổi do Nocardiose. Cần phân biệt với u lao hoặc viêm phổi do nấm.
2. CT Scan:
Chụp CT scan lồng ngực có thể được chỉ định trong 1 số trường hợp khó khăn
trong chẩn đoán viêm phổi, nhất là khi các hình ảnh X - quang không điển hình.
CT scan có thể giúp xác định xem có hay không tình trạng tắc nghẽn do hạch hoặc
u nội phế quản, có họai tử bên trong hay không, có ảnh hưởng đến màng phổi hay
không…
- CT scan còn đặc biệt hữu ích trong việc xác định khả năng cũng như vị trí để thực
hiện các thủ thuật chọc dò xuyên thành ngực.
B. KHẢO SÁT VI TRÙNG HỌC
1.Xét nghiêm đàm
a. Cách lấy mẫu đàm:
Khạc đàm:
Kết quả xét nghiệm đàm có vai trò hết sức quan trọng trong việc xác định tác nhân
gây bệnh và hướng dẫn điều trị. Giá trị của xét nghiệm đàm lại tùy thuọc vào
phương pháp lấy mẫu đàm: phải lấy được chất tiết của đường hô hấp dưới sau khi
ho.
Người bệnh cần được hướng dẫn kỹ để lấy được mẫu đàm đúng cách: Sau khi súc
miệng và làm sạch họng, người bệnh hít sâu và nín thở khoảng 10 - 20 giây sau đó
ho mạnh ra để khạc đàm.
Để đánh giá xem mẫu đàm được lấy có đạt yêu cầu không, người ta quan sát dưới
kính hiển vi: một mẫu đàm tốt đòi hỏi phải có hiện diện 10 - 25 hoặc hơn các tế
bào bạch cầu đa nhân trung tính trên 1 quang trường x100, đồng thời không được
có quá nhiều tế bào thượng bì tróc ra từ niêm mạc hầu họng (nếu có trên 10 tế bào
thượng bì trên quang trường x100 cho thấy mẫu đàm này chưa đạt yêu cầu. Sự
- hiện diện của tế bào thượng bì trong mẫu đàm không những cho thấy mẫu đàm
xuất phát từ đường hô hấp trên mà còn làm dễ nhầm lẫn giữa các chủng vi trùng
gram dương thường trú hay bám trên bề mặt tế bào thượng bì với Streptococcus
pneumoniae.
Phương pháp làm loãng đàm (Induced sputum): Có một số người không có đàm và
do đó không thể có được mẫu đàm đạt yêu cầu. Trong những trường hợp này,
người ta dùng cách “tạo ra đàm”: cho bệnh nhân hít dưới dạng khí dung nước
muối ưu trương đã làm ấm 370C hoặc thuốc loãng đàm (Mucomyst) trong 10 - 15
phút, sau đó ho mạnh trong khoảng 15 - 20 phút. Đàm có thể có ngay sau đó hoặc
trong vòng 2 -3 ngày sau và cần được giữ lại để xét nghiệm.
Chọc hút xuyên khí quản:
Kỹ thuật này khá phỗ biến trong vài thập niên trước đây nhằm mục đích loại trừ
khả năng nhiễm phải vi trùng thường trú ở họng nhưng hiện nay ít được sử dụng.
Kỹ thuật được thực hiện bằng cách dùng catheter đâm xuyên qua sụn giáp nhẫn
hướng về phía carina để lấy chất tiết.
Mặc dù độ nhạy khá cao nhưng độ đặc hiệu cũng thấp do vẫn có thể nhiễm phải
các chủng vi trùng trú đóng trên cây khí phế quản nhưng không phải là vi trùng
gây bệnh. Tai biến có thể gặp là nhiễm trùng tại chỗ, tràn khí trung thất hoặc tràn
khí dưới da khi bệnh nhân ho nhiều.
- b. Phết đàm:
Nhuộm Gram:
Một số chủng vi trùng thường có hình dạng khá đặc trưng và gợi ý rõ rệt là tác
nhân gây bệnh khi hiện diện với số l ượng đáng kể trên mẫu đàm. Các chủng này
thường là Streptococcus pneumoniae (song cầu gram dương hình bầu dục),
Hemophilus influenzae (tr ực trùng gram âm nhỏ đa dạng), M. catarrhalis (song
cầu gram âm), Staphylococcus aureus (cầu tr ùng gram dương lớn tập trung từng
đám)…
Cần lưu ý là Streptococcus pneumoniae rất dễ nhầm với các chủng vi trùng
Streptococcus thường trú ở họng, nên chỉ gợi ý đến viêm phổi do Streptococcus
pneumoniae khi hiện diện >10 song cầu gram dương hình bầu dục trên quang
trường kính dầu.
Nhuộm Giemsa:
Thường nhằm tìm Pneumocystic carinii trong mẫu đàm của các bệnh nhân nhiễm
HIV/AIDS bị viêm phổi. Nhuộm Giemsa mới có thể thấy đ ược các thể dưỡng bào
(trophozoite) và thể bào tử trong nang (intracystic sporozoite) của Pneumocystic
carinii.
c.Cấy đàm:
- Đối với phần lớn bệnh nhân bị viêm phổi cộng đồng hay viêm phổi trong bệnh
viện, việc chẩn đoán nguyên nhân thường căn cứ vào kết quả kết hợp giữa phết
đàm và cấy đàm. Cần lưu ý phải bảo đảm các tiêu chuẩn nghiêm nhặt khi lấy đàm
như đã nêu trên thì mẫu cấy mới hữu ích trong việc chẩn đoán.
Tuy vậy, chỉ có khoảng 50% bệnh nhân viêm phổi do Pneumococcus có mẫu cấy
đàm dương tính. Các môi trường cấy thông dụng là môi trường thạch máu và môi
trường Mac Conkey. Đối với những trường hợp nghi ngờ cần phải cấy trên các
môi trường đặc biệt để tìm vi trùng lao, vi trùng kỵ khí, mycoplasma, nấm….
2. Miễn dịch hùynh quang:
Kỹ thuật miễn dịch hùynh quang sử dụng kháng thể đơn dòng có ích lợi trong việc
chẩn đoán nhiễm trùng phổi do Legionella pneumophila.
Mẫu bệnh phẩm lấy từ các thủ thuật soi phế quản hoặc chọc hút xuy ên thành ngực
có giá trị hơn mẫu đàm vì tránh được phản ứng chéo với các chủng vi trùng khác
thường trú hoặc trú đóng trên đường hô hấp trên. Ngoài ra, kỹ thuật này còn có thể
phát hiện được viêm phổi do nhiều loại virus như influenza, parainfluenza,
adenovirus, virus hợp bào hô hấp.
3. Cấy máu:
Được chỉ định ở những bệnh nhân viêm phổi nghi ngờ có du khuẩn huyết
(bacteremia) từ ổ nhiễm trùng nơi khác như viêm nội tâm mạc do Staphylococcus
- aureus hay nhiễm trùng vết phỏng do Pseudomonas aeruginosa. Ngoài ra, viêm
phổi do Streptococcus pneumoniae có 30% trường hợp có du khuẩn huyết.
4. Test huyết thanh học:
Các test huyết thanh học thường dùng trong chẩn đoán các loại viêm phổi do virus,
nấm, Chlamydiae… Tuy nhiên kỹ thuật này ít có giá trị trong chẩn đoán sớm và
hướng dẫn điều trị vì đòi hỏi nồng độ kháng thể phải tăng lên gấp 4 lần giữa giai
đoạn cấp và thời kỳ hồi phục.
5. Tìm kháng nguyên vi trùng trong đàm
Các kỹ thuật thường dùng là ELISA, ngưng kết hạt Latex và điện di miễn dịch đối
dòng trong đó kỹ thuật ELISA là nhạy nhất.
Các kỹ thuật này đã được ứng dụng đối với Streptococcus pneumoniae và
Legionella pneumophila. Đối với Streptococcus pneumoniae, kỹ thuật ELISA có
độ nhạy khá cao (70 - 90%) nhưng có nhiều dương tính giả có lẽ do khó phân biệt
giữa vi trùng gây bệnh với vi trùng thường trú hay trú đóng (colonization).
6.Sinh học phân tử:
Kỹ thuật sinh học phân tử được biết đến nhiều nhất hiện nay là phản ứng trùng
hợp chuỗi (PCR = Polymerase chain reactions). Kỹ thuật n ày thường được áp
dụng để tìm vi trùng lao. Ngoài ra còn có th ể được áp dụng để tìm Chlamydiae
- pneumoniae và Mycoplasma pneumoniae với thời gian chỉ 1 - 2 ngày so với kỹ
thuật cấy phải mất ít nhất 3 tuần.
C. CÁC THỦ THUẬT GÂY TỔN HẠI BỆNH NHÂN (INVASIVE
PROCEDURE)
1. Soi phế quản
Khi các phương tiện không gây tổn hại đến bệnh nhân nh ư X - quang phổi, CT
scan, xét nghiệm đàm không giúp chẩn đoán xác định bệnh cũng như xác định tác
nhân gây bệnh thì có chỉ định nội soi phế quản bằng ống soi mềm. Mặc dù là 1 thủ
thuật gây tổn hại cho bệnh nhân nhưng soi phế quản tương đối an toàn, dễ chấp
nhận cho người bệnh.
Trong các bệnh lý phổi do nhiễm trùng, soi phế quản giúp quan sát trực tiếp tổn
thương ở đường hô hấp dưới và lấy mẫu bệnh phẩm để làm xét nghiệm vi trùng
học nhằm xác định tác nhân gây bệnh. Có 3 cách lấy mẫu bệnh phẩm qua soi phế
quản:
a. Bàn chải có bảo vệ (Protected specimen brush=PSB):
Bàn chải có bảo vệ là 1 dụng cụ bao gồm 2 ống thông lồng vào nhau để bảo vệ cho
phần bàn chải nằm phía trong không bị nhiễm bởi các dịch tiết trên cây phế quản.
- Khi đầu ống soi tiếp cận vị trí tổn thương, ống thông ngoài (outer catheter) sẽ di
chuyển ra phía trước đồng thời nút bảo vệ bằng chất sinh học đặc biệt sẽ tự phân
hủy để cho ống thông trong (inner catheter) đưa ra phía trước sát với chỗ tổn
thương.
Cuối cùng, phần bàn chải nằm bên trong ống thông trong sẽ di chuyển ra phía
trước và xoay vòng để lấy bệnh phẩm. Khi bàn chải được đưa vào và ống thông
trong cũng trở về vị trí bên trong ống thông ngoài, ống soi phế quản sẽ được rút ra
ngoài và bệnh phẩm sẽ được đem cấy ngay trong vòng 15 phút.
Để loại trừ các trường hợp ngoại nhiễm vi trùng trên đường hô hấp trên, người ta
quy định ngưỡng chẩn đoán dương tính là có > 103 khúm vi trùng (colony -
forming unit= CFU) trong 1 ml tương đương với 105 - 106 vi trùng trong mẫu
bệnh phẩm. Kỹ thuật lấy mẫu này có độ đặc hiệu và độ nhạy khá cao, nhất là khi
bệnh nhân chưa điều trị kháng sinh trước khi lấy mẫu.
b. Rửa phế quản - phế nang (Bronchioalveolar lavage= BAL)
Kỹ thuật rửa phế quản - phế nang cổ điển hiện được thay thế bằng rửa phế quản -
phế nang định lượng (quantitative BAL) bằng cách cho vào đầy 1 phân thùy phổi
ít nhất 120ml nước muối sinh lý, sau đó dịch hút ra được đem cấy.
Ngưỡng để chẩn đoán dương tính của rửa phế quản - phế nang là 104 khúm vi
trùng /ml tức là tương đương với nồng độ 105 - 106 vi trùng/ml dịch rửa. Kỹ thuật
nguon tai.lieu . vn
