Xem mẫu
- VĂN HÓA VẼ MỸ THUẬT VÀ VĂN HÓA PHÊ BÌNH
- Nhân tới xem phòng tranh của một tác giả vừa khai mạc, tình cờ tôi gặp anh bạn
hoạ sĩ trẻ quen biết. Sau khi cùng xem tranh, không ngần ngại, anh đưa ra ý kiến
của mình, vừa như để khẳng định, vừa như muốn trao đổi với tôi, rằng “Mỹ thuật
Việt Nam hầu như chưa có các nhà phê bình tác động. Trong khi đó tên tuổi các
hoạ sĩ như Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tư Nghiêm,
Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái... thì vẫn cứ được tôn vinh, tồn tại, nổi như cồn. Đâu
có nhờ đến các nhà phê bình. Ngược lại, thật trớ trêu, lại nhờ ở nơi bình giải của
các nhà nghệ sĩ đồng nghiệp !.”
Đối chiếu với thực tế, tôi không thể phản bác hay phủ định được ý kiến mà anh bạn
hoạ sĩ trẻ nêu ra. Một sự thực không thể chối cãi.
Vì thì giờ gặp gỡ có hạn, tôi chỉ nói vắn tắt ý của mình để anh bạn hoạ sĩ trẻ tham
khảo, rằng “Dù vẽ hay phê bình, đều phải có văn hoá, tri thức chuyên ngành, mới
đáp ứng được yêu cầu nghề nghiệp. Ngược lại, nếu không có nó, có khác gì người
lính ra trận mà không có vũ khí. Trở lại trường hợp các nhà họa sĩ sáng tác bình
giải, theo tôi, vì họ được đào tạo hội hoạ chính quy chuyên ngành, nên họ biết
thuyết minh về đồng nghiệp, cũng là tự bạch và thuyết minh về bếp núc của chính
mình. Ngược lại, nhà phê bình chưa làm được việc ấy, vì họ chưa có dịp làm quen
với ngôn ngữ bếp núc nghề nghiệp của chính họ. Họ chưa được đào tạo chính quy
- về lịch sử và phê bình. Do đó, so với các nhà phê bình chuyên nghiệp ở các nước
phát triển, họ chỉ mới là những “tay ngang” trong nghề. Chắc chắn sẽ có những ý
kiến phản đối, vì lý do ta đã có khoa lịch sử lý luận trong trường đào tạo nghệ thuật
ở cấp Đại học. Nhưng với tôi, qua kết quả khảo nghiệm thực tế thấy sinh viên của
ta ra trường tiếp xúc với tác phẩm và tác giả, tự nó đã trả lời về hệ quả đào tạo của
chúng ta rồi. Rõ ràng chương trình và giảng viên hướng dẫn ở cấp Đại học chính
quy vẫn chưa tương xứng với nhu cầu hội nhập - phát triển.”
Dù vội phải chia tay, anh bạn trẻ vẫn đưa ra câu hỏi tiếp: “Nghệ thuật Châu Phi; rồi
Châu Đại dương; hay Châu Mỹ của những người da đỏ; hoặc mỹ thuật Đông Sơn
Việt Nam; rồi Điêu khắc đình chùa làng, tranh dân gian Đông Hồ - Hàng Trống...
các tác giả đâu có văn hoá trí thức, đâu có đọc sách nhiều mà họ vẫn tạo ra được
những tác phẩm đẹp, “đẹp đến mức làm cho người nghệ sĩ hiện đại phải kinh ngạc
và thán phục”, như Marx đã nhận xét- “Sao lại không?- Tôi trả lời anh bạn - Không
những họ có văn hoá trí thức, mà còn có ở mức độ chiều sâu, rất sâu. Họ chỉ khác
con người hiện đại là họ không có sách giáo khoa, vì chưa có văn tự, chưa có kĩ
thuật in ấn. Nhưng bù vào đó, họ lại có phương thức học tập bằng cách nhập tâm,
nhập thần, truyền đời, từ thế hệ nọ sang thế hệ kia, có tới hàng ngàn năm lịch sử.
Vì vậy, họ mới có một nền văn hoá - văn minh có chiều dày và đồ sộ như chúng ta
đã biết. Không như vậy, làm sao họ tạo ra được những tác phẩm nghệ thuật đầy
sức sống - như Chọi Trâu, Chọi Gà , Đấu vật, Lợn đàn, Gà đàn, Đám cưới Chuột,
- Thầy đồ Cóc, Đi săn, Tượng Phật, Độc Hổ, Ngũ Hổ, Ông Hoàng, Bà Chúa, Nam
nữ tự tình bên hồ sen, bên khóm tre làng... Có thể nói đó là những tác phẩm nghệ
thuật mang đầy tính đặc trưng văn hóa dân tộc, vùng miền, châu lục, thuộc loại bậc
thầy nhân loại. Đó là chưa kể đến những công trình kiến trúc đồ sộ và độc đáo của
người xưa để lại - như kim tự tháp Ai Cập; ăng - Co - Đế Thiên Đế Thích
Campuchia; Cố cung Trung Quốc v.v...”.
Tôi không thể có ý kiến gì hơn ngoài chủ đề muốn nhấn mạnh với anh bạn trẻ:
“Văn hoá vẽ hay văn hoá phê bình, điều tiên quyết là phải có vốn sống, vốn kiến
thức học vấn, cộng với tài năng trời phú và lòng hăng say trong lao động tìm tòi,
sáng tạo, thì sẽ thành công trong sự nghiệp. Đó là cái nền, là bệ phóng của người
văn nghệ sĩ trí thức ở bất cứ thời đại nào. Không có cái nền ấy mà nhảy vào “sáng
tác” như cách nói “đi tắt- đón đầu “ một cách vô tư thì tôi e là cách nói vội, hành
động vội và hơi ngược với quy luật phát triển. Nó giống như cách “Anh Hai lúa”
chế tạo máy bay trực thăng mà không cần biết đến kiến thức động lực học, thì dù
có chế được máy bay thủ công thô sơ, tác dụng của nó cũng không thể sánh với
những chiếc trực thăng nhà nghề chính hiệu. Quá lắm nó chỉ là sản phẩm triển lãm,
mua vui, giáo dục con người về tính cần cù, kiên nhẫn mà thôi, đâu có phải là sáng
tạo ?”
- Gần đây, công luận, báo chí nói nhiều về vấn đề chống học vẹt, học nhồi nhét; và
muốn chống có kết quả thì phải có “sáng tạo”, không học theo cách thụ động
“Thầy giảng trò ghi v.v...” Về phương pháp, tôi cho là đúng. Nhưng về chất lượng
kiến thức, nội dung giáo dục, thì chưa hẳn đã ổn, nếu học sinh - sinh viên còn non,
còn ngót về kiến thức cơ bản, làm sao có cái nền mà tiếp thu kiến thức cao hơn?.
Chưa tập bay, làm sao có thể bay cao, bay xa, bay nhiều chiều hướng khác nhau.
Cũng như vậy, các nhà kinh doanh, đầu tư, không học luật thương mại và kiến thức
quản trị - kinh doanh, làm sao có thể trở thành doanh nhân thành đạt trên nền kinh
tế thị trường cạnh tranh, để trở thành triệu phú, tỷ phú trong khung cảnh toàn cầu
hóa?
“Học. Học nữa. Học mãi” (Lê - Nin). Phải chăng đó là bí quyết thành công trong
khoa học - nghệ thuật. Người ta ví người nghệ sĩ như người gảy đàn theo cảm xúc
và cảm hứng riêng; còn nhà phê bình là người thẩm âm những cung đàn ấy mà biết
được tâm trạng của người nghệ sĩ và những ảnh hưởng của nó đã lan toả ra thế giới
bên ngoài, Nhưng khác người nghệ sĩ sáng tác, để trở thành nhà phê bình, điều bắt
buộc anh ta phải là nhà văn hoá học nghệ thuật, theo đúng nghĩa của học thuật,
nghĩa là phải có một lượng kiến thức tổng hợp khá sâu rộng. Chính vì thế mà ở
những nước phát triển, nếu có cuộc trưng bày tác phẩm, người hoạ sĩ nào có hân
hạnh được nhà phê bình viết về tác giả, tác phẩm ấy, thì coi như đã thành công quá
một nửa. Bởi niềm tin của công chúng với nhà phê bình gần như là tuyệt đối. Họ
- rất tin ở tài năng và học vấn của nhà phê bình, như cái “Chuẩn” mà xã hội đã định.
Và khi đó chính là lúc nhà phê bình đã trao cho người nghệ sĩ và công chúng chiếc
chìa khoá vàng mở cửa nước thiên đàng, để đi vào thế giới cái đẹp đầy hoa thơm
cỏ lạ.
nguon tai.lieu . vn
