Xem mẫu
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM VÀ CHỌC HÚT KIM NHỎ
DƯỚI HƯỚNG DẪN SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN
UNG THƯ TUYẾN GIÁP
Nguyễn Khoa Diệu Vân, Phạm Thu Hà, Đặng Bích Ngọc
Trường Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai
Nghiên cứu được thực hiện nhằm bước đầu đánh giá vai trò của chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu
âm trong chẩn đoán ung thư tuyến giáp. Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu về đặc điểm lâm sàng, siêu
âm, kết quả chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm, kết quả mô bệnh học (đối với trường hợp kết quả tế
bào học ác tính) của 150 bệnh nhân đến khám ở Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bạch Mai từ ngày
24/11/2011 đến ngày 29/02/2012. Kết quả cho thấy có 150 bệnh nhân tuổi trung bình là 47,6 ± 12,061, nam/
nữ = 6/1, lí do đến khám không có triệu chứng chiếm tỉ lệ nhiều nhất 51,3%. Có 11 bệnh nhân kết quả tế bào
học và mô bệnh học là ung thư tuyến giáp. Kết quả siêu âm dự đoán ung thư tuyến giáp: Nhân giảm âm
80% lành tính, 10% ác tính, ranh giới nhân không rõ 78% lành tính, 12% ác tính, vi vôi hóa trong nhân 44%
lành tính, 50% ác tính, phối hợp các đặc điểm trên siêu âm và kết quả giải phẫu bệnh, có 1 dấu hiệu nhân
giảm âm 10% ác tính, có 2 dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ 25% là ác tính, có 3 dấu hiệu nhân
giảm âm, ranh giới không rõ, vi vôi hóa 100% ác tính. Các dấu hiệu trên siêu âm dự đoán ung thư tuyến giáp
là nhân giảm âm, ranh giới không rõ và vì vôi hóa trong nhân.
Từ khóa: Siêu âm tuyến giáp
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bướu nhân tuyến giáp là một bệnh thường
gặp trong bệnh lý tuyến giáp, rất được các
nhà lâm sàng và các nhà nghiên cứu quan
tâm. Đa số bướu nhân tuyến giáp không có
triệu chứng, và nhiều trường hợp được phát
hiện tình cờ bởi chính bệnh nhân, người thân
trong gia đình hoặc thầy thuốc khi đi khám các
bệnh khác hay khám kiểm tra sức khỏe.
Thăm khám bằng lâm sàng, tỉ lệ mắc bướu
nhân tuyến giáp trong cộng đồng ở California
Hoa Kỳ là 7,6% và ở Thái Lan là 4% [1]. Ở
Hoa Kỳ khám lâm sàng có thể phát hiện được
bướu nhân tuyến giáp ước tính 4 - 7% dân số,
phụ nữ nhiều gấp 5 lần nam giới. Tỉ lệ phát
Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Khoa Diệu Vân, Bộ môn Nội tổng
hợp, Trường Đại học Y Hà Nội
Email: dieuvan62@yahoo.com.vn
Ngày nhận: 8/8/2015
Ngày được chấp thuận: 10/9/2015
TCNCYH 97 (5) - 2015
hiện được bằng siêu âm lớn hơn rất nhiều
dao động từ 19 - 67% tùy nhóm nghiên cứu,
1/20 số này là ác tính [2]. Hàng năm, Hiệp hội
ung thư Hoa Kỳ ước tính có 17000 ca ung thư
tuyến giáp được chẩn đoán và có 1300
trường hợp tử vong do ung thư [2]. Tuy nhiên,
nếu được chẩn đoán và điều trị tốt thì tỷ lệ
sống sót cao. Tại Hoa Kỳ ước tính có 190000
bệnh nhân ung thư tuyến giáp còn sống, có
bệnh nhân sống sót sau 40 năm [2].
Bướu nhân tuyến giáp có hình thái học khá
đa dạng nên nhiều khi khám lâm sàng, ta
không thể nhận biết hết được. Vấn đề chẩn
đoán còn nhiều tranh cãi chủ yếu là làm cách
nào phát hiện sớm ung thư tuyến giáp. Hàng
năm có hàng triệu người vẫn phải mổ bướu
nhân tuyến giáp mà trước khi mổ không được
chẩn đoán tế bào học và phương pháp phẫu
thuật thường không đủ. Sau mổ khi có kết quả
chẩn đoán mô bệnh học là ung thư tuyến giáp
115
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
mới điều trị theo hướng ung thư. Điều này gây
Ở nước ta, có nhiều công trình nghiên cứu
thiệt thòi lớn cho người bệnh và làm ảnh
hưởng xấu tới tiên lượng của ung thư tuyến
về bệnh lý tuyến giáp hoặc bằng siêu âm hoặc
bằng chọc hút kim nhỏ, nhưng có rất ít đề tài
giáp. Bệnh nhân phải chịu một chi phí lớn về
vật chất, tổn thương về mặt tinh thần do chịu
nghiên cứu về việc kết hợp siêu âm và chọc
hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm trong
nhiều cuộc mổ và việc mổ lại lần sau bao giờ
cũng khó khăn hơn việc mổ triệt để ngay từ
chẩn đoán bướu nhân tuyến giáp. Vì vậy,
nghiên cứu được tiến hành nhằm mục tiêu:
đầu. Vì vậy, việc chẩn đoán sớm, kịp thời
Bước đầu đánh giá vai trò của siêu âm và
bướu nhân tuyến giáp là một vấn đề bức thiết
đặc biệt là việc chẩn đoán tổn thương lành
chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm
trong chẩn đoán ung thư tuyến giáp.
tính hay ác tính là điều vô cùng quan trọng.
Siêu âm đóng vai trò quan trọng trong chẩn
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
đoán.Việc phát hiện các nhân có đường kính
< 1cm trên lâm sàng là rất khó khăn [3; 4]. Áp
dụng siêu âm vào chẩn đoán thì tỉ lệ phát hiện
bướu nhân tuyến giáp bằng siêu âm tăng lên
khoảng 10 lần so với khám lâm sàng [1]. Siêu
âm với đầu dò tần số cao ≥ 7.5Mhz với độ
phân giải cao giúp khảo sát cấu trúc tuyến một
cách chính xác [5]. Siêu âm là một phương
tiện đáng tin cậy trong chẩn đoán bướu nhân
tuyến giáp và giúp phát hiện sự thay đổi cấu
trúc tuyến từ rất sớm. Do vậy, nhiều tác giả
như Lê Hồng Cúc, Douglas đã đề xuất nên sử
1. Đối tượng
150 bệnh nhân có bướu nhân tuyến giáp
khám tại khoa Nội tiết bệnh viện Bạch Mai.
- Tiêu chuẩn lâm sàng: sờ thấy bướu nhân
ở cổ hoặc nghi ngờ có bướu nhân tuyến giáp.
- Không cường giáp, không có chống chỉ
định chọc hút kim nhỏ.
- Những bệnh nhân sau điều trị ung thư
tuyến giáp có khối bất thường vùng cổ nghi
ngờ tái phát.
2. Phương pháp
dụng siêu âm như là một phương tiện sàng
lọc bướu nhân tuyến giáp [6; 7].
Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu các
đặc điểm lâm sàng, siêu âm, kết quả tế bào
Chọc hút kim nhỏ là kỹ thuật đơn giản,
học của chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn
nhưng rất giá trị vì có thể cung cấp các thông
tin trực tiếp và đặc hiệu về một nhân tuyến
siêu âm, kết quả mô bệnh học sau mổ của các
bệnh nhân có kết quả tế bào học ác tính của
giáp. Theo AACE, đây là phương pháp "được
những bệnh nhân đến khám ở Phòng khám
Nội tiết bệnh viện Bạch Mai từ ngày
tin tưởng là hiệu quả nhất hiện nay trong phân
biệt các nhân giáp lành tính và ác tính" với độ
chính xác lên tới 95%, nếu người chọc có kinh
nghiệm và người đọc có trình độ [8]. Theo các
nghiên cứu, kỹ thuật này có tỷ lệ âm tính giả là
1 - 11%, tỷ lệ dương tính giả là 1 - 8%, độ nhạy
là 68 - 98%, và độ đặc hiệu là 72 - 100% [7].
Vì vậy, vấn đề kết hợp siêu âm và chọc hút
kim nhỏ trong chẩn đoán và điều trị đóng vai
24/11/2011 đến ngày 29/02/2012.
Đánh giá kết quả siêu âm
- Tính chất phản âm
- Kích thước nhân
- Giới hạn nhân
- Vôi hóa trong nhân
- Hạch vùng kèm theo
trò quan trọng trong chẩn đoán bướu nhân
Tiêu chuẩn đánh giá kết quả tế bào học
tuyến giáp.
- Lành tính: viêm tuyến giáp cấp, bán cấp,
116
TCNCYH 97 (5) - 2015
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
mãn tính, bướu nhân tuyến giáp lành tính,
III. KẾT QUẢ
viêm tuyến giáp Hashimoto, bướu giáp keo.
- Ác tính: ung thư biểu mô tuyến giáp thể
1. Đặc điểm dịch tễ học
nhú, thể nang, thể tủy, thể không biệt hóa.
- Nghi ngờ: quá sản tế bào, tế bào Hurth,
Bệnh nhân ở lứa tuổi trên 35 chiếm tỉ lệ
81,3%, cao nhất là ở lứa tuối 46 - 55 tuổi
tổn thương u không định loại.
- Không đủ bệnh phẩm: phiến đồ ít tế bào
chiếm tỉ lệ 32%. Tuổi trung bình của bệnh
nhân là 47,6 ± 12,061. Bệnh nhân ít tuổi nhất
tuyến giáp hoặc chỉ có dịch keo, hoặc nhiều
là 20 tuổi và nhiều tuổi nhất là 78 tuổi. Tỉ lệ
hồng cầu
nữ/nam là = 6/1.
3. Xử lý số liệu
Lí do đến khám: biến dạng vùng cổ chiếm
Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 16.0.
53,3%. 44% phát hiện tình cờ trên siêu âm và
Sử dụng thuật toán Khi bình phương với độ tin
4 bệnh nhân sau mổ cắt tuyến giáp do ung
cậy 95% tương ứng p = 0,05. Sử dụng thuật toán
T-test với độ tin cậy 95% tương ứng p = 0,05.
thư tuyến giáp khám vì nghi ngờ khối tái phát
ở vùng cổ.
4. Đạo đức nghiên cứu
2. Đặc điểm siêu âm
Các xét nghiệm máu và xét nghiệm giải
phẫu bệnh sử dụng trong nghiên cứu cũng là
Trong nhóm nghiên cứu, dựa vào kết quả
tế bào học, có 11 bệnh nhân được chẩn đoán
những xét nghiệm thường qui trong thực hành
lâm sàng để chẩn đoán ở bệnh nhân bướu
là ác tính và có 129 bệnh nhân được chẩn
đoán là lành tính. So sánh giữa 2 nhóm lành
nhân tuyến giáp nhằm chẩn đoán, điều trị và
tiên lượng cho bệnh nhân. Tất cả bệnh nhân
tính và ác tính ta thấy:
đều tự nguyện tham gia nghiên cứu.
2.1. Tính chất phản âm của nhân giáp
Bảng 1. Phân bố tính chất phản âm
Dấu hiệu siêu âm
Nhóm ác tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
44
34,1
59
45,7
Tăng âm
7
5,4
Trống âm
16
12,5
Đồng âm
3
2,3
Hỗn hợp âm
Giảm âm
Độ phản âm
Nhóm lành tính
7
100
Trong nhóm lành tính, tỉ lệ nhân giảm âm là 45.7% , nhân hỗn hợp chiếm 34,1%, nhân trống
âm chiếm 12,5%, nhân tăng âm chiếm 5.4%, nhân đồng âm chiếm tỉ lệ 2,3%. Trong nhóm ác tính
(7 nhân giáp và 4 hạch nghi ngờ ác tính) 100% là nhân đặc giảm âm.
TCNCYH 97 (5) - 2015
117
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Giới hạn nhân
Bảng 2. Phân bố dấu hiệu giới hạn nhân
Nhóm ác tính
Dấu hiệu siêu âm
Giới hạn
n1 = 11
Rõ
0
Không rõ
7
Nhóm lành tính
%
n2 = 129
%
94
72,9
35
27.1
100
Trong nhóm lành tính, giới hạn rõ chiếm tỉ lệ 72,9%. Trong nhóm ác tính, giới hạn không
rõ chiếm tỉ lệ 100%; ở nhóm nhân lành tỉ lệ này là 27.1%. Sự khác biệt trên có ý nghĩa thống kê,
p = 0,05.
3.Tính chất vôi hóa
Bảng 3. Phân bố dấu hiệu vôi hóa trong nhân
Dấu hiệu siêu âm
Tính chất vôi hóa
Nhóm ác tính
Nhóm lành tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
Không vôi hóa
3
27,3
101
78,3
Vi vôi hóa
8
72,7
8
6,2
Vôi hóa lớn
0
0
20
15,5
Tỉ lệ vi vôi hóa trong các nhân ác tính là 72,7%; ở nhóm nhân lành tỉ lệ này là 6,2%. Sự khác
biệt trên có ý nghĩa thống kê, p = 0,05.
4. Hạch vùng kèm theo
Siêu âm nghi ngờ hạch lympho ác tính (mất cấu trúc rốn hạch, hạch ovan, echo không đồng
nhất, canxi hóa nhỏ trong hạch, xâm lấn tổ chức xung quanh), trong nghiên cứu, có 5 trường
hợp hạch vùng nghi ngờ ác tính, kết quả tế bào học đều là hạch di căn của ung thư tuyến giáp
thể nhú.
Bảng 4. Phân bố dấu hiệu hạch vùng
Dấu hiệu siêu âm
Hạch vùng
118
Nhóm ác tính
Nhóm lành tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
Không có
6
54,5
123
95,4
Nghi ngờ ác tính
5
45,5
0
Lành tính
0
0
6
4.6
TCNCYH 97 (5) - 2015
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Kết hợp các đặc điểm siêu âm và kết quả giải phẫu bệnh
Xét 2 dấu hiệu trên siêu âm là nhân giảm âm, ranh giới không rõ, so sánh với kết quả tế bào
học, tỉ lệ ác tính của nhóm có 2 dấu hiệu nghi ngờ trên siêu âm là 25%.
Bảng 5. Dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ và kết quả tế bào học
Kết quả siêu âm, kết quả tế bào học
Nhân giảm âm, ranh giới không rõ
%
Lành tính
21
75%
Ác tính
7
25%
Tổng
28
100
Xét 3 dấu hiệu nghi ngờ trên siêu âm là nhân giảm âm, ranh giới không rõ, canxi hóa nhỏ
trong nhân và so sánh với kết quả tế bào học, thấy có 6 bệnh nhân đủ 3 dấu hiệu trên tương ứng
100% là ác tính.
Bảng 6. Dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ, vi vôi hóa và kết quả tế bào học
Kết quả siêu âm, kết quả tế bào học
Có đủ 3 dấu hiệu
%
Lành tính
0
0
Ác tính
6
100
Tổng
6
100
IV. BÀN LUẬN
Trong nhóm lành tính, tỉ lệ nhân giảm âm
có vôi hóa trong nhân. Moon HG nghiên cứu
là 45,7%, nhân hỗn hợp chiếm 34,1%, nhân
trên 153 bệnh nhân cũng có kết luận dấu hiệu
nhân lành tính trên siêu âm như trên [11].
trống âm chiếm 12,5%, nhân tăng âm chiếm
5,4%, nhân đồng âm chiếm tỉ lệ 2,3%. Theo
Trịnh Thị Thu Hồng, giới hạn rõ trong nhóm
nhân lành là 62,5% [9]. Nghiên cứu của Trần
Văn Tuấn là 83,3% [10]. Nghiên cứu của
chúng tôi giới hạn rõ chiếm tỉ lệ 72,9 %; giới
hạn không rõ chiếm tỉ lệ 27,1%; sự khác biệt
này có ý nghĩa thống kê với p = 0,05. Không
vôi hóa trong nhân chiếm tỉ lệ cao nhất 78,3%.
Cũng theo tác giả Trịnh Thị Thu Hồng thì tỉ lệ
này là 52,3% [9], của Trần Văn Tuấn là 33%
Trong nhóm ác tính, theo nghiên cứu của
các tác giả khác như Blum, Gharib, Goellner,
Hegedüs… [8; 12] về mối liên quan giữa hình
ảnh tổn thương trên siêu âm và tế bào học:
các nhân ác tính hay gặp ở các bướu đơn
nhân, trên siêu âm thường là các nhân đặc
hay hỗn hợp và không gặp nhân lỏng. Lê
Hồng Cúc đã khảo sát trên 350 bệnh nhân
bướu nhân tuyến giáp tổn thương dạng đặc
[10]. Như vậy, đặc điểm chủ yếu của nhóm
cho thấy tỉ lệ tế bào học ác tính trên những
bệnh nhân này là 21,6% [7]. Madison cho rằng
lành tính trên siêu âm là nhân có bờ rõ, không
tỉ lệ ác tính ở bướu đơn nhân cao hơn bướu
TCNCYH 97 (5) - 2015
119
nguon tai.lieu . vn
VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM VÀ CHỌC HÚT KIM NHỎ
DƯỚI HƯỚNG DẪN SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN
UNG THƯ TUYẾN GIÁP
Nguyễn Khoa Diệu Vân, Phạm Thu Hà, Đặng Bích Ngọc
Trường Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai
Nghiên cứu được thực hiện nhằm bước đầu đánh giá vai trò của chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu
âm trong chẩn đoán ung thư tuyến giáp. Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu về đặc điểm lâm sàng, siêu
âm, kết quả chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm, kết quả mô bệnh học (đối với trường hợp kết quả tế
bào học ác tính) của 150 bệnh nhân đến khám ở Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bạch Mai từ ngày
24/11/2011 đến ngày 29/02/2012. Kết quả cho thấy có 150 bệnh nhân tuổi trung bình là 47,6 ± 12,061, nam/
nữ = 6/1, lí do đến khám không có triệu chứng chiếm tỉ lệ nhiều nhất 51,3%. Có 11 bệnh nhân kết quả tế bào
học và mô bệnh học là ung thư tuyến giáp. Kết quả siêu âm dự đoán ung thư tuyến giáp: Nhân giảm âm
80% lành tính, 10% ác tính, ranh giới nhân không rõ 78% lành tính, 12% ác tính, vi vôi hóa trong nhân 44%
lành tính, 50% ác tính, phối hợp các đặc điểm trên siêu âm và kết quả giải phẫu bệnh, có 1 dấu hiệu nhân
giảm âm 10% ác tính, có 2 dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ 25% là ác tính, có 3 dấu hiệu nhân
giảm âm, ranh giới không rõ, vi vôi hóa 100% ác tính. Các dấu hiệu trên siêu âm dự đoán ung thư tuyến giáp
là nhân giảm âm, ranh giới không rõ và vì vôi hóa trong nhân.
Từ khóa: Siêu âm tuyến giáp
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Bướu nhân tuyến giáp là một bệnh thường
gặp trong bệnh lý tuyến giáp, rất được các
nhà lâm sàng và các nhà nghiên cứu quan
tâm. Đa số bướu nhân tuyến giáp không có
triệu chứng, và nhiều trường hợp được phát
hiện tình cờ bởi chính bệnh nhân, người thân
trong gia đình hoặc thầy thuốc khi đi khám các
bệnh khác hay khám kiểm tra sức khỏe.
Thăm khám bằng lâm sàng, tỉ lệ mắc bướu
nhân tuyến giáp trong cộng đồng ở California
Hoa Kỳ là 7,6% và ở Thái Lan là 4% [1]. Ở
Hoa Kỳ khám lâm sàng có thể phát hiện được
bướu nhân tuyến giáp ước tính 4 - 7% dân số,
phụ nữ nhiều gấp 5 lần nam giới. Tỉ lệ phát
Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Khoa Diệu Vân, Bộ môn Nội tổng
hợp, Trường Đại học Y Hà Nội
Email: dieuvan62@yahoo.com.vn
Ngày nhận: 8/8/2015
Ngày được chấp thuận: 10/9/2015
TCNCYH 97 (5) - 2015
hiện được bằng siêu âm lớn hơn rất nhiều
dao động từ 19 - 67% tùy nhóm nghiên cứu,
1/20 số này là ác tính [2]. Hàng năm, Hiệp hội
ung thư Hoa Kỳ ước tính có 17000 ca ung thư
tuyến giáp được chẩn đoán và có 1300
trường hợp tử vong do ung thư [2]. Tuy nhiên,
nếu được chẩn đoán và điều trị tốt thì tỷ lệ
sống sót cao. Tại Hoa Kỳ ước tính có 190000
bệnh nhân ung thư tuyến giáp còn sống, có
bệnh nhân sống sót sau 40 năm [2].
Bướu nhân tuyến giáp có hình thái học khá
đa dạng nên nhiều khi khám lâm sàng, ta
không thể nhận biết hết được. Vấn đề chẩn
đoán còn nhiều tranh cãi chủ yếu là làm cách
nào phát hiện sớm ung thư tuyến giáp. Hàng
năm có hàng triệu người vẫn phải mổ bướu
nhân tuyến giáp mà trước khi mổ không được
chẩn đoán tế bào học và phương pháp phẫu
thuật thường không đủ. Sau mổ khi có kết quả
chẩn đoán mô bệnh học là ung thư tuyến giáp
115
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
mới điều trị theo hướng ung thư. Điều này gây
Ở nước ta, có nhiều công trình nghiên cứu
thiệt thòi lớn cho người bệnh và làm ảnh
hưởng xấu tới tiên lượng của ung thư tuyến
về bệnh lý tuyến giáp hoặc bằng siêu âm hoặc
bằng chọc hút kim nhỏ, nhưng có rất ít đề tài
giáp. Bệnh nhân phải chịu một chi phí lớn về
vật chất, tổn thương về mặt tinh thần do chịu
nghiên cứu về việc kết hợp siêu âm và chọc
hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm trong
nhiều cuộc mổ và việc mổ lại lần sau bao giờ
cũng khó khăn hơn việc mổ triệt để ngay từ
chẩn đoán bướu nhân tuyến giáp. Vì vậy,
nghiên cứu được tiến hành nhằm mục tiêu:
đầu. Vì vậy, việc chẩn đoán sớm, kịp thời
Bước đầu đánh giá vai trò của siêu âm và
bướu nhân tuyến giáp là một vấn đề bức thiết
đặc biệt là việc chẩn đoán tổn thương lành
chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm
trong chẩn đoán ung thư tuyến giáp.
tính hay ác tính là điều vô cùng quan trọng.
Siêu âm đóng vai trò quan trọng trong chẩn
II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
đoán.Việc phát hiện các nhân có đường kính
< 1cm trên lâm sàng là rất khó khăn [3; 4]. Áp
dụng siêu âm vào chẩn đoán thì tỉ lệ phát hiện
bướu nhân tuyến giáp bằng siêu âm tăng lên
khoảng 10 lần so với khám lâm sàng [1]. Siêu
âm với đầu dò tần số cao ≥ 7.5Mhz với độ
phân giải cao giúp khảo sát cấu trúc tuyến một
cách chính xác [5]. Siêu âm là một phương
tiện đáng tin cậy trong chẩn đoán bướu nhân
tuyến giáp và giúp phát hiện sự thay đổi cấu
trúc tuyến từ rất sớm. Do vậy, nhiều tác giả
như Lê Hồng Cúc, Douglas đã đề xuất nên sử
1. Đối tượng
150 bệnh nhân có bướu nhân tuyến giáp
khám tại khoa Nội tiết bệnh viện Bạch Mai.
- Tiêu chuẩn lâm sàng: sờ thấy bướu nhân
ở cổ hoặc nghi ngờ có bướu nhân tuyến giáp.
- Không cường giáp, không có chống chỉ
định chọc hút kim nhỏ.
- Những bệnh nhân sau điều trị ung thư
tuyến giáp có khối bất thường vùng cổ nghi
ngờ tái phát.
2. Phương pháp
dụng siêu âm như là một phương tiện sàng
lọc bướu nhân tuyến giáp [6; 7].
Nghiên cứu mô tả cắt ngang tiến cứu các
đặc điểm lâm sàng, siêu âm, kết quả tế bào
Chọc hút kim nhỏ là kỹ thuật đơn giản,
học của chọc hút kim nhỏ dưới hướng dẫn
nhưng rất giá trị vì có thể cung cấp các thông
tin trực tiếp và đặc hiệu về một nhân tuyến
siêu âm, kết quả mô bệnh học sau mổ của các
bệnh nhân có kết quả tế bào học ác tính của
giáp. Theo AACE, đây là phương pháp "được
những bệnh nhân đến khám ở Phòng khám
Nội tiết bệnh viện Bạch Mai từ ngày
tin tưởng là hiệu quả nhất hiện nay trong phân
biệt các nhân giáp lành tính và ác tính" với độ
chính xác lên tới 95%, nếu người chọc có kinh
nghiệm và người đọc có trình độ [8]. Theo các
nghiên cứu, kỹ thuật này có tỷ lệ âm tính giả là
1 - 11%, tỷ lệ dương tính giả là 1 - 8%, độ nhạy
là 68 - 98%, và độ đặc hiệu là 72 - 100% [7].
Vì vậy, vấn đề kết hợp siêu âm và chọc hút
kim nhỏ trong chẩn đoán và điều trị đóng vai
24/11/2011 đến ngày 29/02/2012.
Đánh giá kết quả siêu âm
- Tính chất phản âm
- Kích thước nhân
- Giới hạn nhân
- Vôi hóa trong nhân
- Hạch vùng kèm theo
trò quan trọng trong chẩn đoán bướu nhân
Tiêu chuẩn đánh giá kết quả tế bào học
tuyến giáp.
- Lành tính: viêm tuyến giáp cấp, bán cấp,
116
TCNCYH 97 (5) - 2015
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
mãn tính, bướu nhân tuyến giáp lành tính,
III. KẾT QUẢ
viêm tuyến giáp Hashimoto, bướu giáp keo.
- Ác tính: ung thư biểu mô tuyến giáp thể
1. Đặc điểm dịch tễ học
nhú, thể nang, thể tủy, thể không biệt hóa.
- Nghi ngờ: quá sản tế bào, tế bào Hurth,
Bệnh nhân ở lứa tuổi trên 35 chiếm tỉ lệ
81,3%, cao nhất là ở lứa tuối 46 - 55 tuổi
tổn thương u không định loại.
- Không đủ bệnh phẩm: phiến đồ ít tế bào
chiếm tỉ lệ 32%. Tuổi trung bình của bệnh
nhân là 47,6 ± 12,061. Bệnh nhân ít tuổi nhất
tuyến giáp hoặc chỉ có dịch keo, hoặc nhiều
là 20 tuổi và nhiều tuổi nhất là 78 tuổi. Tỉ lệ
hồng cầu
nữ/nam là = 6/1.
3. Xử lý số liệu
Lí do đến khám: biến dạng vùng cổ chiếm
Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 16.0.
53,3%. 44% phát hiện tình cờ trên siêu âm và
Sử dụng thuật toán Khi bình phương với độ tin
4 bệnh nhân sau mổ cắt tuyến giáp do ung
cậy 95% tương ứng p = 0,05. Sử dụng thuật toán
T-test với độ tin cậy 95% tương ứng p = 0,05.
thư tuyến giáp khám vì nghi ngờ khối tái phát
ở vùng cổ.
4. Đạo đức nghiên cứu
2. Đặc điểm siêu âm
Các xét nghiệm máu và xét nghiệm giải
phẫu bệnh sử dụng trong nghiên cứu cũng là
Trong nhóm nghiên cứu, dựa vào kết quả
tế bào học, có 11 bệnh nhân được chẩn đoán
những xét nghiệm thường qui trong thực hành
lâm sàng để chẩn đoán ở bệnh nhân bướu
là ác tính và có 129 bệnh nhân được chẩn
đoán là lành tính. So sánh giữa 2 nhóm lành
nhân tuyến giáp nhằm chẩn đoán, điều trị và
tiên lượng cho bệnh nhân. Tất cả bệnh nhân
tính và ác tính ta thấy:
đều tự nguyện tham gia nghiên cứu.
2.1. Tính chất phản âm của nhân giáp
Bảng 1. Phân bố tính chất phản âm
Dấu hiệu siêu âm
Nhóm ác tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
44
34,1
59
45,7
Tăng âm
7
5,4
Trống âm
16
12,5
Đồng âm
3
2,3
Hỗn hợp âm
Giảm âm
Độ phản âm
Nhóm lành tính
7
100
Trong nhóm lành tính, tỉ lệ nhân giảm âm là 45.7% , nhân hỗn hợp chiếm 34,1%, nhân trống
âm chiếm 12,5%, nhân tăng âm chiếm 5.4%, nhân đồng âm chiếm tỉ lệ 2,3%. Trong nhóm ác tính
(7 nhân giáp và 4 hạch nghi ngờ ác tính) 100% là nhân đặc giảm âm.
TCNCYH 97 (5) - 2015
117
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Giới hạn nhân
Bảng 2. Phân bố dấu hiệu giới hạn nhân
Nhóm ác tính
Dấu hiệu siêu âm
Giới hạn
n1 = 11
Rõ
0
Không rõ
7
Nhóm lành tính
%
n2 = 129
%
94
72,9
35
27.1
100
Trong nhóm lành tính, giới hạn rõ chiếm tỉ lệ 72,9%. Trong nhóm ác tính, giới hạn không
rõ chiếm tỉ lệ 100%; ở nhóm nhân lành tỉ lệ này là 27.1%. Sự khác biệt trên có ý nghĩa thống kê,
p = 0,05.
3.Tính chất vôi hóa
Bảng 3. Phân bố dấu hiệu vôi hóa trong nhân
Dấu hiệu siêu âm
Tính chất vôi hóa
Nhóm ác tính
Nhóm lành tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
Không vôi hóa
3
27,3
101
78,3
Vi vôi hóa
8
72,7
8
6,2
Vôi hóa lớn
0
0
20
15,5
Tỉ lệ vi vôi hóa trong các nhân ác tính là 72,7%; ở nhóm nhân lành tỉ lệ này là 6,2%. Sự khác
biệt trên có ý nghĩa thống kê, p = 0,05.
4. Hạch vùng kèm theo
Siêu âm nghi ngờ hạch lympho ác tính (mất cấu trúc rốn hạch, hạch ovan, echo không đồng
nhất, canxi hóa nhỏ trong hạch, xâm lấn tổ chức xung quanh), trong nghiên cứu, có 5 trường
hợp hạch vùng nghi ngờ ác tính, kết quả tế bào học đều là hạch di căn của ung thư tuyến giáp
thể nhú.
Bảng 4. Phân bố dấu hiệu hạch vùng
Dấu hiệu siêu âm
Hạch vùng
118
Nhóm ác tính
Nhóm lành tính
n1 = 11
%
n2 = 129
%
Không có
6
54,5
123
95,4
Nghi ngờ ác tính
5
45,5
0
Lành tính
0
0
6
4.6
TCNCYH 97 (5) - 2015
TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC
Kết hợp các đặc điểm siêu âm và kết quả giải phẫu bệnh
Xét 2 dấu hiệu trên siêu âm là nhân giảm âm, ranh giới không rõ, so sánh với kết quả tế bào
học, tỉ lệ ác tính của nhóm có 2 dấu hiệu nghi ngờ trên siêu âm là 25%.
Bảng 5. Dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ và kết quả tế bào học
Kết quả siêu âm, kết quả tế bào học
Nhân giảm âm, ranh giới không rõ
%
Lành tính
21
75%
Ác tính
7
25%
Tổng
28
100
Xét 3 dấu hiệu nghi ngờ trên siêu âm là nhân giảm âm, ranh giới không rõ, canxi hóa nhỏ
trong nhân và so sánh với kết quả tế bào học, thấy có 6 bệnh nhân đủ 3 dấu hiệu trên tương ứng
100% là ác tính.
Bảng 6. Dấu hiệu nhân giảm âm, ranh giới không rõ, vi vôi hóa và kết quả tế bào học
Kết quả siêu âm, kết quả tế bào học
Có đủ 3 dấu hiệu
%
Lành tính
0
0
Ác tính
6
100
Tổng
6
100
IV. BÀN LUẬN
Trong nhóm lành tính, tỉ lệ nhân giảm âm
có vôi hóa trong nhân. Moon HG nghiên cứu
là 45,7%, nhân hỗn hợp chiếm 34,1%, nhân
trên 153 bệnh nhân cũng có kết luận dấu hiệu
nhân lành tính trên siêu âm như trên [11].
trống âm chiếm 12,5%, nhân tăng âm chiếm
5,4%, nhân đồng âm chiếm tỉ lệ 2,3%. Theo
Trịnh Thị Thu Hồng, giới hạn rõ trong nhóm
nhân lành là 62,5% [9]. Nghiên cứu của Trần
Văn Tuấn là 83,3% [10]. Nghiên cứu của
chúng tôi giới hạn rõ chiếm tỉ lệ 72,9 %; giới
hạn không rõ chiếm tỉ lệ 27,1%; sự khác biệt
này có ý nghĩa thống kê với p = 0,05. Không
vôi hóa trong nhân chiếm tỉ lệ cao nhất 78,3%.
Cũng theo tác giả Trịnh Thị Thu Hồng thì tỉ lệ
này là 52,3% [9], của Trần Văn Tuấn là 33%
Trong nhóm ác tính, theo nghiên cứu của
các tác giả khác như Blum, Gharib, Goellner,
Hegedüs… [8; 12] về mối liên quan giữa hình
ảnh tổn thương trên siêu âm và tế bào học:
các nhân ác tính hay gặp ở các bướu đơn
nhân, trên siêu âm thường là các nhân đặc
hay hỗn hợp và không gặp nhân lỏng. Lê
Hồng Cúc đã khảo sát trên 350 bệnh nhân
bướu nhân tuyến giáp tổn thương dạng đặc
[10]. Như vậy, đặc điểm chủ yếu của nhóm
cho thấy tỉ lệ tế bào học ác tính trên những
bệnh nhân này là 21,6% [7]. Madison cho rằng
lành tính trên siêu âm là nhân có bờ rõ, không
tỉ lệ ác tính ở bướu đơn nhân cao hơn bướu
TCNCYH 97 (5) - 2015
119