Xem mẫu
- TRANH GƯƠNG CUNG ĐÌNH MỸ THUẬT HUẾ
- Tranh gương (hay tranh kính) là một dạng di sản khá đặc biệt, vừa có tính vật thể
vừa mang tính phi vật thể. Hầu hết các tranh gương có giá trị còn lại hiện nay đều
là sản phẩm của triều Nguyễn để lại, chúng được trưng bày, tàng trữ tại khá nhiều
nơi, như tại Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế, các cung điện, lăng tẩm, đền miếu
- và lạc cả ra ngoài địa bàn các di tích, tổng cộng chừng non trăm bức. Có thể xem
tranh gương cung đình Huế là một loại hình tranh mang bản sắc riêng của Huế bởi
xuất xứ, cách thể hiện cùng chất liệu độc đáo của chúng. Tranh gương được đóng
trong những khung gỗ chạm thếp vàng, khá cầu kỳ, thực sự là những bức tranh độc
lập. Về chất liệu thì loại tranh này dùng chất liệu là bột màu pha keo, hoặc sơn,
được vẽ hoặc khảm xà cừ vào mặt sau của gương (vẽ màu hoặc khảm trực tiếp theo
lối “phản họa” lên mặt gương - tức vẽ kiểu âm bản ở mặt sau để nhìn mặt trước
thành dương bản). Tuy nhiên rất quý như vậy nhưng cho đến nay dòng tranh này
vẫn ít được chú ý nghiên cứu nếu không nói là gần như bị lãng quên...
Theo thống kê của chúng tôi, hiện tại Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế có 19 bức,
trong đó có 6 bức treo tại điện Long An. Ngoài ra, trong kho của Bảo tàng còn lưu
trữ 13 bức tranh khác nhưng có đến 9 bức chỉ còn khung tranh, 4 bức tranh còn lại
đều đã bị hư hỏng nghiêm trọng. Cũng nói thêm là cách đây ít lâu 8 bức tranh ít bị
hư hỏng hơn đã được đưa ra treo tại điện chính cung Diên Thọ sau khi được tu bổ.
Tại lăng Tự Đức hiện có 24 bức, treo tại 2 điện Hòa Khiêm và Lương Khiêm. Các
bức tranh này đa số đều là tranh cao cấp có thơ ngự chế. Khác với lăng Tự Đức,
lăng Thiệu Trị có 23 bức, nhưng lại có đến17 bức vẽ tĩnh vật, chủ đề bát bửu cổ
đồ, cỡ tranh 74cm x 94cm. Đáng chú ý có 4 bức tranh lớn rất đặc biệt chia ô trang
trí, khổ tranh đến 1,93m x 2,33m, mỗi bức chia thành 12 ô, 6 ô vẽ hoa trái, 6 bức
viết thơ. Các lăng Minh Mạng, Đồng Khánh cũng có tranh gương nhưng đều là
- tranh tĩnh vật. Lăng Minh Mạng có 4 bức, lăng Đồng Khánh có 10 bức. Loại tranh
tĩnh vật dạng này còn có tại chùa Báo Quốc và một số phủ thờ tại Huế.
***
Theo Thái Văn Kiểm, tác giả cuốn Cố đô Huế, thì loại tranh gương cung đình đều
có nguồn gốc từ Trung Quốc. Nguyên là vua Thiệu Trị(1841-1847) có tập thơ
Thần kinh nhị thập cảnh, vịnh 20 cảnh đẹp của đất Huế, đã gởi các bài thơ này qua
Trung Quốc đặt vẽ. Mỗi bài thơ này được thể hiện thành một bức tranh gương, sau
đó mới mang trở về kinh đô Huế, treo tại các miếu điện.
Nhưng cố Giáo sư Chu Quang Trứ thì cho rằng, tranh gương Huế có đến 3 nguồn
xuất xứ khác nhau:
-Loại tranh gương gắn liền với các bài thơ ngự chế có đề rõ niên đại “Thiệu Trị ất
Tỵ”(1845), là loại tranh do triều đình Huế đặt hàng tại Trung Quốc. Đây là các bức
tranh có giá trị nhất và được xếp vào loại tranh cao cấp.
-Loại tranh không đề thơ nhưng có đề chủ đề tranh, chủ yếu thể hiện các tích
truyện lịch sử của Trung Hoa như : Nhậm dụng tam kiệt, Chiêu nho giảng kinh, Dạ
phân giảng kinh... hiện được treo tại lăng Thiệu Trị, lăng Tự Đức..cũng có nguồn
gốc từ Trung Quốc. Nhưng đây là loại tranh do người Trung Quốc vẽ sẵn, bày bán
ở các hiệu, được các sứ bộ của triều đình nhà Nguyễn sang nhà Thanh mua về.
- -Loại tranh thứ ba, đều là tranh tĩnh vật, treo tại lăng Minh Mạng, lăng Đồng
Khánh, là loại tranh bắt trước tự phát hàng nhập. Những tranh này do người Việt
Nam vẽ ở cuối thế kỷ 19 sang đầu thế kỷ 20(1).
***
Về mặt chủ đề nội dung, tranh gương cung đình Huế về cơ bản cũng gồm 3 loại
chính, gần như trùng hợp cách phân loại tranh của Gs. Chu Quang Trứ.
-Loại tranh cao cấp “thi họa” hay tranh thơ ngự chế là loại tranh vịnh cảnh, hiện tại
Huế còn lại 40 bức khá nguyên vẹn. Các bức tranh này cũng chia làm một số loại
như tranh đề vịnh các cảnh đẹp của đất Thần kinh (chủ yếu là 20 cảnh đã được vua
Thiệu Trị xếp hạng); tranh minh họa các bài thơ đề vịnh các mùa trong năm, vịnh
các cảnh mà vua bất chợt tức cảnh đề thơ...
Dù chủ đề có khác nhau nhưng về kỹ thuật vẽ tranh và cách phối màu của loại
tranh này đều cơ bản giống nhau: “ Hầu hết những tranh này thiên về bảng màu
lạnh, cảnh sắc và cả mái nhà đều là màu xanh, mây trời cũng trắng xanh, chỉ có cột
nhà đỏ và viền nét vàng. Tất cả được vẽ rất chi tiết, mảng màu vờn chuyển sắc độ
tinh tế, các nhân vật được tỉa tót tỉ mỉ, bố cục dựa trên viễn cận xã hội theo tâm lí
ngược với chiều nhìn tự nhiên. Họa gia tưởng tượng những cảnh trong thơ của vua
Thiệu Trị theo thiên nhiên xứ lạnh mà họ đang sống và thể hiện theo lối “công bút”
- rất cẩn thận. Những tranh này vẽ trực tiếp lên mặt sau của kính, vẽ và viết theo lối
“bản âm” để khi nhìn mặt trước trở thành bản dương, màu ngoài vẽ trước, màu
trong vẽ sau và cuối cùng mới vẽ màu nền. Màu tốt bền, ngày nay vẫn giữ
nguyên”(2).
- Loại tranh không đề thơ nhưng có đề rõ chủ đề tranh như trên đã nói, là loại tranh
minh họa cho các điển tích trong lịch sử của Trung Hoa như: Nhậm dụng tam kiệt,
nói về Hán Cao Tổ dùng 3 người tài, Chiêu nho giảng kinh, nói về tích Hán Tuyên
đế mời thầy giáo đến giảng kinh sách, còn Dạ phân giảng kinh là tích Hán Quang
Vũ tổ chức giảng kinh vào lúc nửa đêm.vv... Về kỹ thuật vẽ của loại tranh này,
theo đánh giá của giáo sư Chu Quang Trứ “... tuy vẽ không kỹ bằng những bức
tranh có thơ “Ngự chế”, nhưng cũng tỉa tót tỉ mỉ, thiên về dùng màu đỏ ấm nhưng
pha chế không kỹ nên nhiều mảng bị ố”(3).
-Loại tranh vẽ tĩnh vật thì chỉ xoay quanh 2 chủ đề chính là bát bửu cổ đồ và các
loại hoa quả.Trái với ý kiến của giáo sư Chu Quang Trứ, một số nhà nghiên cứu ở
Huế lại đánh giá khá cao chất lượng nghệ thuật của các bức tranh gương thuộc loại
này : “Sự hiện diện của tranh gương tĩnh vật thời Nguyễn được chứng tỏ qua 10
bức tranh gương cỡ 50 x 60cm, treo trên tường các cột ngoài của chính điện lăng
Đồng Khánh. Họa tiết gồm bình hoa quả phẩm, lư trầm hay nghiên bút..đặt trên
những kỷ biến đổi nhiều dáng, được viền bằng những đường hồi văn; màu sắc
- phong phú, thường là màu nền khói hương, hoặc xanh da trời, hoặc đen huyền, trên
đó nổi bật màu đỏ chu của kỷ, màu xanh ngọc của bình hoa..làm cho bức tranh tĩnh
vật nào cũng lộng lẫy mà có duyên thầm”(4)
***
Như chúng tôi đã đề cập ở phần trên, mặc dù là một loại hình tranh rất độc đáo,
mang bản sắc đặc trưng của mỹ thuật cung đình Huế thời Nguyễn, nhưng đến nay
vẫn chưa có một sự quan tâm đầu tư nghiên cứu và bảo tồn đúng mức về tranh
gương cung đình Huế. Trước mắt, theo chúng tôi, cần mạnh dạn có sự sắp xếp và
trưng bày lại các bức tranh gương theo các chủ đề thống nhất trên địa bàn các di
tích. Và nên chăng, trong mỗi dịp lễ hội(như Festival 2004 sắp tới) có thể chọn lựa
từ số tranh hiện còn tại Huế để thiết lập một phòng triển lãm về tranh gương Huế.
Bên cạnh mảng tranh cung đình nên đưa thêm cả mảng tranh gương dân gian để
tạo ra sự đối sánh giữa hai dòng tranh cùng vẻ phong phú của phòng tranh. Chắc
chắn phòng triển lãm độc đáo này sẽ thu hút sự chú ý của rất nhiều người yêu nghệ
thuật. Bởi tại Huế, những sản phẩm của nghệ thuật truyền thống mà du khách có
thể thưởng lãm vẫn còn quá ít ỏi so với những gì Huế đã từng có.
nguon tai.lieu . vn
