Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Dược học: Nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích phát hiện thuốc giả bằng phổ Raman

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ Y TẾ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC DƯỢC HÀ NỘI

Đặng Thị Ngọc Lan

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP
PHÂN TÍCH PHÁT HIỆN THUỐC GIẢ
BẰNG PHỔ RAMAN
CHUYÊN NGÀNH: KIỂM NGHIỆM THUỐC VÀ ĐỘC CHẤT
MÃ SỐ: 62720410
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC

HÀ NỘI, NĂM 2017

Công trình được hoàn thành tại :
Trường Đại học Dược Hà Nội
Viện Kiểm nghiệm thuốc Trung ương
Người hướng dẫn khoa học
GS. TS. Thái Nguyễn Hùng Thu
PGS.TS. Đoàn Cao Sơn
Phản biện 1 : ………………………………….......…..
Phản biện 2 : …………………………….......………..
Phản biện 3 : …………………………….......………..

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp
Trường tổ chức tại Trường Đại học Dược Hà Nội.
Vào hồi

giờ

ngày

Có thể tìm hiểu luận án tại:
Thư viện Quốc gia VN
Thư viện trường ĐH Dược HN

tháng

năm

A. GIỚI THIỆU LUẬN ÁN
1. Tính cấp thiết của luận án
Thuốc giả làm thấ t ba ̣i quá trình điều trị, gây biến chứng và có
thể tử vong. Thuốc giả đa dạng về chủng loại, nguồn gốc xuất xứ và
ngày càng được sản xuất tinh vi. Nhiều trường hợp, thuốc giả đã đến
tay bệnh nhân hoặc thậm chí được bán hết mới có quyết định thu hồi,
đình chỉ. Tình hình thuốc giả ngày càng diễn biến phức tạp, số lượng
thuốc trên thị trường ngày càng lớn, các phương pháp phân tích
thường quy cho kết quả chính xác nhưng tốn nhiều thời gian. Vì vậy
việc ngăn ngừa và bài trừ thuốc giả, thuốc kém chất lượng đang là
thách thức lớn đối với cơ quan chức năng. Trước thực trạng ấy, việc
tìm tòi, khai thác các phương pháp mới giúp phân tích nhanh, phân
tích được số lượng thuốc lớn để ứng dụng vào quản lý chất lượng
thuốc tại Việt Nam là vô cùng cần thiết. Luâ ̣t Dươ ̣c 2016 đã nêu ra 4
trường hơ ̣p thuố c giả, tuy nhiên để phát hiê ̣n đươ ̣c thuố c giả ở cả 4
trường hơ ̣p của Luâ ̣t Dươ ̣c 2016 cầ n phải kế t hơ ̣p rấ t nhiề u phương
pháp phân tić h khác nhau. Vì vâ ̣y nô ̣i dung của đề tài này chỉ tâ ̣p trung
phát hiê ̣n thuố c giả thuô ̣c hai trường hơ ̣p sau: (1) Không có dược chất,
(2) Có dược chất không đúng với dược chất ghi trên nhãn hoặc theo
tiêu chuẩn đã đăng ký lưu hành hoặc ghi trong giấy phép nhập khẩu.
Qua quá trình tìm hiểu, nhận thấy phổ tán xa ̣ Raman (go ̣i tắ t là phổ
Raman) có nhiều tiềm năng để giải quyết yêu cầu khó khăn trên. Do
vậy, luận án “Nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích phát
hiện thuốc giả bằng phổ Raman” đã được thực hiện.
2. Mục tiêu của luận án
1) Triển khai xây dựng bộ phổ Raman chuẩn cho 10 dược chất
và xác định các tiêu chí định tính cơ bản.
2) Thử nghiê ̣m phương pháp trên để kiểm tra nhằm phát hiện
thuốc giả dạng không có dược chất hoặc sử du ̣ng sai dươ ̣c chấ t so với
công thức trên thị trường Việt Nam.

1

3. Những đóng góp mới của luận án
 Ứng dụng quang phổ Raman trong lĩnh vực kiểm nghiệm dược
phẩm
 Đề tài là nghiên cứu đầu tiên đưa quang phổ Raman vào ứng dụng
trong kiểm tra chất lượng thuốc trên thị trường Việt Nam và xây dựng
được quy trình phân tích trên thiết bị đo quang phổ Raman để bàn và
cầm tay.
 Đã xây dựng được quy trình định tính cho các dược chất trên các
nền tá dược cơ bản, sử dụng hệ số HQI để đánh giá kết quả theo như
hướng dẫn của nhà sản xuất thiết bị. Quy trình này đã được ứng dụng
để kiểm tra các thuốc dạng viên nang cứng, viên nén có chứa 10 dược
chất nghiên cứu trên thị trường.
 Xác định bộ dịch chuyển Raman cơ bản cho các dược chất
 Lần đầu tiên bộ dịch chuyển Raman cơ bản (BDCRCB) được xác
định nhằm tăng khả năng nhận diện của dược chất trong các nền mẫu.
Bộ dịch chuyển này gồm vị trí và tỷ lệ cường độ của một số đỉnh có
cường độ lớn đặc trưng cho dược chất nghiên cứu
 Đã triển khai xác định BDCRCB cho 5 dược chất là isoniazid,
ethambutol HCl, sildenafil citrat, ibuprofen, lamivudin.
 Ứng dụng công nghệ thông tin để xác định bộ dịch chuyển
Raman cơ bản của các dược chất
 Đã ứng du ̣ng công nghê ̣ thông tin để xây dựng chương triǹ h phần
mềm xác định BDCRCB tăng tin
́ h khách quan và giảm thời gian xử lý
dữ liê ̣u phổ thu đươ ̣c. Phần mềm gọn, dễ dàng cài đặt trong máy tính
xách tay, kết hợp với dữ liệu phổ thu được bằng thiết bị cầm tay để có
thể xử lý cho ra kết quả ngay sau khi đo phổ tại hiện trường.
 Quy trình phân tích định tính để phát hiện thuốc giả
 Đã xây dựng được quy trình sử dụng quang phổ Raman để kiểm tra
phát hiện thuốc giả (dạng không có dược chất hay sử du ̣ng sai dươ ̣c

2

chấ t so với công thức đã đăng ký) trên thị trường bằng phối hợp sử
dụng hệ số HQI và BDCRCB.
4. Ý nghĩa của luận án
Đề tài đã xây dựng được quy trình để kiểm tra thuốc giả trên thị
trường qua các bước sau:
1. Xây dựng bộ phổ chuẩn Raman cho các dược chất cần phân tích.
2. Xác định BDCRCB cho các dược chất đã xây dựng bộ phổ Raman
chuẩn. Có 2 cách xác định BDCRCB: xử lý dữ liệu phổ trực tiếp và
xử lý qua phần mềm. Cách xử lý dữ liệu qua phần mềm sẽ cho
BDCRCB đầy đủ được xếp theo thứ tự đặc trưng ưu tiên giảm dần
từ trên xuống. Cách xử lý dữ liệu trực tiếp sẽ cho BDCRCB ngắn
hơn với những đỉnh được ưu tiên cao trong danh sách.
3. Sử dụng thiết bị Raman cầm tay để sàng lọc nhanh tất cả các mẫu
thuốc cần phân tích. Đánh giá kết quả theo hệ số HQI được cài đặt
trong máy.
4. Xác định hệ số HQI theo phần mềm đã được cài đặt trong thiết bị và
dữ liệu bộ phổ Raman chuẩn đã xác định được.
5. Xử lý kết quả tùy theo hệ số HQI xác định được như sau:
 HQI ≥ 90%: mẫu thử dương tính với dược chất và đạt yêu cầu.
 HQI < 80%: mẫu thử âm tính với dược chất nên tiếp tục làm thêm
các biện pháp khẳng định trước khi kết luận và xử lý hành chính.
 80%  HQI < 90%: mẫu thuốc thuộc trường hợp nghi ngờ và sẽ
tiếp tục được kiểm tra thêm bằng BDCRCB trước khi kết luận. Cách
xử lý cụ thể như sau:
- Nếu tất cả các đỉnh trong BDCRCB của mẫu phân tích có vị trí và tỷ
lệ cường độ nằm trong khoảng xác định thì có thể kết luận là mẫu
dương tính với dược chất.
- Nếu có ít nhất từ 2 đỉnh hoă ̣c tỷ lê ̣ nằm ngoài BDCRCB thì lấy mẫu
và phân tích thêm bằng các phương pháp khác để kết luận
5. Bố cục của luận án

3