Xem mẫu
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ ĐÔNG
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG VÀ CƠ CHẾ HẠ
GLUCOSE MÁU CỦA DỊCH ÉP THÂN CÂY
CHUỐI TIÊU (MUSA X PARADISIACA L.)
TRÊN THỰC NGHIỆM
Chuyên ngành: Hoá sinh Dược
Mã số: 62720408
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƢỢC HỌC
HÀ NỘI, NĂM 2017
Công trình đƣợc hoàn thành tại: Bộ môn Hoá sinh,
trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Phùng Thanh Hƣơng
GS.TS. Nguyễn Hải Nam
Phản biện 1 : …………………………………………..
…………………………………………..
Phản biện 2 : …………………………………………..
…………………………………………..
Phản biện 3 : …………………………………………..
…………………………………………..
Luận án sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng đánh giá luận án
cấp trƣờng họp tại: Trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội
Vào hồi ….giờ……ngày….tháng…. năm 2017
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thƣ viện Quốc gia Việt Nam
Thƣ viện Trƣờng ĐH Dƣợc HN
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm qua, số các nghiên cứu về đái tháo đường đã
tăng lên nhanh chóng. Kết quả là sự ra đời của các thuốc mới và các
ứng dụng trong điều trị. Các thuốc điề u tri đái
̣ tháo đường đang đươ ̣c sử
dụng đã cho thấy những hiệu quả nhất định
. Tuy nhiên, hiê ̣u quả lâu dài
trong viê ̣c ngăn ngừa các biế n chứng của đái tháo đường thông qua
kiể m soát glucose máuvẫn còn hạn chế, đồ ng thời những phản ứng bấ t
lơ ̣i khi sử du ̣ng thuố c vẫn là một vấn đề đáng lưu ý. Do đó, mô ̣t trong
những mố i quan tâm hàng đầ u của các nhà khoa ho ̣c hiê ̣n nay là viê ̣c
tìm ra những thuốc mới điều trị đái tháo đường dựa trên sự khám phá
các đích tác dụng mới, nhằ m nâng cao hiê ̣u quả điề u tri ̣đái tháo đường
,
đồ ng thời giảm đươ ̣c những phản ứng bấ t lơ. ̣iTừ hướng nghiên cứu đó,
đã có nhiều loại thảo dược được nghiên cứu và chứng minh tác dụng hạ
glucose máu như: Dây đau xương, Chè xanh, Thổ phục linh.
Cây Chuối tiêu (Musa x paradisiaca L.) được biết đến như một loại
thực phẩm và cũng là một vị thuốc. Theo kinh nghiệm dân gian của
đồng bào dân tộc thiểu số phía Bắc Việt Nam và một số quốc gia trên
thế giới, phần thân chuối ép lấy nước uống để điều trị đái tháo đường,
kết quả hạ glucose máu. Tuy nhiên, cho đến thời điểm này chưa có tài
liệu khoa học nào của Việt Nam nghiên cứu về tác dụng sinh học của
thân cây chuối tiêu. Hiện nay, trên thế giới có một vài nghiên cứu về tác
dụng điều trị đái tháo đường của thân cây chuối tiêu nhưng chỉ mới ở
mức độ sàng lọc, kết quả chưa thống nhất, chưa có một nghiên cứu có
hệ thống nào đánh giá được tác dụng và cơ chế tác dụng hạ glucose
máu của dược liệu này. Để có những bằng chứng khoa học về tác dụng
và cơ chế tác dụng của thân cây chuối tiêu trong điều trị đái tháo đường
luận án tiến hành đề tài “Nghiên cứu tác dụng và cơ chế hạ glucose
máu của dịch ép thân cây chuối tiêu (Musa x paradisiacal L.) trên
thực nghiệm” với 2 mục tiêu.
1. Đánh giá tác dụng hạ glucose máu của cắn toàn phần từ
dịch ép thân cây chuối tiêu trên chuột thực nghiệm.
2. Nghiên cứu cơ chế hạ glucose máu của cắn toàn phần và
một số chất phân lập từ dịch ép thân cây chuối tiêu
1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. ĐẠI CƢƠNG VỀ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƢỜNG
Trong phần đại cương về bệnh đái tháo đường, luận án đã
trình bày các nội dung: định nghĩa, dịch tễ, phân loại, tiêu chuẩ n
chẩ n đoán, cơ chế bệnh sinh của bệnh đái tháo đường .
1.2. CÁC CƠ CHẾ GÂY HẠ GLUCOSE MÁU
Tăng glucose máu mạn tính là đặc trưng cơ bản của bệnh đái
tháo đường , gây ra các biến chứng nguy hiểm. Vì vậy hầu hết các
thuốc điều trị bệnh đái tháo đường đều nhằm mục đích làm hạ
glucose máu với các cơ chế khác nhau. Nhìn chung, cơ chế hạ
glucose máu rất phong phú. Mỗi thuốc có thể tác động theo một
hoặc nhiều cơ chế khác nhau. Luận án đã trình bày một số cơ chế hạ
glucose máu đã được áp dụng trong điều trị hoặc trong các nghiên
cứu thực nghiệm như:
Tăng cường số lượng insulin thông qua ức chế kênh KATP,
tăng nồng độ calci nội bào, kích thích tiểu đảo tụy sản xuất insulin
và thông qua các incretin, một số hormon nguồn gốc từ ruột tăng tiết
insulin.
Tăng cường nhạy cảm của mô đích với insulin thông qua
việc hoạt hóa AMPK, tăng gia nhâ ̣p glucose vào cơ , giảm tân tạo
glucose ở gan , tăng hoa ̣t đô ̣ng của ty thể ... gây ha ̣ glucose máu .
Thông qua receptor PPAR là kích thích biệt hoá tế bào mỡ, kích
thích các enzym và protein vận chuyển của tế bào mỡ, làm tăng nhạy
cảm với insulin ở mô đích . Thông qua quá trình truyền tín hiệu của
insulin ở tế bào đích tác động vào nguyên nhân gây kháng insulin
Tác dụng điều hòa, chuyển hóa tương tự như insulin thông
qua ức chế G6Pase và thông qua hoạt hóa GLUT4.
Ức chế tiêu hóa carbohydrat thông qua ức chế enzym αamylase và α-glucosidase làm hạ glucose máu sau ăn.
2
1.3. CÁC MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM TRONG NGHIÊN CỨU
THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƢỜNG
Luận án đề cập tới mô hình thực nghiệm in vivo và in vitro.
Mô hình thực nghiệm in vivo luận án trình bày các mô hình
gây bệnh đái tháo đường typ 1 và typ 2. Trong đó mô hình gây bệnh
đái tháo đường typ 1 bao gồm các phương pháp: Đái tháo đường typ
1 do di truyền, cắt bỏ tuyến tụy, nhiễm virus, sử dụng hóa chất
(Streptozocin, Alloxan liều cao). Mô hình gây bệnh đái tháo đường
typ 2 gồm các phương pháp: gây đái tháo đường typ 2 do đột biến
gen, chế độ ăn nhiều carbohydrat, sử dụng hóa chất (Streptozocin
liều thấp, Streptozocin kết hợp với nicotinamid, kết hợp STZ liều
thấp và chế độ ăn giàu chất béo)
Mô hình thực nghiệm in vitro bao gồm: Đánh giá tác động
lên hoạt tính của các enzym tiêu hóa và chuyển hóa glucid. Đánh giá
khả năng bài tiết insulin của tế bào β đảo tụy (trên đảo tụy cô lập
hoặc tế bào β đảo tụy, trên khả năng chết theo chương trình hoặc sự
sinh sản, thay đổi kích thước tế bào β). Đánh giá mức độ nhạy cảm
của mô đích với insulin (thông qua mức độ mức độ biểu hiện của các
protein có vai trò quan trọng trong hoạt động của insulin như IRS-1,
Akt, GSK3, AMPK, PPAR, GLUT4 trên các dòng tế bào cơ xương
và tế bào mô mỡ). Đánh giá thông qua ức chế PTP1B, GSK-3α giảm
kháng insulin trong con đường truyền tín hiệu của insulin.
1.4. CÂY CHUỐI TIÊU
Phần tổng quan về cây chuối tiêu, luận án trình bày các nội
dung về: vị trí phân loại và đặc điểm thực vật, tên khoa học, bộ phận
dùng, các nghiên cứu về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của
cây chuối tiêu đặc biệt là các nghiên cứu về tác dụng hạ glucose máu
liên quan đến đái tháo đường của thân cây chuối tiêu.
Mặc dù đã có một số nghiên cứu bước đầu chứng minh tác
dụng hạ glucose máu của thân cây chuối tiêu trên chuột thực nghiệm
nhưng chưa có nghiên cứu nào đi vào tìm hiểu cơ chế hạ glucose
máu cũng như tác động trên chuyển hóa của bộ phận dùng này.
3
nguon tai.lieu . vn
BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC DƢỢC HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ ĐÔNG
NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG VÀ CƠ CHẾ HẠ
GLUCOSE MÁU CỦA DỊCH ÉP THÂN CÂY
CHUỐI TIÊU (MUSA X PARADISIACA L.)
TRÊN THỰC NGHIỆM
Chuyên ngành: Hoá sinh Dược
Mã số: 62720408
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƢỢC HỌC
HÀ NỘI, NĂM 2017
Công trình đƣợc hoàn thành tại: Bộ môn Hoá sinh,
trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Phùng Thanh Hƣơng
GS.TS. Nguyễn Hải Nam
Phản biện 1 : …………………………………………..
…………………………………………..
Phản biện 2 : …………………………………………..
…………………………………………..
Phản biện 3 : …………………………………………..
…………………………………………..
Luận án sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc Hội đồng đánh giá luận án
cấp trƣờng họp tại: Trƣờng Đại học Dƣợc Hà Nội
Vào hồi ….giờ……ngày….tháng…. năm 2017
Có thể tìm hiểu luận án tại: Thƣ viện Quốc gia Việt Nam
Thƣ viện Trƣờng ĐH Dƣợc HN
ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong những năm qua, số các nghiên cứu về đái tháo đường đã
tăng lên nhanh chóng. Kết quả là sự ra đời của các thuốc mới và các
ứng dụng trong điều trị. Các thuốc điề u tri đái
̣ tháo đường đang đươ ̣c sử
dụng đã cho thấy những hiệu quả nhất định
. Tuy nhiên, hiê ̣u quả lâu dài
trong viê ̣c ngăn ngừa các biế n chứng của đái tháo đường thông qua
kiể m soát glucose máuvẫn còn hạn chế, đồ ng thời những phản ứng bấ t
lơ ̣i khi sử du ̣ng thuố c vẫn là một vấn đề đáng lưu ý. Do đó, mô ̣t trong
những mố i quan tâm hàng đầ u của các nhà khoa ho ̣c hiê ̣n nay là viê ̣c
tìm ra những thuốc mới điều trị đái tháo đường dựa trên sự khám phá
các đích tác dụng mới, nhằ m nâng cao hiê ̣u quả điề u tri ̣đái tháo đường
,
đồ ng thời giảm đươ ̣c những phản ứng bấ t lơ. ̣iTừ hướng nghiên cứu đó,
đã có nhiều loại thảo dược được nghiên cứu và chứng minh tác dụng hạ
glucose máu như: Dây đau xương, Chè xanh, Thổ phục linh.
Cây Chuối tiêu (Musa x paradisiaca L.) được biết đến như một loại
thực phẩm và cũng là một vị thuốc. Theo kinh nghiệm dân gian của
đồng bào dân tộc thiểu số phía Bắc Việt Nam và một số quốc gia trên
thế giới, phần thân chuối ép lấy nước uống để điều trị đái tháo đường,
kết quả hạ glucose máu. Tuy nhiên, cho đến thời điểm này chưa có tài
liệu khoa học nào của Việt Nam nghiên cứu về tác dụng sinh học của
thân cây chuối tiêu. Hiện nay, trên thế giới có một vài nghiên cứu về tác
dụng điều trị đái tháo đường của thân cây chuối tiêu nhưng chỉ mới ở
mức độ sàng lọc, kết quả chưa thống nhất, chưa có một nghiên cứu có
hệ thống nào đánh giá được tác dụng và cơ chế tác dụng hạ glucose
máu của dược liệu này. Để có những bằng chứng khoa học về tác dụng
và cơ chế tác dụng của thân cây chuối tiêu trong điều trị đái tháo đường
luận án tiến hành đề tài “Nghiên cứu tác dụng và cơ chế hạ glucose
máu của dịch ép thân cây chuối tiêu (Musa x paradisiacal L.) trên
thực nghiệm” với 2 mục tiêu.
1. Đánh giá tác dụng hạ glucose máu của cắn toàn phần từ
dịch ép thân cây chuối tiêu trên chuột thực nghiệm.
2. Nghiên cứu cơ chế hạ glucose máu của cắn toàn phần và
một số chất phân lập từ dịch ép thân cây chuối tiêu
1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN
1.1. ĐẠI CƢƠNG VỀ BỆNH ĐÁI THÁO ĐƢỜNG
Trong phần đại cương về bệnh đái tháo đường, luận án đã
trình bày các nội dung: định nghĩa, dịch tễ, phân loại, tiêu chuẩ n
chẩ n đoán, cơ chế bệnh sinh của bệnh đái tháo đường .
1.2. CÁC CƠ CHẾ GÂY HẠ GLUCOSE MÁU
Tăng glucose máu mạn tính là đặc trưng cơ bản của bệnh đái
tháo đường , gây ra các biến chứng nguy hiểm. Vì vậy hầu hết các
thuốc điều trị bệnh đái tháo đường đều nhằm mục đích làm hạ
glucose máu với các cơ chế khác nhau. Nhìn chung, cơ chế hạ
glucose máu rất phong phú. Mỗi thuốc có thể tác động theo một
hoặc nhiều cơ chế khác nhau. Luận án đã trình bày một số cơ chế hạ
glucose máu đã được áp dụng trong điều trị hoặc trong các nghiên
cứu thực nghiệm như:
Tăng cường số lượng insulin thông qua ức chế kênh KATP,
tăng nồng độ calci nội bào, kích thích tiểu đảo tụy sản xuất insulin
và thông qua các incretin, một số hormon nguồn gốc từ ruột tăng tiết
insulin.
Tăng cường nhạy cảm của mô đích với insulin thông qua
việc hoạt hóa AMPK, tăng gia nhâ ̣p glucose vào cơ , giảm tân tạo
glucose ở gan , tăng hoa ̣t đô ̣ng của ty thể ... gây ha ̣ glucose máu .
Thông qua receptor PPAR là kích thích biệt hoá tế bào mỡ, kích
thích các enzym và protein vận chuyển của tế bào mỡ, làm tăng nhạy
cảm với insulin ở mô đích . Thông qua quá trình truyền tín hiệu của
insulin ở tế bào đích tác động vào nguyên nhân gây kháng insulin
Tác dụng điều hòa, chuyển hóa tương tự như insulin thông
qua ức chế G6Pase và thông qua hoạt hóa GLUT4.
Ức chế tiêu hóa carbohydrat thông qua ức chế enzym αamylase và α-glucosidase làm hạ glucose máu sau ăn.
2
1.3. CÁC MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM TRONG NGHIÊN CỨU
THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƢỜNG
Luận án đề cập tới mô hình thực nghiệm in vivo và in vitro.
Mô hình thực nghiệm in vivo luận án trình bày các mô hình
gây bệnh đái tháo đường typ 1 và typ 2. Trong đó mô hình gây bệnh
đái tháo đường typ 1 bao gồm các phương pháp: Đái tháo đường typ
1 do di truyền, cắt bỏ tuyến tụy, nhiễm virus, sử dụng hóa chất
(Streptozocin, Alloxan liều cao). Mô hình gây bệnh đái tháo đường
typ 2 gồm các phương pháp: gây đái tháo đường typ 2 do đột biến
gen, chế độ ăn nhiều carbohydrat, sử dụng hóa chất (Streptozocin
liều thấp, Streptozocin kết hợp với nicotinamid, kết hợp STZ liều
thấp và chế độ ăn giàu chất béo)
Mô hình thực nghiệm in vitro bao gồm: Đánh giá tác động
lên hoạt tính của các enzym tiêu hóa và chuyển hóa glucid. Đánh giá
khả năng bài tiết insulin của tế bào β đảo tụy (trên đảo tụy cô lập
hoặc tế bào β đảo tụy, trên khả năng chết theo chương trình hoặc sự
sinh sản, thay đổi kích thước tế bào β). Đánh giá mức độ nhạy cảm
của mô đích với insulin (thông qua mức độ mức độ biểu hiện của các
protein có vai trò quan trọng trong hoạt động của insulin như IRS-1,
Akt, GSK3, AMPK, PPAR, GLUT4 trên các dòng tế bào cơ xương
và tế bào mô mỡ). Đánh giá thông qua ức chế PTP1B, GSK-3α giảm
kháng insulin trong con đường truyền tín hiệu của insulin.
1.4. CÂY CHUỐI TIÊU
Phần tổng quan về cây chuối tiêu, luận án trình bày các nội
dung về: vị trí phân loại và đặc điểm thực vật, tên khoa học, bộ phận
dùng, các nghiên cứu về thành phần hóa học và tác dụng dược lý của
cây chuối tiêu đặc biệt là các nghiên cứu về tác dụng hạ glucose máu
liên quan đến đái tháo đường của thân cây chuối tiêu.
Mặc dù đã có một số nghiên cứu bước đầu chứng minh tác
dụng hạ glucose máu của thân cây chuối tiêu trên chuột thực nghiệm
nhưng chưa có nghiên cứu nào đi vào tìm hiểu cơ chế hạ glucose
máu cũng như tác động trên chuyển hóa của bộ phận dùng này.
3