Xem mẫu
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Tìm hiểu thêm về virus Zika gây teo não ở trẻ
n Nguyễn Dương Tuệ
1. Virus Zika (ZIKV)
Virus Zika là một arbovirus trong họ Fla-
viviridae, chi Flavivirus, được phát hiện lần đầu
tiên vào năm 1947 từ một con khỉ Rhesus bị mắc
bệnh ở khu rừng Zika thuộc Uganda và vào năm
1968 đã được phân lập từ con người ở
Nigeria[9]. Cùng với các loại virus khác trong họ
Flaviviridae, virus Zika cũng được bao bọc bởi
protein capsid khối đa diện (icosahedral), xung
quanh có các gai protein M, E dimer, phần lõi là
hệ gen của nó - chuỗi ARN sợi đơn dương
(ssARN+) và là một trong hai loại virus trong Cấu trúc của virus Zika
nhánh virus Spondweni [11]. Virus Zika thuộc
ngừa[9]. Tại Colombia, Cộng hòa Dominican, Ecuador,
họ Flaviviridae và chi Flavivirus, do đó có liên
El Salvador và Jamaica khuyên phụ nữ hoãn mang thai để
quan đến các bệnh sốt xuất huyết, sốt vàng da,
tránh những rủi ro[11]. Theo một báo cáo mới nhất
viêm não Nhật Bản và West Nilevirus. Tổ chức
(8/3/2016), tiến sĩ Margaret Chan - Tổng giám đốc WHO
Y tế Thế giới (WHO) đã lên tiếng cảnh báo về
cho biết, 9 quốc gia vừa báo cáo về việc gia tăng các
nguy cơ trẻ sơ sinh mắc chứng não nhỏ do mẹ
trường hợp về hội chứng Guillain-Barre, một căn bệnh
nhiễm virus Zika trong thời kỳ mang
hiếm gặp có mối liên hệ với virus Zika và có thể gây nên
thai[11][12].
tê liệt tạm thời hoặc tử vong ở người thuộc mọi lứa tuổi.
2. Biểu hiện
Virus Zika còn có thể gây ra những vấn đề về tăng trưởng,
Các triệu chứng phổ biến nhất của Zika là sốt
tổn thương hệ thần kinh trung ương và thai chết lưu. Tất
(tương tự như sốt xuất huyết và chikungunya),
cả những tin tức này đang là hồi chuông báo động với
phát ban, đau khớp, viêm kết mạc (mắt đỏ), đau
chúng ta.
cơ và đau đầu. Thời kỳ ủ bệnh cho bệnh virus
3. Lây nhiễm và tác nhân truyền bệnh
Zika không được biết, nhưng có khả năng là một
Từ năm 1951 đến năm 1981, đã có những bằng chứng
vài ngày đến một tuần. Bệnh được điều trị bằng
nhiễm virus này ở người được báo cáo từ các nước châu
cách nghỉ ngơi, chưa được ngăn ngừa bằng thuốc
Phi khác như Cộng hòa Trung Phi, Ai Cập, Gabon, Sierra
và kháng sinh[12].
Leone, Tanzania, Uganda. Từ tháng 4/2015, Virus Zika ăn
Từ những năm 1950, bệnh đã xảy ra trong
não người đang lây lan sang gần 30 quốc gia và vùng lãnh
vòng một vành đai xích đạo hẹp từ châu Phi sang
thổ, chủ yếu trong khu vực Mỹ Latinh và Caribê. Hiện
châu Á. Trong năm 2014, virus lây lan về phía
virus đang lây lan trong một số khu vực của châu Á bao
đông qua Thái Bình Dương đến Polynesia thuộc
gồm Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Philippines, Trung
Pháp (FP), sau đó đến đảo Phục Sinh (Isla de
Quốc, Thái Lan, Việt Nam, Lào, Camuchia[11]. Vào
Pascua), thuộc Chile, năm 2015 đến Trung Mỹ,
tháng 1/2016, các chính phủ, cơ quan y tế của Vương quốc
vùng Caribbean. Và Nam Mỹ - nơi bùng phát
Anh, Ireland, New Zealand, Canada, Liên minh châu Âu
Zika đã đạt đến đại dịch cấp[13]. Trong tháng
và nhiều nước trên thế giới trong đó có Việt Nam đều cảnh
1/2016, Trung tâm Kiểm soát và Ngừa bệnh
báo cho khách du lịch, người dân về khả năng lây nhiễm
(Centers for Disease Control and Prevention-
virus để phòng ngừa.
CDC) ở Mỹ đã đưa ra các văn bản hướng dẫn
Brazil là quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất của dịch
khách du lịch trở về từ nước bị ảnh hưởng, bao
bệnh này. Theo cơ quan y tế Brazil báo cáo, có hơn 3.500
gồm cả việc sử dụng các biện pháp phòng
trường hợp đầu nhỏ giữa tháng 10/2015 và tháng 1/2016.
[56]
Tạp chí
SỐ 4/2016
KH-CN Nghệ An
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
khả năng vượt qua nhau thai[6][12]. Theo CDC
(Centers for Disease Control and Prevention)
Mỹ, virus Zika có khả năng lây từ mẹ sang con.
Một phụ nữ mang thai có thể truyền virus Zika
qua thai nhi trong quá trình mang thai và người
mẹ đã bị nhiễm virus có thể truyền virus sang
con mới sinh của mình ở thời điểm sinh. Tuy
nhiên, cho đến nay, không có báo cáo trẻ nhiễm
virus Zika qua sữa mẹ. Vì lợi ích của việc cho
con bú, các bà mẹ được khuyến khích cho con
bú, ngay cả ở những nơi virus Zika được tìm
Bệnh đầu nhỏ ở trẻ thấy.
Virus Zika cũng lây qua đường tình dục.
Một số trẻ sơ sinh bị ảnh hưởng đã tử vong. Toàn bộ các
Năm 2009, Brian Foy, một nhà sinh học từ Đại
kết quả đó có thể liên quan với nhiễm trùng trong thai kỳ
học bang Colorado đã đến thăm Senegal để
và các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ cho thai nhi chưa
nghiên cứu muỗi và bị muỗi đốt. Sau khi trở về
được biết đầy đủ. Nhiều nghiên cứu đang lên kế hoạch để
Hoa Kỳ, ông ngã bệnh với Zika, và lây truyền
tìm hiểu thêm về các nguy cơ lây nhiễm virus Zika trong
cho vợ do quan hệ tình dục[8]. Những người
khi mang thai. Người ta đưa ra giả thuyết rằng, để lây
đàn ông có triệu chứng Zika, virus có thể được
nhiễm, ban đầu các gai của virus gắn vào nơi tiêm phòng,
truyền trước, trong và sau khi có triệu chứng,
theo sau là lây lan đến các hạch bạch huyết và mạch máu.
virus này hiện diện trong tinh dịch được lan
Flaviviruses thường sao chép nhân lên trong tế bào chất
truyền một vài ngày trước khi các triệu chứng
của tế bào chủ và những kháng nguyên của virus Zika
phát triển. Tính đến tháng 2/2016, có ba trường
cũng đã được tìm thấy cả trong nhân của tế bào bị
hợp báo cáo chỉ ra rằng virus Zika có thể được
nhiễm[11].
lây truyền qua đường tình dục. Tất cả những
Có hai dòng virus Zika, dòng châu Phi và dòng lan
trường hợp liên quan đến việc lây truyền virus
truyền châu Á. Nghiên cứu phát sinh loài cho thấy virus
Zika qua tình dục từ nam giới sang phụ nữ đang
lây lan ở châu Mỹ có liên quan chặt chẽ nhất với các
được điều tra[10]. CDC khuyến cáo rằng những
chủng Polynesian thuộc Pháp. Toàn bộ trình tự hệ gen của
người đàn ông, người cư trú hoặc đã đi du lịch
virus Zika đã được công bố. Gần đây trong lĩnh vực công
tới một khu vực có lan truyền virus Zika mà có
nghệ sinh học cũng đã phát hiện ra một sự thay đổi các
một đối tác mang thai nên tránh sinh hoạt tình
trình tự có thể có trong khung cấu trúc 1 codon của protein
dục trong suốt thời gian mang thai[1]. Trên Dis-
mà có thể làm tăng tốc độ sao chép nhân lên của virus ở
covery (10/03/2016), Tổ chức Y tế thế giới
người[8]. Virus Zika lây truyền qua muỗi và đã được phân
(WHO) vừa đưa ra thông báo trích dẫn từ các
lập từ một số loài muỗi trong chi Aedes, như: A. aegypti,
báo cáo của một số quốc gia về tình trạng lây
A. africanus, A.apicoargenteus, A. furcifer, A. hensilli, A.
nhiễm virus Zika qua đường tình dục đang ngày
Luteocephalus và A. vitatttus.
càng trở nên phổ biến hơn. Đến thời điểm tháng
Nghiên cứu cho thấy rằng thời kỳ ủ bệnh trong muỗi
1/2016, chưa thấy trường hợp lây truyền qua
là khoảng 10 ngày. Các vật chủ có xương sống của virus
máu nào được xác nhận tại Hoa Kỳ. Tuy đã có
chủ yếu là khỉ và con người. Những rủi ro và khả năng
nhiều báo cáo về các trường hợp lây truyền máu
lan truyền của virus Zika có thể được giới hạn bởi sự phân
ở Brazil và tất cả đang được điều tra, xem xét[9].
bố của các loài muỗi truyền tải nó. Sự phân bố toàn cầu
4. Vaccine phòng chống virus Zika
của các loài muỗi truyền virus Zika được nói tới nhiều
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa
nhất là các loài trong chi Aedes, đang lan rộng do hoat
bệnh (Centers for Disease Control and Preven-
động thương mại và du lịch toàn cầu.
tion) của Mỹ, hiện nay chưa có thuốc phòng
Năm 2015, ARN của virus Zika đã được phát hiện
bệnh hay vaccine đặc hiệu. Các triệu chứng có
trong nước ối của bào thai, điều đó chỉ ra rằng nó đã vượt
thể được điều trị bằng paracetamol (aceta-
qua nhau thai và có thể lây nhiễm từ mẹ sang con. Ngày
minophen), các thuốc chống viêm không
20/1/2016, các nhà khoa học từ tiểu bang Paranai, Brazil
steroid [5] và có nhiều biện pháp để diệt muỗi,
phát hiện vật liệu di truyền của virus Zika trong nhau thai
vật chủ trung gian truyền bệnh.
của một người phụ nữ đã trải qua một vụ phá thai do thai
Trong chương trình “thuốc Zika”, Công ty
nhi bị tật đầu nhỏ, trong đó khẳng định rằng các virus có
Dược BioCryst gần đây nhất công bố, đã thử
SỐ 4/2016
Tạp chí
[57]
KH-CN Nghệ An
- NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
nghiệm thành công thuốc điều trị Zika trên chuột.
Nghiên cứu tiền lâm sàng cho thấy thuốc
BCX443 trên 8 con chuột cho thấy, thuốc này
giúp nâng cao tỷ lệ kháng virus Zika “ăn não”
người ở chuột. Thuốc có tác dụng cải thiện tỷ lệ
sống sót ở chuột nhiễm virus Zika “ăn” não
người với 7/8 con chuột sống sót sau khi uống
đủ liều BCX443 và 1 con chuột còn lại không
được dùng đủ liều mà thay vào đó chất placebo
hay ribavirin (chất vô hại hay chất chống virus
nhân tạo) thì bị chết sau 28 ngày. Nghiên cứu này
được tiến hành bởi Đại học bang Utah, nằm trong Khỉ Rhesus và vòng đời của virus Zika
khuôn khổ chương trình nghiên cứu của Viện Dị tiến sĩ Barney Graham, Trung tâm Nghiên cứu vaccine tại
ứng và Các bệnh truyền nhiễm Mỹ (National In- Viện Dị ứng và bệnh truyền nhiễm của NIH, hiện còn quá
stitute of Allergy and Infectious Diseases- sớm để biết, nhưng một vaccine ADN có thể là nhanh nhất
NIAID)[3][10]. để phát triển và đưa vào thử nghiệm. Đối với phương pháp
Trong khi đó, các nhà khoa học vẫn đang nỗ này, các nhà nghiên cứu chèn gen của virus vào một "plas-
lực nghiên cứu vaccine phòng tránh và thuốc mid" một “chiếc nhẫn” của ADN, khi tiêm có thể “nhắc
điều trị virus Zika ăn não người. Theo Jen Chris- nhở” một tế bào để sản xuất những gì trông giống như lớp
tensen (12/1/2016), tổng thống Mỹ Barack vỏ bên ngoài của virus. Điều đó đặt các hệ thống miễn
Obama đang trình Quốc hội chi 1.800.000.000$ dịch trên bảo vệ mà không có bất kỳ nguy cơ nhiễm trùng
trong tài trợ khẩn cấp, góp phần vào sự nỗ lực nào. Kỹ thuật này là đủ an toàn mà các ứng cử viên tiềm
xúc tiến phát triển một vaccin Zika. Tiến sĩ năng cho Zika có thể được kiểm tra một cách nhanh
Marie-Paule Kieny, Trợ lý Tổng giám đốc của chóng[3]./.
Hệ thống y tế và đổi mới cho Tổ chức Y tế Thế
giới, cho biết ít nhất 18 tháng nữa từ các thử
nghiệm quy mô lớn sẽ cho ra vaccine Zika[11]. Tài liệu tham khảo
Tiến sĩ Anthony Fauci, Giám đốc Viện Dị ứng 1. Alexandra M. Oster, John T. Brooks, Jo Ellen Stryker, et al (5 Feb-
và bệnh truyền nhiễm Mỹ cho biết họ đang làm ruary 2016). "Interim Guidelines for Prevention of Sexual Transmission
việc với hai phương pháp tiếp cận: Một là, sản of Zika Virus”.
xuất vaccine ADN liên quan đến một kỹ thuật 2. Altman, L.K. (3 July 2007). "Little-Known Virus Challenges a
mới, tiêm một mảnh ADN virus chứ không phải Far-Flung Health System". New York Times.
3. Associated Press (March 15, 2016). Shots for other viruses offer
là một mảnh protein của virus để kích thích miễn clues in race for Zika vaccine.
dịch trong các tế bào của người. Hai là theo 4. Buckley, A.; Gould, E. A. (1988). "Detection of virus-specific anti-
phương pháp truyền thống, tạo ra vaccine "giảm gen in the nuclei or nucleoli of cells infected with Zika or Langat virus"
độc lực", trong đó sử dụng một phiên bản của (PDF). Journal of General Virology 69 (8).
virus sống đã bị làm suy yếu trong phòng thí 5. Centers for Disease Control and Prevention (19 January 2016.
"For Health Care Providers: Clinical Evaluation & Disease". Zika
nghiệm, vì thế nó sẽ không làm cho người mắc Virus. DVBD, NCEZID.
bệnh. Nhưng cần có nhiều thử nghiệm để xác định 6. Constância F. J.(4 February 2016). Ayresemail Identification of
xem tính hiệu quả và sự an toàn của nó. Còn WHO Zika virus vectors and implications for control.
cam kết sẽ đẩy nhanh quá trình đánh giá các loại 7. ecdc.europa.eu. (18 January 2016). "Zika virus infection".
8. European Centre for Disease Prevention and Control (18/1/ 2016).
vaccine Zika như đã làm với các dịch Ebola[18].
9. Hayes, E. B. (2009). "Zika Virus Outside Africa". Emerging In-
Một loạt các ứng cử viên tiềm năng khác đang fectious Diseases 15 (9):
được theo đuổi: vaccine ADN đơn giản, được 10. Jen Christensen (February 12, 2016). How and when will we get
thực hiện với chỉ một vài gen từ virus; một số to a Zika vaccine?
được làm từ virus chết hoặc bất hoạt, hoặc thực 11. Mc Kenna, Maryn (13 January 2016). "Zika Virus: A New Threat
and a New Kind of Pandemic". Germination.
hiện với virus sống nhưng suy yếu. Tiến sĩ An- 12. Oliveira Melo, A. S.; Malinger, G.; Ximenes, R.; Szejnfeld, P. O.;
thony Fauci lạc quan rằng: Có thể có được một Alves Sampaio, S.; Bispo de Filippis, A. M. (1 January 2016). "Zika virus
loại vaccine an toàn sớm hơn dự kiến bởi vaccine intrauterine infection causes fetal brain abnormality and microcephaly:
chống lại các virus khác trong cùng một họ như tip of the iceberg?". Ultrasound in Obstetrics & Gynecology 47 (1).
Zika, trong đó có bệnh sốt vàng da, viêm não 13. RTE. (22 January 2016). "Pregnant Irish women warned over
Zika virus in central and South America".
Nhật Bản và sốt xuất huyết, đã tồn tại. Và theo
[58]
Tạp chí
SỐ 4/2016
KH-CN Nghệ An
nguon tai.lieu . vn
