Xem mẫu
- Thương (vũ khí)
Thương (tiếng Trung Quốc: 枪, phồn thể: 枪, bính âm: Qiang) là một loại vũ khí
lạnh tương tự như giáo, có nguồn gốc từ Trung Quốc, thương cùng với các biến
thể của nó được phổ biến rộng rãi trên chiến trường của Trung Hoa thời cổ cũng
như một số nước trong khu vực như Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên....đặc biệt là
thích hợp cho kỵ binh và bộ binh do tính chất linh hoạt uyển chuyển và dễ sử dụng
(dể phát, dễ thu) cộng với uy lực lớn, hiểm tiện cho cả việc tấn công và phong thủ,
tạo thẩm mỹ trong biểu diễn. Thương là một vũ khí cơ bản trong Thập bát ban
binh khí (18 loại binh khí), nó cùng với côn, đao và kiếm được xếp vào hàng "Vua
của các binh khí" (Binh khí chi vương).
Trong Thập bát ban võ nghệ thì thương và một thứ đặc biệt, xuất phát từ chữ
thương là đánh. Nó cũng có thể hiểu là một vũ khí nhưng cũng có thể hiểu không
phải là một vũ khí cụ thể, mà chỉ vũ khí chính đang trang bị cho đông đảo binh sĩ.
Thương ban đầu thừa kế qua cán dài có lưỡi, thừa kế từ cây giáo, cây côn và cuối
cùng, thương được hiểu là súng (hỏa thương).
[sửa] Đặc điểm cấu tạo
Thương là một loại khí giới thời cổ, trong chiến đấu chuyên về đâm, thọc[1] cũng
có thể dùng để khứa - một kiểu chém lướt và để lại vết chém nhỏ nhưng sâu
(thường ở cổ hoặc các phần cơ thể không được che chắn bởi giáp trụ) và có lực sát
thương rất lớn, đây cũng là loại vũ khí có tầm đánh xa, rộng rất phù hợp với kỵ
binh và bộ binh. Thương cấu tạo gồm mũi thương, ngù thương, cán thương cấu tạo
thành. Thương có độ dài ngắn khác nhau và tên gọi cũng khác nhau.[2]
- [sửa] Mũi thương
Mũi thương hay đầu thương là bộ phận hình nhọn, sắc, thuôn, đảm nhiệm vai trò
sát thương chính, dùng để đâm, thọc hoặc khứa... về cơ bản mũi thương giống mũi
giáo hoặc mũi kích. Mũi thương theo cân năng của người Trung Quốc cổ thì
khoảng năm đến sáu cân. Thương có rất nhiều chủng loại (phân chia dựa theo hình
dạng mũi thương) nhưng phổ biến trong tập luyện hiện nay là tứ giác thương, tiễn
hình thương, đơn câu thương, song câu thương.
Một số cây thương được thiết kế đầu thương hình hạt lúa kiều mạch, dẹt, sống cao,
lưỡi mỏng, đầu nhọn, trên sống ở đầu thương có thể có rãnh máu dùng để đâm, bổ
dọc, chém ngang, rãnh máu sẽ giúp thương sau khi đâm vào cơ thể không bị cơ
thịt giữ lại nên dễ dàng rút ra được.
[sửa] Ngù thương
Ngù thương là những chiếc tua chỉ ở phía dưới mũi thương dùng để trang trí tạo
thẩm mỹ nhưng cũng là điểm nối giữa cán thương và mũi thương. Ngoài ra ngù
thương chính là một trong những điểm khác biệt giữa thương so với giáo.
Khi thương đang chuyển nhanh thì các ngù thương tung bay theo thương và làm
mờ tầm nhìn của đối phương để tạo sự khó khăn hơn trong việc nhìn thấy mũi
thương, trục thương hoặc các động tác đánh thương. Hay nói ngắn gọn thì nó có
thể làm hoa mắt đối phuơng, che dấu mũi thương tạo sự biến hóa, ảo diệu và quan
trọng hơn là có khi dùng để quấn, khóa binh khí cuả đối thủ.
Ngù thương cũng phục vụ một mục đích khác, để ngăn chặn những giòng máu
chảy lưỡi thương vào trục gỗ của phần cán (Khi máu chảy vào phần cán của binh
khí sẽ làm cho nó trơn, hoặc dính khi khô vì vậy gây bất lợi trong việc sử dụng).
- Cây thương có tua chỉ đỏ gọi là Huyết đương thương, còn cây thương có tua chỉ
đen gọi là Tố anh thương[3].
[sửa] Cán thương
Cán thương là phần dài nhất của thương dùng để làm tay cầm thương. Đây là nơi
đảm nhiệm chính các đòn thế đánh, đỡ... của thương. Chiều dài dao động từ
khoảng 7 bộ (2 mét). Trong chiến tranh thời cổ, thương trang bị cho bộ binh thì độ
dài của nó lên đến 13 bộ (4 mét) và đặc biệt thích hợp với kỵ binh.
Cán thương thường làm bằng gỗ sáp, một loại gỗ rất cứng nhưng có độ đàn hồi và
linh hoạt. Tính linh hoạt của cán thương cũng là một ưu điểm so với giáo hoặc
kích. Giáo hoặc kích thường làm bằng sắt hoặc đồng nên dù có tính cương mãnh
nhưng lại thiếu tính linh hoạt và điểm quan trọng và thương khi sử dụng có thể
uốn cong để hấp thụ các lực thừa, các phản lực đây là điểm kế thừa từ côn... vì vậy
tận dụng được hết các sức lực phát ra.
Ngoài ra thì độ cong của thương cũng tạo lợi thế hơn so với giáo ở việc chém,
quét. Khi thương chém vào đối thủ, cán sẽ uốn cong tạo thành hình bán nguyệt và
làm tốc độ chém cao hơn, việc chém cũng dễ dang hơn (vì có đà)giống như đao và
quan trong là mũi thương không bị mắc lại tại chổ bị chém trúng (dễ phát dễ thu).
Như thế, các chuyển động uyển chuyển kết hợp với các tua ngụ l àm cho mũi giáo
rất khó để nhìn và nắm bắt được tạo sức mạnh lớn. Nói chung, thương ra đời đã kế
thừa tinh hoa của giáo trong việc đâm, chọc, đè binh khí đối thủ cũng như kế thừa
những ưu điểm như độ dài, biên độ rộng, tâm đánh xa, và đánh có trọng điểm cũng
kế thừa sự uyển chuyển linh hoạt, nhanh nhạy của côn trong việc quét, chém, xoay
và đặc biệt là chi tiết ngù thương đã tạo nên hiệu quả rất lớn.
- [sửa] Kỹ thuật sử dụng
Kỹ thuật sử dụng thương gắn với các khái niệm như thương pháp, thương thuật,
thương thế.... trong đó, thương pháp là cách thức sử dụng thương. Thương thuật là
kỹ thuật, nghệ thuật dùng thương. Trong khi so sánh về thương có khẩu quyết:
"Thương đâm một đường kẽ, côn đánh cả vùng rộng. Thương thọc một đường, gậy
đâm một nẻo. Đao như mãnh hổ, thương tựa giao long".[4]
Thương thuật cơ bản là "cầm thương vững trơn, trước quản sau khóa", tức là cầm
phía trước thì lỏng để dễ điều khiển, phía sau chặt chẽ, vững vàng. "Hai tay cầm
thương chắc mà không chết cứng, trơn mà không tuột". Thương thế hay thế giữ
thương chú trọng ở "tứ bình": đỉnh bằng, vai bằng, chân bằng, thương bằng, gốc
không rời hông. Đâm thương thì ra thẳng, vào thẳng, phải bằng, ngay, linh hoạt,
mau lẹ, kình lực mạnh từ hông đâm thẳng thấu ra tận đầu mũi, thế thương vào ra
như giao long ẩn hiện.[5]
Động tác của thương phần lớn lấy công lực, thực dụng làm chính. Pháp dụng
thương (thương pháp) thì thương đi như tên bắn, lúc hồi thương (kéo thương về)
thì liền mạch như dây kéo. Khẩu quyết là: "Trước thì có xuyên chỉ, xuyên tụ, sau
thì có Lê Hoa bãi đầu, có hư thật, có kỳ chính, có hư hư thực thực, kỳ kỳ chính
chính. Tiến thì dũng mãnh, lui thì nhanh nhẹn. Thế phải hiểm, bất động thì vững
như núi, động thì mau như sấm chớp".[6]
Luyện thương pháp thì theo thứ tự "nhất tiệt, nhị tiến, tam lan, tứ triền, ngũ nã, lục
trực". Thương pháp luyện đến chỗ tinh diệu sẽ có được thân pháp mau lẹ uyển
chuyển. Vì thân thương dài, biên độ động tác rộng lớn, nên khi tập đại thương yêu
cầu thân không rời thương, thương không rời trung tâm, phải có lực ở cánh tay,
lực hông, lực chân và thân pháp uyển chuyển, bộ pháp nhanh nhẹn. Khi đâm
thương chú ý sao cho thân, bộ đẩy ra trước, gía lên trên khi đến đỉnh đầu là phải
rút về, khi đè được khí giới của đối phương là phải hồi thương chuyển thế ngay.[7]
- Thương pháp của các môn phái võ, các danh gia tuy nhiều nhưng tựu trung có
đâm, thọc, khều, gạt, lăn, giã, lắc, quấn, đỡ, đè, chặn… Các thức trong thương
pháp gồm triền thương, lan thương, phá thương, phá lan, trung bình, tử phục sinh,
nhất tiến nhất thoái, nhất thượng nhất hạ, thủ pháp, lỗ pháp, thoa pháp, đề pháp,
khán pháp, tiếp pháp, thân pháp, tọa pháp, trì pháp, lục phong lục bế.[8]
Trong các loại binh khí thì thương rất khó luyện, người Trung Hoa có câu:
"Nguyệt Côn, Niên Đao, Nhất bối tử Thương" tức là luyện côn tính tháng, luyện
đao tính năm, nhưng luyện thương thì cả đời), muốn dùng thương thật giỏi, phải
cần mấy năm công phu cơ bản nếu không chỉ là cái vỏ rỗng.
Một số chiêu thức thương lợi hại như: Độc lư thương, Hồi mã thương, Lục hợp đại
thương, Liên hoàn thương, Truy mệnh thương, Bá vương thương...
[sửa] Trong lịch sử và văn hóa
Cây thương là một trong những binh khí lạnh lợi hại nhất trong thời cổ, nó l à một
trong thập bát ban binh khí và được liệt vào hàng vua của binh khí, nó từng danh
trấn giang hồ, lừng lẫy qua tay nhiều nhân vật lịch sử, thương dùng trong chiến
trận hiệu quả và oai hùng, các chiến tướng thường dùng thương trên lưng ngựa.
Trong lịch sử chiến tranh Trung Quốc nhiều danh tướng sử dụng thương và tạo
nên danh tiếng vang dội, nổi bật là Triệu Tử Long thời Tam Quốc với kỹ thuật sử
dụng thương điêu luyện đã từng một mình một ngựa, đơn thương độc mã xông xáo
trong trận Trường Bản để cứu ấu chúa, vượt vòng vây và sau đó vang danh lịch sử
trong các trận chiến sau đó. Tam Quốc Diễn nghĩa của La Quán Trung cũng đã có
những lời lẽ chi tiết miêu tả cách sử dụng thương của ông.
Sách sử cũng chép về một viên hổ tướng thời Tam Quốc chuyên dùng thương
(trường thương) là Mã Siêu, với tài sử dụng thương, khả năng cưỡi ngựa điêu
- luyện đã giúp cho Mã Siêu vang danh trong chiến trận và làm đối thủ kinh hoàng
khi đối đầu trên chiến địa.
Vào thời nhà Tống, có một gia đình đã đóng góp nhiều vị tướng và lập nhiều công
lao to lớn cho triều đình là Dương gia tướng, đặc biệt họ được cho là đã sáng tạo
ra Dương Gia thương pháp với kỹ thuật cơ bản là Hồi mã thương chuyên dùng để
đánh thương trên lưng ngựa
Qua nhiều thời kỳ phát triển, thương phát tiếp tục được phát triển chuyên sâu,
nhiều kỹ thuật đanh mới ra đời đặc biệt là được ứng dụng trong môn võ Bát Cực
Quyền với đại biểu xuất sắc là "Thần thương Lý Thư Văn" (神槍李). Ngoài ra còn
có Trương Cảnh Tinh với danh xưng Thần thương Trương đã sáng tác ra tuyệt kỹ
"Lục hợp đại thương", Hoàng Tứ Hải cũng là một cao thủ thương pháp, được giới
võ thuật tôn xưng "Thần thương Hoàng". Tổ sư Hợp khí đạo Nhật Bản là Morihei
Ueshiba cũng được cho là người tinh thông thương thuật và các môn khác.[9]
Ở Việt Nam, thương cũng là một trong thập bát ban binh khí từ thời cổ và được
các triều đại phong kiến sử dụng để trang bị và huấn luyện cho quân đội, qua các
cuộc chiến tranh, thương cùng với các binh khí khác cũng đã góp phần quan trọng
vào những chiến thắng lẫy lừng trong lịch sử chiến tranh Việt Nam. Đến thời Tây
Sơn thì kỹ thuật đánh thương cũng đã được phát triển như bài Độc Lư tương... Võ
cổ truyền Việt Nam có nhiều bài thương. Các môn phái, võ đường có bài riêng
truyền dạy rộng rãi cho võ sinh, làm phong phú nội dung huấn luyện. [10] Trong
Wushu thì nhiều vận động viên Việt Nam cũng giỏi dùng thương như Thúy Hiền,
Mỹ Đức.[11]
Cây thương đi vào đời sống xã hội với thành ngữ “đơn thương độc mã”, diễn tả
hành động đơn độc, lẻ loi trước một việc nặng nề mà không có người hỗ trợ, giúp
sức, ví như trong chiến trận, chỉ với một cây thương, một mình trên lưng ngựa, mà
phải chiến đấu với một bên là đội quân hùng mạnh. Hoặc thuật ngữ "hồi mã
- thương" dùng để chỉ sự phản kích bất ngờ, các thuật ngữ khác có liên quan đến
thương như "đao thương bất nhập, thủy hỏa bất xâm", "điểm thương", "đoản
kiếm và trường thương"[12]....
[sửa] Võ thuật hiện đại
Biểu diễn thương thuật trong Wushu
Trong võ thuật hiện đại thương cũng là một nội dung dùng để biểu diễn trong môn
Wushu với nội dung Taolu, trong thi đấu võ thuật hiện đại, quy định thương bằng
chiều cao của vận động viên và giơ tay lên, ta gọi là một đầu và một với. ngoài ra
thì hiện nay vẫn còn nhiều môn võ duy trì tập luyện môn thương pháp như Hình ý
quyền của Thiếu Lâm, Bát Cực Quyền hoay võ cổ truyền của Việt Nam.
nguon tai.lieu . vn